p, mhd., N.: nhd. p, P; Q.: Iw (um 1200); I.: Lw. lat. p; E.: s. lat. p, Buchstabe, P, p; aus dem Semitischen, vielleicht aus einem Symbol für einen Wurfstock; L.: LexerHW 2, 195 (p), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 456a (p), LexerN 3, 335 (p)
pa, mhd., Interj.: nhd. pa!; Q.: Vintl (1411); E.: lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 335 (pa)
pabēde, mhd., Sb.: nhd. ein Fisch; Q.: RqvI (palēde), HvNst (um 1300) (FB pabēde); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; .: LexerHW 3, 335 (pabêde)
pābes, mhd., st. M.: Vw.: s. bābest
pābest, mhd., st. M.: Vw.: s. bābest
pābestīe, mhd., st. F.: Vw.: s. bābestie
pæbestlich, mhd., Adj.: Vw.: s. bæbestlich
pābis, mhd., st. M.: Vw.: s. bābes
pac, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. packe; W.: nhd. DW-
pāce, mhd., st. N.: Vw.: s. pacem
pæce, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
pācem, pāce, pæce, pēce, pētze, petze, betz, petz, pez, mhd., st. N.: nhd. „Pacem“, Friede, Friedensgruß, Friedenskuss, Friedenskuss bei der Messe; Hw.: vgl. mnd. pāce; Q.: Märt (FB pācem), Berth, BrHoh, ClosChr, HvMelk (1150-1190), LS, Rol, StrKarl, UvLFrd; I.: Lw. s. lat. pācem (dare); E.: s. lat. pācem (dare), V., Frieden geben; vgl. lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pacem, N., Pacem, Friedenskuss, DW 13, 1395; L.: Lexer 157a (pācem), Hennig (pāce), Hennig (petze), LexerHW 2, 195 (pâcem), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 457a (pâcem), LexerN 3, 335 (pâcem)
pach, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. bach
pachen, mhd., st. V.: Vw.: s. bachen
*packe?, mhd., F.: nhd. Pack, Packen (M.), Bündel; Hw.: vgl. mnd. packe; E.: aus mnl. pac, Sb., Pack, Bündel; weitere Herkunft ungeklärt, Kluge s. u. Pack; Son.: mnd. packe Cranc (1347-1359) (FB packe); W.: s. nhd. Pack, F., Pack, DW 13, 1398
packen, mhd., sw. V.: Vw.: s. backen
paclīne, mhd., F.: nhd. „Packleine“ (?); Q.: Cranc (1347-1359) (FB paclīne); E.: s. pac (?); W.: nhd. DW-
padawisch, pādawisch, mhd., Adj.: nhd. paduanisch; Q.: BdN (1348/1350); I.: it. Lw.; E.: s. it. Padova, ON, Padua; lat. Patavia, ON, Padua; genaue Herkunft ungeklärt, vielleicht Zusammenhang mit FlN Po; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (padawisch), LexerHW 2, 196 (pâdawisch)
paden, mhd., sw. V.: Vw.: s. baden
paderel, mhd., Sb.: nhd. Belagerungsmaschine; Q.: RqvII (FB paderel); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
paf..., mhd.: Vw.: s. pfaf...
pafemyn, mhd., st. M.: Vw.: s. poufemīn
pafese, mhd., sw. F.: Vw.: s. pavese
pagalette, mhd., sw. M.: nhd. „(?)“; Q.: Teichn (1350-1365) (FB pagalette); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 335 (pagalette)
pagament, pagement, pagiment, mhd., st. N., st. M.: nhd. „Pagament“, Geldwährung, Zahlungsart bis zum Eintritt einer beschlossenen Außerkurssetzung, ungemünztes Silber, Bruchsilber; Vw.: s. juden-; Hw.: vgl. mnd. pāgimente, pāgimünte; Q.: RqvII (paymant) (FB pagament), Chr, Gl, StRMühlh, UrbHabsb (Anfang 14. Jh.), Urk, WeistGr; I.: Lw. it. pagamento; E.: s. it. pagamento, M., Geldwährung; it. pagare, V., zahlen; lat. pācāre, V., Frieden bringen, ruhig machen; lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pagament, N., Pagament, DW 13, 1407; L.: Lexer 157a (pagament), LexerHW 2, 196 (pagament), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 458b (pagement)
pagamentmeister, mhd., st. M.: nhd. Zahlmeister; Q.: RqvII (paymentzmeister) (FB pagamentmeister); E.: s. pagament, meister; W.: nhd. DW-
pagānisch, mhd., Adj.: nhd. heidnisch; Hw.: vgl. mnd. pagādisch; Q.: WvÖst (1314) (FB pagānisch); I.: Lw. lat. pāgānus; E.: s. lat. pāgānus (1), Adj., zum Gau gehörig, zum Dorf gehörig, ländlich, bürgerlich, bäuerisch, heidnisch, ungelehrt; vgl. lat. põgus, M., Dorffrieden, Dorf, Dorfgemeinde, Bezirk, Gau, Kanton; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (pagānisch)
pagement, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pagament
pagen, mhd., sw. V.: nhd. zahlen, bezahlen; Hw.: vgl. mnd. pāgen; Q.: HvNst (um 1300) (FB pagen); I.: Lw. it. pagare; E.: s. it. pagare, V., zahlen; lat. pācāre, V., Frieden bringen, ruhig machen; lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (pagen), LexerHW 2, 197 (pagen), LexerN 3, 336 (pagen)
pāgen, mhd., sw. V., red. V.: Vw.: s. bāgen
pagge, mhd., sw. M.: nhd. Pfahl?; Q.: WeistGr (1492); E.: Herkunft ungeklärt?, aus dem Niederdeutschen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 197 (pagge), Benecke/Müller/Zarncke I/1, 458b (pagge)
pagiment, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pagament
pahte, mhd., st. F.: Vw.: s. pfahte*
paile, mhd., F.: nhd. „Hülle“; Q.: Suol (FB paile), Flore (1220), Krone; I.: Lw. frz. pailes; E.: über frz. pailes aus lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 196 (paile), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 458b (paile)
pal, mhd., st. M.: Vw.: s. bal
palafrid, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
Palaker, Palakers, mhd., ON: nhd. Palaker, Palakers; Q.: Wartb, Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 458b (Palaker)
Palakers, mhd., ON: Vw.: s. Palaker
paland, mhd., Sb.: nhd. Sumpf; I.: Lw. lat. palūs; E.: s. lat. palūs, F., stehendes Wasser, Sumpf, Pfütze, Pfuhl; idg. *pel-, *peleu-, Sb., Sumpf, Pokorny 799; s. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (paland)
palas, palast, paleis, balast, mhd., st. N., st. M.: nhd. Palast, Festsaal, Saal, Empfangsgebäude, Wohngebäude einer Burg, repräsentatives herrschaftliches Gebäude einer Pfalz, Palas, Schloss, Art blasser oder auch weißer Rubine; ÜG.: lat. palas Gl; Vw.: s. gezelt-, himel-, rāt-, sunder-; Hw.: vgl. palast palast; vgl. mnl. palais, mnd. palās; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, TrSilv, Apk, HistAE, Minneb, MinnerII, Tauler, Pilgerf, (st. M.) LAlex, RAlex, RWh, RWchr, StrAmis, Enik, HTrist, GTroj, HBir, SHort, HvBurg, Ot, (st. N.), Kchr (um 1150), LAlex, LBarl, ErzIII, LvReg, Enik, HBir, HvNst, Ot, BDan, EvB, MinnerI, WernhMl (FB palas), Albrecht, BdN, Dür, Elis, ErnstD, Felix, Georg, Gl, HB, Iw, KvWEngelh, KvWSilv, KvWTroj, LS, Martina, Nib, Parz, PassI/II, PassIII, PrLeys, Ren, Roth, StatDtOrd, Suchenw, Trist, Walth, Wartb, Wh, Wig; I.: Lw. mfrz. palais; E.: s. mfrz. palais, M., Palast; lat. palātium, N., Palast, Kaiserschloss; s. lat. Palātīnus, M.=ON, Palatin; weitere Herkunft unbekannt; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: nhd. Palast, M., Palast, DW 13, 1409; L.: Lexer 157a (palas), Lexer 435c (palas), Hennig (palas), LexerHW 2, 197 (palas), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 459a (palas), II/1, 461a (palast, palais), LexerN 3, 337 (palas), Glossenwörterbuch 457a (palas), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 199 (palas), EWAhd 6, 1283
palast, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. palas
palastmeister, mhd., st. M.: nhd. „Palastmeister“, Pfalzgraf, Höfling; ÜG.: lat. aulanus Gl, aulicus Gl; Q.: DRW (1339/1343), Gl; I.: Lüt. lat. aulanus; W.: nhd. (ält.) Palastmeister, M., „Palastmeister“, Pfalzgraf, Höfling, DW 13, 1411; L.: LexerN 3, 337 (palastmeister), DRW
palastor, mhd., st. N.: nhd. „Palastor“, Palasttor; Q.: Suol (FB palastor); E.: s. palas, tor; W.: vgl. nhd. Palasttor, N., Palasttor, DW 13, 1411 (Palastthor)
palastür, palstür, mhd., st. F.: nhd. „Palastür“, Palasttüre; Q.: Suol (FB palastür), Erlös (14. Jh.); E.: s. palast, tür; W.: vgl. nhd. Palasttür, F., Palasttüre, DW 13, 1411 (Palastthür); L.: LexerHW 2, 198 (palastür)
palaszins*, palszins, mhd., st. M.: nhd. „Palaszins“, Palastzins; Q.: RqvII (FB palaszins); E.: s. palast, zins; W.: nhd. DW-
palatīn, paletīn, mhd., st. M.: nhd. Palatinus, Held; Q.: HvNst (um 1300) (FB paletīn); I.: Lw. lat. Palātinus; E.: s. lat. Palātinus, M.=ON, Palatin; weitere Herkunft unbekannt; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: nhd. (ält.) Palatin, M., Palatin, DW 13, 1411; L.: Lexer 157a (palatīn), LexerHW 2, 198 (paletîn), LexerN 3, 337 (paletîn)
palbile?, mhd., st. F., sw. F.?: nhd. Schmetterling; ÜG.: lat. papilio Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lw. lat. pāpilio; E.: s. lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-;
palc, mhd., st. M.: Vw.: s. balc
palde, mhd., Adv.: Vw.: s. balde
paldekīn, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. baldekīn
palēe, mhd., sw. F.: Vw.: s. pelege
paleis, mhd., st. M.: Vw.: s. palas
palenze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
palenzgrēve, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfalenzgrāve
Palerne, mhd., ON: nhd. Palermo; Q.: Wh (um 1210); I.: Lw. norm.-it.? Palermo; E.: s. norm.-it.? Palermo, ON, Palermo; arab. بلرم (Balarm), ON, Palermo; gr. Πάνορμος (Pánormos), F.=ON, „Ganzhafen“, Panormos (Name vieler Städte); vgl. gr. πάνορμος (pánormos), Adj., zum Landen bequem; gr. παν- (pan-), παντο (panto), Adj., Präf., alles; idg. *k̑eu- (1), *k̑eu̯ə-, *k̑ū-, *k̑u̯ā-, V., Sb., Adj., schwellen, wölben, höhlen, Schwellung, Wölbung, Höhlung, hohl, Pokorny 592?; gr. ὅρμος (hórmos) (2), M., Ankerplatz, Hafen (M.) (1); gr. ὁρμή (hormḗ), F., Anlauf, Andrang, Angriff, Aufbruch, Abmarsch; idg. *ser- (1), V., strömen, sich bewegen, Pokorny 909; W.: vgl. nhd. Palermo, ON, Palermo, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461a (Palerne)
paletīn, mhd., st. M.: Vw.: s. palatīn
palieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. polieren
palinze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
paliure, mhd., F.: nhd. Blässe; Q.: Tannh (1240-1265); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. pallis; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (paliure), LexerHW 2, 198 (paliure), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461a (paliure)
palje, mhd., st. F.: nhd. Kampf; I.: Lw. afrz. bataille; E.: s. afrz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuālia, battālia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palje)
palle, mhd., sw. M., F.: nhd. Altartuch, Opferkelch samt Bekleidung, bischöflicher Ornat; Vw.: s. alter-; Hw.: vgl. mnd. palle (1); Q.: Elis (um 1300), NvJer; I.: Lw. mlat. palla; E.: s. mlat. palla, F., Altartuch; vgl. lat. palla, F., langes Obergewand der Frauen, Staatsmantel, Vorhang; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palle), LexerHW 2, 198 (palle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461a (palle)
pallen, mhd., sw. V.: nhd. ballen, formen; E.: s. ball?; W.: nhd. ballen, V., ballen, DW 1, 1092; L.: Hennig (pallen)
pallieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. ballieren
pallitrieren, mhd., sw. V.: nhd. „tänzeln“ (?); Q.: Suol (FB pallitrieren); E.: s. ballieren (?); W.: nhd. DW-
pallium, mhd., N.: nhd. Pallium; Q.: Lucid (1190-1195) (FB pallium); I.: Lw. lat. pallium; E.: s. lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-
palm, balm, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum, Palme, Palmzweig, Blütenkätzchen, Palmsonntag; ÜG.: lat. palma Gl; Hw.: s. palme; Q.: Gl (15. Jh.); E.: s. palme (1); W.: s. nhd. Palm, Palme, F., Palme, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palm), Hennig (palm), Glossenwörterbuch 457a (palm)
palm..., mhd.: Vw.: s. balm...
palmābent, palmeābent, mhd., st. M.: nhd. „Palmabend“, Vorabend des Palmsonntags; Hw.: s. palmeābent; vgl. mnd. palmāvent; W.: nhd. (ält.) Palmabend, M., Palmabend, DW 13, 1412; L.: Lexer 435c (palmābent), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461a (palmâbent)
palmære, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum, Palme; ÜG.: lat. palma Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lw. lat. palmarius?; E.: s. palme (1); W.: vgl. nhd. Palm, Palme, F., Palme, DW 13, 1413; L.: Glossenwörterbuch 457a (palmære), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 200 (palmâri), EWAhd 6, 1289
palmāt, balmāt, mhd., st. M., st. N., st. F.: nhd. Seidenart, Seidenstoff, weicher Seidenstoff, Seide; ÜG.: mlat. palmacium; Hw.: vgl. mnl. palmaet, mnd. palmāt; Q.: Suol, RqvI, HvNst (FB palmāt), Berth, Gl, JTit, Loheng, Parz (1200-1210), Wh, WolfdB, WvE; I.: Lw. mlat. palmacium; E.: s. mlat. palmacium, palmatium, N., Seidenart; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palmāt), Hennig (palmāt), LexerHW 2, 198 (pálmât), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461 (palmât), LexerN 3, 337 (palmât), EWAhd 6, 1289
palmātsīde, mhd., sw. F.: nhd. Seidenart, Seidenstoff, Seide; Q.: Suol, RqvI, SHort, HvNst (FB palmātsīde), KvWGS, KvWPart, KvWSchwanr, Stauf, Trist (um 1210), Virg, WolfdB; E.: s. palmāt, sīde; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palmātsīde), Hennig (palmātsīde), LexerHW 2, 198 (palmâtsîde), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 262b (palmâtsîde), LexerN 3, 337 (palmâtsîde)
palmātsīdin, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, Seiden...; Q.: Suol, HvNst (FB palmātsīdin), WolfdB (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. palmāt, side; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palmātsīdin), LexerHW 2, 198 (palmâtsîdîn)
palmblat, mhd., st. N.: nhd. Palmblatt; Hw.: vgl. mnl. palmblat, mnd. palmblat; Q.: Vät (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. palm, blat (1); W.: nhd. Palmblatt, N., Palmblatt, DW 13, 1413; L.: LexerN 3, 337 (palmblat)
palmbluot, mhd., st. M., st. F.: nhd. Palmblüte; E.: s. palm, bluot; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (palmbluot)
palmboum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; ÜG.: lat. palma Gl; Hw.: s. palmeboum; vgl. mnl. palmboom, mnd. palmbōm; Q.: Will (1060-1065), RWchr (um 1254), Brun, SGPr, Vät, EvB, EvA, Cranc, WernhMl (FB palmboum), BdN, Gl, Martina, Meissner, Philipp, WvRh; E.: ahd. palmboum, palmeboum*, st. M. (a), Palme, Palmbaum; s. mhd. palm, boum; W.: nhd. Palmbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palmboum), LexerHW 2, 198 (palmboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 228b (palmboum)
palme (1), balme, mhd., sw. M., sw. F., st. F., st. N.: nhd. Palme, Palmbaum, Palmweide, Palmenzweig, Blütenkätzchen, Palmsonntag; ÜG.: lat. palma PsM; Hw.: s. palm, palme (2); vgl. mnl. palme, mnd. palme; Q.: (sw. M.) Heimesf, RWh, Märt, Apk, Seuse, Stagel, (st. F.) PsM, GTroj (FB balme), TürlWh, TvKulm (FB palme), Bit, Chr, Dür, HvFritzlHl, JbZürich, Karlmeinet, KvWPant, MarGr, MarHimmelf, Martina, NP, PassI/II, PassIII, Philipp, Rol, Roth (3. Viertel 12. Jh.), StrKarl, Trist, Tund, Vintl, Urk, WolfdB, WvRh, Zitt; E.: ahd. palma 5, st. F. (ō), Palme, Palmenzweig; germ. *palma, F., Palme; s. lat. palma, F., flache Hand, Palme; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Palme, F., Palme, Palmbaum, Palmzweig, Palmweide, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palme), WMU (palme 327 [1277] 14 Bel.), LexerHW 1, 199 (palme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 461b (palme), LexerN 3, 337 (palme)
palme (2), mhd., sw. M.: nhd. Seidenstoff; Hw.: s. palme (1); E.: s. palme (1)?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palme)
palme (3), mhd., sw. M.: nhd. flache Hand; ÜG.: lat. palmus Gl; Q.: Gl, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); I.: Lw. lat. palmus; E.: s. lat. palmus, M., flache Hand, flache Hand als Längenmaß, Palme, Querhand, Spanne; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (palme)
palmeābent, balmeābent, palmeōbent, balmeōbent, mhd., st. M.: nhd. Abend vor Palmsonntag, Sonnabend vor Palmsonntag; Hw.: s. palmābent; vgl. mnd. palmeāvent; Q.: Vät, JvFrst, Tauler (FB palmeābent), Chr, EbnerChrist, Standb, Urk (1266); E.: s. palme (1), ābent; W.: nhd. (ält.) Palmabend, M., Palmabend, DW 13, 1412; L.: Lexer 435c (palmābent), Hennig (palmeābent), WMU (palmeābent N80 [1266] 4 Bel.), LexerHW 2, 200 (palmeâbent), LexerN 3, 337 (palmeâbent)
palmebluot, mhd., st. F.: nhd. Palmblüte; Hw.: s. palmbluot; Q.: Märt (vor 1300) (FB palmebluot); E.: s. palme, bluot (1); W.: s. nhd. Palmenblüte, F., Palmenblüte, DW 13, 1415
palmeboum, palmpoum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; Hw.: s. palmboum; vgl. mnd. palmebōm; E.: ahd. palmboum 10, palmenboum*, st. M. (a), Palme, Palmbaum; s. palma, boum; W.: nhd. Palmenbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1314; L.: Lexer 157a (palmboum), Hennig (palmeboum)
palmelinc, mhd., st. M.: nhd. Wein von Palma?; Q.: Urk (1272); E.: von einem ON; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palmelinc)
palmen..., mhd.: Vw.: s. palme...
palmenpoum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; Hw.: s. palmeboum; W.: nhd. Palmenbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1314; L.: Lexer 157a (palmboum), Hennig (palmeboum), LexerHW 2, 200 (palmenboum)
palmenrīs, mhd., st. N.: Vw.: s. palmrīs
palmenstengel, mhd., st. M.: nhd. Palmenstängel, Palmenstengel; Q.: MarHimmelf (1258/1269); E.: s. palme, stengel; W.: nhd. Palmenstängel, Palmenstengel, M., Palmenstängel, Palmenstengel, DW 13, 1416 (Palmenstengel); L.: LexerHW 2, 200 (palmenstengel), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 641a (palmenstengel)
palmentac, mhd., st. M.: nhd. „Palmtag“, Palmsonntag; Hw.: s. palmetac; vgl. mnd. palmedach; Q.: Chr, Eracl, Kudr (1230/1240), KvWAlex; E.: s. palme, tac; W.: s. nhd. Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: Lexer 157b (palmtac), Hennig (palmetac)
palmeōbent, mhd., st. M.: Vw.: s. palmeābent
palmerīs, mhd., st. N.: Vw.: s. palmrīs
palmestat, mhd., st. F.: nhd. „Palmstatt“; Q.: RWchr (um 1254) (FB palmestat); E.: s. palme, stat; W.: nhd. DW-
palmetac, balmetac, mhd., st. M.: nhd. Palmsonntag; Hw.: s. palmentac; vgl. mnd. palmedach; Q.: Lucid (1190-1195), SGPr, Gund, Ot, KvHelmsd, EvB, JvFrst, Tauler (FB palmetac), Chr, Eracl, Kudr, KvWAlex, LS, Urk, VMos; E.: s. palme, tac; W.: nhd. Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: WMU (palmetac 17 [1251] 76 Bel.), LexerHW 2, 200 (palmetac), Benecke/Müller/Zarncke III, 6b (palmetac), LexerN 3, 337 (palmetac)
palmewipfel, mhd., st. M.: nhd. Palmwipfel; Q.: Will (1060-1065); E.: s. palme, wipfel; W.: nhd. Palmwipfel, M., Palmwipfel, DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palmewipfel)
palmezelge, balmenzelge, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Palmzweig; E.: s. palme, zelge; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palmezelge)
palmōstern, mhd., Sb. Pl.: nhd. „Palmostern“, Palmsonntag; Q.: Flore (1220); E.: s. palm, ōstern; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (palmōstern), LexerHW 2, 200 (palmôstern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 448b (palmôstern), LexerN 3, 337 (palmôstern)
palmpoum, mhd., st. M.: Vw.: s. palmeboum
palmrīs, palmerīs, palmenrīs, mhd., st. N.: nhd. „Palmreis“ (N.), Palmzweig; Q.: Kreuzf (FB palmrīs), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. palme, rīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (palmrīs), Hennig (palmerīs), LexerHW 2, 200 (palmrîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 724b (palmrîs)
palmtac, palmetac, mhd., st. M.: nhd. „Palmtag“, Palmsonntag; E.: s. palm, tac; W.: nhd. (ält.) Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: Lexer 157b (palmtac), Hennig (palmetac), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (palmtac)
palmunden, mhd., sw. V.: Vw.: s. balmunden
palmwīn, mhd., st. M.: nhd. „Palmwein“; E.: s. palme, wīn; W.: nhd. (ält.) Palmwein, M., Palmwein, DW 13, 1420; L.: Lexer 435c (palmwīn)
palmwoche, mhd., sw. F.: nhd. Palmwoche; Hw.: vgl. mnd. palmwēke; Q.: Köditz (1315/1323); E.: s. palme, woche; W.: nhd. Palmwoche, F., Palmwoche, Karwoche, DW 13, 1420; L.: LexerHW 2, 200 (palmwoche), Benecke/Müller/Zarncke III, 797b (palmwoche)
palmzwīc, mhd., st. M.: nhd. Palmzweig; Q.: Cranc (1347-1359) (FB palmzwīc); E.: s. palme, zwīc; W.: nhd. Palmzweig, M., Palmzweig, DW 13, 1420
Palprimes, mhd., M.=PN: nhd. Palprimes; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (Palprimes); Son.: ein Königssohn
palster, mhd., st. M.: nhd. eine Pflanze, Polster; ÜG.: lat. pannellus VocOpt; Q.: Ammenh, VocOpt (1328/1329); I.: lat. Lw.?; E.: aus dem Lateinischen?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palster), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (palster)
palstür, mhd., st. F.: Vw.: s. palastür
palt, mhd., Adj.: Vw.: s. balt
palte, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Palte“, Wollrock, Pilgerkleid; Hw.: vgl. mnd. palte; Q.: GTroj (1270-1300) (FB palte); I.: Lw. mlat. paldo; E.: s. mlat. paldo, M., Wollrock; W.: nhd. Palte, M., Palte, Wollrock, Pilgerkleid, DW 15, 1420; L.: Lexer 157b (palte), LexerHW 2, 200 (palte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (palte)
paltekīn, mhd., st. M.: Vw.: s. baldekīn
paltenære, baltenære, balteniere, mhd., st. M.: nhd. Wallfahrer, Pilger, Bettler, Landstreicher, Krämer; Hw.: vgl. mnl. palteniere; Q.: Suol, RqvI (FB paltenære), Bit, KarlGalie, Malag, PuS, Roseng, Trist (um 1210); I.: Lw. mlat. paltonārius; E.: s. mlat. paltonārius, M., Bettler, Landstreicher; vgl. lat. pālitārī, V., umherschweifen; lat. pālārī, V., einzeln umherschweifen, sich zerstreuen; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenære), Hennig (baltenære), LexerHW 2, 201 (paltenære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (paltenære)
paltenærinne, paltenerinne, mhd., st. F.: nhd. Landstreicherin; Q.: Pilgerf (1390?) (FB paltenærinne); E.: s. paltenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenerinne)
paltenerīe, paltenærīe, mhd., st. F.: nhd. Flickerei; Q.: Pilgerf (1390?) (FB paltenærīe); E.: s. paltenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenerīe)
paltenerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. paltenærinne
paltheit, mhd., st. F.: Vw.: s. baltheit
paltikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. baldekīn
paltlīche, mhd., Adj., Adv.: Vw.: s. baltlīche
Paltram, mhd., PN: nhd. Paltram; Q.: Bit, Wolfd (13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (Paltram); Son.: Name mehrerer Personen
paltsprāche, mhd., Adj.: Vw.: s. baltsprāche
palūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne
palzat, mhd., st. M., st. N.: nhd. Streitkolben; Q.: Ot (1301-1319) (FB palzat); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: FB 270a (palzat); Son.: mtschech.-mhd.
pām..., mhd.: Vw.: s. boum...
pampilion, pampilōn, mhd., Sb. (indekl.): nhd. Zelt, Schmetterling; Q.: Pal (FB pampilion); E.: s. lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (pampilion)
pampilōn, mhd., (indekl.) Sb.: Vw.: s. pampilion
pamsel, mhd., st. M.: Vw.: s. pensel
pan (1), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. ban (1)
pan (2), mhd., st. M.: Vw.: s. ban (2)
pan (3), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. ban (3)
panc, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. banc
paneken, mhd., sw. V.: Vw.: s. baneken
panel, banel, mhd., st. N.: nhd. Sattelkissen; Hw.: vgl. mnd. panēl; Q.: Pal, Suol, RqvII (FB panel), Er (um 1185), Flore, Krone, Myns, VocOpt; I.: Lw. afrz. panel; E.: s. afrz. panel, Sb., Lappen (M.), Kissen, Tafel; mlat. panellum, N., Täfelchen, Lappen?, Kissen?; vgl. lat. põnnus, M., Stückchen Tuch, Lappen (M.), Lumpen (M.), Fahne; vgl. idg. *pā̆n-, Sb., Gewebe, Pokorny 788; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panel), Hennig (panel), LexerHW 2, 201 (panel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (panel)
panen, mhd., sw. V.: Vw.: s. banen
paner, mhd., st. N.: Vw.: s. baniere
Panfatīs, mhd., M.=PN: nhd. Panfatis; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (Panfatîs); Son.: ein Graf
panfemīn, mhd., st. M.: Vw.: s. poufemīn
panforst*, mhd., st. M.: Vw.: s. banvorst
pang, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. bang*
pangen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bangen
panier (1), mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. baniere
panier (2), mhd., st. N.: Vw.: s. paner
paniere, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. baniere
pannen, mhd., red. V.: Vw.: s. bannen (1)
panner, mhd., st. N.: Vw.: s. paner
Pansāmūrs, mhd., M.=PN: nhd. Pansamurs; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (Pansâmûrs); Son.: ein Fürst
Panschavar, mhd., M.=PN: nhd. Panschavar; Q.: Wig (1210-1220); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (Panschavar); Son.: ein König
pansen, mhd., sw. V.: nhd. schmatzend essen, schmausen; Q.: Hätzl (1471); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 201 (pansen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (panse)
pansieren, mhd., sw. V.: nhd. denken, überlegen (V.), sinnieren; I.: Lw. frz. penser; E.: s. frz. penser, V., denken, überlegen (V.); lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pansieren)
panst, penset*, mhd., sw. V. (Part. Prät.): Hw.: s. pensen; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (panst)
pant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfant
Pantanor, mhd., M.=PN: nhd. Pantanor; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (Pantanor); Son.: ein König
pantel, panter, pantier, mhd., st. N.: nhd. Panther, große Raubkatze, Leopard; ÜG.: lat. panthera Gl, VocOpt, pardus Gl; Hw.: vgl. mnl. panter, panteer, mnd. pantēr; Q.: LAlex, RWchr, Enik, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, MinnerII, Seuse (FB pantel), Suol (FB panter), BdN, Gl, Hadam, JTit, Kudr, KvWGS, Martina, MillPhys (1120/1130), Nib, Parz, ReinFu, Renner, SalMor, VocOpt; I.: Lw. lat. panthēr; E.: s. lat. panthēr, M., Panther, Panthertier; gr. πάνθηρ (pánther), M., Panther; weitere Herkunft unklar; vielleicht aus einer iran. Sprache, s. pers. palang, Sb., Leopard; W.: s. nhd. Panther, M., Panther, DW 13, 1424; L.: Lexer 157b (pantel), Hennig (pantel), LexerHW 2, 201 (pantel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (pantera/pantel), LexerN 3, 337 (pantel), Glossenwörterbuch 457a (panter), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 203 (pantel), EWAhd 6, 1291
panteltier, pantertier, mhd., st. N.: nhd. „Panthertier“, Panther; ÜG.: lat. pantera Gl; Q.: WernhMl (FB panteltier), Gl (12. Jh.); E.: s. pantel, tier; W.: s. nhd. (ält.) Panthertier, N., Panthertier, DW 13, 1424 (Pantherthier); L.: LexerHW 2, 202 (panteltier), Glossenwörterbuch 457a (pantertier)
panter, mhd., st. N.: Vw.: s. pantel
pantera, mhd., st. F.: nhd. Panther, große Raubkatze; Q.: MillPhys (1120/1130); E.: s. pantel; W.: s. nhd. Panther, M., Panther, DW 13, 1424; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462b (pantera)
pantertier, mhd., st. N.: Vw.: s. panteltier
panther, panthers, mhd., st. M.: nhd. Edelstein; Q.: BdN, Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panther), Hennig (panter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463a (panthers)
panthers, mhd., st. M.: Vw.: s. panther
pantier, mhd., st. N.: Vw.: s. pantel
pantiersmuot, panthersmuot*, mhd., st. M.: nhd. „Panthersmut“; Q.: WvÖst (1314) (FB pantiersmuot); E.: s. pantel, muot; W.: nhd. DW-
pantzer, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. panzier
panvorst, mhd., st. M.: Vw.: s. banvorst
panze, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Panse“, Pansen, Wanst, Magen; Hw.: vgl. mnd. panse; Q.: Suol (FB panze), Trist (um 1210); I.: Lw. mfrz. pance; E.: s. mfrz. pance, M., Pansen, Wanst; lat. pantex, M., Wanst, Leib, Gedärme; vgl. idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Panze, M., Panze, Schmerbauch, DW 13, 1427; L.: Lexer 157b (panze), Hennig (panze), LexerHW 2, 202 (panze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463a (panze)
panzer, mhd., st. N.: Vw.: s. panzier
panzerermel, mhd., st. M.: nhd. Panzerärmel, Armharnisch; Q.: Ehing (um 1460); E.: s. panzier, ermel; W.: nhd. Panzerärmel, M., Panzerärmel, Armharnisch, DW 13, 1429; L.: LexerN 3, 337 (panzerermel)
panzerbletzære*, panzerbletzer, mhd., st. M.: nhd. Panzerflicker; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. panzier, bletzen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 202 (panzerbletzer)
panzerbletzer, mhd., st. M.: Vw.: s. panzerbletzære*
panzermachære*, panzermacher, mhd., st. M.: nhd. „Panzermacher“, Plattner; ÜG.: lat. lorifex Gl; Hw.: vgl. mnd. pansermākære*; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. panzier, machære; W.: nhd. Panzermacher, M., „Panzermacher“, Plattner, DW 13, 1431; L.: LexerHW 2, 202 (panzermacher)
panzermacher, mhd., st. M.: Vw.: s. panzermachære*
panzerrinc, mhd., st. M.: nhd. Panzerring; ÜG.: lat. lix Gl; Q.: Gl, LuM (1437); E.: s. panzier, rinc (1); W.: nhd. Panzerring, M., Panzerring, DW 13, 1432; L.: LexerHW 2, 202 (panzerrinc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 708a (panzerrinc)
panzier, panzer, pantzer, banzer, banzier, mhd., st. F., st. N.: nhd. Panzer, Rüstung, Harnisch, Brustharnisch, Brustpanzer; ÜG.: lat. (lorica) Gl, (thoraca) Gl; Hw.: vgl. mnl. panser, mnd. panser; Q.: (st. N.) Pal, Suol, RqvI, RqvII, Kreuzf, Teichn, Pilgerf, (st. F.) RWh, Tauler (FB panzier), ClosChr, Er (um 1185), Gl, Herb, NvJer, TürlWh, Urk, Weinschwelg; I.: Lw. mlat. pancerium; E.: s. mlat. pancerium, panceria; vgl. lat. pantex, M., Wanst, Leib, Gedärme; vgl. idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. Panzer, M., Panzer, DW 13, 1428; L.: Lexer 157b (panzier), Hennig (panzier), WMU (panzier 737 [1285] 1 Bel.), LexerHW 2, 202 (panzier), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463a (panzier), Glossenwörterbuch 457a (panzier), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 203 (panzier), EWAhd 6, 1294
panzierære*, panzierer, mhd., st. M.: nhd. Panzerträger; Q.: RqvII (FB panzierer), Urk (1344); E.: s. panzier; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panzierer), LexerHW 2, 202 (panzierer)
panzierer, mhd., st. M.: Vw.: s. panzierære
pape, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffe
papegān, papigān, babīan, papegei, mhd., st. M.: nhd. Papagei, ein Vogel; ÜG.: lat. psittacus Gl; Hw.: vgl. mnl. papegaey, mnd. papegōie; Q.: Suol, RqvII (FB papegān), Beisp, KvWTroj, StrDan, Trist (um 1210), Voc; I.: Lw. afrz. papegai; E.: s. afrz. papegai, M., Papagei; span. papagyo, M., Papagei; arab. babaġâ, Sb., Papagei?; W.: vgl. nhd. Papagei, M., Papagei, DW 13, 1433; L.: Lexer 157b (papegān), Hennig (papegān), MWB 1, 397 (babiān), LexerHW 2, 202 (papegân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (papegân), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 204 (papegei)
papegei, mhd., st. M.: Vw.: s. papegān
papel, mhd., sw. F.: Vw.: s. papele
papelbluome, bapelnbluome, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pappelblume“, Eibischblüte, Malvenblüte, Eibisch?, Syrischer Eibisch?; ÜG.: lat. flos syriacus Gl, rubiola Gl; Hw.: s. papelnbluome; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. papele, bluome; W.: nhd. (ält.) Pappelblume, F., Pappelblume, DW 13, 1444; L.: LexerHW 2, 202 (papelbluome), Glossenwörterbuch 457b (papelbluome), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 204 (papelbluome), EWAhd 6, 1302, LexerHW 2, 202 (papelbluome), Benecke/Müller/Zarncke I, 216b (bapelnbluome)
papelbluot, mhd., st. F.: nhd. Pappelblüte; ÜG.: mlat rubiola Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. papele, bluot; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papelbluot)
papelboum, papeleboum*, mhd., st. M.: nhd. Pappelbaum; ÜG.: lat. populus Gl; Q.: Cranc (FB papelboum), BdN (1348/1350), Gl; E.: s. papele, boum; W.: s. nhd. Pappelbaum, M., Pappelbaum, DW 13, 1444; L.: LexerHW 2, 203 (papelboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 228b (papelboum)
papele, papel, bapele, mhd., sw. F.: nhd. Pappel, Malve, Rosspappel, Eibisch; ÜG.: lat. althaea Gl, diadema Gl, malva Gl; Vw.: s. grōz-*, wilt-, wīz-*; Hw.: vgl. mnl. pappel, mnd. poppele (2); Q.: Albrecht, BdN, Gl (11. Jh.); E.: ahd. papela? 47, sw. F. (n), Pappel, Malve, Rosspappel; s. spätlat. papulus, F?., Pappel?; vgl. lat. pōpulus, F., Pappel; wohl von gr. πτελέᾶ (pteléa), F., Ulme, Rüster; idg. *ptelei̯ā, *pteli̯ā, F., ein Baum?, Pokorny 847; W.: nhd. Pappel, F., Pappel, Pappelbaum, DW 13, 1443; R.: wilde papele: nhd. Rosspappel; ÜG.: lat. malva agrestis Gl, molocha agria Gl; L.: Lexer 157b (papele), Hennig (papel), LexerHW 2, 203 (papele), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (papele), Glossenwörterbuch 457b (papele), XLVb (papele)
papelenblat*, papelnblat, mhd., st. N.: nhd. Pappelblatt?, Malvenblatt?; Q.: Myns (um 1440); E.: s. papele, blat (1); W.: s. nhd. Pappelblatt, N., Pappelblatt, Malvenblatt, DW 13, 1444; L.: LexerHW 2, 203 (papelnblat)
papelensouc*, papelnsouc, mhd., st. M.: nhd. Malvensaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. papele, souc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papelnsouc), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 724a (sûc)
papelkrūt, mhd., st. N.: nhd. „Pappelkraut“, Pappel, Malve; ÜG.: lat. malva Gl; Hw.: vgl. mnd. pöppelkrūt; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. papele, krūt; W.: nhd. Pappelkraut, N., „Pappelkraut“, Pappel, Malve, DW 13, 1444; L.: LexerHW 2, 203 (papelkrût), Benecke/Müller/Zarncke I, 891a (papelkrût)
papelmuos*, babbelmuos, mhd., st. N.: nhd. „Pappelmus“, Malvenmus; Q.: Urk (1293); E.: s. papele, muos; W.: nhd. DW-; L.: WMU (bappelmuos 1729 [1293] 1 Bel.)
papelnblat, mhd., st. N.: Vw.: s. papelenblat
papelnbluome, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pappelblume“, Eibischblüte, Malvenblüte, Eibisch?, Syrischer Eibisch?; ÜG.: lat. flos syriacus Gl; Hw.: s. papelbluome; vgl. mnd. poppelenblōme; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. papele, bluome; W.: s. nhd. (ält.) Pappelblume, F., Pappelblume, DW 13, 1444; L.: Glossenwörterbuch 457b (papelbluome), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 204 (papelbluome(papelnbluome), EWAhd 1302
papelnsouc, mhd., st. M.: Vw.: s. papelensouc*
papelrōse, papelerōse*, mhd., sw. F.: nhd. „Pappelrose“, Stockrose, Malve; Q.: Minneb (um 1340) (FB papelrōse); E.: s. papele, rōse; W.: nhd. (ält.) Pappelrose, F., Pappelrose, DW 13, 1445; L.: Lexer 435c (papelrōse)
papelsalbe, mhd., st. F.: nhd. Pappelsalbe, Malvensalbe; ÜG.: lat. populeum Gl; Q.: Gl (1470); E.: s. papele, salbe; W.: nhd. Pappelsalbe, F., Pappelsalbe, Malvensalbe, DW 13, 1445; L.: LexerHW 2, 203 (papelsalbe), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 42a (papelsalbe)
papelsāme, mhd., sw. M.: nhd. „Pappelsame“, Samen vom Roseneibisch, Samen des Syrischen Eibischs, Samen des Garteneibischs, Malvensame; ÜG.: lat. (flos syriacus) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. papele, sāme; W.: nhd. (pfälz.) Pappelsamen, M., Pappelsame; L.: Glossenwörterbuch 457b (papelsāme), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 204 (papelsâme), EWAhd 6, 1302
papelwurzel, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pappelwurzel, Malvenwurzel; Q.: Myns (um 1440); E.: s. papele, wurzel; W.: nhd. Pappelwurzel, F., Pappelwurzel, Malvenwurzel, DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papelwurzel)
papen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pappen
paperen, mhd., sw. V.: nhd. Lippen unverständlich bewegen; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. mlat. babare; E.: s. mlat. babare, lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paperen), LexerHW 2, 203 (paperen)
papier, papyr, mhd., st. N.: nhd. Papier, Papyrus, Papyrusstaude; ÜG.: lat. charta Gl, papyrum Gl; Hw.: s. papyr, vgl. mnl. papier, mnd. papīr; Q.: Seuse (FB papier), AlexiusC (1. Hälfte 14. Jh.), Gl, Diocl, RSp; E.: ahd.? papir 1, st. N. (a), Papier; s. lat. papȳrus, M., Papyrus; s. gr. πάπυρος (pápyros), M., F., Papyrosstaude; s. ägypt. papyros, Sb., Papyrusstaude, Staude, Papier; vgl. ägypt. pa-per-aa, Adj., was zum Pharao gehört, königlich; W.: nhd. Papier, N., Papier, DW 13, 1435; L.: Lexer 157b (papier), Hennig (papyr), LexerHW 2, 203 (papier), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (papier), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 204 (papir)
papierære*, papierer, mhd., st. M.: nhd. „Papierer“, Papiermacher; Q.: DW (1407), Gl; E.: s. papier; W.: nhd. (ält.) Papierer, M., Papierer, DW 13, 1438; L.: Lexer 157b (papierer), LexerHW 2, 203 (papierer), LexerN 3, 337 (papierer)
papierer, mhd., st. M.: Vw.: s. papierære*
papieric, mhd., Adj.: nhd. „papierig“, aus Papier bestehend; ÜG.: lat. papyrius Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. papyrius; E.: s. papier; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papieric)
papierlich, mhd., Adj.: nhd. „papierlich“, aus Papier bestehend; ÜG.: lat. papyrius Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. papyrius; E.: s. papier, *lich? (1); W.: nhd. (ält.) papierlich, Adj., papierlich“, aus Papier bestehend, DW 13, 1440; L.: LexerHW 2, 203 (papieric)
papiermachære*, papiermacher, mhd., st. M.: nhd. Papiermacher; ÜG.: lat. chartarius Voc; Hw.: vgl. mnd. papīrmākære*; Q.: Voc (14./15. Jh.); E.: s. papier, machære*; W.: nhd. Papiermacher, M., Papiermacher, DW 13, 1440; L.: LexerHW 2, 203 (papiermacher)
papiermacher, mhd., st. M.: Vw.: s. papiermachære*
papiermüle, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Papiermühle; Hw.: vgl. papīrmȫle; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. papier, mül; W.: nhd. Papiermühle, F., Papiermühle, DW 13, 1440; L.: LexerHW 2, 203 (papiermüle)
papigān, mhd., st. M.: Vw.: s. papegān
Papirīs, mhd., M.=PN: nhd. Papiris; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (Papirîs); Son.: ein König
pappe, peppe, mhd., st. F.: nhd. Papp, dicker Brei; ÜG.: lat. opsonium Voc; Q.: Voc (1422); I.: Lw. lat. pāpa; E.: s. lat. pāpa, pappa, F., dicker Brei; idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: s. nhd. Papp, M., N., Papp, Brei zum Essen oder Kleben, DW 13, 1442; L.: LexerHW 2, 203 (pappe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (pappe), I/1, 463b (peppe)
pappen, papen, mhd., sw. V.: nhd. pappen, essen, zu essen geben; ÜG.: lat. pappare Gl; Hw.: vgl. mnd. pappen; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. lat. pappāre; E.: s. lat. pappāre, V., pappen, essen, verschlingen; s. idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: nhd. pappen, sw. V., pappen, füttern, DW 13, 1446; L.: LexerHW 2, 203 (pappen)
papūne, mhd., st. M.: nhd. „Papaune“ (?); Q.: Suol (FB papūne), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 204 (papûne)
papyr, mhd., st. N.: Vw.: s. papier
par (1), mhd., Adj.: Vw.: s. bar (1)
par (2), mhd., Adj.: Vw.: s. pār
par (3), mhd., st. F.: nhd. „Paar“, Gleichheit, Beschaffenheit, Art (F.) (1); Hw.: s. pār; Q.: WvÖst, Cranc (FB par), Wartb (13. Jh.); I.: Lw. lat. pār; E.: vgl. lat. pār, Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: s. nhd. Paar, N., Paar, DW 13, 1359; L.: Lexer 157b (par), Hennig (par), LexerHW 2, 204 (par)
par (4), mhd., st. N.: Vw.: s. pār
par..., mhd.: Vw.: s. bar...
pār (1), bār, par, bar, mhd., st. N.: nhd. Paar; Hw.: s. par; vgl. mnl. paer, mnd. pār (1); Q.: Suol, RWchr (um 1254), HvNst, BDan, MinnerII (FB pār); I.: Lw. lat. pār; E.: s. lat. pār, Adj., gleichkommend, gleich; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Paar, N., Paar, DW 13, 1389; L.: Lexer 157b (pār), Hennig (pār), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (pâr)
pār (2), mhd., Adj.: nhd. „paar“, paarig, gleich; Q.: Suol, RqvI, WvÖst, MinnerII (FB pār), Albrecht (1190-1210), Elis, Gl, KvWTroj, Kzl, NP, Rcsp, Tuch; I.: Lw. lat. pār; E.: s. lat. pār, Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) paar, Adj., paar, DW 13, 1389; L.: LexerHW 2, 204 (pâr), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (pâr)
parabelle, mhd., sw. F.: nhd. Parabel, Gleichnis; ÜG.: lat. parabola Gl; Hw.: vgl. mnl. parabelle, mnd. parabole; Q.: Kzl (2. Hälfte 13. Jh.); I.: Lw. lat. parabole; E.: s. ahd. parabola*, st. F., Parabel, Gleichnis; lat. parabole, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Parabel, F., Parabel, Gleichnis, Art des Kegelschnitts, DW 13, 1452; L.: LexerHW 2, 204 (parabëlle), LexerHW 2, 204 (parabelle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464a (parabelle)
paradīs, pardīs, baradīs, mhd., st. N.: nhd. Paradies; Vw.: s. lust-; Hw.: s. paradīse; Hw.: vgl. mnl. paradijs, mnd. paradīs; Q.: AvR, BdN, Flore, Gl, Hartm (um 1180-um 1210), Herb, JbZürich, Krone, KvWTroj, LobGesMar, MinneR27, Netz, OvW, Parz, ReinFu, Ren, Trist, UvLFrd, WeistGr, Wi; E.: ahd. paradīs* 9?, st. N. (a), Paradies; s. lat. paradīsus, M., Garten; gr. παράδεισος (parádeisos), M., eingehegtes Gebiet, Garten; s. pers. paridaida-, M., Garten; W.: nhd. Paradies, N., Paradies, DW 13, 1453; L.: Lexer 157b (paradīse), Hennig (paradīs), LexerHW 2, 204 (páradîse/paradîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464a (paradîse/paradîs), DRW
paradīsapfel, paradīsöpfel, paradīsaphel*, pardīsapfel, mhd., st. M.: nhd. Paradiesapfel, Granatapfel; Q.: HvNst, Seuse (FB paradīsapfel), Helbl (1290-1300); E.: ahd.? paradīsapful* 1, paradīsaphul*, st. M. (i), Granatapfel; s. paradīs, paradīse, apful; W.: nhd. Paradiesapfel, M., Paradiesapfel, Granatapfel, DW 13, 1455; L.: Lexer 435c (paradīsapfel), Hennig (paradīsöpfel), LexerHW 2, 205 (paradîsapfel), Benecke/Müller/Zarncke I, 48a (pardîsapfel), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 208 (parîsepfelî[n]), EWAhd 6, 1305
paradīsboum, mhd., st. M.: nhd. Paradiesbaum; ÜG.: lat. arbor paradisi BdN; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. paradīs, boum; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 205 (paradîsboum)
paradīse, pardīse, mhd., st. N.: nhd. Paradies, Liebhaber; ÜG.: lat. paradisus PsM; Vw.: s. sælede-, sunnen-; Hw.: s. paradīs; vgl. mnd. paradīs; Q.: LAlex, Lucid, Ren, RvZw, RAlex, RWchr, ErzIII, DvAPat, Enik, Brun, SGPr, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, EvPass, EckhII, Parad, HistAE, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerI, MinnerII, EvA, Tauler (FB paradīse), ÄPhys (um 1070), EbvErf, Er, EvS, GenM, JTit, Kolm, KvWSilv, PsM, Reinfr, TürlWh, Urk; E.: ahd. paradīsi* 8?, st. N. (ja), Paradies; s. lat. paradīsus, M., Garten; gr. παράδεισος (parádeisos), M., eingehegtes Gebiet, Garten; s. pers. paridaida-, M., Garten; W.: nhd. Paradies, N., Paradies, DW 13, 1453; L.: Lexer 157b (paradīse), WMU (paradīse 49 [1260] 25 Bel.), LexerHW 2, 204 (páradîse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464a (paradîse/paradîs)
paradīselant, mhd., st. N.: nhd. „Paradiesland“, Paradies; E.: s. paradīse, lant; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (paradīselant)
paradīsen, mhd., sw. V.: nhd. „paradiesen“, ins Paradies bringen, selig machen, das Paradies durch die Taufe erwerben; Q.: GTroj, Minneb (FB paradīsen), JTit (3. Viertel 13. Jh.), Kolm, Loheng; E.: s. paradīs; W.: nhd. (ält.) paradiesen, V., paradiesen, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paradīsen), LexerHW 2, 205 (paradîsen
paradīsīn, mhd., Adj.: nhd. paradiesisch, Paradies...; Q.: SGPr (1250-1300) (FB paradīsīn); E.: s. paradīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (paradīsīn)
paradīsöpfel, mhd., st. M.: Vw.: s. paradīsapfel
paradīsvenster, mhd., st. N.: nhd. Fenster in der Paradiesmauer; Q.: Enik (um 1272) (FB paradīsvenster); E.: s. paradīs, venster; W.: nhd. DW-
pārāge, mhd., st. F.: nhd. Adel (M.) (1); Q.: Suol (FB pārāge), Flore (1220); I.: Lw. afrz. parage; E.: s. afrz. parage, F., Adel (M.) (1)?; mlat. paragium, N., Standesgleichheit, Adel (M.) (1); vgl. lat. põr (1), Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (pārāge), LexerHW 2, 205 (pârâge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464b (pârâge)
paragraf, mhd., M.: nhd. Zeichen, Buchstabe, Abschnitt; Hw.: vgl. mnd. paragraf; Q.: RWchr1 (um 1254) (FB paragraf), Gl, Reinfr; I.: Lw. lat. paragraphus; E.: s. lat. paragraphus, F., Paragraph; gr. παράγραφος (parágraphos), F., Trennungslinie; vgl. gr. παραγράφειν (paragráphein), V., danebenschreiben, dazuschreiben; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. γράφειν (gráphein), V., einritzen, schreiben; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. gribʰ-, V., ritzen, kribbeln, Pokorny 392; idg. *gerebʰ-, V., ritzen, kerben, Pokorny 392; W.: s. nhd. Paragraph, M., Paragraph, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paragraf), Hennig (paragraf), LexerHW 2, 205 (paragraf)
paraiten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pāraiten
pāraiten, paraiten, mhd., sw. V.: nhd. bereiten; Q.: Rol (um 1170); I.: frz. Lw.?; E.: aus dem Frz.?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 205 (paraiten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464b (pâraite)
paralelle*, parlelle, mhd., sw. F.: nhd. Parallelle; Hw.: vgl. mnd. parallēle*; Q.: Kolm (um 1460); I.: lat. Lw.; E.: s. gr.-lat. parallēlos, Adj., parallel; s. gr. παράλληλος (parállēlos), Adj., nebeneinander, parallel; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; gr. ἀλλήλλων (allḗllōn), Adv., einander, gegenseitig; gr. ἄλλος (állos), Adj., Pron., andere; idg. *ali̯os, *h₂eli̯os, Adj., andere, Pokorny 25; idg. *al- (1), *ol-, Adv., darüberhinaus, Pokorny 24; W.: nhd. Parallele, F., Parallele, DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parlelle)
paralis, parillis, parlis, mhd., st. N.: nhd. Paralysis, Lähmung; Q.: WernhMl (FB paralis), Barth (12./13. Jh.), BdN, Chr, Gl, WvRh; I.: Lw. lat. paralysis; E.: s. lat. paralysis, F., Paralyse, Nervenlähmung, Auflösung, Erklärung; gr. παράλυσις (parálysis), F., Lähmung; vgl. gr. παραλύειν (paralýein), V., wegnehmen, auflösen, lähmen; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. λύειν (lýein), V., lösen, befreien, losmachen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leu- (2), V., schneiden, trennen, lösen, Pokorny 681; W.: nhd. (ält.) Paralis, N., Paralis, Lähmung, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paralis), Hennig (paralis), LexerHW 2, 205 (paralis), LexerN 3, 337 (paralis)
parament, mhd., st. N.: nhd. Kirchengerät; Q.: Chr (1488); I.: Lw. mat. parāmentum; E.: s. mlat. parāmentum, N., Zierstück, Schmuckgegenstand, Kirchenschmuck Altargerät; vgl. lat. parāre, V., bereiten, zubereiten, anschaffen; lat. parere, V., gebären, hervorbringen; idg. *per- (2D), V., gebären, hervorbringen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 205 (parament)
parān, mhd., st. M.: nhd. Standesgenosse; Q.: Suol (FB parān), UvZLanz (nach 1193); I.: Lw. frz. parrain; E.: s. frz. parrain, M., Taufzeuge; lat. patrīnus, M., Pate; vgl. lat. pater, M., Vater; idg. *pýt›r, *pýt›, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *põ‑, *põt‑, *pý‑, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (parān), LexerHW 2, 205 (parân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464b (parân)
Paranīs, mhd., F.=PN: nhd. Paranis; Q.: Trist (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464b (Paranîs)
parasceue, mhd., Sb.: nhd. Rüsttag; Q.: EvB (1340), EvA (FB parasceue); I.: Lw. lat. parasceuē; E.: s. lat. parasceuē, F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; gr. παρασκευή (paraskeuḗ), F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. σκευή (skeuḗ), F., Rüstung, Bekleidung, Tracht; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *skeu- (1), *keu- (3), herrichten, ausführen, Pokorny 950; W.: nhd. DW-
parāt, pārāt, barāt, bārāt, mhd., st. F., st. M.: nhd. Verwirrung, Täuschung, Tausch, Betrug, Wechsel, Tauschware, seltsamer lärmender bunter Aufzug, List, Kniff, Betrug, Verstellung, Falschheit, Kunst, Kunststück, Fechterkunststück, Posse, Kurzweil; Hw.: vgl. mnd. barāt; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, ErzIII, Ot, Teichn, Schachzb (FB parāt), Chr, Eracl, Heimesf (1200-1210), Helbl, JTit, Jüngl, Karlmeinet, Krone, KvWEngelh, KvWHvK, LS, Parz (1200-1210), RvZw, Trist; I.: Lw. mnl. baraet; E.: s. mnl. baraet, mfrz. barat, Sb., Betrug, wüstes Treiben; afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; L.: Lexer 157b (parāt), Hennig (parāt), LexerHW 2, 205 (pârât), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 464b (pârât), LexerN 3, 337 (parât)
pārāt, mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. parāt
parāthou, mhd., st. M.: nhd. Paradehieb, Klopffechterei; E.: s. parāt, hou; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (parāthou)
parātiere, partierre, mhd., st. M.: nhd. Betrüger; E.: s. parāt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (parātiere), LexerHW 2, 206 (pârâtiere)
pārātierer, mhd., st. M.: Vw.: s. partierære
parc, parchan, parkam, mhd., st. M.: nhd. „Park“, eingehegter Ort, Umzäunung; ÜG.: lat. circulus Gl, parricus Gl; Q.: Gl, Kreuzf (1301), Malag, Voc; I.: Lw. afrz. parc; E.: s. afrz. parc, M., Park; lat. parricus, M., Einfriedung; vgl. iberisch *parra, Sb., Spalier; W.: nhd. Park, Parc, M., Park, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parc), LexerHW 2, 206 (parc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (parkam)
parchan, mhd., st. M.: Vw.: s. parc
parde (1), mhd., sw. M.: nhd. Parder; Hw.: s. pard (3); vgl. mnd. parde; E.: ahd. pardo 4, sw. M. (n), Parder, Pard, Panther; s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. (ält.) Pard, M., Parder, Pardel, Leopard, Panther, DW 13, 1460; L.: Lexer 157c (parde)
parde (2), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. part
pardertier, mhd., st. M.: Vw.: s. pardier
pardier, pardertier, mhd., st. M.: nhd. Parder, Pard, Panther, Leopard, große Raubkatze; ÜG.: lat. pardus Gl; Hw.: s. parde; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lw. lat. pardus; E.: s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardeir), Glossenwörterbuch 457b (pardertier), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 207 (pardertier), EWAhd 6, 1306
pardīs, mhd., st. N.: Vw.: s. paradīs
pardīsapfel, mhd., st. M.: Vw.: s. paradīsapfel
pardīse, mhd., st. N.: Vw.: s. paradīse
pardrīs, perdrīs, mhd., st. M.: nhd. Rebhuhn; Q.: Suol (FB pardrīs), Demantin, Gl, Ren, Wh (um 1210); I.: Lw. lat. perdīx; E.: s. lat. perdīx, Sb., Rebhuhn; gr. πέρδιξ (pérdix), M., F., Rebhuhn; vgl. idg. *perd-, V., furzen, Pokorny 819; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardrīs), Hennig (pardrīs), LexerHW 2, 206 (pardrîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pardrîs), LexerN 3, 337 (pardrîs)
pardrīsekīn, mhd., st. N.: nhd. Rebhühnchen; Q.: Suol, RWh (FB pardrīsekīn), Gl, JTit, Parz (1200-1210); E.: s. pardrīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardrīsekīn), LexerHW 2, 206 (pardrîsekîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pardrîsekîn)
pardūne, mhd., st. F.: nhd. eine Art Röhre?, ein Musikinstrument; Q.: Gl (1470), Voc; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 206 (pardûne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pardûne)
pardus, hd., st. M.: nhd. von der Löwin mit einem Leoparden erzeugtes Tier; Q.: Boppe (4. Viertel 13. Jh.); E.: s. pardel; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pardus)
pāre, mhd., st. F.: Vw.: s. bāre (1)
pære, mhd., st. F.: Vw.: s. bar
parel, mhd., st. N.: Vw.: s. barel
parelieren, mhd., sw. V.: nhd. zubereiten, schön zurichten, rüsten, ausrüsten; Q.: Suol (FB parelieren), JTit, RvEGer, UvZLanz (nach 1193); I.: Lw. afrz. parilier; E.: s. afrz. parilier, V., zubereiten?; lat. parāre, V., bereiten, zubereiten, anschaffen; vgl. lat. pārēre, V., erscheinen, sichtbar sein (V.); idg. *pā̆r-?, V., zeigen, sichtbar sein (V.), Pokorny 789; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parelieren), Hennig (parelieren), LexerHW 2, 207 (parelieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pareliere)
pareliure, mhd., st. M.: nhd. Sprecher, Philosoph, Verkünder, Prophet; Q.: Suol (FB pareliure), Parz (1200-1210); I.: frz. Lw.; E.: s. afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pareliure), Hennig (pareliure), LexerHW 2, 207 (pareliure), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (pareliure)
parelle, mhd., F.: nhd. ein Kraut?; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: lat. Lw.?; E.: aus dem Lat.?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parelle)
paren (1), mhd., sw. V.: nhd. „paaren“, gesellen; Hw.: vgl. mnd. pāren; Q.: ElisR (1421/1434); E.: s. par; W.: nhd. paaren, V., paaren, DW 13, 1392; L.: Lexer 157c (paren), LexerN 3, 337 (pâren)
paren (2), mhd., st. M.: Vw.: s. barm
pāren, mhd., sw. V.: Vw.: s. bāren (1)
pārepāne, mhd., st. N.: nhd. Größenverhältnis; Q.: Suol (FB pārepāne), Erlös (Anfang 14. Jh.); .: Lw. frz. par; E.: s. frz. par, Adj., gleich; lat. põr (1), Adj., gleichkommend, gleich; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 207 (pârepâne)
Parfoyas, mhd., M.=PN: nhd. Parfoyas; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (Parfoyas); Son.: ein Graf
pari, mhd., st. F.: nhd. Schlange; Q.: BdN (1348/1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pari), LexerHW 2, 207 (pari)
pāric, mhd., Adj.: Vw.: s. bæric
parieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „parieren“, gehorchen; Hw.: vgl. mnd. pārēren; Q.: Minneb (um 1340) (FB parieren); I.: Lw. lat. pārēre; E.: s. lat. pārēre, V., erscheinen, sichtbar sein (V.); idg. *pā̆r-?, V., zeigen, sichtbar sein (V.), Pokorny 789; W.: nhd. parieren, V., parieren, DW 13, 1461
parieren (2), mhd., st. N.: nhd. „Parieren“, Gehorchen; Q.: Minneb (um 1340) (FB parieren); E.: s. parieren (1); W.: nhd. Parieren, N., Parieren, DW 13, 1461
parille, mhd., sw. M.: nhd. „Parille“, ein Edelstein, Brille; Hw.: s. parillus; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); I.: Lw. lat. bēryllus; E.: s. lat. bēryllus, M., Beryll, meergrüner Edelstein; aus dem Indischen, prākrit verulia-, sanskr. váidūrya-, dies geht wohl auf den dravidischen Ortsnamen vēlur zurück; W.: nhd. (ält.) Parille, M., Parille, Brille, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parille), LexerHW 2, 207 (parille)
parillus, lat.-mhd., st. M.: nhd. „Parille“, ein Edelstein; Hw.: s. parille; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); I.: Lw. lat. bēryllus; E.: s. lat. bēryllus, M., Beryll, meergrüner Edelstein; aus dem Indischen, prākrit verulia-, sanskr. váidūrya-, dies geht wohl auf den dravidischen Ortsnamen vēlur zurück; W.: nhd. (ält.) Parille, M., Parille, Brille, DW 13, 1462; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (parillus)
parillis, mhd., st. N.: Vw.: s. paralis
Parīs, mhd., M.=PN: nhd. Paris (PN); Q.: KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. Paris; E.: s. lat. Paris, M.=PN, Paris; gr. Πάρις (Páris), M.=PN, Paris; weitere Herkunft ungeklärt, Frisk 2, 475; W.: nhd. Paris, M.=PN, Paris (PN), DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (Parîs)
Pārīs, mhd., ON: nhd. Paris (ON); Hw.: vgl. mnd. Parīs; Q.: Parz (1200-1210), Wh; E.: E.: s. ON Paris; vom Stamm der Parisier, s. lat. Parīsius, M., Pariser (Sg.) (Angehöriger der Völkerschaft im keltischen Gallien mit der Hauptstadt Lutetia); Herkunft unklar?; W.: nhd. Paris, ON, Paris, DW 13, 1461?; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (Pârîs)
parisapfel, parīsapfel, mhd., st. M.: nhd. Parisapfel, Granatapfel; ÜG.: lat. malogranatum Gl; Q.: Minneb (um 1340) (FB parisapfel), Gl; E.: s. Paris (PN), apfel; W.: nhd. Parisapfel, M., Parisapfel, DW-; L.: Lexer 435c (parisapfel), LexerHW 2, 207 (parîsapfel), LexerN 3, 337 (parîsapfel)
parīsapfel, mhd., st. M.: Vw.: s. parisapfel
parīsepfelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. parisepfelī
parisepfelīn, parīsepfelīn, parīsepfelī, mhd., st. N.: nhd. „Parisäpfellein“, Granatapfel; ÜG.: lat. malum granatum Gl; Q.: TvKulm (1331) (FB parisepfelīn), Gl; E.: s. parisapfel; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parîsepfelîn), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 208 (parîsepfelî[n])
parīsepfelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. parisepfelīn
parīsīn, mhd., Adj.: nhd. pariserisch, nach Pariser Art, Paris...; Q.: Suol (FB parīsīn), TürlWh (nach 1270); E.: vom ON Paris, s. lat. Parīsius, M., Pariser (Sg.) (Angehöriger der Völkerschaft im keltischen Gallien mit der Hauptstadt Lutetia); W.: vgl. nhd. pariserisch, Adj., pariserisch, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parīsīn), LexerHW 2, 207 (parîsîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (pârîsîn)
parīsīs, mhd., st. M.: nhd. eine Pariser Münze; Q.: ReinFu (Ende 13. Jh.); I.: Lw. mfrz. parisis; E.: s. mfrz. parisis, M., eine Pariser Münze; mlat. Parīsiēnsis, M., Münze aus Paris, Pariser Münze; vom ON Paris, s. lat. Parīsius, M., Pariser (Sg.) (Angehöriger der Völkerschaft im keltischen Gallien mit der Hauptstadt Lutetia); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parîsîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (parîsîs)
parīsrōt, mhd., Adj.: nhd. rot; Q.: Barth (12./13. Jh.); E.: vom ON Paris?, s. mhd. rōt (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 337 (parîsrôt)
parīsvarwe, mhd., st. F.: nhd. rote Farbe; Q.: Minneb (um 1340) (FB parīsvarwe); E.: s. parīsīn, varwe; W.: nhd. DW-
parit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
parkam, mhd., st. M.: Vw.: s. parc
parkan, mhd., st. F.: Vw.: s. barbigān
parl, mhd., st. M.: nhd. Wortwechsel; Hw.: s. parol; Q.: NvJer (1331-1341); I.: Lw. afrz. parole; E.: s. afrz. parole, F., Wort, Spruch; afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parl), LexerHW 2, 207 (parl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466a (parl)
parlament, mhd., st. N.: nhd. Parlament, Besprechung, Rede, Disputation, Versammlung; Hw.: vgl. mnd. parlament; Q.: Suol, RqvI, RqvII, SHort, MinnerI, Pilgerf (FB parlament), Elis, Renner (1290-1300), Ring; I.: Lw. afrz. parlement; E.: s. afrz. parlement, M., Unterredung, Versammlung; afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinandestellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Parlament, N., Parlament, DW 13, 1463; L.: Lexer 157c, Hennig (parlament), LexerHW 2, 207 (parlament), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466a (parlament)
parlasīn, mhd., st. M.: nhd. Gichtbrüchiger, Gelähmter; Q.: Pal (FB parlasīn); I.: Lw. lat. paralysis; E.: s. lat. paralysis, F., Paralyse, Nervenlähmung, Auflösung, Erklärung; gr. παράλυσις (parálysis), F., Lähmung; vgl. gr. παραλύειν (paralýein), V., wegnehmen, auflösen, lähmen; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. λύειν (lýein), V., lösen, befreien, losmachen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leu- (2), V., schneiden, trennen, lösen, Pokorny 681; W.: nhd. DW-
parlelle, mhd., sw. F.: Vw.: s. paralelle*
parlier, mhd., st. M.: Vw.: s. parlierære
parlierære*, parlierer, parlier, mhd., st. M.: nhd. „Parlierer“, Polier, Werkgeselle der die Arbeit anzuordnen und die Aufsicht zu führen hat; Vw.: s. harnasch-*; Q.: Chr, LexerHW (14. Jh.), Tuch; E.: s. parlieren, parl; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parlier), LexerHW 2, 208 (parlier), LexerN 3, 337 (parlier)
parlieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „parlieren“, reden, tuscheln, sich äußern, reden über; Vw.: s. über-; Hw.: vgl. mnd. palleren, parlēren; Q.: Suol, RqvI, Ren, Brun, HvNst (FB parlieren), Parz (1200-1210), Tannh, TürlWh, UvTürhTr; E.: s. frz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. (ält.) parlieren, st. V., parlieren, sprechen, reden, schwatzen, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parlieren), Lexer 435c (parlieren), Hennig (parlieren), LexerHW 2, 208 (parlieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (parliere), LexerN 3, 337 (parlieren)
parlieren (2), mhd., st. N.: nhd. Parlieren, Reden; Q.: TürlWh (nach 1270); E.: s. parlieren (1); W.: nhd. Parlieren, N., Parlieren, DW-; L.: LexerHW 2, 208 (parlieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465b (parlieren)
parlierer, mhd., st. M.: Vw.: s. parlierære
parlis, mhd., st. N.: Vw.: s. paralis
parm, mhd., st. M.: Vw.: s. barm
Parmenīe, mhd., ON: nhd. Parmenie; Q.: Trist (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466a (Parmenîe); Son.: Tristans Vaterland
parn, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. barn
parochīe, mhd., st. F.: nhd. „Parochie“, Sprengel, Pfarrbezirk; Hw.: vgl. mnd. parrochie; Q.: RqvII (FB parochīe), Urk (1274); I.: Lw. frz. paroisse; E.: s. frz. paroisse, F., Parochie, Pfarrbezirk; lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: s. nhd. (ält.) Parochie, F., Parochie, DW-; L.: WMU (parochīe 229 [1274] 13 Bel.)
parol, mhd., st. M.: nhd. „Parole“, Wort, Rede; Hw.: s. parole; Q.: Suol, RqvI, LvReg (1237-1252) (FB parol), Tannh; I.: Lw. mfrz. parole; E.: s. mfrz. parole, F., Wort, Rede; lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: s. nhd. (ält.) Parole, F., Parole, Wort, Rede, mündliche Zusicherung, Ehrenwort, Erkennungswort, Losungswort, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parol), LexerHW 2, 208 (parol), LexerN 3, 337 (parol)
parole*, parolle, mhd., sw. M.: nhd. „Parole“, Wort, Rede; Hw.: s. parol; I.: Lw. mfrz. parole; E.: s. mfrz. parole, F., Wort, Rede; lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. (ält.) Parole, F., Parole, Wort, Rede, mündliche Zusicherung, Ehrenwort, Erkennungswort, Losungswort, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parolle), LexerHW 2, 208 (parol/parolle)
parolen, mhd., sw. V.: nhd. reden; Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB parolen); E.: s. parol, parole*; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parolen), LexerN 3, 337 (parolen)
parolle, mhd., sw. M.: Vw.: s. parole*
parrechære, mhd., st. M.: nhd. Pfarrer; ÜG.: lat. parochianus Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lw. lat. parochianus?; E.: s. lat. parochianus, M., Pfarrer; vgl. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 457b (parrechære), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 208 (parrechære), EWAhd 6, 1308
parrieren (1), mhd., sw. V.: nhd. unterscheiden, schmücken, sich zugesellen, durcheinandermischen, vermischen, mischen, durchsetzen, zusammensetzen, begleiten, durchbrechen; Vw.: s. ge-, under-; Q.: Pal, Suol, RqvI, RAlex, RWh, LvReg, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, HvBer, Minneb (FB parrieren), Er (um 1185), Flore, Krone, Parz, RvEGer, Trist, Wh, Wig, Wigam; I.: Lw. mfrz. parier; E.: s. mfrz. parier; mlat. pariare, V., gleich machen; ? lat. parāre, V., gleich schätzen, vergleichen; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; R.: geparrieret, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. geschmückt (?); L.: Lexer 157c (parrieren), Hennig (parrieren), LexerHW 2, 208 (parrieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466a (parriere)
parrieren (2), mhd., st. N.: nhd. „Schmücken“; Q.: Minneb (um 1340) (FB parrieren); E.: s. parrieren (1); W.: nhd. DW-
*parrieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-*; E.: s. parrieren; W.: nhd. DW-
pars, mhd., st. M.: nhd. Teil (?); Q.: Suol (FB pars); I.: Lw. lat. pars; E.: s. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 208 (pars)
pārs, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: Reinfr (nach 1291); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 208 (pârs)
parschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. barschaft
parschenkel, mhd., Adv.: Vw.: s. barschenkel
parschinke, mhd., Adj.: Vw.: s. barschinke
parstein, mhd., st. M.: nhd. Gips; Q.: Tuch (1464-1475); E.: verderbt aus sparstein?; s. mhd. stein; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 209 (parstein)
part (1), mhd., st. M.: nhd. „Part“, Rat; Vw.: s. ober-; Hw.: s. part (2); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
part (2), mhd., st. N.: nhd. „Part“, Teil, Menge, Anteil, Zugeteiltes, Abteilung, Partei, geteiltes Feld im Wappen; Hw.: s. part (1), parte; vgl. mnd. part (1); Q.: Hadam, NvJer, PassIII (Ende 13. Jh.), Suchenw; I.: Lw. afrz. parte; E.: s. afrz. parte, F., Teil; lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Part, M., N., Part, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465; L.: Lexer 157c (part), Hennig (part), LexerHW 2, 209 (parte/part), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466b (parte/part)
part (3), parde, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Part“, Leopard, Parder, Ozelot, große Raubkatze, Leopard; ÜG.: lat. pardus Gl; Hw.: s. parde (1); Q.: BdN, Freid, Gl (12. Jh.); I.: Lw. lat. pardus; I.: Lw. lat. pardus; E.: s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Part, Pard, M., Part, Leopard, DW 13, 1465 (Part); L.: Hennig (part), LexerHW 2, 209 (part), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466b (part), Glossenwörterbuch 457b (part), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 207 (pardo)
part (4), mhd., st. M.: Vw.: s. bart
*part? (5), mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. wider-; E.: s. part, parte; W.: nhd. (ält.) Part, M., N., Part, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465
parte (1), mhd., st. F.: nhd. „Parte“, Teil, Menge, Anteil, Zugeteiltes, Abteilung, geteiltes Feld im Wappen, Partei, Gerichtspartei, Vertragspartei; Vw.: s. wider-; Hw.: s. part, parte (2), partīe; Q.: Suol, RqvI, RqvII, Ren (nach 1243), GTroj, WvÖst, BDan, MinnerI, Schürebr, (st. F., st. N.) MinnerII, (sw. F.) Apk, BDan (FB parte), Kirchb, KvWEngelh, Loheng, NvJer, PassI/II, PassIII, PfzdHech, Reinfr, Renner, Urk; I.: Lw. afrz. parte; E.: s. afrz. parte, F., Teil; lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) Parte, Part, F., „Parte“, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465; L.: Lexer 157c (parte), Hennig (part), WMU (parte 75 [1263] 18 Bel.), LexerHW 2, 209 (parte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 466b (parte), LexerN 3, 337 (parte)
*parte? (2), mhd., Adv.: Vw.: s. maneger-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-
*parte? (3), mhd., sw. Sb.: Vw.: s. gegen-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-
partecke, mhd., sw. Sb.: nhd. „Partéke“, Intrigen, Rank, Ränke; Q.: Teichn (1350-1365) (FB partecken), Beh; E.: Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Partéke, F., N., Partéke, kleiner Teil, Stückchen, Schnitte Brot, Almosen, DW 13, 1474; L.: LexerHW 2, 209 (partecken)
parten, mhd., sw. V.: nhd. Partei erheben, streiten; Q.: WeistGr (vor 1436); E.: s. part (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 209 (parten)
*partic?, mhd., Adj.: nhd. teilig; Vw.: s. wider-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-
partīe, mhd., st. F.: nhd. Abteilung, Partei, Gruppe; Vw.: s. gegen-, wider-; Hw.: s. part, parte; vgl. mnd. partīe (1); Q.: (F.) RqvI, RqvII, (st. F.) MinnerII, (sw. F.) Tauler, Schürebr (FB partīe), Chr, Köditz, LuM, NvJer, PrWack, Rcsp, RSp, StRFreiberg, Tuch, Urk (1278), WeistGr; E.: s. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Partei, F., Partei, DW 13, 1466; L.: Lexer 157c (partīe), Hennig (partīe), WMU (partīe 369 [1278] 2 Bel.), LexerHW 2, 209 (partîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 467b (partîe)
partīec, partīic, mhd., Adj.: nhd. „parteiig“, parteiisch, in Parteien gespalten; Hw.: vgl. mnd. partīeich; Q.: MinnerI (um 1340) (FB partīec), Beh; E.: s. partīe; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 210 (partiêc)
*partīelich, mhd., Adj.: Hw.: s. partīelīche; E.: s. partīe, *lich? (2); W.: nhd. parteilich, Adj., parteilich, parteiisch, DW 13, 1472
partīelīche, mhd., Adv.: nhd. parteilich, parteiisch; Q.: Urk (1466); E.: s. partīe, *lich? (2); W.: nhd. parteilich, Adv., parteilich, parteiisch, DW 13, 1472; L.: LexerHW 2, 210 (partîelîche)
partīen, mhd., sw. V.: nhd. „parteien“, in Parteien spalten; Hw.: vgl. mnd. partīen; Q.: RqvII, Schürebr (um 1400) (FB partīen); E.: s. partīe; W.: nhd. (ält.) parteien, sw. V., parteien, sich in Parteien spalten, uneinig mit einander werden, Partei wider jemanden nehmen, DW 13, 1470
partier, mhd., st. M.: nhd. „Partier“, Teil; Q.: Vintl (1411); E.: s. partie; W.: s. nhd. (ält.) Partier, F., Partier, Teil, Partie, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partier), LexerN 3, 337 (partier)
partierære, partierre, pārātierer, mhd., st. M.: nhd. „Partierer“, Betrüger; Q.: Suol (FB partierære), Parz (1200-1210), Trist; I.: Lw. afrz. barateur; E.: s. afrz. barateur, M., Betrüger; mfrz. barat, Sb., Betrut, wüstes Treiben; afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; W.: nhd. (ält.) Partierer, M., Partierer, Handelschaft Treibender, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partierære), LexerHW 2, 210 (partierære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (pârâtierer)
partieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „partieren“, betrügen; Hw.: s. parāt; Q.: Suol (FB partieren), Renner (1290-1300), Vintl, Wizlav; I.: Lw. afrz. barater; E.: s. afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; W.: nhd. (ält.) partieren, sw. V., partieren, betrügen, durch Handel und Tausch betrügen, heimlich entweden, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partieren), LexerHW 2, 210 (partieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (partiere), LexerN 3, 337 (partieren)
partieren (2), mhd., sw. V.: nhd. „partieren“, teilen, aufteilen; Vw.: s. zer-; Hw.: vgl. mnd. partēren; Q.: Suol, RqvI, WvÖst (FB partieren), PfzdHech, RWh (1235-1240), Suchenw; I.: Lw. frz. partir; E.: s. frz. partir, V., teilen; s. lat. partīrī, V., teilen, zerlegen (V.), trennen; vgl. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) partieren, sw. V., partieren, teilen, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partieren), Hennig (partieren), LexerHW 2, 210 (partieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 467b (partiere), LexerN 3, 337 (partieren)
partieren (3), mhd., st. N.: nhd. „Partieren“ (N.), Betrug, Betrügen; Q.: RqvI, WvÖst (FB partieren), Parz (1200-1210); E.: s. partieren (1); W.: nhd. (ält.) Partieren, N., Partieren, DW-; L.: Hennig (partieren), LexerHW 2, 210 (partieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 465a (partieren)
*partieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. partieren; W.: nhd. DW-
partierre, mhd., st. M.: Vw.: s. partierære
partierunge, mhd., st. F.: nhd. „Partierung“, Teilung, Teil, Warentausch; Hw.: vgl. mnd. partēringe; Q.: RqvII (baratieringe) (FB partierunge), Vintl (1411); E.: s. partieren; W.: nhd. (ält.) Partierung, F., Partierung, Teil, Einteilung, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partierunge), LexerN 3, 337 (partierunge)
partīic, mhd., Adj.: Vw.: s. un-, s. partīec
*partīisch?, mhd., Adj.: Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. partīeisch*; E.: s. partīe
partroc, mhd., st. M.: nhd. „Partrock“, Rock mit Parteifarben oder Parteiabzeichen; Q.: RqvII (FB partroc); E.: s. part, roc; W.: nhd. DW-
Parzival, mhd., M.=PN: Vw.: s. Parzivāl
Parzivāl, Parzival, mhd., M.=PN: nhd. Parzival, Parzifal; Q.: JTit, Krone, Parz (1200-1210), Tannh, Wh; I.: Lw. frz. Perceval; E.: s. frz. Perceval, M.=PN, Parzival; vgl. afrz. percer, V., durchbohren; vulgärlat. pertūsiare, V., durchbohren; vgl. lat. pertundere, V., durchstoßen, durchbohren, durchlöchern; lat. per, Präp., durch, über; lat. tundere, V., stoßen, schlagen, hämmern, zerstoßen (V.); vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *steud‑, *teud‑, V., stoßen, schlagen, Pokorny 1033; idg. *steu‑ (1), *teu‑ (1), V., stoßen, schlagen, Pokorny 1032; frz. val, M., Tal; lat. vallis, vallēs, F., Tal, Höhlung, Loch; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: nhd. Parzival, Parzifal, M.=PN, Parzival, Parzifal; L.: LexerHW 2, 210 (Parzival), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 467b (Parzivâl), LexerN 3, 337 (Parzival)
parzivant, persevant, persent, mhd., st. M.: nhd. Unterherold; Q.: Netz, PuS, Rozm, Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. afrz. poursuivant, M., Bewerber; vgl. afrz. poursuivre, V., verfolgen, quälen; lat. prōsequī, V., hinterdreingehen, hinterherfolgen, begleiten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. sequī, V., folgen, Folge leisten, begleiten; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sekᵘ̯- (1), V., folgen, Pokorny 896; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parzivant), LexerHW 2, 210 (parzivant), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 269a (parzivant), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (persent)
parzkorn, mhd., st. N.: nhd. Granatapfel; ÜG.: lat. mālogrānātum Voc; Q.: Voc (1420); E.: s. korn (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 210 (parzkorn)
pas (1), mhd., st. M.: nhd. Teil der Hirscheingeweide, Eingeweide; Q.: Karlmeinet, Trist (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pas), Hennig (pas), LexerHW 2, 210 (pas), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (pas)
pas (2), mhd., st. M.: nhd. „Pass“, Schritt; Hw.: s. pas (3); vgl. mnd. pas; Q.: Suol, RqvI, Apk (FB pas), Karlmeinet, PfzdHech, Trist (um 1210); E.: s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. (ält.) Pass, M., Pass, Schritt, Gang (M.) (1), DW 13, 1494 (Pasz); L.: LexerN 3, 337 (pas)
pas (3), mhd., st. M.: nhd. „Pass“, schmaler Weg, Bergpass; Hw.: s. pas (2); Q.: Pilgerf (1390?) (FB pas); E.: s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. Pass, M., Pass, Durchgang, Durchzug, Übergang, enger Weg, DW 13, 1494 (Pasz)
pas (4), mhd., st. N.: nhd. Maß, recht gelegene Zeit; Hw.: vgl. mnl. pas; Q.: JvBrabant (um 1300); I.: Lw. mnl. pas; E.: s. mnl. pas, Sb., Maß; L.: LexerHW 2, 210 (pas), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (pas)
pasch (1), mhd., st. M.: nhd. Friede; Hw.: s. pasche (1); Q.: RqvI (FB pasch); I.: Lw. lat. pāx; E.: s. lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-
pasch (2), mhd., st. M.?: nhd. Weideland, Weide (F.) (2); ÜG.: lat. pratum Gl; Q.: Gl; I.: Lw. lat. pāscuum; E.: s. lat. pāscuum, N., Weide (F.) (2), Futter (N.) (1), Trift, Speise; lat. pāscere, V., fressen lassen, weiden lassen, zur Weide (F.) (2) führen; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 208 (pasch), EWAhd 6, 1309
pasche (1), phase, mhd., st. N.: nhd. „Pascha“, Osterfest, Ostermahl; Hw.: s. pasche (2); vgl. mnl. paessche, mnd. pāsche; Q.: TvKulm, EvB, EvA (FB pasche), EvBeh, Exod (um 1120/1130), Gl, PassI/II; I.: Lw. gr.-lat. pascha; E.: s. gr.-lat. pascha, N., Paschafest; hebr. pascha, Sb., Passah, Passahfest; W.: nhd. (ält.) Pasche, Pasch, M., N., Pasche, Ende des Fastens, DW 13, 1481; L.: Lexer 157c (pasche), Hennig (pasche), LexerHW 2, 210 (pasche), LexerHW 2, 230 (phase), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 484a (phase)
pasche (2), paschen, mhd., sw. M., sw. N.: nhd. Ostern; Hw.: s. pasche (1); Q.: Urk (1261); I.: Lw. it. pasqua; E.: s. it. pasqua, Sb., Ostern; gr.-lat. pascha, N., Paschafest; hebr. pascha, Sb., Passah, Passahfest; W.: nhd. (ält.) Pasche, Pasch, M., N., Pasche, Ende des Fastens, DW 13, 1481; L.: WMU (pasche 53 [1261] 11 Bel.)
paschwiese, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. paschwise*
paschwise*, paschwiese, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Paschwiese“, Wiese; ÜG.: lat. pratum Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. wise; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 458a (paschwiese)
passāsche, mhd., sw. F.: nhd. „Passage“, Weg, Furt; Hw.: vgl. mnd. passāge; Q.: Suol (FB passāsche), Parz (1200-1210); I.: Lw. afrz. passage; E.: s. afrz. passage, F., Weg, Passage; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. Passage, F., Passage, Durchgang, Weg, Furt, DW 13, 1483; L.: Lexer 157c (passāche), Hennig (passāsche), LexerHW 2, 211 (passâsche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (passâsche)
passe, mhd., sw. M.: nhd. „Passion“, Leidensgeschichte, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: s. passie; I.: Lw. lat. passio; E.: s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (passe)
passen (1), mhd., sw. V.: nhd. „passen“, zum Ziel kommen, erreichen; Vw.: s. ge-; Hw.: vgl. mnl. passen, mnd. passen (1); Q.: MinnerII (FB passen), Karlmeinet (1320-1340); I.: Lw. frz. passer; E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) passen, sw. V., passen, sich von einem Ort zum anderen bewegen, den Passgang gehen, müßig zuwarten, DW 13, 1484; L.: Lexer 157c (passen), LexerHW 2, 211 (passen)
passen (2), mhd., st. N.: nhd. Paschen, verbotenes Würfelspiel; Q.: NP (15. Jh.); I.: frz. Lw.; E.: über das Niederländische von frz. passe-dix, V., überschreite zehn; vgl. frz. passer, V., überschreiten, vorbeigehen, vergehen; afrz. passer, V., gehen, fahren; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; frz. dix, Num. Kard., zehn; lat. decem, Num. Kard., zehn; vgl. idg. *dek̑m̥, *dek̑m̥t, *dek̑u-, Num. Kard., zehn, Pokorny 191; W.: nhd. Paschen, N., Paschen, Würfeln, DW-; L.: LexerHW 2, 211 (passen)
passēren, mhd., sw. V.: nhd. „passieren“, ablaufen; Hw.: s. passieren; I.: Lw. frz. passer; E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. passieren, sw. V., passieren, sich von einem Ort zum anderen bewegen, vorbeigehen, durchgehen, begegnen, ereignen, erlauben, DW 13, 1487; L.: Lexer 158a (passēren), Hennig (passēren)
passie, passīe, mhd., sw. F.: nhd. Passion, Leidensgeschichte, Leidensgeschichte Christi, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: s. passe, passiōn; vgl. mnd. passie; Q.: PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: ahd.? passio* 2, F., Passion, Leiden; s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: vgl. nhd. Passion, F., Leiden, Leiden Christi, DW 13, 1489; L.: Lexer 157c (passie), Hennig (passīe), LexerHW 2, 211 (passie), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (passie)
passieren, mhd., sw. V.: nhd. „passieren“, gehen, sich ereignen; Hw.: s. passēren; vgl. mnd. passēren; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); I.: Lw. frz. passer; E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. passieren, sw. V., passieren, sich von einem Ort zum anderen bewegen, vorbeigehen, durchgehen, begegnen, ereignen, erlauben, DW 13, 1487; L.: Lexer 158a (passieren), LexerHW 2, 211 (passieren)
Passigweiz, mhd., M.=PN: nhd. Passigweiz; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (Passigweiz); Son.: ein Sohn Terramers
Passilivrier, mhd., PN: nhd. „Schneller als der Windhund“?, Passilivrier; Q.: Wh (um 1210); E.: aus dem Frz?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (Passigweiz); Son.: ein Ross
passiōn, mhd., st. M.: nhd. Passion, Leidensgeschichte, Leidensgeschichte Christi, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: vgl. mnd. passiōn; Q.: Seuse (1330-1360) (FB passiōn), Beh, Vintl; I.: Lw. lat. passio; E.: s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. Passion, F., Passion, Leiden, Leiden Christi, DW, 13, 1489; L.: Lexer 157c (passiōn), Hennig (passiōn), LexerHW 2, 211 (passiôn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (passiôn), LexerN 3, 337 (passiôn)
passiōnal, passionāl, mhd., st. N.: nhd. Passional, Buch der Passionsgeschichte, Buch der Leidensgeschichte; Hw.: vgl. mnd. passiōnāl; Q.: MinnerI (um 1340) (FB passiōnal), Myst; I.: Lw. mlat. passionālis; E.: s. mlat. passionālis, N., Buch der Passionsgeschichte; s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. Passional, N., Passional, DW-; L.: Lexer 158a (passiōnal), Hennig (passionāl), LexerHW 2, 211 (passionâl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469a (passionâl)
passionieren, mhd., sw. V.: nhd. traurig stimmen; Q.: Beisp (vor 1483); E.: s. passiōn; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 211 (passionieren)
Passouwe, Pazzouwe, mhd., st. M.: nhd. Passau; Q.: NibA (nach 1200?); I.: Lw. lat. Batāvia; E.: s. lat. Batāvia, Patāvia, Passsāria, F.=ON, Batavia, Passau; vgl. lat. Batāvus, M., Bataver; vgl. germ. *bata-, *bataz, Adj., gut; vgl. idg. *bʰā̆d-, Adj., gut, Pokorny 106; W.: nhd. Passau, ON, Passau, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (Pazzouwe)
passouwære*, passouwer, mhd., st. M.: nhd. Passauer; Q.: Urk (1289); E.: s. Passouwe (ON Passau), Batavia, vgl. germ. *bata-, *bataz, Adj., gut; idg. *bʰā̆d-, Adj., gut, Pokorny 106; W.: nhd. Passauer, M., Passauer, DW-; R.: passouwer, mhd., Adj.: nhd. Passauerpfennig; L.: WMU (passouwer 1081 [1289] 1 Bel.)
passouwer, mhd., st. M.: Vw.: s. passouwære*
pastart, mhd., st. M.: Vw.: s. bastart (1)
pastēde, mhd., sw. F.: Vw.: s. pastēte
pastel, mhd., st. N.: nhd. Pastete; Q.: RqvI, RqvII (FB pastel); E.: s. pastēte; W.: nhd. DW-
pastelkopf, bastelkopf, mhd., st. M.: nhd. Pastetendecke, Aufsatz von Kuchen; Q.: RqvII (FB pastelkopf), BvgSp (FB bastelkopf); E.: s. pastel, kopf; W.: nhd. (ält.) Bastelkopf, M., Bastelkopf, DW 1, 1152; L.: FB 26b (bastelkopf), LexerHW 1, 134 (bastelkopf)
pasternac, mhd., st. M.: nhd. Pastinak, Pastinake; ÜG.: lat. daucos Gl, pastinaca Gl; Hw.: vgl. mnl. pasternāk; Q.: Barth (12./13. Jh.), Gl, Voc; I.: Lw. lat. pastināca?; E.: s. lat. pastināca, F., Pastinak; wohl von lat. pastinum, N., Weinhacke, umgehackter Boden; vgl. lat. pāla, F., Spaten, Grabscheit; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: s. nhd. Pastinak, M., Pastinak, DW 13, 1493; L.: LexerHW 2, 211 (pasternac), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (pasternac), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 209 (pasternac), LexerN 3, 337 (pasternac)
pasternacke, mhd., sw. F.: nhd. Pastinak, Pastinake; ÜG.: lat. pastinaca Gl; Hw.: vgl. mnl. pasternāk; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lw. lat. pastināca?; E.: s. lat. pastināca, F., Pastinak; wohl von lat. pastinum, N., Weinhacke, umgehackter Boden; vgl. lat. pāla, F., Spaten, Grabscheit; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: s. nhd. Pastinake, F., Pastinake, DW 13, 1493; L.: LexerHW 2, 211 (pasternacke), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 209 (pasternac)
pastētchen, mhd., sw. F.: nhd. „Pastetchen“, Pastete; Q.: RqvII, BvgSp (um 1350) (FB pastētchen); E.: s. pastēte; W.: nhd. Pastetchen, F., Pastetchen, DW 13, 1419
pastēte, pastēde, mhd., sw. F.: nhd. Pastete; Hw.: vgl. mnd. pastēte, posteide; Q.: RqvII, BvgSp (um 1350) (FB pastēte), Just; E.: s. it. pasta, F., Pasta, Teig; lat. pasta, F., Teig; wohl von gr. πάστη (pástē), F., Teig; W.: nhd. Pastete, F., Pastete, DW 13, 1492; L.: LexerHW 2, 211 (pastête)
pasthart, mhd., st. M.: Vw.: s. basthart
pastor, mhd., st. M.: nhd. „Pastor“, Pfarrer; Hw.: vgl. mnd. pāstōr; Q.: Pilgerf (1390?) (FB pastor); E.: s. lat. pāstor, M., Hirte, vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. Pastor, M., Pastor, DW 13, 1493; L.: Lexer 158a (pastor)
pastorīe, mhd., F.: nhd. Pastorei, Pfarrei; Hw.: vgl. mnd. pāstōrīe; Q.: RqvII (FB pastorīe); E.: s. pastor; W.: nhd. (ält.) Pastorei, F., Pastorei, DW 13, 1494
pasturēle, mhd., st. N.: nhd. Hirtenlied, eine Melodie; Q.: Suol (FB pasturēle), Trist (um 1210); E.: s. afrz. pastorelle, F., Hirtenlied; vgl. lat. pāstor, M., Hirte, vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pasturēle), Hennig (pasturēle), LexerHW 2, 211 (pasturêle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (pasturêle)
pat (1), mhd., st. M.: Vw.: s. pfat
pat (2), mhd., st. N.: Vw.: s. bat
patalje, mhd., st. F.: nhd. Kampf; Q.: KvWPart, Reinfr, WolfdA (1. Hälfte 13. Jh.); I.: Lw. frz. bataille; E.: s. frz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuālia, battālia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, battere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patalje), LexerHW 2, 212 (patalje)
pate (1), mhd.?, sw. M., sw. F.: nhd. Pate, Patin; ÜG.: lat. matrina Gl; Hw.: vgl. mnl. pete; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. ahd.? pate* 1, sw. F. (n), Patin; W.: nhd. Pate, F., Patin, Taufpatin, weibliches Patenkind, DW 13, 1500; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 210 (pate), EWAhd 6, 1318
pate (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. bate
Pātelamunt, mhd., ON: nhd. Patelamunt; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (Pâtelamunt); Son.: Wohnsitz der Königin Belacane
patelierre, patelierer, mhd., st. M.: nhd. Vorkämpfer, Plänkler, Belagerer; Q.: Suol (FB patelliere), JTit, Parz (1200-1210), Wh, WvE; I.: Lw. afrz. batailliere; E.: s. afrz. batailliere, M., Vorkämpfer; afrz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuālia, battālia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patelliere), Hennig (patelliere), LexerHW 2, 212 (patelierre), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (patelierer)
patelierer, mhd., st. M.: Vw.: s. patelierre
patelle, mhd., st. F.: Vw.: s. batalje
patellen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bataljen (1)
patēn, mhd., st. F.: nhd. Patene, Oblattentellerchen; Hw.: s. patēne; vgl. mnd. pate; Q.: Gl, Renner (1290-1300); I.: Lw. lat. patina; E.: s. lat. patina, patena, F., Schüssel, Pfanne; gr. πατάνη (patánē), F., Schüssel; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) Paten, Patene, F., Patene, der zugleich als Kelchdeckelchen dienende Hostienteller, DW 13, 1500 (Patene); L.: Lexer 158a (patēn), Hennig (patēn), LexerHW 2, 212 (patêne/patên)
patēne, mhd., sw. F.: nhd. Patene, Oblattentellerchen; Hw.: s. patēn; vgl. mnl. patene, mnd. patene; Q.: (st. F.) Stagel (FB patēne), Berth (um 1275), Brandan, Gl, SchwPr; E.: s. ahd. pfatena, phatena, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, „Pfanne“, Schüssel, Hostienteller; lat. patina, patena, F., Schüssel, Pfanne; gr. πατάνη (patánē), F., Schüssel; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) Patene, Paten, F., Patene, der zugleich als Kelchdeckelchen dienende Hostienteller, DW 13, 1500 (Patene); L.: Lexer 158a (patēn), Hennig (patēn), LexerHW 2, 212 (patêne), LexerN 3, 337 (patêne)
paternoster, pāternoster, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Paternoster“, Vaterunser, Rosenkranz; Hw.: vgl. mnd. pāternoster; Q.: EckhI (FB paternoster), Elis, Gl, Helbl, JTit, KvWEngelh, Neidh, NP, ORul, PrWack, ReinFu, Renner, Rol, Roseng, SchwPr, Spec (um 1150), StRMünch, Urk, UvLFrb, WälGa, Wartb, Wh; I.: lat. Lw.; E.: s. lat. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; lat. noster, Poss.-Pron., unser; vgl. lat. nōs, Pers.-Pron., wir; idg. *nē̆s-, *nō̆s-, Pron., wir, Pokorny 758; s. idg. *ne- (3), *nō-, Pron., wir, Pokorny 758; W.: nhd. (ält.) Paternoster, M., N., Paternoster, Vaterunser, DW 13, 1502; L.: Lexer 435c (paternoster), Hennig (paternoster), WMU (pāternoster N103 [1271] 1 Bel.), LexerHW 2, 212 (pâternoster), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (pâternoster)
pāternoster, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. paternoster
pāternosterære*, pāternosterer, mhd., st. M.: nhd. „Paternosterer“, Hersteller von Rosenkränzen; Q.: Tuch, Urk (1292); E.: s. paternoster; W.: nhd. (ält.) Paternosterer, M., Paternosterer, Rosenkranzmacher, DW 13, 1503; L.: WMU (pāternosterer N555 [1292] 2 Bel.), LexerHW 2, 212 (pâternosterer)
pāternosterer, mhd., st. M.: Vw.: s. pāternosterære*
pāternostersnuor, mhd., st. F.: nhd. Betschnur, Rosenkranz; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. paternoster, snuor (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 213 (paternostersnuor)
paterōn, mhd., st. M.: Vw.: s. patrōn
patgewant, mhd., st. N.: Vw.: s. badegewant
patōnige, mhd., F.: Vw.: s. batōnje
patriarc, mhd., st. M.: nhd. Patriarch, Kirchenoberhaupt, Erzvater, Amtsbereich des Patriarchen; Hw.: s. patriarche; vgl. mnl. patriarke, mnd. patriarche; Q.: EbvErf (um 1220), UvL; I.: Lw. lat. patriarcha; E.: s. lat. patriarcha, M., Patriarch; gr. πατριάρχης (patriárchēs), M., Patriarch; vgl. gr. πατήρ (patḗr), M., Vater; gr. ἄρχειν (árchein), V., vorangehen, der Erste sein (V.); idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; weitere Herkunft von r̥rcein (árchein) unklar, s. Frisk 1, 571; W.: s. nhd. Patriarch, M., Patriarch, DW 13, 1504; L.: Lexer 158a (patriarche), LexerHW 2, 213 (patriarche/patriarc)
patriarchatum, mhd., st. N.: nhd. Patriarchat; Q.: Enik1 (um 1272) (FB patriarchatum); E.: s. patriarc; W.: s. nhd. Patriarchat, N., Patriarchat, DW-
patriarche, patriarke, patrīarche, mhd., sw. M.: nhd. Patriarch, Kirchenoberhaupt, Erzvater, Amtsbereich des Patriarchen; ÜG.: lat. patriarcha PsM, VocOpt; Hw.: s. patriarc; vgl. mnl. patriarke, mnd. patriarche; Q.: PsM, TrSilv, RAlex, RWchr, ErzIII, Enik, DSp, Brun, SGPr, SHort, Kreuzf, HvNst, Apk, EckhII, EckhIII, KvHelmsd, Tauler, WernhMl (FB patriarche), BuchdRügen, Elis, GenM (um 1120?), JbZürich, JTit, Kröllwitz, KvWPart, Mar, MargW, NvJer, PassI/II, PassIII, Urk, UvLFrd, VocOpt, Walth; I.: Lw. lat. patriarcha; E.: s. ahd. patriarcho* 1, sw. M., Patriarch, Erzvater, Stammvater des jüdischen Volkes; lat. patriarcha, M., Patriarch; gr. πατριάρχης (patriárchēs), M., Patriarch; vgl. gr. πατήρ (patḗr), M., Vater; gr. ἄρχειν (árchein), V., vorangehen, der Erste sein (V.); idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; weitere Herkunft von ἄρχειν (árchein) unklar, s. Frisk 1, 571; W.: s. nhd. Patriarch, M., Patriarch, DW 13, 1504; L.: Lexer 158a (patriarche), Hennig (patriarche), WMU (patriarche N594 [1293] 8 Bel.), LexerHW 2, 213 (patriarche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (patrîarche)
patrīarche, mhd., sw. M.: Vw.: s. patriarche
patriarke, mhd., sw. M.: Vw.: s. patriarche
Patrigalt, mhd., ON: nhd. Patrigalt; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 213 (Patrigalt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (Patrigalt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (Patrigalt); Son.: nicht Portugal
Patrīne, mhd., M. Pl.: nhd. Patarener, eine Art Ketzer; Q.: Berth (um 1275); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 213 (Patrîne), LexerN 3, 337 (Patrîne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 469b (Patrîne)
patrōn, paterōn, mhd., st. M.: nhd. Patron, Schiffspatron, Kapitän; Hw.: s. patrōne; Q.: Suol, RqvII, MinnerII, Pilgerf (FB patrōn), Georg (nach 1231); I.: Lw. lat. patrōnus; E.: s. lat. patrōnus, M., Patron, Schutzherr; vgl. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: s. nhd. Patron, M., Patron, Schutzheiliger, Schutzherr, Schutzherr einer Kirche, Patron eines Schiffes, Schirmherr, Beschützer, Verteidiger, DW 13, 1505; L.: Lexer 158a (patrōn), Hennig (patriarche), LexerHW 2, 213 (patrôn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (patrôn)
patrōne, mhd., sw. M.: nhd. Patron, Schiffspatron, Kapitän; Hw.: s. patrōn; vgl. mnd. patrōne (1); Q.: AntichrL (1160-1180); I.: Lw. lat. patrōnus; E.: s. lat. patrōnus, M., Patron, Schutzherr; vgl. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: s. nhd. Patron, M., Patron, Schutzheiliger, Schutzherr, Schutzherr einer Kirche, Patron eines Schiffes, Schirmherr, Beschützer, Verteidiger, DW 13, 1505; L.: Lexer 158a (patrōne), LexerHW 2, 213 (patrône)
patswam, mhd., st. M.: Vw.: s. badeswam
patwāt, mhd., st. F.: Vw.: s. batwāt
patzeide, pazeide, mhd., sw. F., st. F.: nhd. ein Getränkemaß; Q.: StRMeran, UrbSonnenb (1. Hälfte 14. Jh.); I.: Lw. mlat. batiaca; E.: s. mlat. batiaca, F., Weingeschirr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patzeide), LexerHW 2, 213 (patzeide), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (pazeide)
*paulen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. wider-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 337 (paulen)
Pavei, mhd., ON: nhd. Pavia; Q.: Wh (um 1210); I.: Lw. mlat. Papia; E.: s. mlat. Papia, F.=ON, Pavia; weitere Herkunft ungeklärt, s. lat. Ticinum Papiae; W.: s. nhd. Pavia, ON, Pavia, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (Pavei)
pavelūn, pavilūn, poulūn, mhd., st. N.: nhd. „Pavillon“, Zelt; ÜG.: lat. papilio; Hw.: s. pavelūne; vgl. mnd. pāwlūn; Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, RAlex, RWh, HTrist, Ot, MinnerI, MinnerII (FB pavelūn), Chr, Crane, Eilh (1170-1190), Gl, HvNst, Köditz, Parz, TürlWh, Wig; I.: Lw. afrz. pavillon; E.: s. afrz. pavillon, M., Zelt; lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pavillon, M., Pavillon, Zeltdach, Zelthaus, Gartenhaus, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavelūn), LexerHW 2, 213 (pavelûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (pavelûn), LexerN 3, 337 (pavelûn)
pavelūne, pavilūne, poulūn, poulūne, palūne, balūne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pavillon“, Zelt; Hw.: s. pavelūn; Q.: EbvErf, Elis, Er (um 1185), Lanc, Ren, Trist, UvZLanz; E.: s. frz. afrz. pavillon, M., Zelt; lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pavillon, M., Pavillon, Zeltdach, Zelthaus, Gartenhaus, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavelūn), Hennig (pavelūne), LexerHW 2, 213 (pavelûne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (pavelûne)
pāves, mhd., st. M.: Vw.: s. bābes
pavese, pavēse, pafese, mhd., sw. F.: nhd. „Pavese“, Art großes Schild mit langer eiserner Speerspitze zum Feststecken in der Erde und zur Deckung des Schützen, schildförmige Semmelschnitten; Q.: Beh, Chr, Ring (1408/1410); E.: s. it. pavese, F., Holzschild; von it. Pavia, ON, Pavia; W.: nhd. (ält.) Pavese, Pafese, F., Pavese, Art großes Schild mit langer Spitze, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavese), Hennig (pavēse), LexerHW 2, 213 (pavese)
pavēse, mhd., sw. F.: Vw.: s. pavese
pavesenære*, pavesener, mhd., st. M.: nhd. ein Pavesenschläger; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. pavese; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 214 (pavesener)
pavesener, mhd., st. M.: Vw.: s. pavensenære*
Pāviān, mhd., M.=PN: nhd. Pavian; Q.: Elis (um 1300); E.: aus dem Ungar.?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (Pâviân); Son.: ein ungarischer Graf
paviliōn, mhd., st. M.: nhd. wie ein Pfau schillernder Stoff; Q.: Suol (FB paviliōn); E.: s. lat. põvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. DW-
pavilūn, mhd., st. N.: Vw.: s. pavelūne
pavilūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne
paviment, mhd., st. N.: nhd. „Paviment“, Estrich, Pflaster, Fußboden; ÜG.: lat. pavimentum Gl; Hw.: vgl. mnd. pavīment; Q.: Suol, RqvII (FB paviment), Beisp, Gl, KvWTroj (1281-1287), PassI/II, PassIII; I.: Lw. lat. pavīmentum; E.: s. lat. pavīmentum, N., Estrich, Estrichboden; vgl. lat. pavīre, V., schlagen; idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827; W.: nhd. (ält.) Paviment, N., Paviment, Fußboden, Estrich, DW 13, 1516; L.: Lexer 158a (paviment), LexerHW 2, 214 (paviment), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470a (paviment)
pavimenten, mhd., sw. V.: nhd. „pavimenten“, pflastern, täfeln; Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB pavimenten); E.: s. paviment; W.: nhd. DW-
pavrīen, pafrīen*, mhd., sw. V.: nhd. pflastern; Q.: Pilgerf (1390?) (FB pavrīen); E.: s. paviment; W.: nhd. DW-
paz, mhd., Adv.: Vw.: s. baz
pazeide, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. patzeide
pazienz, mhd., st. F.: nhd. Warten, Gedulden; Q.: Rozm (1465-1467); I.: Lw. lat. patientia; E.: s. lat. patientia, F., Erleiden, Erdulden, Ertragen; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 214 (pazienz)
Pazzouwe, mhd., st. M.: Vw.: s. Passouwe
pe..., mhd.: Vw.: s. be...
pēanīt, pēanītes, mhd., sw. M., st. M.: nhd. ein Edelstein; Q.: Suol, RqvI (FB pēanīt), BdN, Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pēanīt), LexerHW 2, 214 (pêanît), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (pêanîtes)
pēanītes, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. pēanīt
pēbestlich, mhd., Adj.: Vw.: s. bæbestlich
pec, mhd., st. N.: Vw.: s. becke
pēce, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
pech, mhd., st. N.: Vw.: s. bech
pech..., mhd.: Vw.: s. bech...
pechāre, mhd., st. M.: Vw.: s. becher
pechelhūbe, mhd., sw. F.: Vw.: s. beckelhūbe
pechwelle, mhd., st. N., st. F.: Vw.: s. bechwelle
peckart, mhd., st. M.: Vw.: s. bēgehart
pēde, mhd., Indef.-Pron.: Vw.: s. beide
pedell, mhd., sw. M.: Vw.: s. bedell
pedemensāme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfedemensāme*
pedūn, mhd., st. M.: nhd. Fußbote, Läufer (M.) (1), Bote; Q.: Suol, Ren, HTrist (FB pedūn), UvTürhTr (vor 1243); I.: Lw. afrz. pedon; E.: s. afrz. pedon, M., Fußbote?; s. lat. pēs, M., Fuß, Huf, Kralle; idg. *pō̆ts, M., Fuß, Pokorny 790; s. idg. *pē̆d- (2), *pō̆d-, V., M., gehen, fallen, Fuß, Fessel (F.) (2), Pokorny 790; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a, Hennig (pedūn), LexerHW 2, 214 (pedûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (pedûn)
peffer..., mhd.: Vw.: s. pfeffer
pehhila, mhd., F.: Vw.: s. bechela
pēhme, mhd., Adj.: Vw.: s. bēhme
peide, mhd., Indef.-Pron.: Vw.: s. beide
Peier, mhd., st. M.: Vw.: s. Beier
peigen, mhd., sw. V.: nhd. verkaufen, versteigern, in Haufen legen; Q.: MH (1470-1480); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 214 (peigen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (peige)
peile, mhd., F.: nhd. Stroh; Hw.: s. pelege, pelle; Q.: Kreuzf (1301) (FB peile); I.: Lw. afrz. paille; E.: s. afrz. paille, F., Stroh; lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (peile), LexerHW 2, 214 (peile), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (peile)
*peilen?, *pīlen?, mhd., V.: Vw.: s. ane-; E.: s. pīlen; W.: nhd. DW-
pein..., mhd.: Vw.: s. bein...
*peins?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
peirisch, mhd., Adj.: Vw.: s. beirisch
peisen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pensen
peitel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. biutel
peiten, mhd., sw. V.: Vw.: s. beiten
peke, mhd., M., F.: nhd. Schlemmer, Schlemmerin, Prasser, Prasserin; ÜG.: lat. ganeo Voc, lupa Voc; Q.: Voc (1422); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 215 (peke), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (peke)
pelege, palēe, mhd., sw. F.: nhd. Stroh; Hw.: s. peile, pelle; E.: s. lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pelege)
pelegrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīn
pelenze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
pelgen, mhd., st. V.: Vw.: s. belgen (1)
pelikān, pellikān, pellicān, pelikīn, pellikīn, mhd., st. M.: nhd. Pelikan; ÜG.: lat. pelicanus Gl; Hw.: vgl. mnl. pellicaen, pelicaen, mnd. pelikān; Q.: HvNst (FB pellicān), BdN, Freid, Gl, KvWGS, KvWLd, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. pelicānus; E.: s. lat. pelicānus, M., Pelikan; gr. πελεκᾶνος (pelekanos), M., Pelikan; vgl. gr. πέλεκυς (pélekys), M., Axt, Doppelaxt; Erbwort aus dem Indogermanischen; W.: nhd. Pelikan, M., Pelikan, DW 13, 1533; L.: Lexer 435c (pelikān), LexerHW 2, 215 (pellicân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (pellicân), Glossenwörterbuch 458b (pellicān), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 214 (pellicân), EWAhd 6, 1329
pelikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān
pelle (1), belle, mhd., sw. F.: nhd. Spreu, Getreideabfall; ÜG.: lat. quisquilia Gl; Hw.: s. peile, pelege; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lw. lat. palea; E.: s. lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; L.: Glossenwörterbuch 46a (belle), 458b (pelle), 837b (belle), Karg-Gasterstädt/Frings 1, 873 (belle); W.: nhd. DW-; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 873 (belle), EWAhd 1, 536
pelle..., mhd.: Vw.: s. pfellel...
pellel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
pellelbovir, mhd., st. M.: nhd. Purpurseide; E.: s. pellel (?), pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pellelbovir)
pellelīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide hergestellt; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelīn)
pellez, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz
pellicān, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān
pellikān, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān
pellikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān
pellīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide hergestellt; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelīn
pelliz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz
Pelpīunte, mhd., ON: nhd. Pelpiunte; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (Pelpîunte)
Pelrapeir, mhd., ON: nhd. Pelrapeir; Q.: Parz (1200-1210), Tit; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 470b (Pelrapeir); Son.: Stadt der Königin Condwiramur
peluot, mhd., st. N.: Vw.: s. bluot
pelz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz
pelz..., mhd.: Vw.: s. belz...
pelzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. belzen
pelzer (1), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (1)
pelzer (2), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (2)
pelzer (3), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (3)
pelzerīe, mhd., sw. F.: nhd. „Pelzerei“, Pelzwerk, Pelzwerkmarkt; Q.: RqvII (FB pelzerīe); E.: s. pellez; W.: nhd. (ält.) Pelzerei, F., Pelzerei, Pelzwerk, DW 13, 1536
pēn, mhd., st. F.: nhd. „Peen“, Strafe; Vw.: s. ēwe-; Hw.: s. pīne, pēne; Q.: BdN (1348/1350); I.: Lw. mit. penna; E.: s. mit. penna, F., Strafe; s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. (ält.) Peen, Pön, F., Peen, Strafe, Buße, DW 13, 1998 (Pön); L.: Lexer 158a (pēn), Hennig (pēn), LexerHW 2, 215 (pêne/pên)
pendekeit, mhd., st. F.: Vw.: s. behendicheit
pēne, mhd., sw. F.: nhd. „Peen“, Strafe; Vw.: s. dinges-, über-; Hw.: s. pīne, pēn; vgl. mnd. pēne; Q.: Mar (1172-1190), KvHelmsd (FB pēne), BdN, ClosChr, Diocl, GestRom, Kulm, LS, NP, PuS, StRDinkelsb, StRFreiberg, StRMeran, Urk; I.: Lw. lat. poena; E.: s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: s. nhd. (ält.) Peen, Pön, F., Peen, Strafe, Buße, DW 13, 1998 (Pön); L.: Lexer 158a (pēne), WMU (pēne 206 [1273] 55 Bel.), LexerHW 2, 215 (pêne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 471a (pêne)
pengel, mhd., st. M.: Vw.: s. bengel
pengeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. bengelen* (1)
peneit, mhd., st. N.: Vw.: s. benīt
penerite, mhd., st. M., sw. M., st. N.: Vw.: s. bercvrit
pēnic, mhd., Adj.: Vw.: s. bennic
penich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenich*
penīt, mhd., st. N.: Vw.: s. benīt
pēnitencie, pēnitentie, pēnitenze, pēnitente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pönitenz“, Reue, Buße; Hw.: vgl. mnd. pēnitencie; Q.: (st. F.) EckhII, EckhV, (sw. F.) Tauler (FB pēnitenze), EvBeh, JTit, Myst, PrLeys (Ende 12. Jh.), PuS; I.: Lw. lat. paenitentia; E.: s. lat. paenitentia, F., Reue, Verschämtheit; vgl. lat. paenitēre, V., Reue verursachen, reuen, leid tun; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: s. nhd. (ält.) Pönitenz, F., Pönitenz, Strafe, Buße, Bußübung, DW 13, 1998; L.: Lexer 158a (pēnitenze), Hennig (pēnitencie), LexerHW 2, 215 (pênitenze)
pēnitente, mhd., st. F.: Vw.: s. pēnitencie
pēnitentiære*, pēnitentier, pēnitenziære*, pēnitenzier, mhd., st. M.: nhd. „Pönitenzier“, Bußprediger; Q.: RqvII, Tauler (vor 1350) (FB pēnitenzier), Chr; E.: s. pēnitencie; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pēnitenzier), Hennig (pēnitentier), LexerHW 2, 215 (pênitenzier)
pēnitenze, mhd., st. M.: Vw.: s. pēnitencie
pēnitenzienleben, mhd., st. N.: nhd. Bußleben; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pēnitencie, leben (3); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 215 (pênitenzienleben)
pensel, bensel, pinsel, pensil, pamsel, mhd., st. M.: nhd. Pinsel; ÜG.: lat. penicillum Gl; Hw.: vgl. mnd. pinsel; Q.: Pal, Suol, RqvI, SHort, Minneb, MinnerII, EvA (FB pensel), Gl (12. Jh.), Hätzl, JTit, Kudr, Mügeln, Suchenw, UvEtzWh, UvLFrb, Virg, Voc, Wigam, Winsb; I.: Lw. mlat. penicellus; E.: s. ahd.? pensil 3?, st. M. (a?), Pinsel; mlat. penicellus, M., „Schwänzlein“, Pinsel; vgl. lat. pēnis, M., Schwanz, Penis; vgl. idg. *pes- (3), N., Glied, Pokorny 824; W.: s. nhd. Pinsel, M., Pinsel, DW 13, 1861; L.: Lexer 158a (pensel), Hennig (pensel), Glossenwörterbuch 458b (pensil), LexerHW 2, 216 (pensel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinsel), LexerN 3, 337 (pensel)
penselīn, pinselīn, benselīn, mhd., st. N.: nhd. Pinsellein; Q.: Suol (FB penselīn), KvWEngelh (vor 1260); E.: s. pensel; W.: s. nhd. Pinsellein, N., Pinsellein, DW-; L.: LexerHW 2, 216 (penselîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinselîn)
penselpixe, mhd., st. M.: nhd. Edelstein; Q.: Suol (FB penselpixe); E.: s. pensel; W.: nhd. DW-
penselstrich, pinselstrich, benselstreich, benselstrich, mhd., st. M.: nhd. Pinselstrich; Q.: Pal, Suol, RqvI (FB penselstrich), Er (um 1185), Flore, Frl, Hadam; E.: s. pensel, strich; W.: s. nhd. Pinselstrich, M., Pinselstrich, DW 13, 1864; L.: Hennig (penselstrich), LexerHW 2, 216 (penselstreich), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 688a (benselstreich), II/2, 689a (benselstrich)
penselwerc*, pinselwerc, mhd., st. N.: nhd. „Pinselwerk“, Gemälde; Q.: Suol (FB penselwerc); E.: s. pensel, pinsel, werc; W.: s. nhd. Pinselwerk, N., Pinselwerk, DW 13, 1864; L.: Lexer 436c (pinselwerc)
pensen, pinsen, peisen, mhd., sw. V.: nhd. denken, nachdenken, erwägen; Hw.: vgl. mnd. pinsen; Q.: MinnerII (FB pensen), JvBrabant, Karlmeinet, SalMor (2. Hälfte 12. Jh.), Wh; I.: Lw. frz. penser; E.: s. frz. penser, V., denken, nachdenken; lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pensen), Hennig (pensen), LexerHW 2, 216 (pensen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 471b (pense)
pensieren (1), mhd., sw. V.: nhd. denken, nachdenken, erwägen; Q.: Suol1 (FB pensieren), Trist (um 1210); I.: Lw. frz. penser; E.: s. frz. penser, V., denken, nachdenken; lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (pensieren), LexerHW 2, 216 (pensieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 471b (pensiere)
pensieren (2), mhd., st. N.: nhd. Denken, Nachdenken, Erwägen; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pensieren (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 216 (pensieren)
pensil, mhd., st. M.: Vw.: s. pensel
pentekeit, pendekeit, mhd., st. F.: Vw.: s. behendicheit
pēnval, pēnfal*, mhd., st. M.: nhd. „Peenfall“, Strafgeld, Buße; Q.: MH (1470-1480), Urk; E.: s. pēn, val; W.: nhd. (ält.) Peenfall, Pönfall, M., Peenfall, Strafgeld, Buße, DW 13, 1998 (Pönfall); L.: Lexer 156b (penval), LexerHW 2, 216 (pênval)
pēnvellic, pēnfellic*, mhd., Adj.: nhd. „peenfällig“, bußfällig; Q.: LexerHW (15. Jh.); E.: s. pēn, pēne, vellic; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (penvellic), LexerHw 2, 216 (pênvellic)
penz, mhd., sw. M.: nhd. dummer Mensch, trotziger Mensch, roher Mensch; Q.: BdN (1348/1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 216 (penz)
penzelboum, mhd., st. M.: nhd. Spinnrocken?; ÜG.: lat. colus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. penz?, boum; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 216 (penzelboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 228b (penzelboum)
peon, mhd., st. F.: Vw.: s. pēōn
pēōn, peon, mhd., st. F.: nhd. Päonie, Pfingstrose; Hw.: vgl. mnl. peonie, mnd. pēōnie; Q.: BdN (1348/1350); E.: ahd. beonia 16, st. F. (ō), Päonie, Pfingstrose; s. lat. paeōnia, F., Päonie; gr. παιωνια (paionia), F., Päonie; vgl. gr. Παιάν (Paián), M.=PN, „Krankheiten durch Zaubergesang Heilender“ (Beiname des Apollon); vgl. idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827?; W.: s. nhd. Päonie, F., Päonie, Pfingstrose, DW-; L.: Hennig (pēōn), LexerHW 2, 216 (peon)
peonkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. pēōnkrūt
pēōnkrūt, peonkrūt, mhd., st. N.: nhd. Pfingstrose, Päonie; Hw.: vgl. mnd. pēōnkrūt; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pēōn, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pēōnkrūt), LexerHW 2, 216 (peonkrût)
*pepel?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. ahd. blabbezon; W.: nhd. DW-
pepelære, mhd., st. M.: nhd. Päppeler, Pfleger, Fütterer; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. pepelen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pepelære), LexerHW 2, 216 (pepelære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (pepelære)
pepelen, mhd., sw. V.: nhd. „päppeln“, füttern, zärtlich umgehen, pflegen; Q.: Helbl (1290-1300); I.: Lw. mlat. pappāre; E.: s. mlat. pappāre, V., pappen, essen; vgl. idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) päppeln, sw. V., päppeln, wie einem Kinde zu essen geben, zärtlich umgehen, pflegen, DW 13, 1445; L.: Lexer 158a (pepelen), LexerHW 2, 217 (pepelen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 463b (pepele)
pēpistīe, mhd., st. F.: Vw.: s. bābestie
pepo, mhd., st. M.: nhd. Kapaun; Q.: BdN (1348/1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pepo), LexerHW 2, 217 (pepo)
peppe, mhd., st. F.: Vw.: s. pappe
per..., mhd.: Vw.: s. ber...
perdrīs, mhd., st. M.: Vw.: s. pardrīs
perdūnen, mhd., st. N.: nhd. Blasen auf der pardūne; Q.: Kolm (um 1470); E.: s. pardūne; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 217 (perdûnen)
peregrīn, mhd., st. M.: nhd. Pilger; Hw.: s. pilegrīm; I.: Lw. lat. peregrīnus; E.: s. lat. peregrīnus, Adj., fremd, ausländisch; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. ager, M., Feld, Grundstück; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *ag̑ros, Sb., Weide (F.) (2), Feld, Flur (F.), Pokorny 6; vgl. idg. *ag̑-, V., treiben, schwingen, bewegen, führen, Pokorny 4; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (peregrīn)
pergamentære*, pergamenter, bermeter, mhd., st. M.: nhd. „Pergamenter“, Pergamentmacher; ÜG.: mlat. pergamenista Gl; Q.: Chr, Gl, NP, Urk (1283); E.: ahd. pergamināri*, st. M. Pergamentverfertiger, Pergamentmacher; (ja), s. mhd. pergament; W.: nhd. (ält.) Pergamenter, M., „Pergamenter“, Pergamentmacher, DW 13, 1545; L.: WMU (pergamenter 607 [1283] 1 Bel.), LexerHW 2, 217 (pergamenter)
pergamentbrief, mhd., st. M.: nhd. Pergamentbrief, Pergamenturkunde; Hw.: vgl. mnd. pergamēnbrēf; Q.: Chr (vor 1420); E.: s. pergemante, brief (1); W.: nhd. Pergamentbrief, M., Pergamentbrief, DW 13, 1544; L.: LexerHW 2, 217 (pergamentbrief)
pergamente, pergement, pergemint, perment, permet, permit, permīt, permint, perminte, birmit, pirment, pirmet, pirimente, bermit, permīt, bermint, birment, birmēt, mhd., st. N.: nhd. Pergament; ÜG.: lat. pergamentum Gl; Hw.: vgl. mnl. pargameen, pergameen, mnd. pergamēn; Q.: LAlex, HlReg, Märt, MinnerII, Teichn, SAlex, Pilgerf (FB pergamente), BdN, Chr, En, Georg, Gl (12. Jh.), Hätzl, Kudr, Myst, Nib, Parz, PassI/II, PrLeys, SchwSp, StRBrünn; E.: vgl. ahd. pergamin* 6, pergamīn*, st. N. (a), Pergament; s. lat. Pergamēnum, N., Pergament?; vgl. lat. Pergamum, N.=ON, Pergamon; gr. Πέργαμον (Pérgamon), N.=ON, Pergamon, Hochburg; idg. bʰereg̑ʰ-, Adj., hoch, erhaben, Pokorny 140; vgl. idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: s. nhd. Pergament, N., Pergament, DW 13, 1544; L.: Lexer 158a (pergamente), LexerHW 2, 217 (pergamente), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 471b (permint), Hennig (pergement), Glossenwörterbuch 458b (pergamente), EWAhd 6 1338
pergamenten, mhd., sw. V.: nhd. Pergament machen?; Q.: Hadam (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pergamente; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 217 (pergamenten)
pergamenthūt, mhd., st. F.: nhd. Pergamenthaut, Pergament; ÜG.: lat. membrana Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pergamente, hūt (1); W.: nhd. Pergamenthaut, F., Pergamenthaut, DW 13, 1545; L.: LexerHW 2, 217 (pergamenthût)
pergamenter, mhd., st. M.: Vw.: s. pergamentære*
pergamentīn, mhd., Adj.: nhd. aus Pergament seiend, pergamenten; Hw.: vgl. mnd. pergamēnen; Q.: Chr, LexerHW (1445), NP; E.: s. pergamente; W.: nhd. pergamenten, Adj., pergamenten, aus Pergament seiend, DW 13, 1544; L.: LexerHW 2, 217 (pergamentîn)
pergamentmachære*, pergamentmacher, mhd., st. M.: nhd. Pergamentmacher; ÜG.: lat. pergamenista Gl; Hw.: vgl. mnd. pergamēnmākære*; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lbd. lat. pergamenista?; E.: s. pergamente, machære; W.: nhd. Pergamentmacher, M., Pergamentmacher, DW 13, 1545; L.: LexerHW 2, 217 (pergamentmacher)
pergamentmacher, mhd., st. M.: Vw.: s. pergamentmachære*
pergement, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pergemint, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pergot, mhd., Adj.: Vw.: s. bergeht*
perhaft, mhd., Adj.: Vw.: s. berhaft
perherre, mhd., M.: Vw.: s. pfarrehērre
perhtheit, mhd., st. F.: Vw.: s. berhtheit
perhtel, mhd., Adj.: Vw.: s. berhtel (1)
perihten, mhd., sw. V.: Vw.: s. berihten
perille, berille, mhd., sw. M.: nhd. ein Fisch; Q.: Freid (1215-1230); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (perille)
perinnen, mhd., st. V.: Vw.: s. brinnen
perit, mhd., sw. M.: nhd. „Perit“, ein Stein; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. beryt (?); W.: nhd. DW-; L.: Hennig (perit), LexerHW 2, 218 (perit)
perjurium, mhd.?, Sb.: nhd. Meineid; Q.: Ot (1301-1319) (FB perjurium); I.: Lw. lat. periūrium; E.: s. lat. periūrium, N., falscher Eid, Meineid; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. iūrāre, V., schwören; lat. iūs, N., Satzung, Verordnung, Recht; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *i̯eu̯os-, Sb., Satzung, Verbindlichkeit?, Pokorny 512; idg. *i̯eu- (2), *i̯eu̯ə-, *i̯eug-, V., bewegen, verbinden, Pokorny 508; W.: nhd. DW-
perle, mhd., st. F.: Vw.: s. berle
perlen, mhd., sw. V.: Vw.: s. berlen
perlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bärlīche (1)
perment, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
permet, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
permint, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
perminte, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
permit, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
permīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pern, mhd., st. V.: Vw.: s. beren (1)
perpiniōnisch, mhd., Adj.: nhd. aus Perpignan stammend; Q.: NüP (13./15. Jh.); E.: vom ON Perpignan; von mlat. Perpiniacum, N.=ON, Perpignan; weitere Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (perpiniōnisch)
perre, mhd., st. M.: Vw.: s. berre
perrūn, mhd., st. N.: nhd. Haupttreppe, Freitreppe; Q.: RqvI (FB perrūn); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-;
Persā, mhd.?, st. M.: nhd. Perser; Hw.: vgl. mnd. persære*; Q.: Wh (um 1210); I.: Lw. lat. Persa; E.: s. lat. Persa, M., Perser (M.); vgl. gr. Πέρσης (Pérsēs), M., Perser (M.); W.: s. nhd. Perser, M., Perser, DW-; L.: Hennig (Persān), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Persân)
persāt, mhd., st. M.: nhd. ein Baumwollzeug, Kattun; Q.: Urk (1244); E.: Herkunft ungeklärt? von Persā?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (persât)
Perse, mhd., sw. M.: nhd. Perser; Q.: Wh (um 1210); E.: s. Persā; W.: s. nhd. Perser, M., Perser, DW-; R.: Perse (Pl.): nhd. Perser; L.: Hennig (Perse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Perse)
Persenicke, mhd., st. F.=FlN: nhd. Persenicke; Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Persenicke); Son.: ein Fluss in der Tullner Ebene
persent, mhd., st. M.: Vw.: s. parzivant
persevant, mhd., st. M.: Vw.: s. parzivant
Persīā, mhd., N.: nhd. Persien; Hw.: vgl. mnd. Persien; Q.: Parz (1200-1210), Wh, Wig; E.: s. Persā; W.: s. nhd. Persien, N., Persien, DW-; L.: Hennig (Persīā), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Persîâ)
persich, perske, mhd., st. M.: nhd. „Pfirsich“ (?), Barsch?; ÜG.: lat. perca Gl; Hw.: s. pfersich, vgl. mnl. persike, mnd. persik; Q.: HvNst (um 1300) (FB persich), Gl, Voc; E.: s. pfersich (?); W.: s. nhd. Pfirsich, M., Pfirsich, DW 13, 1704; L.: LexerHW 2, 218 (persich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (perske)
Persidā, mhd., ON: nhd. Persida; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Persidâ); Son.: eine Stadt
Persīde, mhd., N.: nhd. Persien; E.: s. Persā; W.: s. nhd. Persien, N., Persien, DW-; L.: Hennig (Persīā)
persisch, mhd., st. M.: nhd. Fischart; E.: s. ber (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (persisch)
perske, mhd., st. M.: Vw.: s. persich
persōen, mhd., sw. V.: Vw.: s. persōnen*
persōn, mhd., st. F.: nhd. Person, Gestalt, Ansehen; Vw.: s. malefiz-; Hw.: s. persōne; Q.: BdN (1348/1350); I.: Lw. lat. persōna; E.: s. lat. persōna, F., Maske, Person; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. sonāre, V., tönen, ertören, schallen; lat. sonus, M., Schall, Ton (M.) (2); vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *su̯en-, V., tönen, schallen, Pokorny 1046; W.: nhd. Person, F., Person, DW 13, 1561; L.: Lexer 158a, Hennig (persōn), LexerHW 2, 218 (persône/persôn), DRW
persōne, mhd., sw. F.: nhd. Person, Gestalt, Ansehen; ÜG.: lat. persona STheol; Vw.: s. drī-, lant-, mannes-, mittel-, niht-; Hw.: s. persōn; vgl. mnl. persōne, mnd. persōne (1); Q.: (F.) ErzIII, EckhIII, EckhV, KvMSph, (st. F.) Ren, DvAPat, GTroj, HvBurg, EckhI, EckhII, KvHelmsd, Hawich, MinnerII, EvA, Tauler, WernhMl, Gnadenl, (sw. F.) Brun, Apk, EckhII, Parad, BDan, Hiob, HistAE, EvB (FB persōne), AntichrL (1160-1180), Chr, Elis, Erlös, Frl, Köditz, KvWSilv, Loheng, LS, Marner, Renner, RvZw, StatTrient, STheol, StRWienerNst, Überschall, Übervart, Urk; E.: s. persōn; W.: s. nhd. Person, F., Person, DW 13, 1561; L.: Lexer 158a, Hennig (persōne), WMU (persōne 93 [1265] 33 Bel.), LexerHW 2, 218 (persône), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (persône), DRW
persōnen*, persōen, mhd., sw. V.: nhd. „personen“, zur Person machen; Hw.: vgl. mnd. persōnen; Q.: EckhII (vor 1326) (FB persōnen); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (persōen)
persōnet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. stattlich, wohlgestalt; ÜG.:_lat. personatus Voc; Q.: Chr, Voc (1420); E.: s. persōnen*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (persônet)
persōnier, mhd., st. N.: nhd. „Personier“, angenommene Gestalt, Mummerei, Persönlichkeit; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (persōnier), Hennig (persōnier)
personieren, persōnieren, mhd., sw. V.: nhd. „personieren“, leiblich gestalten; Q.: LS (1430-1440); E.: s. persōn; W.: nhd. (ält.) personieren, sw. V., personieren, DW 13, 1566; L.: Lexer 158b (personieren), LexerHW 2, 218 (persônieren)
persōnieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. personieren
persœnelīn, mhd., st. N.: nhd. „Persönlein“; Q.: SHort (nach 1298) (FB persœnelīn); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-
persōnlich, mhd., Adj.: Vw.: s. persœnlich
persœnlich, persōnlich, mhd., Adj.: nhd. persönlich, wesenhaft; ÜG.: lat. personalis STheol; Hw.: vgl. mnd. persȫnelīk; Q.: EckhI (vor 1326), EckhIII, STheol, Tauler, Seuse (FB persōnlich), NP, WeistGr; I.: Lüs. lat. personalis; E.: s. persōn; W.: nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566; L.: Hennig (persœnlich), LexerHW 2, 218 (persônlîch), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (persônlich), DRW
persōnlīche, mhd., Adv.: nhd. persönlich; Q.: Tauler (vor 1350) (FB persōnlīche); E.: s. persōn, līch; W.: s. nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566
persōnlīcheit, mhd., st. F.: Vw.: s. persōnlīchheit*
persœnlīchen, persōnlīchen, mhd., Adv.: nhd. persönlich, wesenhaft; Hw.: vgl. mnd. persȫnelīken; E.: s. persœnlich; W.: s. nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566; L.: Hennig (persœnlīchen)
persōnlīchheit*, persōnlīcheit, persōnlickeit, mhd., st. F.: nhd. Persönlichkeit; ÜG.: lat. personalitas STheol; Hw.: vgl. mnd. persȫnelichēt*; Q.: EckhIII (vor 1326), STheol, Seuse (FB persōnlīcheit), Übervart; I.: Lüs. lat. personalitas; E.: s. persōn; W.: nhd. Persönlichkeit, F., Persönlichkeit, DW 13, 1567; L.: Lexer 158a (persōnlicheit), Hennig (persōnlīcheit), LexerHW 2, 218 (persônlîcheit)
pert (1), mhd., Adj.: Vw.: s. berht
pert (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pertic, mhd., Adj.: nhd. parteiisch; Vw.: s. wider-; Q.: MH, OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. parte; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (pertic), Hennig (pertic), LexerHW 2, 218 (pertic)
perūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. beruochen
peruochen, mhd., sw. V.: Vw.: s. beruochen
perūle, mhd., st. F.: Vw.: s. berūle*
perunet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. berunet
pervrit, mhd., st. M., sw. M., st. N.: Vw.: s. bercvrit
perze, mhd., st. F.: nhd. Glanz, stechender Glanz, durchdringender Glanz; Q.: JvFrst (FB perze), UvZLanz (nach 1193); E.: s. afrz. percer; vgl. afrz. percer, V., durchbohren; vulgärlat. pertūsiare, V., durchbohren; vgl. lat. pertundere, V., durchstoßen, durchbohren, durchlöchern; lat. per, Präp., durch, über; lat. tundere, V., stoßen, schlagen, hämmern, zerstoßen (V.); vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *steud‑, *teud‑, V., stoßen, schlagen, Pokorny 1033; idg. *steu‑ (1), *teu‑ (1), V., stoßen, schlagen, Pokorny 1032; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b, Hennig (perze), LexerHW 2, 219 (perze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (perze)
Pescenære, Pesnære, Petschenære, mhd., st. M.: nhd. Petschenege; Q.: Nib (13. Jh.); E.: aus einer Turksprache, s. alttürk. Beçenek, „gut Arbeitender, sich Antrengender“; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 219 (Pesnære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472a (Pescenære)
peschöuwede, mhd., st. F.: Vw.: s. beschouwede
pesem, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. beseme
pesme, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. beseme
pesmenstil, mhd., st. M.: Vw.: s. besemenstil
Pesnære, mhd., st. M.: Vw.: s. Pescenære
pestilencie, pestilenz, mhd., sw. F., st. F., st. M.: nhd. „Pestilenz“, Pest (F.) (1), Seuche; ÜG.: lat. pestilentia Gl; Hw.: mnd. pestilencie; Q.: Chr, Gl, Köditz (1315/1323); I.: Lw. lat. pestilentia?; E.: s. lat. pestilentia, F., Seuche, ansteckende Krankheit; vgl. lat. pestis, F., ansteckende Krankheit, Seuche; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Pestilenz, F., Pestilenz, DW 13, 1573; L.: LexerHW 2, 219 (pestilencie), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (pestilencie)
pestilenz, mhd., sw. F., st. F., st. M.: Vw.: s. pestilencie
pestīn, mhd., Adj.: Vw.: s. bestīn
pet..., mhd.: Vw.: s. bete...
pēter, Pēter, mhd., st. M., st. M.=PN: nhd. Peter, Münze mit dem Bild des heiligen Petrus; Hw.: vgl. mnd. Pēter; Q.: Hardegger, Marner, Walth (1190-1229), Wh; E.: s. lat. Petrus, M.=PN, Petrus; s. gr. πέτρος (pétros), M., Stein, Felsblock; weitere Herkunft unklar; von einer idg. Wurzel *per-; W.: nhd. Peter, M., Peter (Eigenname), Münze mit dem Bild des heiligen Petrus, dummer Mensch, fauler Mensch, steifer Mensch, langweiliger Mensch, verdrießlicher Mensch, Scharfrichter, Penis eines Knaben, DW 13, 1577; L.: Lexer 158b (pēter), LexerHW 2, 219 (pêter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (Pêter)
peterære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære*
pēteren*, pētern, mhd., sw. V.: nhd. „petern“, dem heiligen Petrus nachfolgen; Q.: Ot (1301-1319) (FB pētern); E.: s. pēter; W.: nhd. (ält.) petern, sw. V., petern, dem heiligen Petrus nachfolgen, nach dem heiligen Petrus arten, DW 13, 1578; L.: LexerHW 2, 219 (pêtern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (pêtere)
peterer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære*
pēterlīn, mhd., st. N.: nhd. „Peterlein“, Petersilie; ÜG.: lat. symonium Voc; Q.: BvgSp (um 1350), Gl, Voc, VocOpt, WeistGr; E.: ahd.? peterlīn* 2, st. N. (a), Petersilie; W.: nhd. (ält.) Peterlein, N., Petersilie, DW 13, 1577; L.: Lexer 158b (pēterlīn), LexerHW 2, 219 (pêterlîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (peterlîn), Lexern 3, 337 (pêterlîn)
pēterlīnkrūt, mhd., st. N.: nhd. Petersilie; Q.: BvgSp (um 1350); E.: s. pēterlīn, wurz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 219 (pêterlînkrût)
pētern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pēteren*
pētersil, mhd., sw. M., st. F., sw. F., st. M.: nhd. Petersilie; Hw.: s. pētersilje; vgl. mnd. persele; Q.: BdN, BvgSp, ReinFu (Ende 13. Jh.); E.: ahd. petersil 7, st. M. (a?, i?), Petersilie; s. lat. petroselīnum, N., Petersilie; gr. πετροσέλῖνον (petroselinon), N., Petersilie, Steineppich; vgl. gr. πέτρος (petros), M., Stein, Felsblock; von einer idg. Wurzel *per-; gr. σέλινον (selinon), N., Eppich; weitere Herkunft unklar; aus dem Mittelmeerraum; W.: s. nhd. Petersilie, F., Petersilie, DW 13, 1578; L.: Lexer 158b (pētersil), Hennig (pētersil), LexerHW 2, 219 (pêtersil)
pētersilie, mhd., sw. F.: Vw.: s. pētersilje
pētersilje, pētersilie, pfitersele, federscella, mhd., sw. F.: nhd. Petersilie; ÜG.: lat. petroselinum Gl; Hw.: s. pētersil; vgl. mnd. pētersilie; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. lat. petroselīnum, N., Petersilie; gr. πετροσέλῖνον (petroselinon), N., Petersilie, Steineppich; vgl. gr. πέτρος (pétros), M., Stein, Felsblock; von einer idg. Wurzel *per-; gr. σέλῖνον (selinon), N., Eppich; weitere Herkunft unklar; aus dem Mittelmeerraum; W.: nhd. Petersilie, F., Petersilie, DW 13, 1578; L.: Lexer 158b (pētersil), LexerHW 2, 219 (pêtersilje), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (petersilje), Glossenwörterbuch 459a (pētersilje)
pētersilsāme, mhd., sw. M.: nhd. Petersilsame; E.: s. pētersil, sāme; W.: nhd. Petersilsame, M., Petersilsame, DW-; L.: LexerHW 2, 219 (pêtersilsâme)
pētersilwurz, mhd., st. F.: nhd. „Petersilwurz“, Petersilie; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pētersil, wurz; W.: nhd. Petersilwurz, F., Petersilwurz, DW-; L.: Hennig (pētersilwurz), LexerHW 2, 219 (pêtersilwurz)
petit, mhd., Adj.: Vw.: s. petīt
peticiōn, mhd., st. F.: nhd. Petition, Ansuchen; Hw.: vgl. mnd. petītiōn: Q.: LexerHW (14. Jh.); I.: Lw. lat. petītio; E.: s. lat. petītio, F., Langen, Angriff, Hieb; vgl. lat. petere, V., langen, reichen, stoßen; idg. *pet- (2), *petə-, *ptē-, *ptō-, V., stürzen, fliegen, fallen, Pokorny 825; W.: s. nhd. Petition, F., Petition, DW-; L.: LexerHW 2, 219 (peticiôn)
petīt, petit, pitīt, pittīt, mhd., Adj.: nhd. klein; Q.: Suol, HTrist (FB petīt), Marner, RWh, Trist (um 1210), Urk, Wh (um 1210); I.: Lw. afrz. petit; E.: s. afrz. petit, Adj., klein; lat. pititus, Adj., klein; wohl Ableitung von einem Kinderwort *pit-, Gamillscheg 2, 698a; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (petīt), WMU (petīt 2133 [1295] 4 Bel.), LexerHW 2, 219 (petît), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (petit), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pitît)
petschat, betschat, petschaft*, mhd., st. N.: nhd. Petschaft, Handstempel zum Siegeln; Hw.: vgl. mnd. petschaft; Q.: BDan (FB petschat), Cp, HandfWien, MH, Ugb, Urk, UvLFrd (1255); I.: slaw. Lw.; E.: aus dem Slawischen, vgl. slowen. pečát, Sb., Siegel, Stempel; W.: nhd. (ält.) Petschaft, N., Petschaft, Handstempel zum Siegeln, Siegelring, Siegel, Siegelabdruck, DW 13, 1579; L.: Lexer 158b (petschat), Lexer 436a (petschaft), WMU (petschat 2345 [1296] 1 Bel.), LexerHW 2, 219 (petschaft), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 472b (petschat), LexerN 3, 337 (petscht)
petschelier, mhd., st. M.: Vw.: s. betschelier
Petschenære, mhd., st. M.: Vw.: s. Pescenære
pette..., mhd.: Vw.: s. bette...
petten, mhd., sw. V.: Vw.: s. betten (1)
pettenbrōt, mhd., st. N.: Vw.: s. betenbrōt
petz, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
petze, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
pētze, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
pewegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)
pez, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem
pezzer..., mhd.: Vw.: s. bezzer...
pf..., mhd.: Vw.: s. ph...
pfābenhuot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenhuot
pfach, mhd., Interj.: Vw.: s. pfæch
pfæch, phæch, pfach, mhd., Interj.: nhd. ach, pfui; Hw.: s. pfech; Q.: Ot, Teichn (FB phæch), Mai, UvLFrb, UvLFrd (1255); E.: lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phæch), Hennig (pfæch), LexerHW 2, 220 (phæch), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 473a (phæch); Son.: Ausdruck der Geringschätzung
pfadelāt, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: Geis (13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 220 (pfadelât)
*pfadelen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. umbe-; E.: Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 337 (pfadelen)
pfademe, mhd., F., M.: Vw.: s. pfedeme
pfaden, phaden, mhd., sw. V.: nhd. „pfaden“, Fuß fassen, sich verbreiten in, streben nach, suchen nach, einziehen in, gehen, schreiten, einen Pfad betreten, bahnen, ebnen; Vw.: s. ge-*, ūz-*, vore-*; Hw.: s. pfat; vgl. mnl. paden; Q.: Ren, Gund, SHort, Teichn (FB phaden), Kolm, KvL, PassI/II, PassIII, Serv (um 1190), UvTürhTr, Winsb; E.: ahd. pfadōn* 4, phadōn, sw. V. (2), gehen; s. germ. *paþan, sw. V., schreiten, gehen; W.: nhd. (ält.) pfaden, pfäden, sw. V., einen Pfad betreten (V.), schreiten, beschreiten, einen Pfad machen, bahnen, DW 13, 1583; L.: Lexer 158b (phaden), Hennig (pfaden), LexerHW 2, 220 (phaden), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485a (phade), LexerN 3, 338 (phaden)
pfafeit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit
pfaffe, phaffe, paffe, pape, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffe“, Priester, Weltgeistlicher, Geistlicher, Angehöriger des Klerus, Gelehrter; ÜG.: lat. clericus BrTr; Vw.: s. baal-, bruoder-, gumpel-, hōden-, hof-, houbet-*, kirchen-, kirchspil-, klōster-, kōr-, lant-, leien-, meister-, miet-*, schuol-, sternen-, vore-*, vüre-*; Hw.: vgl. mnl. pape, paep, mnd. pāpe; Q.: Mar, Albert, Heimesf, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, DSp, HvBurg, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, BibVor, BDan, MinnerII, Tauler, Seuse, KvMSph, WernhMl (FB phaffe), AHeinr, BairFreibr, BdN, Boner, BrTr, Chr, DRE, Flore, Gen (1060-1080), Gervelin, Gl, HvPforzen, Iw, Kulm, KvWTroj, Nib, OsterSpI, Rosenplüt, SchwSp, StRAugsb, StRFreiberg, StrMünch, Trist, Unverzagt, Urk, Walth, WeistGr, Winsb; E.: ahd. pfaffo 11, phaffo, sw. M. (n), Pfaffe, Priester, Geistlicher, Pfarrer; s. lat. pāpa, M., Vater, Ehrennahme; vgl. idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Pfaffe, M., Geistlicher, Pfaffe, DW 13, 1584; L.: Lexer 158b (phaffe), Hennig (pfaffe), WMU (phaffe 29 [1253] 260 Bel.), LexerHW 2, 220 (phaffe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 473a (phaffe), DRW
pfaffeheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit
pfaffelinc*, phaffelinc, mhd., st. M.: nhd. junger Geistlicher, noch nicht ausgebildeter Geistlicher; ÜG.: lat. clericellus Gl; Q.: Gl; E.: ahd. paffaling*, phaffaling*, st. M. (a), „Pfäffling“, junger Geistlicher, Zaunwinde; s. mhd. pfaffe; W.: nhd. Pfäffling, M., Papstanhänger, DW 13, 1596; L.: LexerHW 2 220 (phaffelinc); Son.: ahd.?
pfaffenbluome*, phaffenbluome, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pfaffenblume“, Eibisch?, Syrischer Eibisch?, Malvenblüte?, Pfingstrose; ÜG.: lat. flos syriacus Gl; Hw.: vgl. mnd. pāpenblōme; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfaffe, bluome; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenblume, F., Pfaffenblume, Zehrkraut, Löwenzahn, DW 13, 1586; L.: Glossenwörterbuch 459a (phaffenbluome), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 224 (phaffenbluome), EWAhd 6, 1351
pfaffenbredige, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenpredige*
pfaffenbrief*, phaffenbrief, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenbrief“, Brief eines Priesters, von einem Bischof ausgestellte oder besiegelte Urkunde; ÜG.: lat. formata Voc; Hw.: vgl. mnd. pāpenbrēf; Q.: Voc (1448); E.: s. pfaffe, brief (1); W.: nhd. (ält.) Pfaffenbrief, M., Pfaffenbrief, DW 13, 1586; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenbrief), DRW
pfaffenbrūt, phaffenbrūt, mhd., st. F.: nhd. Pfaffenhure; Q.: HvPforzen (1430-1440) E.: s. pfaffe, brūt (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenbrût), Benecke/Müller/Zarncke I, 274a (pfaffenbrût)
pfaffenerbe*, phaffenerbe, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenerbe“, zu Erbleihe an Geistliche ausgegebenes Gut; Q.: DRW (1434); E.: s. pfaffe, erbe (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phaffenerbe), DRW
pfaffenesse*, phaffenesse, paffenesse, mhd., F.: nhd. „Pfaffenisse“, Frau eines Priesters, Witwe die in ein Kloster eingetreten ist; ÜG.: lat. presbytera; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lüt. lat. presbytera; E.: s. pfaffe; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 459a (phaffenesse), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 198 (paffenesse), EWAhd 6, 1352, DRW
pfaffenguot*, phaffenguot, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffengut“, geistliches Gut; Q.: Renner (1290-1300), Urk; E.: s. pfaffe, guot (3); W.: nhd. (ält.) Pfaffengut, N., „Pfaffengut“, Vermögen des Pfaffen, geistliches Gut, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenguot), LexerN 3, 338 (phaffenguot), DRW
pfaffenhōde*, phaffenhōde, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenhode“; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, hōde; W.: nhd. Pfaffenhode, Pfaffenhoden, M., Pfaffenhode, Pfaffenhoden, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenhôde)
pfaffenhuore*, phaffenhuore, mhd., sw. F.: nhd. „Pfaffenhure“, Frau des Pfaffen; ÜG.: lat. presbytera Gl; Hw.: vgl. mnd. pāpenhōre*; Q.: DRW (1378), Gl; E.: s. pfaffe, huore (2); W.: nhd. Pfaffenhure, F., „Pfaffenhure“, Frau des Pfaffen, DW 13, 1589; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenhuore), DRW
pfaffenhūs*, phaffenhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenhaus“, Pfarrhaus; Hw.: vgl. mnd. pāpenhūs; Q.: WeistGr (nach 1436); E.: s. pfaffe, hūs (1); W.: nhd. (ält.) Pfaffenhaus, N., „Pfaffenhaus“, Pfarrhaus, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenhûs), DRW
pfaffenkellærinne*, phaffenkellerin, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenkellerin“, Haushälterin eines Pfaffen, Beischläferin eines Pfaffen; ÜG.: lat. concubina Gl; Q.: Chr (15. Jh.), Gl; E.: s. pfaffe, kellærinne; W.: nhd. (ält.) Pfaffenkellerin, F., „Pfaffenkellerin“, Haushälterin eines Pfaffen, Beischläferin eines Pfaffen, DW 13, 1589; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenkellerin), DRW
pfaffenkeller*, phaffenkeller, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenkeller“, von Geistlichen unterhaltener Weinkeller; Q.: DRW (1434); E.: s. pfaffe, keller; W.: nhd. (ält.) Pfaffenkeller, M., „Pfaffenkeller“, von Geistlichen unterhaltener Weinkeller, DW 13, 1589; L.: LexerN 3, 338 (phaffenkeller), DRW
pfaffenkint*, phaffenkint, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenkind“, uneheliches Kind eines Geistlichen; Hw.: vgl. mnd. pāpenkint; Q.: DSp (um 1275); E.: s. pfaffe, kint (1); W.: nhd. Pfaffenkind, N., Pfaffenkind, DW 13, 1589; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenkint), LexerN 3, 338 (phaffenkint), DRW
pfaffenkneht*, phaffenkneht, mhd., st. M.: nhd. Pfaffenknecht; Hw.: vgl. mnd. pāpenknecht; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phaffenkneht), StRPrag; E.: s. pfaffe, kneht; W.: nhd. (ält.) Pfaffenknecht, M., Pfaffenknecht, Knecht eines Pfaffen, Diener eines Pfaffen, DW 13, 1590; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenkneht), LexerN 3, 338 (phaffenkneht)
pfaffenkünic*, phaffenkünec, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenkönig“; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfaffe, künic; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenkünec)
pfaffenloter, phaffenloter, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenluder“, Pfaffenhure; Q.: LS (1430-1440); E.: s. pfaffe, loter (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenloter), Benecke/Müller/Zarncke I, 1044a (pfaffenloter)
pfaffenmate*, phaffenmate, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenmatte“, Pfaffenwiese; Q.: Urk (1280); E.: s. pfaffe, mate; W.: nhd. (ält.) Pfaffenmatte, F., Pfaffenmatte, DW-; L.: WMU (phaffenmate N184 [1280] 2 Bel.), LexerHW 2, 221 (phaffenmate), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 88b (pfaffenmate)
pfaffenouwe*, phaffenouwe, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenaue“; Q.: Urk (1284); E.: s. pfaffe, ouwe; W.: nhd. (ält.) Pfaffenaue, F., Pfaffenaue, DW-; L.: WMU (phaffenouwe 680 [1284] 6 Bel.)
pfaffenpredige, phaffenpredige*, pfaffenbredige, phaffenbredige*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenpredigt“, Predigt, Predigt für Geistliche; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfaffe, predige; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenpredigt, F., Pfaffenpredigt, DW-; L.: Hennig (pfaffenpredige), LexerHW 2, 220 (pfaffenpredige)
pfaffenprinze, phaffenprinze*, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenprinz“, geistlicher Fürst; E.: s. pfaffe, prinze; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenprinz, M., Pfaffenprinz, DW-; L.: Hennig (pfaffenprinze)
pfaffenrihtære*, phaffenrihter, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenrichter“, geistlicher Richter; Q.: StRZürich (1304); E.: s. pfaffe, rihtære; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenrihter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 638b (phaffenrihter), DRW
pfaffensamenunge, phaffensamenunge*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenzusammenkunft“, Konzil; E.: s. pfaffe, samenunge; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a, Hennig (pfaffensamenunge)
pfaffensun*, phaffensun, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffensohn“; ÜG.: mlat. flammineus Voc; Hw.: vgl. mnd. pāpensȫne; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, sun; W.: nhd. Pfaffensohn, M., Pfaffensohn, DW 13, 1593; L.: LexerHW 2, 221 (phaffensun), DRW
pfaffentohter*, phaffentohter, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffentochter“; ÜG.: mlat. flamminea Voc; Hw.: vgl. mnl. papendochter; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, sun; W.: nhd. Pfaffentochter, F., Pfaffentochter, DW 13, 1594; L.: LexerHW 2, 221 (phaffentohter)
pfaffenvasnaht, pfaffenfasnaht*, phaffenvasnaht*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenfasnacht“, Fasnachtsonntag, Estomihi, siebter Sonntag vor Ostern und zuletzt gleich letzter Sonntag vor der Fastenzeit; Q.: Seuse (FB phaffenvasnaht), Urk (1295); E.: s. pfaffe, vasnaht; W.: nhd. (ält.) Pfaffenfasnacht, F., Pfaffenfasnacht, DW 13, 1587; L.: Hennig (pfaffenvasnaht), WMU (pfaffenvasnaht 2201 [1295] 2 Bel.), LexerHW 2, 221 (phaffenvasnaht), DRW
pfaffenvrouwe*, phaffenvrouwe, phaffenfrouwe*, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfaffenfrau; ÜG.: lat. antistita Gl; Hw.: vgl. mnd. pāpenvrouwe; Q.: DRW (1423), Gl; E.: s. pfaffe, vrouwe (1); W.: nhd. Pfaffenfrau, F., Pfaffenfrau, DW 13, 1587; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenvrouwe), DRW
pfaffenvürste, pfaffenfürste*, phaffenvürste, pfaffenfürste*, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenfürst“, geistlicher Fürst; Q.: DSp, Kreuzf, HvNst, WvÖst (FB phaffenvürste), Frl, JvR, Kzl, PKchr, Renner, RvZw (1227-1248), SchwSp; E.: s. pfaffe, vürste; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenfürst, M., Pfaffenfürst, DW 13, 1587; L.: Lexer 158b (phaffenvürste), Hennig (pfaffenvürste), LexerHW 2, 221 (phaffenvürste), Benecke/Müller/Zarncke III, 379a (pfaffenvürste), DRW
pfaffenwīhe, phaffenwīhe*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenweihe“, Priesterweihe; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phaffenwīhe); E.: s. pfaffe, wīhe; W.: nhd. (ält.) Pfaffenweihe, F., Pfaffenweihe, Priesterweihe, DW 13, 1594; L.: Lexer 436a (pfaffenwīhe), LexerN 3, 338 (phaffenwīhe)
pfaffenwīp*, phaffenwīp, mhd., st. N.: nhd. Pfaffenweib, Frau eines Pfarrers; ÜG.: lat. presbitera Gl, presbyterissa Voc; Hw.: vgl. mnd. pāpenwīf; Q.: DSp (um 1275), Gl, ReinFu, Voc, WeistÖ; E.: s. ahd. pfaffenwīb* 1, phaffenwīb, st. N. (a), Pfaffenweib, Frau eines Pfarrers; s. mhd. pfaffe, wīp; W.: nhd. Pfaffenweib, F., „Pfaffenweib“, DW 13, 1594; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenwîp), DRW
pfaffenzapf*, phaffenzaph, mhd., st. M.: nhd. Recht der Pfaffen Wein zu verzapfen; Q.: DRW (1434); E.: s. pfaffe, zapfen; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phaffenzaph), DRW
pfaffierære*, phaffierer, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffierer“, Pfarrer, Weltgeistlicher; Q.: LexerHW (1430); E.: s. pfaffe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phaffierer), LexerHW 2, 221 (phaffierer)
phäffin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn
pfafheit, phafheit, pfaffeheit, pfafeit, pafeit, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffheit“, Geistlichkeit, Priesterschaft, Priestertum; ÜG.: lat. clerimonia Gl, clerus Gl, VocOpt, PsM; Hw.: vgl. mnd. pāpeheit; Q.: PsM, RAlex, LvReg, HlReg, Enik, Kreuzf, Apk, Ot, BDan, Hiob, HistAE, WernhMl (FB phafheit), BairFreibr, BdN, Elis, Er, Eracl, Erinn, ErnstD, GenM (um 1120?), Gl, Herb, JJud, JTit, KvWPart, Loheng, MarLegPass, Mersw, NvJer, PassI/II, PassIII, PrBaumg, RvEGer, Serv, Stauf, Trist, Urk, Voc, VocOpt, WälGa, Wartb; E.: ahd. pfaffaheit*, pfafheit, phafheit, st. F. (i), Priesterschaft, Klerus; s. mhd. pfaffe, heit; W.: nhd. (ält.) Pfaffheit, F., Pfaffheit, Geistlichkeit, DW 13, 1595; L.: Lexer 158b (phafheit), Hennig (pfafheit), WMU (phafheit N2 [1261] 35 Bel.), LexerHW 2, 221 (pfafheit), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 474b (pfeifheit), Glossenwörterbuch 459a (phafheit)
pfaflich*, phaflich, pheflich, pfeflich, pfeffelich, mhd., Adj.: nhd. „pfäfflich“, geistlich, priesterlich; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnl. papelijc, mnd. pāpelīk, pēplīk; Q.: Enik, HvNst, Ot, BDan, HistAE (FB phaflich), Boner, Elis, EvBeh, Greg, HB, Helbl, Kulm, Litan (nach 1150), MarLegPass, PassI/II, PassIII, RvEGer, SchwSp, SpitEich, Urk, Walth; E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adj., pfäfflich, geistlich, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phaflich), Hennig (pfaflich), WMU (phaflich N167 [1279] 1 Bel.), LexerHW 2, 222 (phaflich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 474b (phaflîch), LexerN 3, 338 (phaflich)
pfaflīche, pfeflīche, pfeffelīche, phaflīche, mhd., Adv.: nhd. „pfäfflich“, geistlich, priesterlich; Vw.: s. un-; Q.: ErzIII (FB phaflīche), DSP, LS, RvEBarl (1225-1230), StRAugsb; E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adv., pfäfflich, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phaflīche), Hennig (pfaflīche), LexerHW 2, 222 (phaflîche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 474b (phaflîche)
pfaflīchen, pfeflīchen, pfeffelīchen, phaflīchen, mhd., Adv.: nhd. geistlich, priesterlich; Q.: Greg (1186/1190), MarLegPass; E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adv., pfäfflich, DW 13, 1596; L.: Hennig (pfaflīchen), LexerHW 2, 222 (phaflîchen)
pfafschaft*, phafschaft, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffschaft“, Geistlichkeit, Priesterschaft, Priestertum; Q.: LexerHW (14. Jh.); E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfaffschaft, F., Pfaffschaft, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phafschaft), LexerHW 2, 222 (phafschaft)
pfage, phage, mhd., sw. M.: nhd. Pferd; Q.: Herb (1190-1200); E.: s. pfert; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfage), LexerHW 2, 222 (phage), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 474b (phage), LexerN 3, 338 (phag)
*pfāhære?, mhd., st. M.: Vw.: s. en-*; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-
*pfāhærin?, mhd., st. F.: Vw.: s. kinten-; E.: s. kint, empfāherin; W.: nhd. DW-
*pfæhelich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-
pfāhen, phāhen, mhd., st. V., red. V.: nhd. trächtig werden, an sich nehmen, aufnehmen, empfangen (V.), Kind empfangen (V.), anfangen, in Feuer versetzen, in Feuer geraten (V.); Q.: BrHoh, Loheng, Spec (um 1150); E.: s. vāhen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phāhen), Hennig (pfāhen), LexerHW 2, 222 (phâhen), LexerN 3, 338 (phâhen)
*pfæhen?, *phæhen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phæhen)
pfaht*, phaht, pfahte, phāt, phahte, phaht, pfāt, mhd., st. F., st. M.: nhd. „Pfacht“, Abgabe, Pacht, Recht, Gesetz, Gesetzesrang, Stand, Abgabe von einem Zinsgut; Vw.: s. erbe‑*; Hw.: s. pfeht; vgl. mnl. pacht, mnd. pacht; Q.: Kchr, Ren, HvBurg, Apk, Ot, TvKulm, Hiob (FB phahte), BDan, Ren (GB pfāt), Chr, Frl, Gl, KlKsr, SüklMill (um 1200), WälGa, Urk; E.: ahd. pfāht* 3?, phāht*, st. M. (a?, i?), Vertrag, Recht, Abgabe; germ. *pakt-, Sb., Vertrag; s. lat. pactum, N., Vertrag, Übereinkunft; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pfacht, F., M., Pfacht, Pacht, Recht, Gesetz, Eichen (N.), Visieren (N.), Talent, Abteilung, DW 13, 1581; W.: s. nhd. Pacht, F., M., Pacht, DW 13, 1395; L.: Lexer 158b (phaht), Hennig (pfaht), WMU (phahte 21 [1251] 17 Bel.), LexerHW 2, 222 (phahte/phaht), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 475a (phaht)
pfahte*, phahte, pahte, mhd., st. F.: nhd. „Pfacht“, Recht, Gesetz, Gesetzesrang, Stand, Abgabe von einem Zinsgut, Pacht; Vw.: s. wīn-*; Q.: TrSilv (FB pahte), Exod (um 1120/1130), Frl, GFrau, JTit, Rol, Urk, Wh; E.: s. pfaht; W.: s. nhd. (ält.) Pfacht, F., M., Pfacht, Pacht, Recht, Gesetz, Talent, DW 13, 1581; s. nhd. Pacht, F., M., Pacht, DW 13, 1395; L.: Lexer 158b (phaht), LexerHW 2, 222 (phahte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 475a (phahte)
pfahten*, phahten, mhd., sw. V.: nhd. „pfachten“, in Gesetzform bringen, gesetzlich bestimmen, vertraglich bestimmen, ermessen, ergründen, in genauer Verbindung stehen, verkünden; ÜG.: lat. pactare Gl; Vw.: s. en-; Hw.: vgl. mnd. pachten; Q.: JvFrst (vachten) (FB phahten), Gl, Glaub (1140-1160), Krone, Martina, Walth; E.: s. pfaht; W.: nhd. (ält.) pfachten, sw. V., pfachten, in Gesetzesform bringen, gesetzlich bestimmen, überlegen (V.), bedenken, abmessen, eichen (V.), DW 13, 1581; W.: s. nhd. pachten, sw. V., pachten, DW 13, 1396; L.: Lexer 158b (phahten), Hennig (pfahten), LexerHW 2, 223 (phahten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476a (phahte)
pfahtesreht*, phahtesreht, mhd., st. N.: nhd. Pachtrecht; Q.: Urk (1286); E.: s. pfaht, reht; W.: s. nhd. Pachtrecht, N., Pachtrecht, DW-; L.: WMU (phahtesreht 836 [1286] 1 Bel.)
pfahtguot*, phahtguot, mhd., st. M.: nhd. Zinsgut, Pachtgut; Hw.: vgl. mnd. pachtgōt; Q.: KlKsr (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfaht*, guot (3); W.: nhd. Pachtgut, N., Pachtgut, DW 13, 1397; L.: LexerHW 2, 223 (phahtguot)
pfahthērre*, phahtherre, mhd., sw. M.: nhd. Pachtherr, Hofherr; Hw.: vgl. mnd. pachthēre; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfaht*, hērre; W.: nhd. Pachtherr, M., Pachtherr, Verpachter, DW 13, 1397; L.: LexerHW 2, 223 (phahtherre)
pfahtunge*, phahtunge, mhd., st. F.: nhd. „Pachtung“, Vertrag, Kontrakt; Hw.: vgl. mnd. pachtinge; Q.: Chr, Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. pfahten*; W.: nhd. (ält.) Pachtung, F., Pachtung, Pachten, DW 13, 1398; L.: LexerHW 2, 223 (phahtunge)
*pfāhunge?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-
pfāl*, phāl, mhd., st. M.: nhd. Pfahl; ÜG.: lat. palus Gl; Vw.: s. bruck-, grunt-*, schirm-, wīn-*, zūn-*; Hw.: vgl. mnl. pael, mnd. pāl (1); Q.: RWchr, ErzIII, SGPr, SHort, Kreuzf, BDan (FB phāl), Chr, Gl, Kirchb, NvJer, PassI/II, PassIII, StRPrag, Tit (nach 1217), Urk, WüP; E.: ahd. pfāl 21, phal, st. M. (a?, i?), Pfahl, Pflock; germ. *pal-, Sb., Pfahl; s. lat. pālus, M., Pfahl; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. Pfahl, M., Pfahl, zugespitztes Holzstück, DW 13, 1597; L.: Lexer 158b (phāl), Hennig (pfāl), WMU (phal 123 [1269] 1 Bel.), LexerHW 2, 223 (phâl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476b (phâl), LexerN 3, 338l (phâl)
pfalburgære*, pfālburgære, pfālburger, phalburgære, phalburger, mhd., st. M.: nhd. Pfahlbürger; Hw.: vgl. mnd. pālbörgære*; Q.: Miltenb, StRAugsb, Urk (1292); E.: s. pfal, burgære; W.: nhd. Pfahlbürger, M., Pfahlbürger, DW 13, 1598; L.: Lexer 158b (phalburger), WMU (phalburgære N548 [1292] 11 Bel.), LexerHW 2, 223 (phâlburgære), Benecke/Müller/Zarncke I, 166a (pfâlburgære), LexerN 3, 338 (phâlburger)
pfālburgære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfalburgære
pfalburgærereht*, phālburgerreht, mhd., st. N.: nhd. Pfahlbürgerrecht; Q.: Urk (1340); E.: s. pfahlburgære, reht (1); W.: nhd. Pfahlbürgerrecht, N., Pfahlbürgerrecht, DW 13, 1599; L.: LexerHW 2, 224 (phâlburgerreht)
pfālburger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfalburgære
pfælen, phælen, mhd., sw. V.: nhd. „pfählen“, Pfähle machen, Pfähle stecken; Vw.: s. under-, ver-*; Hw.: vgl. mnd. pālen (1); Q.: HvBer (1325-1330), MinnerII (FB phælen); E.: s. pfāl; W.: nhd. (ält.) pfählen, sw. V., pfählen, Pfähle machen, auf einen Pfahl spießen, DW 13, 1599; L.: Lexer 436a (pfælen), LexerHW 2, 224 (phælen)
pfalenze*, phalenze, phalze, phalz, pfalinze, pfalnze, phalenze, pfelinze, palinze, pelinze, palenze, mhd., st. F.: nhd. Pfalz, Wohnung eines geistlichen oder weltlichen Fürsten, Pfalzgrafschaft bei Rhein, Fürstensitz, Bischofssitz; ÜG.: lat. aula PsM, palatium PsM, tabernaculum PsM; Hw.: vgl. mnd. palanze; Q.: Mar, PsM, Lucid, SGPr, GTroj (FB phalenze), Anno (1077-1081), Himmelr, JbZürich, KvWGS, KvWTroj, LAlex, Litan, MarHimmelf, Martina, NvJer, PassI/II, PassIII, PsWack, RvZw, SchwPr, Serv, StRAugsb, StRStrassb, Urk, VocOpt, WeistGr; E.: ahd. pfalinza 40, falenza*, st. F. (ō), Pfalz, Palast, Hof, Haus, Tempel; germ. *palat-, Sb., Palatin, Pfalz, Burg; s. lat. palātium, N., Palast, Kaiserschloss; s. lat. Palātīnus, ON, Palatin; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: s. nhd. Pfalz, F., Pfalz, DW 13, 1601; L.: Lexer 158b (phalenze), Hennig (pfalenz), WMU (phalenze 33 [1255] 34 Bel.), LexerHW 2, 224 (phalenze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476b (phalenze), II/1, 477a (phalze), LexerN 3, 338 (phalenze), DRW
pfalenzgrāve, phalenzgrāve, pfalenzgrēve, palenzgrēve, mhd., sw. M.: nhd. Pfalzgraf, Richter an einem kaiserlichen Hof; Hw.: vgl. mnl. palensgrave, mnd. palandesgrēve, palanzgrēve; Q.: DSp, Ot, MinnerII (FB phalenzgrāve), Albert (1190-1200), BairFreibr, Chr, Elis, Köditz, KvWPart, Loheng, Ren, SchwSp, Serv, TürlWh, Urk, VocOpt; E.: ahd. pfalinzgrāfo* 9, phalinzgrāfo*, pfalzgrāvo*, sw. M. (n), Pfalzgraf, Vorsteher der königlichen Pfalz; s. pfalinza, grāfo; W.: s. nhd. Pfalzgraf, M., Pfalzgraf, DW 13, 1602; L.: Lexer 158b (phalenzgrāve), Hennig (pfalenzgrāve), WMU (phalenzgrāve 50 [1261] 135 Bel.), LexerHW 2, 224 (phalenzgrâve), Benecke/Müller/Zarncke I, 568a (pfalenzgrâve)
pfalenzgrævinne, phalenzgrævinne, phalzgrævin, phalenzgravinne, mhd., st. F.: nhd. Pfalzgräfin; ÜG.: lat. palatina Gl; Hw.: vgl. mnl. palensgravinne, mnd. palanzgrēvinne; Q.: Gl (Anfang 13. Jh.), Köditz, TürlWh, Urk; E.: ahd. pfalinzgrāfin* 4, phalinzgrāfin*, pfalinzgrāvin*, phalinzgrāvin*, st. F. (jō), Pfalzgräfin, Frau eines Pfalzgrafen; s. mhd. pfalenz, grævinne; W.: s. nhd. Pfalzgräfin, F., Pfalzgräfin, DW 13, 1601; L.: WMU (phalenzgrævinne 1934 [1294] 2 Bel.), LexerHW 2, 224 (phalenzgrævinne), Benecke/Müller/Zarncke I, 568a (pfalenzgrævinne), Glossenwörterbuch 459b (phalenzgravinne)
pfalenzgrēve, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfalenzgrāve
pfalenzrunde*, phalenzrunde, mhd., st. F.: nhd. Pfalzrunde; Q.: Suol (FB phalenzrunde), Krone (um 1230); E.: s. pfalenz, runde; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 224 (phalenzrunde)
pfālholz, mhd., st. N.: nhd. „Pfahlholz“, Holzpfahl; Hw.: vgl. mnd. pālholt; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfāl, holz; W.: nhd. Pfahlholz, N., Pfahlholz, zum Pfählen taugliches Holz, DW 13, 1600; L.: Lexer 436a (pfālholz), LexerHW 2, 224 (phâlholz)
pfalinze..., pfalnz..., pfalz..., mhd.: Vw.: s. pfalenz...
*pfallen?, mhd., st. V.: Vw.: s. en-; E.: s. en, vallen; W.: nhd. DW-
pfālstange*, phālstange, mhd., sw. F.: nhd. Pfahlstange; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfāl, stange; W.: nhd. Pfahlstange, F., Pfahlstange, DW 13, 1600; L.: LexerHW 2, 225 (phâlstange)
pfalzen*, phalzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfalzen“, stützen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. pfāl (?); W.: nhd. (ält.) pfalzen, sw. V., pfalzen, stützen, unterstützen, DW 13, 1602; L.: Lexer 158b (phalzen), Hennig (pfalzen), LexerHW 2, 225 (phalzen)
*pfān?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-
pfandære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*
*pfanden?, mhd., sw. V.: nhd. pfänden; Vw.: s. abe-, ūf-, under-*; Hw.: vgl. mnl. panden, mnd. panden; E.: s. pfant; W.: s. nhd. pfänden, sw. V., pfänden, ein Pfand nehmen, gewaltsam wegnehmen, als Bürgen wegführen, als Geisel wegführen, DW 13, 1607
pfander, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*
pfandunge*, phandunge, phendunge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pfandung“, Pfändung, Pfandnahme, Verpfändung, Pfandsetzung; Vw.: s. nōt-*; Hw.: vgl. mnd. pandinge; Q.: Ot (FB phandunge), Chr, Eracl, MH, Mühlh (Anfang 13. Jh.), StRZürich, Urk; E.: s. pfant; W.: s. nhd. Pfändung, F., Pfändung, Wegnahme fremder Sachen zur Deckung einer Forderung, DW 13, 1613; L.: Lexer 158b (phandunge), WMU (phandunge 156 [1272] 46 Bel.), LexerHW 2, 225 (phandunge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482a (phandunge)
pfanhūs*, phanhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfannhaus“, Siedehaus in einem Salzwerk, Salzsudhaus; Q.: UrbBayÄ (um 1240); E.: s. pfanne, hūs; W.: nhd. Pfannhaus, Pfannenhaus, N., Pfannhaus, Salzsudhaus, DW 13, 1616 (Pfannenhaus); L.: Lexer 158b (phanhūs), LexerHW 2, 225 (phanhûs)
pfanhūstat*, phanhūsstat, mhd., st. F.: nhd. Siedehausstätte; Q.: Urk (1311); E.: s. pfanne, hūs, stat (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 225 (phanhûsstat)
pfankuoche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannkuoche
pfanmuos*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*
pfannære*, phannære, mhd., st. M.: nhd. „Pfanner“, Pfannenschmied, Pfänner; Q.: Urk (1293); E.: s. pfanne; W.: nhd. (ält.) Pfanner, M., Pfannenschmied, DW 13, 1618; L.: WMU (phannære 1760 [1293] 1 Bel.)
pfanne*, phanne, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfanne, Sudpfanne; Vw.: s. badære-*, brāt-*, briu-, gluot-, hert-*, kol-, rœst-, smelz-*, visch-, viur-*; Hw.: vgl. mnl. panne, mnd. panne; Q.: (F.) HvBurg, (sw. F.) Ot (FB phanne), Albrecht (1190-1210), ErnstD, Freid, Hadam, Hausgeschirr, Helbl, Helmbr, JbZürich, KvWSilv, KvWTroj, Neidh, Nib, Parz, Tuch, Urk, Walth, Wartb; E.: ahd. pfanna (1) 57, phanna, sw. F. (n), Pfanne, Platte, Röstpfanne; germ. *panna, F., Pfanne; s. lat. panna, F., Pfanne; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. Pfanne, F., Pfanne, DW 13, 1614; L.: Lexer 158b (phanne), Hennig (pfanne), WMU (phanne 3204 [1299] 6 Bel.), LexerHW 2, 225 (phanne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476b (phanne)
pfannel*, phannel, mhd., st. N.: nhd. kleine Pfanne; Q.: BFrau (um 1250); E.: s. pfanne*; W.: W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 225 (phannel)
pfannemuos*, pfanmuos*, phannemuos, phanmuos, mhd., st. N.: nhd. in der Pfanne zubereitete Speise, Brei; ÜG.: lat. puls; Q.: Gl; E.: s. pfanne*, muos; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 234 (phan[ne]muos)
pfannenlecker, mhd., st. M.: nhd. Pfannenlecker; ÜG.: lat. palgipatica Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. pfanne, lecken; W.: nhd. Pfannenlecker, M., Pfannenlecker, DW 13, 1617; L.: LexerHW 2, 225 (pfannenlecker)
pfannensmet, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannensmit
pfannensmit, pfannensmet, phannensmit*, mhd., st. M.: nhd. Pfannenschmied; Q.: Chr, Tuch (1464-1475); E.: s. pfanne, smit; W.: nhd. Pfannenschmied, M., Pfannenschmied, DW 13, 1617; L.: Lexer 436a (pfannensmit), LexerHW 2, 225 (phannensmit)
pfannenstil, phannenstil, mhd., st. M.: nhd. Pfannenstiel, Pfannenstiel zum Pfandsalzen; ÜG.: lat. patenus Gl; Hw.: vgl. mnl. pannestele; Q.: Gl, Kolm, Urk, Wartb (13. Jh.); E.: ahd. pfannūnstil* 4, phannūnstil, st. M. (a)?, Pfannenstiel; s. mhd. pfanne; W.: nhd. Pfannenstiel, M., Pfannenstiel, DW 13, 1617; L.: Lexer 436a (pfannenstil), WMU (phannenstil 237 [1275] 2 Bel.), LexerHW 2, 226 (phannenstil), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 636a (pfannenstil), LexerN 3, 338 (phannenstil)
pfannenvlade, phannenvlade, mhd., sw. M.: nhd. Pfannkuchen; ÜG.: lat. artocrea VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfanne, vlade; W.: s. nhd. Pfannenfladen, M., Pfannenfladen, DW 13, 1616; L.: LexerHW 2, 226 (phannenvlade), Benecke/Müller/Zarncke III, 334b (pfannenvlade)
pfannezelte*, phanzelte, mhd., sw. M.: nhd. „Pfannzelte“, Pfannkuchen; ÜG.: lat. crispella Gl, (frigdola) Gl, (pastillus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.), Voc; E.: ahd. pfannazelto*, phannazelto*, phanzelto, sw. M. (n), in der Pfanne gebackene Mehlspeise, in der Pfanne gebackene Eierspeise, flacher Kuchen, Fladen; s. mhd. pfanne, zelte; W.: s. nhd. (ält.) Pfannenzelte, Pfannzelte, M., „Pfannzelte“, Pfannkuchen, DW 13, 1617; L.: Lexer 158c (phanzelte), LexerHW 2, 228 (phanzelte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482b (phanzelte), Glossenwörterbuch 460a (phanzelte)
pfannkuoche, pfankuoche, phankuoche, phannkuoche*, mhd., sw. M.: nhd. Pfannkuchen; ÜG.: lat. placenta Gl; Hw.: vgl. mnl. pannecoeke, mnd. pannekōken; Q.: Gl, KvWTroj (1281-1287), VocOpt; E.: ahd. pfankuohho* 10, phankuocho*, sw. M. (n), Pfannkuchen; s. pfanna (1), kuohho; W.: nhd. Pfannkuchen, M., Pfannkuchen, Eierkuchen, Fladen, DW 5, 1980; L.: Lexer 436a (pfankuoche), LexerHW 2, 225 (phankuoche), Benecke/Müller/Zarncke I, 856b (pfankuoche)
pfant* (1), phant, pant, mhd., st. N.: nhd. Pfand, Beutestück, Einsatz, Sicherheit, Unterpfand, Bürgschaft, Geisel, Gegenwert, Pfändung, Pfandnahme; ÜG.: lat. obses Gl; Vw.: s. erbe-*, gābe-, gebe-, gegen-, gemahel-, juden-, kisten-, landes-, schirm-*, schīn-, schrīn-, setz-, under-, vüre-*, wazzer-, wīn-*; Hw.: vgl. mnl. pant, mnd. pant (1); Q.: LAlex (1150-1170), Eilh, Ren, RWchr, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, SGPr, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, HvNst, Ot, EckhI, MinnerII, Tauler, Teichn, SAlex (FB phant), Albrecht, BairFreibr, Berth, Boner, ClosChr, Crane, Dietr, Er, Flore, GFrau, Gl, HartmKlage, Herb, Iw, JTit, Karlmeinet, Krone, Kudr, Kulm, KvWTroj, Loheng, Marner, Martina, Mühlh, MvHeilGr, NvJer, OberBairLdr, Parz, PassIII, Renner, Ro, Rudolst ,SchöffIglau, SchwSp, Sigeher, SSp, SteiermLdr, StRAugsb, StRFeldk, StRLandau, StRLeutk, StRMeran, StRMünch, StRSchemn, StRWien, Tuch, TürlWh, UrbTirol, Urk, UvLFrd, UvTürhTr, UvZLanz, WälGa, Walth, Warnung, WeistGr, WeistÖ, Wh, Wig, Winsb, WvH; E.: ahd. pfant 35?, phant, st. N. (a), Pfand; germ. *pant-, Sb., Pfand; s. lat. pannus?, M., Lappen (M.); s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfand, N., Pfand, DW 13, 1603; R.: essendez pfant: nhd. „essendes Pfand“, zu Pfand genommenes Vieh; R.: ze pfande stān: nhd. verpfändet sein (V.); R.: ze pfande setzen: nhd. sich verbürgen mit; R.: zwīfeles pfant machen: nhd. von Zweifel befreien; L.: Lexer 158b (phant), Lexer 436a (pfant), Hennig (pfant), WMU (phant 492 [1281] 209 Bel.), LexerHW 2, 226 (phant), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 477b (phant), DRW; Son.: SSp mnd.?
*pfant? (2), *pfendet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfenden; W.: nhd. DW-
pfant..., mhd., sw. V.: Hw.: s. pfenden; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfant)
pfantbære*, phantbære, mhd., Adj.: nhd. pfandbar, pfändbar, verpfändbar; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. pantbār; Q.: StRHeiligenst, Tuch, Urk (1293), WeistGr; E.: s. pfant, bære; W.: s. nhd. pfändbar, Adj., pfändbar, DW 13, 1607; L.: Lexer 158c (phantbære), WMU (phantbære 1681 [1293] 1 Bel.), LexerHW 2, 227 (phantbære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 480b (phantbære), LexerN 3, 338 (phantbære)
pfantbrief*, phantbrief, mhd., st. M.: nhd. Pfandbrief, Pfandverschreibung; Hw.: vgl. mnl. pantbrief, mnd. pantbrēf; Q.: Urk (1322), WeistGr; E.: s. pfant, brief (1); W.: nhd. Pfandbrief, M., Pfandbrief, DW 13, 1607; L.: LexerHW 2, 227 (phantbrief), DRW
pfantguot, phantguot, mhd., st. N.: nhd. Pfandgut, verpfändetes oder gepfändetes Gut; Hw.: vgl. mnd. pantgōt; Q.: StRBern, Urk (1293) WeistGr; E.: s. pfant, guot; W.: nhd. Pfandgut, N., Pfandgut, DW 13, 1609; L.: Lexer 158c (phantguot), WMU (phantguot 1671 [1293] 4 Bel.), LexerHW 2, 227 (phantguot), Benecke/Müller/Zarncke I, 591a (pfantguot), DRW
pfanthērre*, phantherre, mhd., sw. M.: nhd. Pfandherr, Pfandgläubiger, Inhaber eines Pfandes; Hw.: vgl. mnl. panthēre, mnd. panthēre; Q.: MH, Urk, WeistGr (1457); E.: s. pfant, hērre; W.: nhd. Pfandherr, M., Pfandherr, Pfandinhaber, DW 13, 1609; L.: LexerHW 2, 227 (phantherre), DRW
pfanthof*, phanthof, mhd., st. M.: nhd. Pfandhof, Hof zur Aufbewahrung der Pfänder; Q.: WeistGr (1443-1463); E.: s. pfant, hof; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phanthof), DRW
pfantlēhen*, phantlehen, mhd., st. N.: nhd. „Pfandlehen“, pfandweise vorgenommene Belehnung; Q.: DRW (1270); E.: s. pfant, lehen; W.: nhd. (ält.) Pfandlehen, N., Pfandlehen, DW 13, 1610; L.: Lexer 158c (phantlehen), LexerHW 2, 227 (phantlêhen), DRW
*pfantlich?, mhd., Adj.: nhd. „pfändlich“, pfändungsgemäß; Hw.: s. pfantlīche*; vgl. mnl. pantlijc, mnd. pantlīk; E.: s. pfant, lich; W.: s. nhd. (ält.) pfändlich, Adj., Adv., „pfändlich“, als Pfand dienend, DW 13, 1610
pfantlīche*, phantlīche, phentlīche, mhd., Adv.: nhd. pfändungsgemäß, pfandweise, wie es zur Pfändung gehört; Q.: LexerHW (1349); E.: s. pfant; W.: s. nhd. (ält.) pfändlich, Adj., Adv., „pfändlich“, pfandweise, als Pfand, DW 13, 1610; L.: Lexer 158c (phantlīche), LexerHW 2, 227 (phantlîche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 480b (phantlîche)
pfantlīchen*, phantlīchen, mhd., Adv.: nhd. pfändungsgemäß, pfandweise; Q.: s. pfantlīche*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantlîchen)
pfantlīn*, phantlīn, mhd., st. N.: nhd. kleines Pfand; Q.: Teichn (1350-1365); E.: s. pfant, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantlîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 480b (phantlîn)
pfantlōse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantlœse
pfantlœse, pfantlōse, phantlœse, phantlōse, mhd., st. F.: nhd. „Pfandlöse“, Pfandauslösung, Lösegeld, Bargeld; Hw.: vgl. mnd. pantlȫse; Q.: HvNst, Ot (FB phantlœse), Berth, Helbl, KvWTurn, Parz (1200-1210), Warnung; E.: s. pfant, lœse; W.: nhd. (ält.) Pfandlöse, F., Pfandlöse, DW-; L.: Lexer 158c (phantlœse), Hennig (pfantlœse), Benecke/Müller/Zarncke I, 1035b (pfantlœse), LexerN 3, 338 (phantlœse), DRW
pfantnære*, phantner, mhd., st. M.: nhd. Pfänder (M.), Pfandnehmer, Pfandinhaber, Pfandgläubiger; Q.: StRWien (1435); E.: s. pfant*; W.: nhd. DW-; ; L.: LexerHW 2, 227 (phantner), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482b (phantner)
pfantnüsse*, phantnüsse, mhd., st. F.: nhd. Pfändung; Q.: Ot (1301-1319); E.: s. pfant, *nüsse?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantnüsse)
pfantreht*, phantreht, mhd., st. N.: nhd. „Pfandrecht“, Pfändung, Pfandhaltergebühr; Hw.: vgl. mnl. pantrecht, mnd. pandesrecht; Q.: Er (um 1185), ErnstD, SchöffIglau, StRAugsb, StRMünch, StRWien, WeistGr, WeistÖ; E.: s. phant, reht; W.: nhd. Pfandrecht, N., Pfandrecht, DW 13, 1611; L.: Lexer 158c (phantreht), Hennig (pfantreht), LexerHW 2, 228 (phantreht), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 626a (phantreht), DRW
pfantschaft, phantschaft, mhd., st. F.: nhd. „Pfandschaft“, Pfand, verpfändetes Gut, Verpfändung, Pfandgeschäft; Hw.: vgl. mnl. pantscap, mnd. pandeschop; Q.: BairFreibr, Berth (um 1275), SchwSp, StRMosb, StRMünch, StRSchlettst, UrbHabsb, Urk; E.: s. pfant, schaft; W.: nhd. (ält.) Pfandschaft, F., Pfandschaft, DW 13, 1611; L.: Lexer 158c (phantschaft), WMU (phantschaft 300 [1277] 6 Bel.), LexerHW 2, 228 (phantschaft), DRW
pfantschaz*, phantschaz, mhd., st. M.: nhd. „Pfandschatz“, Pfandgut, verpfändetes oder gepfändetes Gut; Q.: Urk (1238-1239); E.: s. pfant, schaz; W.: nhd. (ält.) Pfandschatz, M., Pfandschatz, DW 13, 1612; L.: Lexer 158c (phantschaz), WMU (phantschaz 6 [1238-1239] 2 Bel.), LexerHW 2, 228 (phantschaz), DRW
pfantschillinc*, phantschilling, mhd., st. M.: nhd. Pfandschilling, auf ein Pfand geliehenes Geld; Hw.: vgl. mnd. pantschillinc; Q.: StBZürich, StRBern (1331), Urk (1331), WeistGr; E.: s. pfant, schillinc; W.: nhd. Pfandschilling, M., Pfandschilling, DW 13, 1612; L.: LexerHW 2, 228 (phantschillinc), LexerN 3, 338 (phantschillinc), DRW
pfantstücke*, phantstücke, mhd., st. N.: nhd. Pfandstück; Q.: WeistGr (15. Jh.); E.: s. pfant, stücke; W.: nhd. Pfandstück, N., Pfandstück, DW 13, 1612; L.: LexerHW 2, 228 (phantstücke), DRW
pfanttragære*, phanttragære*, phanttrager, mhd., st. M.: nhd. „Pfandträger“, Pfandinhaber; Q.: StRFeldk (1399); E.: ahd. pfanttragāri* 2, phanttragāri, st. M. (ja), „Pfandträger“, Mittelsperson, Pfandinhaber; s. pfant, tragāri; W.: nhd. (ält.) Pfandträger, M., „Pfandträger“, Pfandinhaber, DW 13, 1612; L.: Lexer 158c (phanttrager), LexerHW 2, 228 (phanttrager), DRW
pfantverkoufen*, phantverkoufen, phantferkoufen*, mhd., st. N.: nhd. Pfandverkaufen; Q.: StRMeran (14. Jh.); E.: s. pfant, verkoufen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 228 (phantverkoufen), DRW
pfānvedere, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfāwenvedere
pfar, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. var (2)
pfarrāder, pharrāder, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Ochsenziemer; Q.: Gl; E.: s. pfarre* (2)?, āder; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 228 (pharrâder), Benecke/Müller/Zarncke I, 10a (pfarrâder)
pfarrære, pfarrer, pferrer, pharrære, pharrer, mhd., st. M.: nhd. Pfarrer; ÜG.: lat. archimandrita Gl, parochianus Gl, plebanus Gl; Vw.: s. junc-*, stat-*, tuom-*, under-; Hw.: vgl. mnl. parhere, mnd. parrære*; Q.: ErzIII, Enik, HvBurg, HvNst, Ot, MinnerII (FB pharrære), Berth, BFrau, BuchdRügen, Dür, Gl (12. Jh.), Helbl, Miltenb, Mühlh, NvJer, PassIII, Rcsp, SchwSp, Stolle, Urk, WeistGr, Zitt; E.: ahd. pfarrāri*, pharrāri, st. M. (ja), Pfarrer; s. lat. parochianus, M., Pfarrer; vgl. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. Pfarrer, M., Pfarrer, mit der Seelsorge in einer Pfarre beauftragter Geistlicher, DW 13, 1621; L.: Lexer 158c (pharrer), Hennig (pfarrære), WMU (pharrære 216 [1274] 266 Bel.), LexerHW 2, 228 (pharrære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 484a (pharrære), Glossenwörterbuch 460a (pharrære)
pfarre* (1), pharre, pherre, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pfarre, Pfarrkirche; Vw.: s. helle-; Hw.: s. varre; vgl. mnl. parre?, mnd. parre (1); Q.: (F.) Enik, Apk, MinnerII, (st. F.) Ot, (sw. F.) HlReg (FB pharre), AugsbDritt, Chr, EbvErf, Erinn (nach 1160), Hadam, Helbl, JTit, Loheng, MarLegPass, Neidh, NüP, NvJer, Renner, Urk, Walth, Warth, WolfdA, Zitt; E.: ahd. pfarra* 4, pharra*, st. F. (ō), sw. F. (n), Pfarre, Sprengel, Parochie; s. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. Pfarre, F., Bischofssprengel, Pfarre, DW 13, 1619; L.: Lexer 158c (pharre), Lexer 264a (pharre), Hennig (pfarre), WMU (pharre 475 [1281] 55 Bel.), LexerHW 2, 229 (pharre), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 483b (pharre), DRW
pfarre* (2), pharre, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrer; Q.: LBarl (vor 1200) (FB pharre), Virg; E.: s. pfarre* (1); W.: vgl. nhd. Pfarrer, M., Pfarrer, mit der Seelsorge in einer Pfarre beauftragter Geistlicher, DW 13, 1621; L.: LexerHW 2, 228 (pharre)
pfarre (3), mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. var
pfarre (4), mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre
pfarrehērre*, pharreherre, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrherr, Pfarrer; Hw.: vgl. mnl. parhere, mnd. parrehēre*; Q.: Chr, Urk (1279), WeistGr; E.: s. pfarre, hērre; W.: nhd. Pfarrherr, M., Pfarrherr, DW 13, 1622; L.: Lexer 158c (phareherre), WMU (pfarrehērre 392 [1279] 1 Bel.), LexerHW 2, 229 (pharreherre), DRW
pfarrehof*, pharrehof, pfarrhof, mhd., st. M.: nhd. Pfarrhof; ÜG.: lat. dos Gl, paroecia Gl; Hw.: vgl. mnd. parrehof*; Q.: Gl, Netz, NP, Urk (1284-1330), WeistGr, WeistÖ; E.: s. pfarre, hof; W.: nhd. Pfarrhof, M., Pfarrhof, DW 13, 1623; L.: LexerHW 2, 229 (pharrehof), Benecke/Müller/Zarncke I, 699b (pfarrhof), DRW
pfarreinsigele*, pharreinsigel, mhd., st. N.: nhd. Pfarrinsigel; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfarre, insigele; W.: nhd. Pfarrinsigel, N., Pfarrinsigel, DW 13, 1624 (Pfarrinsiegel); L.: LexerHW 2, 229 (pharreinsigel), DRW
pfarrekint*, pharrekint, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pfarrkind, zu einer Pfarre gehöriger Mensch; ÜG.: lat. parochialis Gl; Hw.: vgl. mnd. parrekint; Q.: Gl (Ende 15. Jh.); E.: s. pfarre, kint (1); W.: nhd. Pfarrkind, N., Pfarrkind, zu einer Pfarre gehöriger Mensch, DW 13, 1624; L.: LexerHW 2, 229 (pharrekint), DRW
pfarrekirche*, pharrekirche, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfarrkirche; Hw.: vgl. mnl. parrekerke, mnd. parrekerke; Q.: Serv (um 1190), Urk; E.: s. pfarre, kirche; W.: s. nhd. Pfarrkirche, F., Pfarrkirche, DW 13, 1624; L.: WMU (pharrekirche 222 [1274] 8 Bel.), LexerHW 2, 229 (pharrekirche), Benecke/Müller/Zarncke I, 821a (pharrekirche)
pfarrelich*, pharrelich, mhd., Adj.: nhd. pfarrlich, die Pfarre betreffend; Q.: Urk (1291); E.: s. pfarre, *lich? (1); W.: nhd. pfarrlich, Adj., pfarrlich, die Pfarre betreffend, DW 2, 229; L.: LexerHW 2, 229 (pharrelich), DRW
pfarreliute, pharreliute, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pfarrleute“, Pfarrkinder, Pfarrgemeinde, Angehörige eines Pfarrbezirks; Q.: Teichn (FB pharreliute), Berth (um 1275), Urk (1274); E.: s. pfarre, liute; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrleute, M., Pfarrleute, DW 13, 1624; L.: Lexer 158c (pharreliute), Hennig (pfarreliute), WMU (pharreliute 222 [1274] 4 Bel.), LexerHW 2, 229 (pharreliute), LexerN 3, 338 (pharreliute), DRW
pfarreman, pharreman, mhd., st. M.: nhd. „Pfarrmann“, Pfarrherr, Pfarrer, Pfarrkind; ÜG.: lat. parrochianus Gl; Hw.: vgl. mnl. parreman, mnd. parreman*; Q.: Hawich, Teichn (FB pharreman), Frl, Gl, Wartb (13. Jh.), WeistÖ; E.: s. pfarre, man; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrmann, M., Pfarrer, DW 13, 1625; L.: Lexer 158c (pharreman), Hennig (pfarreman), LexerHW 2, 229 (pharreman), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 45a (pharreman), LexerN 3, 338 (pharreman), DRW
pfarremettīne, pharremettīne, mhd., st. F.: nhd. „Pfarrmette“, Frühmette; Q.: NP (13./14. Jh.), StRMünch; E.: s. parre, mettīne; W.: nhd. Pfarrmette, F., „Pfarrmette“, Frühmette, DW 13, 1625; L.: LexerHW 2, 229 (pharremettîne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 162a (pfarremettîne), DRW
pfarrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære
pfarrevolc*, pharrevolc, mhd., st. N.: nhd. „Pfarrvolk“, Pfarrgemeinde; Hw.: vgl. mnd. parrevolk*; Q.: Ot (1301-1319) (FB pharrevolc); E.: s. pharre, volc; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrvolk, N., Pfarrvolk, DW 13, 1626; L.: Lexer 158c (pharrevolc), DRW
pfarrezehende*, pharrezehende, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrzehnt; Q.: WeistGr (1459); E.: s. pfarre, zehende (2); W.: nhd. Pfarrzehnt, M., Pfarrzehnt, Zehntabgabe an die Kirche, DW 13, 1626; L.: LexerHW 2, 229 (pharrezehende)
pfarrhof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrehof*
pfärtstal, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertstal
pfasch, phasch, mhd., st. M.: nhd. enger schmaler Weg, Engpass; Q.: Suol (FB phasch), Wh (um 1210); I.: Lw. frz. pas; E.: s. frz. pas, M., Schritt, Gang (M.) (1); lat. passus (3), M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phasch), Hennig (pfasch), FB 272a (phasch), LexerHW 2, 230 (phasch), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 484a (phasch)
pfase*, phase, mhd., st. N.: nhd. „Pascha“ (?); Q.: TvKulm (FB phase), Exod (um 1120/1130); E.: s. pasche (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 230 (phase)
pfat, pat, phat, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pfad, Weg; ÜG.: lat. semita STheol; Vw.: s. gruoz-, helle-, himel-, hirten-, klingen-, līne-, minnen-, mül-, riht-*, rīt-, turn-, slite-*, tugent-, vuoz-, wal-; Hw.: s. pfaden; vgl. mnl. pat, mnd. pat; Q.: LBarl, Ren, RWh, RWchr, ErzIII, GTroj, HvNst, WvÖst, BDan, KvHelmsd, MinnerII, Tauler, WernhMl (FB phat), Bit, Dietr, Er, Erlös, GvN, Hadam, HvPforzen, JTit, Krone, KvL, KvWTroj, LivlChr, Loheng, Mai, Martina, Mügeln, Netz, NvJer, OrtnAW, Parz, PassI7II, Rab, ReinFu, Rol, Roth (3. Viertel 12. Jh.), RvR, Serv, STheol, StRBern, Trist, TürlWh, Urk, UvZLanz, VirgW, WeistGr, Wig, WolfdB; E.: s. ahd. pfad, phad, st. M. (i?), st. N. (a); Pfad, Weg; germ. *paþa, *paþaz, M., Pfad; direkt aus dem idg.?, vielleicht von kelt. *ba-to-, Sb., Durchgang, Gang; W.: nhd. Pfad, M., Pfad, schmaler Weg, Fußweg, Weg, DW 13, 1582; L.: Lexer 158c (Phāt), Hennig (pfat), WMU (phat N90 [1269] 20 Bel.), LexerHW 2, 230 (phat), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 484a (phat), LexerN 3, 338 (phat), DRW
Pfāt (1), mhd., st. M.: nhd. Po (Flussname); Q.: Eracl, Ren, Walth (1190-1229); E.: ahd. Pfāt 7?, Phāt, st. M.=ON, Po (Flussname); s. lat. Padus, M.=FlN, Po (Flussname); weitere Herkunft unklar, vielleicht kelt.; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (Phāt), LexerHW 2, 231 (Phât)
pfāt (2), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pfahte
pfāt (3), mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. phfat*
pfatgewant (1), phatgewant*, mhd., st. M.: nhd. „Pfadgewand“, Reisekleid; E.: s. pfat, gewant; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfatgewant)
pfatgewant (2), mhd., st. N.: Vw.: s. badegewant
pfathūche*, phathucke, phathūche, mhd., sw. M.: nhd. „Pfadhucke“, Räuber, Wegelagerer; ÜG.: lat. latro Voc; Q.: HistAE (1338-1345) (FB phathucke), Voc; E.: s. pfat, hūche; W.: s. nhd. (ält.) Pfadhucke, Pfadhocke, M., Pfadhucke, auf dem Weg Hockender, Weglagerer, Straßenräuber, DW 13, 1584 (Pfadhocke); L.: Lexer 158c (phathūche), LexerHW 2, 231 (phathucke), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485a (phathucke)
pfathūchen*, phathucken, mhd., sw. V.: nhd. wegelagern; ÜG.: lat. latrocinari Voc; Q.: Voc (1422); E.: s. pfathūche*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phathucken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485a (phathucke)
pfatleitinc*, phatleitinc, mhd., st. M.: nhd. Wegweiser; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pfat, leitinc, leiten; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phatleitinc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485a (phatleidinc)
pfatz*, phatz, mhd., st. F.: nhd. Regelung, Kitzel; Q.: Apk (vor 1312) (FB phatz); E.: Herkunft ungeklärt??; W.: nhd. DW-
pfāvedere, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfāwenvedere
pfāwe*, phāwe, pfoube, mhd., sw. M.: nhd. Pfau; ÜG.: lat. pavo Gl, VocOpt; Vw.: s. göu-; Hw.: vgl. mnl. pauwe, mnd. pāwe; Q.: Lucid (1190-1195), RWchr, SGPr, SHort, HvNst, Ot, Pilgerf (FB phāwe), Albrecht, BdN, Boner, Gl, Karlmeinet, Renner, SchwSp, Urk, UvLFrd, VocOpt, Walth, Wig; E.: ahd. pfāwo* 35, phāwo*, pfāo*, sw. M. (n), Pfau; germ. *paw-, M., Pfau; s. lat. pāvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. Pfau, M., Pfau, DW 13, 1626; L.: Lexer 158c (phāwe), Hennig (pfāwe), WMU (phāwe N818 [13. Jh.] 3 Bel.), LexerHW 2, 231 (phâwe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485b (phâwe)
pfæwen, phæwen, mhd., sw. V.: nhd. „pfauen“, als Pfau behandeln; Q.: Macc (FB phæwen), Frl (1276-1318); E.: s. pfāwe; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfæwen), LexerHW 2, 231 (phæwen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486a (phæwe)
pfāwenhuot, pfābenhuot, phāwenhuot, mhd., st. M.: nhd. „Pfauenhut“, Hut aus Pfauenfedern, Hut mit Pfauenfedern; Q.: Berth, KvWEngelh, LS, Tannh, UvLFrd, Wig (1210-1220), Wigam; E.: s. pfāwe, huot; W.: nhd. (ält.) Pfauenhut, M., Pfauenhut, mit den Spiegeln der Pfauenfedern belegter Hut, DW 13, 1629; L.: Lexer 158c (phāwenhuot), Hennig (pfāwenhuot), LexerHW 2, 231 (phâwenhuot), Benecke/Müller/Zarncke I, 733b (pfâwenhuot), LexerN 3, 338 (phâwenhuot)
pfāwenkleit*, phāwenkleit, mhd., st. N.: nhd. „Pfauenkleid“, Kleid von gestickten Pfauenfedern; Q.: NibC (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfāwe*, kleit (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phâwenkleit), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485b (phâwenkleit)
pfāwenschrit*, phāwenschrit, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschritt; Q.: RvZw (1227-1248); E.: s. pfāwe, schrit; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phâwenschrit)
pfāwenspiegel, phāwenspiegel, mhd., st. M.: nhd. „Pfauenspiegel“, Auge der Pfauenfeder, Pfauenkraut; Q.: KvWTurn, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfāwe, spiegel; W.: nhd. (ält.) Pfauenspiegel, M., Pfauenspiegel, Spiegel der Pfauenfeder, Auge der Pfauenfeder, DW 13, 1631; L.: Lexer 158c (phāwenspiegel)Hennig (pfāwenspiegel), LexerHW 2, 231 (phâwenspiegel), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 495b (pfâwenspiegel)
pfāwensvedere*, pfābesvedere, pfānsvedere, mhd., st. F.: nhd. „Pfauensfeder“, Pfauenfeder; Hw.: s. pfāwenvedere; E.: ahd. pfāwenfedara* 1, phāwenfedara*, st. F. (ō), Pfauenfeder; s. pfāwo, fedara; W.: s. nhd. Pfauenfeder, F., Pfauenfeder, Schwanzfeder eines Pfauen, DW 13, 1629; L.: Hennig (pfāwenvedere)
pfāwenswanz*, phāwenswanz, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschwanz; Hw.: vgl. mnd. pāwenswans*; Q.: LS (1430-1440); E.: s. pfāwe, swanz; W.: nhd. Pfauenschwanz, M., Pfauenschwanz, DW 13, 1630; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenswanz)
pfāwentrit*, phāwentrit, mhd., st. M.: nhd. Pfauentritt; Q.: Urk (1298); E.: s. phāwe*, trit; W.: nhd. (ält.) Pfauentritt, M., Pfauentritt, stolzer Gang des Pfaues, DW 13, 1632; L.: WMU (phāwentrit 2985 [1298] 1 Bel.)
pfāwenvarwe*, phāwenvarwe, phāwenfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Pfauenfarbe; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, varwe (1); W.: nhd. Pfauenfarbe, F., Pfauenfarbe, DW 13, 1629; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenvarwe)
pfāwenvedere, pfāvedere, pfānvedere, phāwenvedere*, mhd., st. F.: nhd. Pfauenfeder; Hw.: s. pfāwensvedere; vgl. mnl. pauwenveder, mnd. pāwenvēdere; Q.: HvNst (FB phāwenvedere), UvL, Wig (1210-1220), Yolande; E.: ahd. pfāwenfedara* 1, phāwenfedara*, st. F. (ō), Pfauenfeder; s. pfāwo, fedara; W.: nhd. Pfauenfeder, F., Pfauenfeder, Schwanzfeder eines Pfauen, DW 13, 1629; L.: Lexer 436a (pfāwenvedere), Hennig (pfāwenvedere), LexerHW 2, 232 (phâwenveder), Benecke/Müller/Zarncke III, 287b (pfâwenvedere)
pfāwenvederīn*, phāwenvederîn, phāwenfederīn*, mhd., Adj.: nhd. von Pfauenfedern seiend; Q.: KvWTroj (1281-1287); E.: s. pfāwenvedere; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenvederîn)
pfāwenwāt*, phāwenwāt, mhd., st. F.: nhd. Pfauenkleid; Q.: Kzl (2. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfāwe, wāt; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenwat)
pfāwenzagel*, phāwenzagel, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschwanz; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, zagel (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenzagel)
pfæwīn (1), pfāwīn, phæwīn, phāwīn*, mhd., Adj.: nhd. aus Pfauenfedern bestehend, Pfauen...; Q.: Parz (1200-1210), UvLFrd; E.: s. pfāwe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phæwin), Hennig (pfæwīn), LexerHW 2, 232 (phæwîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486a (phæwîn)
pfæwīn* (2), phæwīn, mhd., Adv.: nhd. nach Pfauenart, wie ein Pfau aufgeblasen; Q.: Köditz (1315/1323); E.: s. pfæwīn (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phæwîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486a (phæwîn)
pfæwinne, phæwinne, phæwīn, mhd., st. F.: nhd. „Pfauin“, weiblicher Pfau, Pfauenhenne; ÜG.: lat. pava Gl; Hw.: vgl. mnl. pauwinne; Q.: BdN (1348/1350), Voc; E.: s. ahd. pfāwin* 1, phāwin*, st. F. (jō), „Pfauin“, Pfauenhenne; s. germ. *paw-, M., Pfau; s. lat. pāva, F., Pfauenhenne; vgl. lat. pāvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. Pfauin, Pfäuin, F., „Pfauin“, DW 13, 1632; L.: Lexer 158c (phæwinne), Hennig (pfæwinne), LexerHW 2, 232 (phæwinne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486a (phæwîn)
pfech, phech, mhd., Interj.: nhd. ach; Hw.: s. pfæch; E.: lautmalerisch?, s. pfiu; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phiu), Hennig (pfech); Son.: Interjektion der Verabscheuung, Ordnungsruf
pfede..., mhd.: Vw.: s. pfat
pfedele, phedele, mhd., st. F., sw. F.: nhd. dünnes Metallblättchen, dünnes Goldblättchen; ÜG.: lat. brattea Gl, petalum Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. mhd. pedala, pfedala*, bedala*, phedala*, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Metallblättchen, dünnes Goldblech, Aureole; lat. petalum, N., Metallplatte; gr. πέταλον (pétalon), N., Blatt, Platte; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. DW-; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 243 (phedele)
pfedelīn*, phedelīn, phedelin, phädelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfädlein“, Pfädchen, kleiner Steg; Q.: Tauler (FB phedelīn), KvWTroj, Trist (um 1210); E.: s. pfat; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedelin), LexerHW 2, 232 (phedelîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 485a (phädelîn)
pfedem*, phedem, beben, mhd., M.: nhd. Melone, Kürbis, Gurke; ÜG.: lat. pepo Voc; Hw.: s. pfedeme; vgl. mnd. pfēbe; Q.: (sw. F., sw. M.) Lei, LAlex (1150-1170) (FB phedem), BdN, NP, RWchr, Voc; E.: s. lat. pepo, M., große Melonenart, Pfebe; gr. πέπων (pépōn), M., F., Melone?; gr. πέπων (pépōn), Adj., reif; vgl. idg. *pekᵘ̯-, V., kochen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedem), Hennig (pfedem), LexerHW 2, 232 (phedem), MWB (beben)
pfedemapfel*, phedemapfel, mhd., st. M.: nhd. Gurke; Q.: Vät (1275-1300) (FB phedemapfel); E.: s. phedem, apfel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedemapfel)
pfedemblat*, phedemblat, mhd., st. N.: nhd. Kürbisblatt, Melonenblatt; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfedeme*, blat (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phedemblat), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486b (phedemblat)
pfedeme*, phedeme, pfademe, mhd., F., M.: nhd. Kürbis, Melone; Hw.: s. pfedem; vgl. mnl. pedeme, mnd. pēdeme; Q.: VMos (1130/1140); E.: ahd. pedemo* 6, pfedemo, sw. M. (n), Pfebe, Melone, Kürbis; s. lat. pepo, M., große Melonenart, Pfebe; gr. πέπων (pépōn), M., F., Melone?; gr. πέπων (pépōn), Adj., reif; vgl. idg. *pekᵘ̯-, V., kochen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedeme), LexerHW 2, 232 (phedem), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486a (phedeme)
pfedemensāme*, pedemensāme, fedemensāme, phedemensāme, mhd., sw. M.: nhd. Melonenkern, Kürbissamen; ÜG.: lat. (bollum) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfedeme*, sāme; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 458a (pedemensāme), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 243 (phedemensâme), EWAhd 6, 1384
pfedemgarte*, phedemgarte, mhd., sw. M.: nhd. Kürbisgarten; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phedemgarte); E.: s. pfedem, garte; W.: nhd. DW-
pfedemkern*, phedemkern, mhd., st. M.: nhd. Kürbiskern, Melonenkern; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfedeme*, kern (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phedemkern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486b (phedemkern)
pfeden*, pheden, mhd., sw. V.: nhd. „pfäden“, ziehen, einziehen; Vw.: s. ver-; Hw.: vgl. mnd. pedden; E.: s. pfat; W.: nhd. (ält.) pfeden, pfäden, sw. V., pfäden, DW 13, 1584 (pfäden); L.: Lexer 158c (pheden)
pfederer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære
pfeffelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaffelich
pfeffelīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaffelīche
pfeffelīn*, pheffelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfäfflein“; Q.: Berth (um 1275), Urk; E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfäfflein, N., Pfäfflein, DW 13, 1596; L.: WMU (pheffelīn 2410 [1296] 1 Bel.)
pfeffer, pheffer, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pfeffer, Pfefferbrühe; ÜG.: lat. piper Gl; Vw.: s. ert-, lanc-, mūrstein-, mūr-*, stein-, swarz-, wunder-*; Hw.: vgl. mnl. peper, mnd. pēper; Q.: LAlex, Lucid, StrBsp, HTrist, SHort, Ot, Minneb, MinnerII (FB pheffer), Albrant, BdN, Chr, ErnstD, GenM (um 1120?), Gl, Iw, JTit, Neidh, RvZw, Suchenw, Urk; E.: ahd. pfeffar* 15, pheffar*, pfeffur*, st. M. (a?), Pfeffer; germ. *piper, M., Pfeffer; s. lat. piper, N., Pfeffer; ai. pippala, pippalī́, F., Beere, Pfefferkorn; vgl. idg. *baˣb-, *bʰaˣbʰ-, *paˣp-, V., schwellen, Pokorny 91; W.: nhd. Pfeffer, M., Pfeffer, DW 13, 1633; L.: Lexer 158c (pheffer), Hennig (pfeffer), LexerHW 2, 232 (pheffer), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 486b (pheffer), DRW
pfefferboum*, pfefferpoum, phefferboum, mhd., st. M.: nhd. Pfefferbaum, Pfefferstrauch; ÜG.: lat. arbor piperis Gl; Q.: BdN, Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. arbor piperis; E.: ahd. pfeffarboum, st. M. (a), Pfefferstrauch; s. mhd. pfeffer, boum; W.: nhd. Pfefferbaum, M., Pfefferbaum, DW 13, 1635; L.: Hennig (pfefferboum). Glossenwörterbuch 460b (phefferboum), LexerHW 2, 233 (phefferboum)
pfefferchorn, phefferchorn*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkorn
pfefferen*, pheffern, mhd., sw. V.: nhd. pfeffern, würzen; ÜG.: lat. piperare Gl; Hw.: vgl. mnd. pēperen (1); Q.: StrBsp (FB pheffern), Gen (1060-1080), GenM, Gl; E.: s. pfeffer; W.: nhd. pfeffern, sw. V., pfeffern, DW 13, 1638; L.: Lexer 158c (pheffern), LexerHW 2, 233 (pheffern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (pheffere)
pfefferkoch, mhd., st. N.: nhd. „Pfefferkoch“, ein Pfeffergericht; ÜG.: mlat. piperata Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lbd. mlat. piperata?; E.: s. pfeffer, koch (2); W.: nhd. Pfefferkoch, N., „Pfefferkoch“, ein Pfeffergericht, DW 13, 1636; L.: LexerHW 2, 233 (pfefferkoch)
pfefferkorn, pfefferchorn, phefferkorn, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkorn; Hw.: vgl. mnd. pēperkōrn; Q.: RAlex, SAlex (FB phefferkorn), LAlex (1150-1170), Ring, Urk; E.: s. pfeffer, korn; W.: nhd. Pfefferkorn, N., Pfefferkorn, DW 13, 1636; L.: Lexer 436a (pfefferkorn), Hennig (pfefferkorn), WMU (phefferkorn 649 [1284] 1 Bel.), LexerHW 2, 233 (phefferkorn), LexerHW 3, 338 (phefferkorn)
pfefferkörnelīn*, phefferkörnelīn, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkörnlein; Q.: RAlex (1220-1250) (FB phefferkörnelīn); E.: s. pfefferkorn; W.: nhd. DW-
pfefferkrūt, phefferkrūt, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkraut, Bohnenkraut; ÜG.: lat. (pepereon) Gl, satureia Gl, thymbra Gl; Hw.: vgl. mnl. pepercruut, mnd. pēperkrūt; Q.: BdN, Gl (12. Jh.); E.: ahd. pfeffarkrūt* 8, pheffarkrūt, st. N. (iz) (az), Pfefferkraut, Bohnenkraut; s. mhd. pfeffer, krūt; W.: nhd. Pfefferkraut, N., Pfefferkraut, DW 13, 1637; L.: Hennig (pfefferkrūt), LexerHW 2, 233 (phefferkrût), Benecke/Müller/Zarncke I, 891a (pfefferkrût), Glossenwörterbuch 460b (phefferkrūt)
pfefferkuoche, phefferkuoche, mhd., sw. M.: nhd. Pfefferkuchen; Hw.: vgl. mnd. pēperkōke; Q.: Voc (1470); E.: s. pfeffer, kuoche; W.: nhd. Pfefferkuchen, M., Pfefferkuchen, Lebkuchen, DW 13, 1637; L.: LexerHW 2, 233 (phefferkuoche), Benecke/Müller/Zarncke I, 856b (pfefferkuoche)
pfefferlinc*, phefferlinc, phifferlinc, mhd., st. M.: nhd. „Pfefferling“, Pfifferling, Pfefferschwamm, Gelbling; ÜG.: lat. (boletus) Gl, (fungus) Gl, VocOpt; Hw.: vgl. mnd. peperlinc, mnd. pēperlinc; Q.: BdN, Gl (Ende 12. Jh.), OvW, VocOpt; E.: s. ahd. pfiffera* 2, phiffera*, pfifera*, st. F. (æ)?, sw. F. (n)?, „Pfiffer“, Pfifferling, Gelbling; vgl. germ. *piper, M., Pfeffer; s. lat. piper, N., Pfeffer; gr. πέπερι (péperi), N., Beere, Pfeffer; ai. pippala, F., Beere, Pfefferkorn; vgl. idg. *baˣb‑, *bʰaˣbʰ‑, *paˣp‑, V., schwellen, Pokorny 91; W.: s. nhd. Pfifferling, M., Pfifferling, DW 13, 1697; L.: Lexer 158c (phefferlinc [pheferlinc]), Hennig (pfifferlinc), LexerHW 2, 233 (phefferlinc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (phefferlinc), II/1, 487a (phifferlinc), Glossenwörterbuch 461b (phifferlinc)
pfeffermāl, mhd., st. N.: nhd. Pfeffermahl; Q.: Gl (1470); E.: s. pfeffer, māl (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 233 (pheffermâl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 23b (pfeffermâl)
pfefferman*, phefferman, mhd., st. M.: nhd. Pfeffermann, Personifikation der Pfefferbrühe; Q.: Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfeffer, man (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 233 (phefferman), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 45b (phefferman)
pfeffermül, pheffermüle, mhd., st. F.: nhd. Pfeffermühle; Hw.: vgl. mnd. pēpermȫle; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, mül; W.: nhd. Pfeffermühle, F., Pfeffermühle, DW 13, 1637; L.: LexerHW 2, 233 (pheffermüle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 28a (pfeffermül)
pfeffern*, pheffern*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfefferen*
pfefferpoum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferboum*
pfeffersac, pheffersac*, mhd., st. M.: nhd. Pfeffersack; Hw.: vgl. mnd. pēpersak; E.: s. pfeffer, sac; W.: nhd. Pfeffersack, M., Pfefffersack, DW 13, 1639; L.: Lexer 436a (pfeffersac)
pfeffersip*, pheffersip, mhd., st. N.: nhd. „Pfeffersieb“; Q.: SalMor (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. pfeffer, sip (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (pheffersip)
pfefferstein, phefferstein, mhd., st. M.: nhd. „Pfefferstein“, Mörser zum Pfefferstoßen; ÜG.: lat. mortarium VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, stein; W.: nhd. Pfefferstein, M., Pfefferstein, Mörser zum Pfefferstoßen, DW 13, 1639; L.: LexerHW 2, 233 (phefferstein), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 615b (pfefferstein)
pfeffersteinlīn*, pheffersteinlīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfeffersteinlein“, Mörser zum Pfefferstoßen; ÜG.: lat. mortariorum VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, stein, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 233 (pheffersteinlîn)
pfeffertuoch*, pheffertuoch, mhd., st. N.: nhd. „Pfeffertuch“; Q.: Kochrezept (1479?); E.: s. pfeffer, tuoch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 234 (pheffertuoch)
pfefferwurz*, phefferwurz, mhd., st. F.: nhd. „Pfefferwurz“, Pfefferkraut?; ÜG.: lat. (diatrion pepereon) Gl, (pepereon) Gl; Hw.: vgl. mnl. peperwort; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. pfeffer, wurz; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 460b (phefferwurz), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 247 (phefferwurz), EWAhd 6, 1390
pfeffīn*, pheffīn, pfefinne, pheffinne, phäffin, mhd., st. F.: nhd. „Pfäffin“, Konkubine eines Priesters, Beischläferin eines Geistlichen, Hexe; ÜG.: lat. presbytera? Gl; Q.: Berth (um 1275), Gl, Netz, StRMeran, Vintl; E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfäffin, F., Pfäffin, DW 13, 1595; L.: Lexer 158c (pheffīn), Hennig (pfefinne), LexerHW 2, 234 (pheffinne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 474a (phäffin), LexerN 3, 38 (pheffinne)
pfefinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn
pfeflich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaflich
pfeflīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīche
pfeflicheit, pheflicheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeflichheit*
pfeflichheit*, pfeflicheit*, pheflicheit, mhd., st. F.: nhd. „Pfäfflichkeit“ (?); Q.: Ot (1301-1319) (FB pheflicheit); E.: s. pfaffe?; W.: nhd. DW-
pfehsen*, phehsen, mhd., sw. V.: nhd. keuchen; ÜG.: lat. anhelare Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 234 (phehsen)
pfeht*, pheht, mhd., st. F.: nhd. „Pfacht“, Eichen (N.); Hw.: s. pfaht; E.: s. pfaht; W.: s. nhd. (ält.) Pfacht, F., Pfacht, Eichen (N.), Visieren (N.), Talent, Abteilung, Pacht, Recht, Gesetz, DW 13, 1581; L.: Lexer 159a (pheht), LexerN 3, 338 (pheht)
pfehtære*, phehter, mhd., st. M.: nhd. „Pfachter“, Pächter, Abmesser, Eicher; Hw.: vgl. mnd. pechtære*; Q.: KlKsr (1. Hälfte 14. Jh.), StRFeldk; E.: s. pfehten*; W.: s. nhd. (ält.) Pfachter, M., Pfachter, Pächter, Eicher, Visierer, DW 13, 1582; L.: Lexer 159a (phehter), LexerHW 2, 234 (phehter), LexerN 3, 338 (phehter)
*pfehte?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pfahte; W.: nhd. DW-
pfehten*, phehten, mhd., sw. V.: nhd. „pfächten“, prüfen, messen, eichen (V.), nach dem Maß vergleichen; Vw.: s. abe-, er-, ver-*; Q.: SHort (nach 1298) (FB phehten), LS, StRFeldk, StRMeran, StRMünch, WeistGr; E.: s. pfaht*; W.: nhd. (ält.) pfächten, pfachten, sw. V., pfachten, in Gesetzesform bringen, gesetzlich bestimmen, überlegen (V.), bedenken, abmessen, eichen (V.), visieren, DW 13, 1581; L.: Lexer 159a (phehten), LexerHW 2, 234 (phehten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476a (phehte), LexerN 3, 338 (phehten)
pfehtīsen*, phehtīsen, mhd., st. N.: nhd. „Pfachteisen“, Sonde; Q.: Schachzb (1375-1400) (FB phehtīsen); E.: s. pfeht, īsen; W.: nhd. DW-
pfeisnīder?, mhd., st. M.: Vw.: s. pfochsnīdære
pfeit, pheit, mhd., st. N., st. F.: nhd. „Pfeid“, Hemd, hemdsähnliches Kleidungsstück; ÜG.: lat. camisia Gl; Vw.: s. bade-*, brust-*, krisem-; Q.: Teichn, KvMSph (FB pheit), BFrau (um 1250), Gl, Helbl, Helmbr, LS, Ring, Urk; E.: ahd. pfeit* 2, pheit*, st. F. (i), Hemd, Überwurf, Schlitzüberwurf; s. germ. *paidō, st. F. (ō), Rock, Hemd; idg. *baitā, F., Ziegenfell, Rock, Pokorny 92; W.: nhd. (dial.) Pfeid, Pfeit, F., „Pfeid“, Hemd, DW 13, 1640; L.: Lexer 159a (pheit), Hennig (pfeit), LexerHW 2, 234 (pheit), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (pheit)
pfeitel, pheitel, mhd., st. N.: nhd. „Pfeidel“, Hemd, Hemdchen; ÜG.: lat. (sacrilis) Gl; Vw.: s. krisem-; Q.: Enik, HTrist (FB pheitel), Gl (Ende 12. Jh.), OvW; E.: ahd. pfeitil*, pheitil, st. N. (a?), Hemd; s. mhd. pfeit; W.: nhd. (dial.) Pfeidel, N., Pfeidel, DW 13, 1641; L.: Lexer 159a (pheitel), Hennig (pfeit), LexerHW 2, 235 (pheitel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (pheitel), Glossenwörterbuch 460b (pfeitel)
pfeittuoch*, pheittuoch, mhd., st. N.: nhd. „Pfeidtuch“, Tuch für Unterkleid; Q.: Ksk (um 1170) (peitdug) (FB pheittuoch); E.: s. pfeit, tuoch; W.: nhd. DW-
pfelinze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenz, pfalenze
pfelle* (1), phelle, pfelle, pelle, phell, mhd., st. M.: nhd. „Pfell“, Gewand, Decke aus feinem kostbarem Seidenzeug; ÜG.: lat. purpura PsM; Vw.: s. golt-*, swarz-, wāt-; Hw.: s. pfellel; vgl. mnd. pellen (1); Q.: Er, GenM (um 1120?), Kzl, Nib, Parz, PsM, Roth, Suchenw; E.: ahd. pfelli* 7, phelli*, st. M. (ja), Kleid, Hülle, Gewand aus feinem Stoff; germ. *pall-, Sb., Hülle, Decke, Kleid; lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: s. nhd. (ält.) Pfell, M., „Pfell“, feiner Seidenstoff, aus feinem Seidenstoff Gefertigtes, DW 13, 1665; L.: Lexer 159a (phelle), LexerHW 2, 235 (phellel/phelle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (phelle)
pfelle* (2), phelle, sw. M.: nhd. ein breiter Flussfisch; ÜG.: lat. pelanus Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 234 (phelle), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 491a (phelle)
pfellekrūt*, phellekrūt, mhd., st. N., st. M.: nhd. „Pfellkraut“, Seidelbast, Pflanze wohl aus der Familie der Korbblütler; ÜG.: lat. (ambrosia) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfelle*, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 460b (phellekrūt), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 248 (phellekrūt), EWAhd 6, 1395
pfellel, pfeller, phellel, pellel, phellōl, pheller, phellōr, mhd., st. M.: nhd. „Pfell“, Seide, Gewand aus feinem Seidenzeug, Purpur, Seidenstoff; Hw.: s. pfelle; vgl. mnl. pellel, mnd. pellel; Q.: Anno (1077-1081), Kchr, LAlex, LBarl, RAlex, RWh, StrAmis, ErzIII, Enik, TürlWh, SGPr, HTrist, GTroj, SHort, Kreuzf, HvNst, Ot, EckhIII, Parad, BDan, EvB, Minneb, EvA, Seuse, Schachzb, WernhMl (FB pfeffel), Cäc, EbvErf, Elis, Er, Eracl, GenM, Greg, JTit, Krone, Kudr, KvWTroj, PassI/II, PassIII, Roseng, Roth, VMos, Wig, Wigam; E.: ahd. pfellōl* 27, phellōl*, st. M. (a), Seidengewand, feiner Stoff; germ. *palliol-, Sb., Seidengewand; s. lat. palliolum, N., Mantel, Kopfhülle; vgl. lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: s. nhd. (ält.) Pfell, M., feiner Seidenstoff, aus feinem Seidenstoff Gefertigtes, DW 13, 1665; L.: Lexer 159a (phellel), Hennig (pfellel), LexerHW 2, 235 (phellel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 487a (phelle); Son.: in pfeller „l“ durch Dissimilation ersetzt
pfellelgewant*, pfellergewant*, phellergewant, mhd., st. N.: nhd. „Seidengewand“; Q.: SHort (nach 1298) (FB phellergewant), Roseng; E.: s. pfeller, gewant; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phellergewant)
pfellelich, phellelich*, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, aus Seide gemacht, Seiden...; Hw.: s. pfellerlich; E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelich)
pfellelīn, pfellerīn, phellelīn, phellerīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide bestehend; Q.: LAlex (1150-1170), Mar, TrSilv, LBarl, EvB, SAlex (FB phellelīn), Albrecht, Brandan, En, HeidinIII, Herb, KvWTroj, Laurin, Neidh, Nib, PassI/II, PrLeys, Ren, RhMl, Roth, Tund, Wig, Wigam, WolfdD, WvRh; E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phellelīn), Hennig (pfellelīn), LexerHW 2, 236 (phellelîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 490b (phellelîn), LexerN 3, 338 (phellelîn); Son.: in pfeller „l“ durch Dissimilation ersetzt
pfellelkleit, phellelkleit*, mhd., st. N.: nhd. festliches Seidengewand, festliches Gewand; Hw.: s. pfellenkleit; vgl. mnd. pellenklēt; Q.: LBarl (vor 1200) (FB phellelkleit), EvBeh; E.: s. pfelle, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelkleit), LexerHW 2, 236 (phellelkleit)
pfellelmāl, phellelmāl*, mhd., st. N.: nhd. seidenes Feldzeichen; Q.: Wh (um 1210); E.: s. pfelle, māl; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelmāl), LexerHW 2, 236 (phellelmâl)
pfellelrock, phellelrock*, mhd., st. M.: nhd. Purpurrock, Purpurgewand; Hw.: s. pfellolrock; E.: s. pfelle, rock; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelrock)
pfelleltuoch, phelleltouch, mhd., st. N.: nhd. Purpurstoff; ÜG.: lat. purpura VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfelle, tuoch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 263 (phelleltuoch), Benecke/Müller/Zarncke III, 132b (pfelleltuoch)
pfellelvar, pfellelfar*, phellelvar*, mhd., Adj.: nhd. purpurfarbig, purpurfarben, seidenglänzend; Q.: Frl, KvWLd (1250-1287), Renner; E.: s. pfelle, var; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelvar), Hennig (pfellelvar), LexerHW 2, 236 (phellelvar), Benecke/Müller/Zarncke III, 239a (pfellelvar)
pfellelvarwe, pfellervarwe, phellelvarwe*, mhd., st. F.: nhd. Farbe des blauen Purpurs, Purpurrot, Purpurviolett; Q.: RWchr (um 1254) (FB phellelvarwe); E.: s. pfelle, varwe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelvarwe), Hennig (pfellelvarwe)
*pfellen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. über-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pfellenkleit, mhd., st. N.: nhd. festliches Seidengewand, festliches Gewand; Hw.: s. pfellekleit; E.: s. pfelle, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelkleit)
pfeller..., mhd.: Vw.: s. pfellel...
pfellergewant*, phellergewant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellelgewant*
pfellerlich, phellerlich*, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, aus Seide gemacht, Seiden...; Hw.: s. pfellelich; Q.: Seuse (1330-1360) (FB phellerlich); E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelich)
pfellervarwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfellelvarwe
pfellīn, phellīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide bestehend; Hw.: s. pfellelīn; Q.: En (1187/1189), Nib, Wig; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phellelīn), Hennig (pfellelīn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 490b (phellîn)
pfellōl*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
pfellolrock*, pfellorock, phellolrock*, mhd., st. M.: nhd. Purpurrock, Purpurgewand; Hw.: s. pfellelrock; Q.: WernhMl (vor 1382) (FB phellōroc); E.: s. pfelle, rock; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelrock)
*pfenclich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-
pfenclichheit*, pfenclicheit*, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-
*pfencnisse?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-
pfendære*, phender, pfandære, pfander, phandære*, phander, mhd., st. M.: nhd. Pfänder (M.), Pfandnehmer, Pfandinhaber, Pfandgläubiger, Spielobmann, Schiedsrichter, Spielleiter, Auspfänder; ÜG.: lat. agonotheta Gl; Hw.: vgl. mnl. pander, mnd. pandære*; Q.: TürlWh (FB phender), Berth, Er (um 1185), Gl, NP, Parz, Tuch, Urk, Winsb,; E.: s. pfenden, pfant; W.: nhd. Pfänder, M., Pfänder (M.), DW 13, 1608; L.: Lexer 159a (phender), Hennig (pfandære), WMU (phender 1728 [1293] 10 Bel.), LexerHW 2, 237 (phender), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 476b (phander), Glossenwörterbuch 460a (phander), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 232 (phander), EWAhd 6, 1369
pfende*, phende, mhd., st. F.: nhd. Pfändung, Beraubung; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.), Loheng; E.: s. pfant; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phende), LexerHW 2, 236 (phende)
pfendel*, phendel, mhd., st. M.: nhd. Pinsel, Schweif; ÜG.: lat. peniculum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lw. lat. pēniculus; E.: s. lat. pēniculus, M., Schwänzchen; vgl. lat. pēnis, M., Schwanz, Penis; vgl. idg. *pes- (3), N., Glied, Pokorny 824; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 250 (phendel); Son.: ahd.?
pfenden (1), phenden, phanden, mhd., sw. V.: nhd. abgewinnen, pfänden, auspfänden, Pfand nehmen, als Pfand nehmen, beschlagnahmen, Pfand abnehmen, berauben, einer Sache befreien, ausplündern; Vw.: s. en-, ge-, īn-*, under-*, ver-, wider-*; Hw.: vgl. mnl. panden, mnd. panden, penden; Q.: Ren, StrBsp, ErzIII, LvReg, SGPr, Apk, Ot, MinnerII (FB phenden), Albrecht (1190-1210), Boner, Chr, Gl, Hadam, Hardegger, HvM, JTit, Karlmeinet, KvWTroj, Loheng, LS, Merv, Nib, Parz, RbrfSchaffh, RhMl, SchwSp, StrDan, StRMeran, StRZürich, TürlWh, Urk, UvLFrd, Walth; E.: s. pfant; W.: nhd. pfänden, sw. V., pfänden, ein Pfand nehmen, gewaltsam wegnehmen, als Bürgen wegführen, als Geisel wegführen, DW 13, 1607; L.: Lexer 159a (phenden), Lexer 436a (pfenden), Hennig (pfenden), WMU (phenden 69 [1263] 151 Bel.), LexerHW 2, 236 (phenden), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 481a (phande), LexerN 3, 338 (phenden)
pfenden* (2), phenden, mhd., st. N.: nhd. Pfänden; Q.: WvÖst (1314) (FB phenden); E.: s. pfenden (1); W.: nhd. Pfänden, N., Pfänden, DW-
*pfendet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. pfändet; Vw.: s. ge-; E.: s. pfenden (1); W.: nhd. DW-
pfendic*, phendec, phendic, mhd., Adj.: nhd. „pfändig“; Vw.: s. abe-; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: s. pfant; W.: nhd. DW-; R.: pfendic sīn an: nhd. nichts haben von; L.: Lexer 159a (phendec), LexerHW 2, 236 (phendec), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482a (phendec)
pfendunge*, phendunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfandunge
*pfengære?, mhd., st. M.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen, vāhen; W.: nhd. DW-
*pfengen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-
pfenich*, phenich, phenech, penich, vench, mhd., st. M.: nhd. „Pfennich“, Fench, Hirse; Hw.: vgl. mnd. pennek; Q.: BdN, Gl, Helbl (1290-1300), VocOpt; E.: s. ahd. pfenih* 41, phenih*, st. N. (a), Pfenich, Hirse, Fench; germ. *panik-, Sb., Fench; s. lat. pānīcum, N., Fench, Hirse, Pflanze mit einem Büschel; vgl. lat. pānus, M., Geschwulst, Büschel der Hirse; idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Pfennich, M., „Pfennich“, Fench, DW 13, 1665. 3, 1518 (Pfench, Fench); L.: Lexer 159a (phenich), LexerHW 2, 237 (phenich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 471b (penich), II/1, 491a (phenich), III, 297a (vench), Benecke/Müller/Zarncke III, 297a (vench)
pfenichkorn, phenichkorn*, mhd., st. N.: nhd. „Pfennichkorn“, Fenchkorn, Fenchelsame; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pfenich, korn; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfenichkorn), LexerHW 2, 238 (phenichkorn)
pfennære*, phenner, mhd., st. M.: nhd. „Pfänner“, Salzpfänner; E.: s. pfanne; W.: nhd. (ält.) Pfänner, M., Pfänner, Salzpfänner, DW 13, 1618; L.: Lexer 159a (phenner)
pfennewert, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfennincwert
pfennic, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc
pfenninc, pfennic, phenninc, penninc, pennic, phennic, mhd., st. M.: nhd. Pfennig, Silberpfennig, Geld, Münze, Bargeld, Geldforderung; ÜG.: lat. nummus PsM; Vw.: s. ackes-*, afer-, bade-*, ban-, berc-, bier-, briu-, buoz-*, bū-*, burcwerc-, burgære-*, dehem-*, dienest-, dinc-*, eichholz-*, eier-*, eit-*, enger-*, entpfāh-*, ērung-, erze-, ēwe-*, gewihte-, glēt-, golt-, gotes-, gras-, grāven-, haber-*, haft-*, haller-*, halp-*, hantgift-*, heide-, herberge-, hirt-*, hōchzīt-, holzhüener-*, holz-*, houbet-, höu-*, hüener-, huot-*, hove-*, hovestat-, huobe-*, hūs-*, hūte-*, inbīz-, īngesegen-*, īsen-*, jiuchart-*, jiuch-*, kaiseres-*, kamer-, kan-*, kæse-*, kerzen-, kirchmesse-*, kirchtac-*, klammer-, klein-*, knappen-, kneht-, kriuzære-*, kriuz-, kumber-, kunt-, kuntschaft-, kupfer-*, kussen-, lamp-, lantgeriht-, lant-, leder-*, lember-, lese-*, letz-, līch-, lōs-, mād-, māgen-*, māl-, marc-, marcvuoter-, mark-, market-, Martins-, mast-, māz-, meier-, merzen-, messe-*, met-*, moritz-, mos-*, münz-*, nahtselede-*, rechen-, regel-, reht-, sal-*, salz-, sāt-, schāchære-*, schāf-*, schinderlinc-*, scholder-*, schot-*, schulteren-*, schuoch-*, sedel-, sent-*, silber-*, sloz-*, snitære-*, snit-*, spīse-*, stebelære-*, stoc-*, stube-*, stuol-*, swīn-, tagedinc-*, tagewan-*, trīb-*, trinc-, tuoch-*, unkouf-, vanc-*, versen-*, virgiere-, visch-*, vlœz-, voget-*, vride-, wege-*, wart-*, wehtære-, weide-, wercart-, wert-*, wette-*, wīn-, wochen-*, zer-, zins-*, zwic-*; Hw.: vgl. mnl. penninc, mnd. penninc; Q.: Will (1060-1065), PsM, Ren, RvZw, RAlex, RWh, RWchr, StrAmis, ErzIII, Enik, DSp, SGPr, GTroj, SHort, HvBurg, HvNst, Apk, Ot, EvPass, EckhII, EckhIII, Parad, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, SAlex, KvMSph, WernhMl, Schürebr (FB phenninc), Barfüsser, Boner, Boppe, Chr, Cp, Elis, Exod, Gen (1060-1080), Heimb, HandfWien, HvMelk, Ipocr, KchrD, Kulm, KvWTurn, Loheng, LS, Mühlh, MüOsw, Niemand, NvJer, PassIII, PrPrag, RbHohenlohe, Reinfr, Renner, SchwSp, SteiermLdr, StRMeran, StRMünch, StRSchlettst, StRStGall, StRZürich, Teichn, Trauformel, Tuch, UrbBayÄ, Urk, WeistÖ, Zitt; E.: ahd. pfending* 44, phending*, pfenning*, st. M. (a), Pfennig, Denar, Münze; wgerm. *panninga-, EWAhd 6, 1397; weitere Herkunft ungeklärt?; vielleicht Anlehnung an germ. *pand-, *pant-?, Sb., Pfand?; s. lat. pannus?, pondus?, M., Gewicht (N.) (1); vgl. lat. pendere, V., wägen, abwägen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfennig, M., Pfennig, DW 13, 1665; R.: pfenninc umb einen rehten pfenninc: nhd. für einen passenden Kaufpreis; L.: Lexer 159a (phenninc), Lexer 436a (pfenninc), Hennig (pfenninc), WMU (phenninc 638 [1284] 2900 Bel.), LexerHW 2, 238 (phenninc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 491a (phenninc), DRW
pfennincbete*, phennincbete, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigbede“, Geldabgabe; Hw.: vgl. mnd. pennicbēde; Q.: Urk (1285); E.: s. pfenninc, bete; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phennincbete N282 [1285] 1 Bel.)
pfennincbier, phennincbier, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigbier“, Bier wovon ein bestimmtes Maß einen Pfennig kostet; Hw.: vgl. pennincbēr; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfenninc, bier; W.: nhd. Pfennigbier, N., Pfennigbier, DW 13, 1668; L.: LexerHW 2, 239 (phennincbier), Benecke/Müller/Zarncke I, 117a (pfennincbier)
pfennincbrediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*
pfennincbrōt*, phennincbrōt, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigbrot“, Brot im Wert eines Pfennigs; Hw.: vgl. mnd. pennincbrōt; Q.: Chr, Urk (13. Jh.); E.: s. pfenninc, brōt; W.: nhd. (ält.) Pfennigbrot, N., Pfennigbrot, DW 13, 1668; L.: WMU (phennincbrōt N818 [13. Jh.] 2 Bel.), LexerHW 2, 239 (phennincbrôt)
pfennincbuoze*, phennincbuoze, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigbuße“, Geldbuße, Bußgeld; Q.: Urk (1282); E.: s. pfenninc, buoze; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phennincbuoze 542 [1282] 1 Bel.)
pfennincdienest*, phennincdienest, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigdienst“, statt Naturalabgaben gegebenes bares Geld; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfenninc, dienest (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincdienest)
pfennincdiep, phennincdiep*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigdieb“, Gelddieb; Q.: ErzIII (1233-1267) (FB phennincdiep); E.: s. pfenninc, diep; W.: nhd. (ält.) Pfennigdieb, M., Pfennigdieb, DW 13, 1668; L.: Lexer 436b (pfennincdiep)
pfennincgelt*, phennicgelt, mhd., st. N.: nhd. „Pfenniggeld“, Pfenniggülte, Geldabgabe, Geldwert; Hw.: vgl. mnd. pennincgelt; Q.: Enik (FB phennincgelt), Chr, StRMühlh, UrbBayÄ (um 1240), Urk; E.: s. pfenninc, gelt; W.: nhd. (ält.) Pfenniggeld, N., Pfenniggeld, Geldabgabe, DW 13, 1669; L.: WMU (phennincgelt N302 [1286] 33 Bel.), LexerHW 2, 239 (phennincgelt), LexerN 3, 338 (phennincgelt)
pfennincgewihte*, phennincgewihte, phennincgewichte, mhd., st. N.: nhd. Pfenniggewicht, ein Probiergewicht; ÜG.: lat. drachma Gl; Q.: Barth (12./13. Jh.), Gl; E.: s. pfenninc, gewihte; W.: nhd. Pfenniggewicht, N., Pfenniggewicht, ein Probiergewicht, DW 13, 1669; L.: LexerHW 2, 239 (phennincgewichte), LexerN 3, 338 (phennincgewihte)
pfennincgülte*, phennincgülte, pfenninggülte, mhd., st. F.: nhd. „Pfenniggülte“, Geldabgabe; Q.: Elis, Urk (1275); E.: s. pfenninc, gülte; W.: nhd. (ält.) Pfenniggülte, F., Pfenniggülte, Geldabgabe, DW 13, 1669; L.: WMU (phennincgülte N129 [1275] 19 Bel.), LexerHW 2, 239 (phennincgülte), Benecke/Müller/Zarncke I, 525b (pfenninggülte), LexerN 3, 338 (phennincgülte)
pfennincklingen*, phennincklingen, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigklingen“; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. pfenninc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincklingen)
pfennincling*, phenningling, phenninclinc, mhd., st. M.: nhd. Pfennig-Felberich, Hirtentäschchen; ÜG.: lat. (fisalidos) Gl; Hw.: vgl. mnd. pennincgülde; Q.: Gl (um 1241); E.: s. pfenninc; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 461a (phenningling), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 254 (phenninclinc)?, EWAhd 6, 1402
pfennincmünze*, phennincmünze, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigmünze“, Pfennig; Q.: Urk (1385); E.: s. pfenninc, münze; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincmünze), DRW
pfennincpredigære*, pfennincprediger, pfennincbrediger, phennincbrediger, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigprediger“, Ablassprediger, Ablassverkäufer; Q.: Berth (um 1275), Renner; E.: s. pfenninc, predigære*; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfennincprediger), LexerHW 2, 239 (phennincbrediger), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (pfennincbrediger)
pfennincprediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*
pfennincrīche, phennincrīche*, mhd., Adj.: nhd. „pfennigreich“, reich an Pfennigen; Q.: LS, Voc (1420); E.: s. pfenninc, rīche; W.: nhd. (ält.) pfennigreich, Adj., pfennigreich, DW 13, 1670; R.: pfennincrīcher man: nhd. reicher Mann; L.: Lexer 436b (pfennincrīche), LexerHW 2, 239 (phennincrîche)
pfennincsac, phennincsac, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigsack“, Geldsack; Hw.: vgl. mnd. pennincsak; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.), PfzdHech; E.: s. pfenninc, sac; W.: nhd. Pfennigsack, M., „Pfennigsack“, Geldsack, Geldbeutel, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincsac), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 3b (pfennincsac), LexerN 3, 338 (phennincsac)
pfennincsalbe, mhd., sw. F.: nhd. „Pfennigsalbe“, Schmiergeld; Q.: Freid (1215-1230), Renner; E.: s. pfenninc, salbe; W.: nhd. (ält.) Pfennigsalbe, F., Pfennigsalbe, aus Geld gemachte Salbe, Schmiergeld, DW 13, 1670; L.: Hennig (pfennincsalbe), LexerHW 2, 239 (phennincsalbe), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 42a (pfennincsalbe)
pfennincschult*, phennincschult, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigschuld“, Geldschuld; Hw.: vgl. mnd. pennincschult; Q.: LexerHW (14. Jh.); E.: s. pfenninc, schult (1); W.: nhd. Pfennigschuld, F., „Pfennigschuld“, Geldschuld, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincschult), DRW
pfennincschuopoze*, phennincschuoppoze, mhd., st. F., sw. F.: nhd. kleinere landwirtschaftliche Maßeinheit wovon Geld als Zins gegeben wird; Q.: WeistGr (1352/1415); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincschuoppoze)
pfennincseil*, phennincseil, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigseil“, einen Pfennig wert seiendes Seil; Q.: WeistGr (1468); E.: s. pfenninc, seil; W.: nhd. Pfennigseil, N., Pfennigseil, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincseil)
pfennincsemel*, phennincsemel, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pfennigsemmel“, Semmelbrot im Wert eines Pfennigs; Hw.: vgl. mnd. pennicsēmele*; Q.: Urk (1271); E.: s. pfenninc, semel; W.: nhd. (ält.) Pfennigsemmel, F., Semmel um eine Pfennig, DW 13, 1671; L.: WMU (phennincsemel N103 [1271] 4 Bel.)
pfennincslac*, phennincslac, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigschlag“; ÜG.: lat. curetis Gl, percussura Gl; Hw.: vgl. mnd. pennincslach; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfenninc, slac; W.: nhd. Pfennigschlag, M., „Pfennigschlag“, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincslac), LexerN 3, 338 (phennincslac)
pfennincsmit, phennincsmit*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigschmied“, Münzschmied, Münzer; Q.: Berth (um 1275); E.: s. pfenninc, smit; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfennincsmit), LexerHW 2, 239 (phennincsmit), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 427b (pfennincsmit)
pfennincstiure, phennincstiure*, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigsteuer“, Geldsteuer; Q.: HvBurg (1301-1304) (FB phennincstiure); E.: s. pfenninc, stiure; W.: nhd. (ält.) Pfennigsteuer, F., Pfennigsteuer, DW 13, 1671; L.: Lexer 436b (pfennincstiure)
pfennincstoc, phennincstoc, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigstock“, Opferstock; ÜG.: mlat. corban Voc; Q.: Voc (1420); E.: s. pfenninc, stoc; W.: nhd. Pfennigstock, M., „Pfennigstock“, Opferstock, DW 13, 1671; L.: LexerHW 2, 239 (phennincstoc), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 655a (pfennincstoc)
pfennincturn*, phennincturn, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigturm“, Gebäude worin der Straßburger Stadtschatz aufbewahrt wurde; Q.: RqvI (FB phennincturn), Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfenninc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phennincturn)
pfenninctragære*, phenninctreger, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigträger“; Q.: PfzdHech (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfenninc, tragen; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phenninctreger)
pfennincval*, phennincval, pfennincfal*, phennincfal*, mhd., st. M.: nhd. Geldbuße, Einnahme aus einer Geldbuße; Q.: MH (1470-1480); E.: s. pfenninc, val (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phennincval)
pfennincvaz*, phennincvaz, pfennincfaz*, phennincfaz*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigfass“, Behältnis für Geldstücke; ÜG.: lat. crumina Voc; Hw.: vgl. mnd. pennincvat; Q.: Voc (1420); E.: s. pfenninc, vaz (1); W.: nhd. (ält.) Pfennigfass, N., „Pfennigfass“, Geldbeutel, DW 13, 1668 (Pfennigfasz); L.: LexerHW 2, 240 (phennincvaz)
pfennincwert, phennincwert, pfenwert, pfennewert, phennebert, phenbert, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pfennigwert“, Wert eines Pfennigs, Gegenwert, Ware; Hw.: vgl. mnd. pennincwērt; Q.: Teichn (FB phennincwert), Chr, Cp, Freid (1215-1230), Helbl, LS, Netz, Orend, PrRoth, SalMor, SchwSp, Stolle, Urk, WeistGr; E.: s. pfenninc, wert; W.: nhd. (ält.) Pfennigwert, M., Pfennigwert, DW 13, 1671; L.: Lexer 159a (phennincwert), Hennig (pfennincwert), WMU (phennincwert 244 [1275] 10 Bel.), LexerHW 2, 240 (phennincwert), Benecke/Müller/Zarncke III, 603b (pfennewert)
pfennincwertic*, phennincwertic, mhd., Adj.: nhd. Pfennigwert betreffend; Q.: Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. pfennincwert; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phennincwertic)
pfenninczins*, phenninczins, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigzins“, Geldabgabe; Hw.: vgl. mnd. penninctins; Q.: Urk (1289), WeistGr; E.: s. pfenninc, zins; W.: nhd. (ält.) Pfennigzins, M., Pfennigzins, DW 13, 1673; L.: WMU (pfenninczins 1103 [1289] 3 Bel.), LexerHW 2, 240 (phenninczins)
*pfenningære?, mhd., st. M.: Vw.: s. wette-; E.: s. pfenninc; W.: nhd. (ält.) Pfenniger, M., Pfenniger, Münze die weniger Pfennig als ein Groschen hat, DW 13, 1668
pfenninge, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc
pfenningelīn*, phenningelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfenniglein“, kleiner Pfennig; Q.: Berth (um 1275); E.: s. pfenninc*, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phenningelîn)
pfenninggülte, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincgülte*
pfentambehte*, phentambehte*, phentamt, mhd., st. M.: nhd. „Pfändamt“, Pfändungsamt; E.: s. pfant, ambehte; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phentamt)
*pfentmeister?, mhd., M.: nhd. „Pfändmeister“; Hw.: s. pfentmeisterambehte*; E.: s. pfant, meister; W.: nhd. DW-
pfentmeisterambehte*, phentmeisterambehte*, phentmeisteramt, mhd., st. N.: nhd. „Pfändmeisteramt“, Pfändungsamt; E.: s. pfentmeister, ambehte, pfant, meister; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phentmeisteramt)
pferdelīn*, pherdelīn, mhd., st. N.: nhd. Pferdlein, Pferdchen; Hw.: vgl. mnd. pērtlīn; Q.: GTroj, MinnerII (FB pherdelīn), Anteloye, Chr, Parz (1200-1210), Tuch; E.: s. pfert; W.: nhd. Pferdlein, N., Pferdlein, DW 13, 1693; L.: Lexer 159a (pherdelīn), LexerHW 2, 240 (pherdelīn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 483b (pherdelîn), LexerN 3, 338 (pherdelîn)
pferden*, pherden, mhd., sw. V.: nhd. „pferden“, sich beritten machen; Vw.: s. be-*; Q.: LexerHW (1435); E.: s. pfert; W.: nhd. (ält.) pferden, sw. V., pferden, sich beritten machen, DW 13, 1688; L.: Lexer 159a (pherden), LexerHW 2, 240 (pherden)
pferdepforte*, phertephorte, mhd., sw. F.: nhd. „Pferdepforte“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phertephorte); E.: s. pfert, pforte; W.: nhd. DW-
pferdessatel*, pherdessatel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdessattel“, Acker-Schachtelhalm; ÜG.: lat. cauda equina Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüt. lat. cauda equina; E.: s. pfert, satel; W.: s. nhd. Pferdesattel, M., Pferdesattel, Sattel des Pferdes, DW 13, 1689; L.: Glossenwörterbuch 460a (pherdessatel), EWAhd 6, 1404
pferdestal, pherdestal*, mhd., st. N.: nhd. Pferdestall; Hw.: s. pfertstal, vgl. mnd. pērdestal; Q.: Myst (14. Jh.); E.: s. pfert, stal; W.: nhd. Pferdestall, M., Pferdestall, DW 13, 1690; L.: Hennig (pferdestal)
pferdeswanz*, pherdeswanz, mhd., st. M.: nhd. Pferdeschwanz; Q.: ClosChr (1362); E.: s. pfert, swanz; W.: nhd. Pferdeschwanz, M., Pferdeschwanz, DW 13, 1690; L.: LexerHW 2, 240 (pherdeswanz)
pferdeszagel, pherdeszagel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdeszagel“, Acker-Schachtelhalm; ÜG.: lat. cauda equina Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. cauda equina; E.: s. pfert, zagel (1); W.: s. nhd. Pferdezagel, M., Pferdezagel, Schafthalm, DW 13, 1692; L.: LexerHW 2, 240 (pherdeszagel), Glossenwörterbuch 460a (pherdeszagel), Benecke/Müller/Zarncke III, 840a (pferdeszagel), II/1, 483b (pherdeszagel), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 255 (pherdeszagel), EWAhd 6, 1404
pferfrit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pferft, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pferht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pferierlīn*, pherierlīn, mhd., st. N.: nhd. Pferdlein?; Q.: AlexiusC (1. Hälfte 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?, s. pfert?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 241 (pherierlîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (pherierlîn)
pferift, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pferintac*, pherintac, mhd., st. M.: nhd. Rüsttag; E.: s. ahd. pferintag* 2, pherintag*, st. M. (a), Freitag, Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; germ. *perindaga-, *perindagaz, st. M. (a), Freitag; s. lat. parasceuē, F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; gr. παρασκευή (paraskeuḗ), F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. σκευή (skeuḗ), F., Rüstung, Bekleidung, Tracht; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *skeu- (1), *keu- (3), V., herrichten, ausführen, Pokorny 950, EWAhd 6, 1405; s. mhd. tac; L.: LexerHW 2, 241 (pherintac), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (pherintac), LexerN 3, 338 (pherintac)
pferit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pferren*, pherren, mhd., sw. V.: nhd. „pfärren“, zum Pfarrer bestellen, einpfarren; Q.: Loheng, Wartb (13. Jh.); E.: s. pfarre; W.: nhd. (ält.) pfärren, pfarren, sw. V., pfärren, zu einer Pfarre gehören, einpfarren, DW 13, 1621; L.: Lexer 159a (pherren), LexerHW 2, 241 (pherren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (pherre)
pferrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære
pferrich*, pherrich, pherch, mhd., M.: nhd. Pferch, Einfriedung; Hw.: vgl. mnl. parric, perric, mnd. perk; Q.: Chr (14./15. Jh.), LuM, WeistGr; E.: ahd. pfarrih* 9, pharrih*, pferrih*, st. M. (a?, i?), Pferch, Gehege, Hürde; germ. *parrik-, Sb., Pferch, Gehege; s. lat. parricus, M., Einfriedung; vgl. iberisch *parra, Sb., Spalier, Kluge s. u. Pferch; oder von einem kelt. *barro-, Spitze, Gipfel, EWAhd 6, 1378; idg. *bʰares-, *bʰores-, *bʰars-, Sb., Emporstehendes, Spitze, Borste, Pokorny 109; vgl. idg. *bʰar-, *bʰor-, Sb., Hervorstehendes, Borste, Spitze, Ähre, Granne, Pokorny 108; W.: s. nhd. (ält.) Pferch, M., Pferch, Umzäunung, enger Raum, eingepferchte Herde, DW 13, 1673; L.: Lexer 159a (pferrich), LexerHW 2, 241 (pherrich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (pherch)
pferrichære*, pherrichære, mhd., st. M.: nhd. Pfarrkind; Q.: HlReg (um 1250) (FB pherrichære); E.: s. pfarre, pferrich (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (pherrichære)
pferrichbrunne*, pherrichbrunne, mhd., sw. M.: nhd. Pferchbrunnen; Q.: WeistGr (1431); E.: s. pferrich*, brunne (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 241 (pherrichbrunne)
pfersich, pfersech, phersich, mhd., st. M.: nhd. Pfirsich; ÜG.: lat. persicum VocOpt; Hw.: vgl. mnl. persike, mnd. persik; Q.: BdN, KvWPart, Pelzb, SalArz (Anfang 13. Jh.), VocOpt; E.: ahd. pfersih* 8, phersih*, st. M. (a?, i?), Pfirsich, Pfirsichbaum; germ. *persik-, Sb., Pfirsich; s. lat. Persicum, N., persischer Apfel; vgl. Persae, M. Pl., Perser; gr. Πέρσης (Persēs), M., Perser (M.); W.: nhd. Pfirsich, M., Pfirsich, DW 13, 1704; L.: Lexer 159a (phersich), Hennig (pfersich), LexerHW 2, 241 (phersich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (phersich)
pfersichblat*, pfersichplat, phersichblat, mhd., st. N.: nhd. Pfirsichblatt; Hw.: vgl. mnd. persikblat; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfersich, blat; W.: nhd. Pfirsichblatt, N., Pfirsichblatt, Blatt des Pfirsichbaumes, DW 13, 1706; L.: Hennig (pfersichplat), LexerHW 2, 241 (phersichblat)
pfersichboum*, pfersichpoum, phersichboum, mhd., st. M.: nhd. Pfirsichbaum; ÜG.: lat. persicus Gl; Hw.: vgl. mnl. persikeboom, mmd. persikbōm; Q.: Barth (12./13. Jh.), BdN, Gl, Pelzb, WvRh; E.: ahd. pfersihboum, phersihboum*, st. M. (a), Pfirsichbaum; s. mhd. pfersich, boum; W.: nhd. Pfirsichbaum, M., Pfirsichbaum, DW 13, 1705; L.: Hennig (pfersichpoum), LexerHW 2, 241 (phersichboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 228b (phersichboum), LexerN 3, 338 (phersichboum)
pfersiche*, phersiche, mhd., sw. F.: nhd. Pfirsich; Hw.: vgl. mnl. persike; E.: s. pfersich; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 256 (phersih/phersiche)
pfersichīn*, phersichīn, mhd., st. N.: nhd. Pfirsich; ÜG.: lat. Persicum Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. pfersich; W.: nhd. DW-; L.: EWAhd 6, 1408, Glossenwörterbuch 461a (phersichīn)
pfersichkern*, phersichkern, mhd., st. M.: nhd. Pfirsichkern; Hw.: vgl. mnd. persikkērn*; Q.: Barth (12./13. Jh.), Pelzb; E.: s. pfersich, kern (1); W.: nhd. Pfirsichkern, M., Pfirsichkern, DW 13. 1706; L.: LexerN 3, 338 (phersichkern)
pfersichloup*, phersichloup, mhd., st. N.: nhd. Pfirsichlaub, Laub des Pfirsichbaums; Hw.: vgl. mnd. persiklōf; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfersich, loup (1); W.: nhd. Pfirsichlaub, N., Pfirsichlaub, Laub des Pfirsichbaums, DW 13, 1706; L.: LexerHW 2, 241 (phersichloup), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (phersichloub)
pfersichpoum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersichboum*
pfersichstein*, phersichstein, mhd., st. N.: nhd. „Pfirsichstein“, Pfirsichkern; Hw.: vgl. mnd. persikstēn; Q.: LS (1430-1440); E.: s. pfersich, stein; W.: nhd. (ält.) Pfirsichstein, M., „Pfirsichstein“, Pfirsichkern, DW 13, 1706; L.: LexerHW 2, 241 (phersichstein)
pfert, pferit, phert, pert, parit, pferfrit, pferift, pferft, pfärft, pfehrt, pfärit, phærīt, pferit, pfarifrit, palafrid, mhd., st. N.: nhd. Pferd, Kurierpferd; ÜG.: lat. palefridus Gl, paraveredus Gl, veredus Gl; Vw.: s. acker-, bete-, esel-, halp-, helle-*, here-*, hūr-, jage-, kamer-, karren-, kneht-, leist-, mer-, münech-, muoter-, reise-, renne-, ros-, rüst-, satel-, strīt-*, strītros-*, stuot-, velt-, vrouwen-, wazzer-, zelten-, ziech-, zirkel-; Hw.: s. palafrid; vgl. mnl. pert, peert, mnd. pērt (1); Q.: ErzIII, Enik, DSp, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, HvNst, Ot, EckhIII, Parad, BDan, Tauler, Teichn (FB phert), Albrecht, BdN, Chr, Eilh, Er, Gl (11. Jh.), Helbl, Irregang, Iw, JbZürich, Krone, Kulm, Lanc, LS, Nib, Ren, Renner, RvZw, Tannh, Urk, UvLFrd, Wig, WüP; E.: ahd. pfarifrit* 18, pharifrit*, pferit*, st. N. (a), „Pferd“, Kurierpferd; germ. *parafrid-, Sb., Pferd, Ross; lat. paraverēdus, M., Beipferd, Nebenpferd, Extrapferd, Postpferd; gr. παρά, Präp., bei, neben; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. verēdus, M., Pferd; über das Keltische von idg. *reidʰo-, Sb., Reiten, Pokorny 861; idg. *reidʰ-, V., fahren, sich bewegen, Pokorny 861; W.: nhd. Pferd, N., Pferd, DW 13, 1675; L.: Lexer 159a (phert), Hennig (pfert), WMU (phert 2 [1227] 124 Bel.), Glossenwörterbuch 460a (pfarifrit), 282a (pfarifrit), LexerHW 2, 241 (phert), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482b (phærît)
pfertarzāt*, phertarzet, mhd., st. M.: nhd. Pferdearzt; Q.: Myns (um 1440); E.: s. pfert, arzāt; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 242 (phertarzet)
*pfertbīzen?, mhd., V.: nhd. „Pferd beißen“; E.: s. pfertbīzende; W.: nhd. DW-
pfertbīzende*, phertbīzende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „pferdbeißend“; Q.: Apk (vor 1312) (FB phertbīzende); E.: s. pfert, bīzende, bīzen; W.: nhd. DW-
pfertesel*, phertesel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdesel“, Maulesel; Hw.: vgl. mnd. pērtēsel; Q.: Voc (14./15. Jh.); E.: s. pfert, esel; W.: nhd. (ält.) Pferdesel, M., Pferdesel, Maulesel, DW 13, 1690; L.: Lexer 159a (phertesel), LexerHW 2, 242 (phertesel)
pfertgereite*, phertgereite, mhd., st. N.: nhd. Pferdeausrüstung, Sattel (M.), Zaumzeug, Reitzeug, Pferdegeschirr; Q.: NibC (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfert, gereite; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phertgereite), Hennig (pfertgereite), LexerHW 2, 242 (phertgereite), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 744b (phertgereite)
pfertīsen*, phertīsen, mhd., st. N.: nhd. Pferdeeisen; ÜG.: lat. (scaber) Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfert, īsen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 338 (phertîsen)
pfertkleit, phertkleit, mhd., st. N.: nhd. „Pferdkleid“, Sattelzeug, Zaumzeug, Pferdeausrüstung, Sattelzeug und Zaumzeug; Hw.: vgl. mnd. pērdeklēt; Q.: Nib (um 1200); E.: s. pfert, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phertkleit), Hennig (pfertkleit), LexerHW 2, 242 (phertkleit), Benecke/Müller/Zarncke I, 840a (pfertkleit)
pfertmuoter, phertmuoter*, mhd., st. F.: nhd. „Pferdmutter“, Stute; ÜG.: lat. equa Gl; Hw.: vgl. mnd. pērdemōder; Q.: BdN (1348/1350), Gl; E.: s. pfert, muoter; W.: nhd. (ält.) Pferdmutter, F., Pferdmutter, DW 13, 1693; L.: Hennig (pfertmuoter), LexerHW 2, 242 (phertmuoter)
pfertpūke*, phertpūke, mhd., st. F.: nhd. Pferdpauke; Q.: Hiob (1338) (FB phertpūke); E.: s. pfert, pūke; W.: nhd. DW-
pfertsbluot*, pfertspluot, phertsbluot*, mhd., st. N.: nhd. Pferdeblut; E.: s. pfert, bluot; W.: s. nhd. Pferdeblut, N., Pferdeblut, DW-; L.: Hennig (pfertspluot)
pfertsegen, phertsegen, mhd., st. M.: nhd. Segensformel zur Heilung eines Pferdes; Q.: LexerHW (15. Jh.); E.: s. pfert, segen (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 242 (phertsegen), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 239b (pfertsegen)
pfertstal, phertstal*, pfärtstal, mhd., st. N.: nhd. „Pferdstall“, Pferdestall; Hw.: s. pferdestal; Q.: BdN, HvFritzlHl (1343-1349); E.: s. pfert, stal; W.: nhd. (ält.) Pferdstall, Pferdestall, M., Pferdestall, DW 13, 1690; L.: Hennig (pfertstal), LexerHW 2, 242 (phertstal), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 559a (pfärtstal)
pfertstirne, phertstirne, mhd., st. F.: nhd. „Pferdstirn“, Stirnband für ein Pferd?; Q.: Rozm (1465-1467); E.: s. pfert, stirne (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 242 (phertstirne), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 644b (pfertstirne)
pfertvuoter, pfertfuoter*, phertvuoter*, mhd., st. N.: nhd. „Pferdfutter“, Pferdefutter; Hw.: vgl. mnd. pērdevōder; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfert, vuoter; W.: s. nhd. Pferdefutter, N., Pferdefutter, DW 13, 1683; L.: Hennig (pfertvuoter), LexerHW 2, 242 (phertvuoter)
*pfestenen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. festenen; W.: nhd. DW-
*pfeten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pfeterære, pfetrære, pfedelære, pheterære, peterære, pheterer, peterer, pfederer, pheter, phedelære, federære, fedeler, mhd., st. M.: nhd. Steinschleuder, Schleudermaschine; ÜG.: lat. catapulta Voc, petraria Gl; Q.: RAlex, Ot (FB pheterære), Bit, Gl, Herb (1190-1200), Martina, Parz, Voc, Wig; E.: ahd. pfeterāri* 25, pfetināri*, st. M. (ja), Rammbock, Mauerbrecher, Schleudermaschine; s. germ. *petr-, Sb., Schleuder; s. lat. petrāria, F., Schleudermaschine?; vgl. lat. petra, F., Stein, Felsstein, Fels; gr. πέτρα (pétra), F., Fels, Felsgebirge, Klippe; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (pheterære), Hennig (pfeterære), LexerHW 2, 242 (pheterære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493b (pheterære)
pfeterunge*, pheterunge, phideringe, mhd., st. F.: nhd. Wurfriemen; ÜG.: lat. amentum Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 15. Jh.); E.: s. pfeterære; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch XLVb (pheterunge)
*pfetten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. fetten; W.: nhd. DW-
pfetter*, phettære, phetter, mhd., st. M.: nhd. „Pfetter“, Taufpate, Taufkind; ÜG.: lat. patrinus Gl; Hw.: vgl. mnl. peter, peterijn, mnd. petter; Q.: Ren (nach 1243) (phettern) (FB phetter), Chr, Gl, HeldbK, WolfdD; E.: s. ahd.? pfetiro* 1, phetiro*, sw. M. (n), Pate; s. lat. patrīnus, M., Pate?; vgl. lat. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pfetter, M., „Pfetter“, Taufpate, Taufkind, DW 13, 1694; L.: Lexer 159b (phetter), LexerHW 2, 242 (phetter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (phettære)
pfetterin*, pfeterin*, pheterin, mhd., st. M.: nhd. Pate; ÜG.: lat. (appater) Gl, compater Gl, patrinus Gl; Q.: Gl (Ende 12. Jh.)?; E.: s. pfetter*; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 461a (pheterin)
pfetzen*, phetzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfetzen“, zupfen, zwicken, kitzeln; ÜG.: lat. stimulare Voc, vellicare Gl; Q.: Gl, Glaub (1140-1160), Myns, Voc; I.: Lw. mlat. petium; E.: s. mlat. (dial.) petium, N., Stück, Fetzen (M.); W.: nhd. (ält.) pfetzen, sw. V., pfetzen, zwicken, kneipen, kneifen, stechen, ritzen, DW 13, 1694; L.: Lexer 159b (phetzen), LexerHW 2, 242 (phetzen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493b (phetze)
pfī, phī*, mhd., Interj.: nhd. „pfei“, pfui; Hw.: vgl. mnd. pfū, pī; Q.: JvFrst (1340-1350) (FB phī); E.: s. pfiu, lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) pfei, Interj., pfei, pfui, DW 13, 1640; L.: Lexer 159b (phī), Hennig (pfī); Son.: Interjektion des Abscheus, Interjektion des Unwillens, Interjektion der Geringschätzung, Interjektion der Abwehr, Interjektion der Verfluchung
pfiale*, phiale, mhd., sw. F.: nhd. Schale (F.) (2); Q.: Cranc (1347-1359) (FB phiale); I.: Lw. lat. phiala; E.: s. lat. phiala, F., Tasse, Schale (F.) (2); gr. φιάλη (phiálē), F., flaches Gefäß, Schüssel; technisches Lehnwort unbekannter Herkunft; W.: nhd. DW-
pfīaz*, phīaz, fīaz, mhd., st. N.: nhd. Pfui Rufen, Empörung; Q.: Wh (um 1210); E.: s. pfī; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīaz), Hennig (fīaz), LexerHW 2, 242 (phîaz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495b (phîâz)
pfich*, phich, mhd., st. N.: nhd. Pech, Höllenfeuer; Hw.: vgl. mnd. pik; Q.: Apk (vor 1312); I.: Lw. lat. pix; E.: s. lat. pix, F., Pech, Teer; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phich), LexerHW 2, 243 (phich)
pfīen*, phīen, mhd., sw. V.: nhd. „pfeien“, verspotten; Vw.: s. ane-*, ver-; Q.: GenM (um 1120?); E.: s. pfī; W.: nhd. (ält.) pfeien, sw. V., pfeien, pfei rufen, anpfeien, anpfuien, DW 13, 1641; L.: LexerHW 2, 243 (phîen)
pfiesel, phiesel, fiesel, phisel, mhd., st. M.: nhd. „Pisel“, Frauengemach, beheizbares Frauengemach; ÜG.: lat. pensile Gl; Hw.: vgl. mnl. pisel?, mnd. pīsel; Q.: Kchr (um 1150) (FB phiesel), Gl, Kudr; E.: ahd. pfiesal* 14, phiesal, st. M. (a?), Wohnraum, Pesel, heizbares Zimmer; germ. *pesel, Sb., Pesel, Wohnraum; s. lat. pēnsilis, Sb., Gemach, Pesel; lat. pēnsilis, Adj., hängend, herabhängend, schwebend; vgl. lat. pendēre, V., hängen, herabhängen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: s. nhd. (ält.) Pisel, Pesel, M., „Pisel“, Pesel, heizbares Gemach, DW 13, 1868 (Pisel); L.: Lexer 159b (phiesel), Hennig (pfiesel), LexerHW 2, 243 (phiesel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493b (phiesel)
pfieselgadem, phieselgadem, mhd., st. M., st. N.: nhd. Frauengemach, heizbares Gemach; Q.: Kudr (1230/1240); E.: s. pfiesel, gadem; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phieselgadem), Hennig (pfieselgadem), LexerHW 2, 242 (phieselgadem), Benecke/Müller/Zarncke I, 456b (phieselgadem)
pfieseloven*, phieseloven, pfieselofen*, phieselofen*, mhd., st. M.: nhd. Frauengemachofen; Q.: MH (1470-1480); E.: s. pfiesel, oven (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 243 (phieseloven)
pfif*, phif, mhd., st. F.: nhd. Pfeife, Blasinstrument; Q.: EvSPaul (1300-1350) (FB phif); E.: s. pfīfe; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Pfeife, F., „Pfeife“, aus einer Röhre bestehendes Blasinstrument, DW 13, 1641; L.: Lexer 159b (phif)
pfīfære, pfīfer, phīfære, phīfer, mhd., st. M.: nhd. Pfeifer, Bläser, Pfeifenbläser; ÜG.: lat. tibicen Gl; Vw.: s. holunter-*, stat-*, zuo-*; Hw.: vgl. mnl. pipere, pijper, mnd. pīpære* (1); Q.: GTroj, MinnerII (FB phīfer), Gl, JbZürich, Mörin, Netz, Ring, Tuch, Urk, Wartb (13. Jh.) WeistGr; E.: s. pfīfe; W.: nhd. Pfeifer, M., Pfeifer, Pfeifenbläser, Spielmann, Musikant, DW 13, 1652; L.: Hennig (pfīfære), WMU (phīfer N349 [1287] 1 Bel.), LexerHW 2, 244 (phîfer), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494a (phîfære)
pfīfærekünic*, phīferkünic, mhd., st. M.: nhd. Pfeiferkönig?; Q.: Urk (1434); E.: s. pfīfære, künic; W.: nhd. Pfeiferkönig, M., Pfeiferkönig, DW 13, 1654; L.: LexerHW 2, 244 (phîferkünic)
pfife, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfīfe
pfīfe, pfife*, phīfe, phife, pfīpfe, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfeife, Blasinstrument; Vw.: s. holunter-*, orgel-, rōr-*, sac-, twerch-, wazzer-*, wolves-; Hw.: vgl. mnl. pipe, mnd. pīpe (1); Q.: (st. F.) HvMelk, TvKulm, (sw. F.) Enik, GTroj, HvNst, Ot, BDan, MinnerI, MinnerII (FB phīfe), Albr, Chr, Litan (nach 1150), LS, Mörin, PassI/II, Rol, Teichn, Wartb; E.: ahd. pfīfa* 16, phīfa, sw. F. (n), Pfeife, Flöte; germ. *pīpa, F., Pfeife; s. lat. pīpa, F., Pfeife, Röhre, Schalmei; vgl. lat. pīpāre, V., pfeifen; vgl. idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: s. nhd. Pfeife, F., „Pfeife“, aus einer Röhre bestehendes Blasinstrument, DW 13, 1641; L.: Lexer 159b (phife), Hennig (pfīfe), LexerHW 2, 243 (phîfe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494a (phîfe)
pfīfen (1), phīfen, mhd., st. V., sw. V.: nhd. blasen, pfeifen, auf der Pfeife spielen, vorpfeifen; ÜG.: lat. pipiare Gl; Vw.: s. ane-*, hin-, ūf-, ūz-, zuo-; Hw.: vgl. mnl. pipen, pijpen, mnd. pīpen (1), pīven; Q.: HvNst, MinnerII, Teichn (FB phīfen), Elis, En (1187/1189), Gl, Hätzl, Helbl, Herb, Karlmeinet, KvWTurn, LS, Neidh, PassI/II, Roseng; I.: Lw. lat. pīpāre; E.: s. lat. pīpāre, V., pfeifen; idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: nhd. pfeifen, st. V., pfeifen, auf der Pfeife spielen, DW 13, 1645; R.: ze tanze pfīfen: nhd. zum Tanz aufspielen; L.: Lexer 159b (phīfen), Hennig (pfīfen), LexerHW 2, 244 (phîfen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493b (phîfe)
pfīfen* (2), phīfen, mhd., st. N.: nhd. Pfeifen (N.); Q.: Enik (um 1272), GTroj, EvA (FB phīfen), Frl, Teichn; E.: s. pfīfen (1); W.: nhd. Pfeifen, N., Pfeifen (N.), DW 13, 1649; L.: LexerHW 2, 244 (phîfen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493b (phîfen)
pfīfenlūt*, phīfenlūt, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenlaut“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phīfenlūt); E.: s. pfīfe, lūt; W.: nhd. DW-
pfīfenrōr*, phīfenrōr, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenrohr“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB phīfenrōr); E.: s. pfīfe, rōr; W.: nhd. (ält.) Pfeifenrohr, M., Pfeifenrohr, zum Pfeifen dienendes Rohr, Schilfrohr, Rohr an einer Tabakspfeife, DW 13, 1651
pfīfenschal, phīfenschal*, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenschall“, Pfeifenklang; Q.: Minneb (um 1340) (FB phīfenschal), HvM; E.: s. pfīfe, schal; W.: nhd. (ält.) Pfeifenschall, M., Pfeifenschall, DW 13, 1651; L.: Lexer 436b (pfīfenschal), LexerHW 2, 244 (phîfenschal)
pfīfensengære*, phīfensengære, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifensänger“, Pfeifenspieler; ÜG.: lat. tibicen Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. tibicen; E.: s. pfīfe, sengære; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 244 (phīfensengære)
pfīfer, phīfer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfifære*
pfīferen*, pfīfern*, pīferen*, pīfern, mhd., sw. V.: nhd. pfeifen; Hw.: s. pfife; Q.: Brun (1275-1276) (FB pīfern); E.: s. pfife; W.: s. nhd. pfeifen, V., pfeifen, musikalische Pfeife blasen, DW 13, 1645
pfiferlinc, phiferlinc*, mhd., st. M.: nhd. Pfifferling; E.: s. pfeffer; W.: nhd. Pfifferling, M., Pfifferling, DW 13, 1697; L.: Hennig (pfifferlinc)
pfigile, phigile*, mhd., sw. F.: nhd. ein Musikinstrument; E.: s. videle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfigile)
pfīl, phīl, pīl, mhd., st. M.: nhd. Pfeil, Pfeileisen, Pfeilspitze, Pfeiler; Vw.: s. hūs-, hāken-, kochære-*, viur-; Hw.: vgl. mnl. pijl, mnd. pīl (1); Q.: LAlex (1150-1170), RAlex, LvReg, HlReg, Enik, Brun, Vät, SHort, Kreuzf, HvNst, WvÖst, Ot, Parad, Tauler, Teichn (FB phīl), Chr, En, Helbl, Karlmeinet, KvWHvK, KvWTroj, KvWTurn, Loheng, MarLegPass, Nib, PassI/II, Ring, RvEBarl, RvZw, Suchenw, Urk, WälGa, Wh; E.: ahd. pfīl 25, phīl, st. M. (a?, i?), Pfeil, Wurfspieß, Lanze; germ. *pīl-, Sb., Pfeil, Spieß (M.) (1); s. lat. pīlum, N., Wurfspieß; vgl. idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. Pfeil, M., Pfeil, DW 13, 1655; L.: Lexer 159b (phīl), Hennig (pfīl), WMU (phīl 737 [1285] 2 Bel.), LexerHw 2, 245 (phîl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494a (phîl), LexerN 3, 338 (phîl)
pfīlære, pfīler, phīlære, phīler, mhd., st. M.: nhd. Pfeiler; ÜG.: lat. statuarium Gl; Vw.: s. himel-*, mittel-*; Hw.: vgl. mnl. pilare, piler, mnd. pīlere*; Q.: Enik, Ot, MinnerII, Seuse (FB phīlære), Erlös, Flore, Gl, JTit, Karlmeinet, LS, Urk, Wig, Wh (um 1210); E.: ahd. pfīlāri 6, phīlāri, st. M. (ja), Pfeiler, Ständer, Schranken (M.); germ. *pīlare, M., Pfeiler; spätlat. pīlāre (N.)?, Pfeiler; s. lat. pīla, F., Pfeiler; vgl. lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. Pfeiler, M., Pfeiler, massive Stütze, DW 13, 1659; L.: Lexer 159b (phīlære), Hennig (pfīlære), WMU (phīler N374 [1288] 19 Bel.), LexerHW 2, 245 (phîlære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494b (phîlære)
pfīlærelīn*, phīlerlīn, mhd., st. N.: nhd. Pfeilerlein, kleiner Pfeiler; Q.: LexerHW (1429); E.: s. pfīlære, *līn? (2); W.: nhd. Pfeilerlein, N., Pfeilerlein, kleiner Pfeiler, DW 13, 1660; L.: LexerHW 2, 245 (phîlerlîn)
pfīlærestücke*, phīlerstücke, mhd., st. N.: nhd. Pfeilerstück; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfīlære, stücke; W.: nhd. Pfeilerstück, N., Pfeilerstück, DW 13, 1661; L.: LexerHW 2, 245 (phîlerstücke)
pfīlæren, phīlæren, mhd., sw. V.: nhd. „pfeilern“, mit Pfeilern errichten, mit Pfeilern einbauen; Q.: Wig (1210-1220); E.: s. pfīlære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīlæren), Hennig (pfīlæren), LexerHW 2, 245 (phîlæren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494b (phîlæren)
pfīlærevuoz*, phīlervuoz, phīlerfuoz*, mhd., st. M.: nhd. „Pfeilerfuß“, Pfeilerbasis; ÜG.: lat. basis Gl; Hw.: vgl. mnd. mnd. pīlerevōt; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfīlære, vuoz; W.: nhd. Pfeilerfuß, M., „Pfeilerfuß“, Pfeilerbasis, DW 13, 1660; L.: LexerN 3, 338 (phîlervuoz)
pfīlestrāle*, phīlestrāle, mhd., sw. M.: nhd. Pfeil; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. pfīl, strāle; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 245 (phîlestrâle)
pfīler, mhd., st. M.: Vw.: s. pfilære
pfīlīsen, phīlīsen, mhd., st. N.: nhd. „Pfeileisen“, Pfeilspitze; Q.: En (1187/1189); E.: s. pfīl, īsen; W.: nhd. (ält.) Pfeileisen, N., Pfeileisen, eiserne Pfeilspitze, DW 13, 1659; L.: Lexer 159b (phīlīsen), Hennig (pfīlīsen), LexerHW 2, 245 (phîlîsen)
pfīlsegen, phīlsegen*, mhd., st. M.: nhd. „Pfeilsegen“; E.: s. pfīl, segen; W.: nhd. (ält.) Pfeilsegen, M., Pfeilsegen, Segensformel gegen Pfeilwunden, DW 13, 1663; L.: Lexer 436b (pfīlsegen), LexerHW 2, 245 (phîlsegen)
pfimpfen, phimpfen*, mhd., sw. V.: nhd. vor Hitze dampfen; Q.: Minneb (um 1340) (FB phimpfen); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436b (pfimpfen)
pfīn*, phīn, mhd., st. N.: nhd. Hütte, Zelt; Q.: Ot (1301-1319); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 245 (phîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494b (phîn)
*pfinden?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vinden; W.: nhd. DW-
*pfindunge?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. vindunge; W.: nhd. DW-
pfingestābent, phingestābent, mhd., st. M.: nhd. „Pfingstabend“, Abend vor Pfingsten, Pfingstsonnabend, Tag vor Pfingsten; Hw.: vgl. mnd. pingesteāvent*; Q.: EvB (FB phingestābent), Albert (1190-1200), Urk; E.: s. pfingeste, ābent; W.: nhd. (ält.) Pfingstabend, M., Pfingstabend, Vorabend des Pfingstfestes, Tag vor Pfingsten, DW 13, 1699; L.: Lexer 436b (pfingestābent), Hennig (pfingestābent), WMU (phingestābent 174 [1272] 6 Bel.), LexerHW 2, 246 (phingestābent), Benecke/Müller/Zarncke I, 4b (pfingestâbent)
pfingestdac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingesttac
pfingeste*, phingeste, phingste, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pfingsten; ÜG.: lat. pentecoste BrTr; Hw.: s. pfingesten; vgl. mnd. pingeste*; Q.: Lucid (1190-1195), RWh, Enik, HTrist, Ot, EvB, MinnerII, Tauler (FB phingeste), Berth, BrTr, Iw, Karlmeinet, LS, NvJer, Parz, Roth, StRMeran, Urk; E.: s. pfingesten; W.: s. nhd. Pfingsten, N., Pfingsten, DW 13, 1700; L.: Lexer 159b (phingeste), WMU (phingeste N187 [1281] 103 Bel.), LexerHW 2, 246 (phingete), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494b (phingesten)
pfingesten, pfinsten, pinketen, pfinxten, phingesten, mhd., st. F.: nhd. Pfingsten; Hw.: s. pfingeste; vgl. mnl. pinxten, mnd. pingesten; Q.: LS (1430-1440); I.: Lw. gr. πεντηκοστη (pentekoste); E.: s. gr. πεντηκοστη (pentekoste), fünfzigster Tag; vgl. idg. *penkᵘ̯e, Num. Kard., fünf, Pokorny 808; W.: s. nhd. Pfingsten, N., Pfingsten, DW 13, 1700; L.: Hennig (pfingesten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (pfingesten)
pfingestgelt*, phingestgelt, mhd., st. N.: nhd. „Pfingstgeld“, Pfingstzins; Q.: WeistGr (1459); E.: s. pfingeste*, gelt; W.: nhd. Pfingstgeld, N., Pfingstgeld, DW 13, 1700; L.: LexerHW 2, 246 (phingestgelt)
pfingestheilic, phingestheilic*, phingestheilec, mhd., Adj.: nhd. „pfingstheilig“; Q.: Köditz (1315/1323), Urk, WeistGr; E.: s. pfingeste, heilic; W.: nhd. (ält.) pfingstheilig, Adj., pfingstheilig, DW 13, 1701; R.: die pfingestheiligen tage: nhd. Pfingstfeiertage; L.: Lexer 436b (pfingestheilic), LexerHW 2, 246 (phingestheilic), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phingestteilec), LexerN 3, 339 (phingestheilic)
pfingestkæse*, phingestkæse, mhd., st. M.: nhd. „Pfingstkäse“, zu Pfingsten abzuliefernder Zinskäse; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfingeste*, kæse; W.: nhd. Pfingstkäse, M., „Pfingstkäse“, zu Pfingsten abzuliefernder Zinskäse, DW 13, 1701; L.: LexerHW 2, 246 (phingestkæse)
pfingestlich, pfinxtlich, phingestlich, mhd., Adj.: nhd. „pfingstlich“; Q.: TürlWh (FB phingestlich), Loheng, RvZw, UvZLanz (nach 1193); E.: s. pfingest, lich; W.: nhd. (ält.) pfingstlich, Adj., pfingstlich, DW 13, 1701; R.: pfingestliche zīt: nhd. Pfingstzeit; L.: Lexer 159b (phingestlich), Hennig (pfingestlich), LexerHW 2, 246 (phingestlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phingestlich)
pfingestmāntac*, phingestmāntac, mhd., st. M.: nhd. Pfingstmontag; Q.: Chr (1400/1415); E.: s. pfingeste*, māntac; W.: nhd. Pfingstmontag, M., Pfingstmontag, DW 13, 1701; L.: LexerHW 2, 246 (pfingestmântac)
pfingestmorgen, pfinxtmorgen, phingestmorgen*, phinkstenmorgen, mhd., st. M.: nhd. Pfingstmorgen; Q.: Nib (um 1200); E.: s. pfingeste, morgen; W.: nhd. Pfingstmorgen, M., Pfingstmorgen, Morgen des Pfingstsonntags, DW 13, 1701; L.: Hennig (pfingestmorgen), LexerHw 2, 246 (phingestmorgen), Benecke/Müller/ZarnckeII/1, 220a (phinkstenmorgen)
pfingestnaht, pfinxtnaht, phingestnaht*, mhd., st. F.: nhd. Pfingstnacht; Q.: PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. pfingeste, naht; W.: nhd. Pfingstnacht, F., Pfingstnacht, DW 13, 1702; L.: Hennig (pfingestnaht), LexerHW 2, 246 (phingestnaht)
pfingestreht*, phingestreht, mhd., st. N.: nhd. „Pfingstrecht“, eine Abgabe zu Pfingsten; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfingeste*, reht (1); W.: nhd. (ält.) Pfingstrecht, N., Pfingstrecht, DW 13, 1702; L.: LexerHW 2, 246 (phingestreht)
pfingestrōse, phingestrōse, mhd., sw. F.: nhd. Pfingstrose, Frühlingsrose; Q.: KvWGS (1277/1287), Martina; E.: s. pfingeste, rōse; W.: nhd. Pfingstrose, F., Pfingstrose, DW 13, 1702; L.: Lexer 159b (phingestrōse), LexerHW 2, 246 (phingestrôse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 765b (pfingestrôse)
pfingesttac, pfingestdac, pfingestac, pfingstac, pfinxtac, phingesttac, mhd., st. M.: nhd. Pfingsttag, Pfingstsonntag, Pfingsten; Hw.: vgl. mnd. pingestedach, pfingestendach, pingesterdach*, pingesterendach; Q.: Brun, SGPr, HvNst, Ot, KvHelmsd, EvB, Tauler, Seuse, Teichn, WernhMl (FB phingesttac), BdN, Berth, Bit, Krone, Nib (um 1200), Parz, WolfdB, WvRh, Urk; E.: s. pfingeste, tac; W.: nhd. Pfingsttag, M., Pfingsttag, einer der Pfingstfeiertage (meist Pfingstsonntag), DW 13, 1702; L.: Lexer 159b (phingesttac), Hennig (pfingesttac), WMU (phingesttac 126 [1269] 22 Bel.), LexerHW 2, 246 (phingesttac), Benecke/Müller/Zarncke III, 6b (pfingesttac), LexerN 3, 339 (phingesttac)
pfingestvīre*, phingestvīre, mhd., st. F.: nhd. Pfingstfeiertag; Q.: ORul (1442-1464); E.: s. pfingeste*, vīre (1); W.: s. nhd. Pfingstfeier, F., Pfingstfeier, DW 13, 1700; L.: LexerHW 2, 246 (phingestvîren)
pfingestwoche, phingestwoche, mhd., sw. F.: nhd. Pfingstwoche; Hw.: vgl. mnd. pingestenwēke*, pingestewēke; Q.: Tauler (FB phingestwoche), Chr, Crane, Heimb, Köditz, Mühlh, StRAugsb, Trist (um 1210), Urk; E.: s. pfingeste, woche; W.: nhd. Pfingstwoche, F., Pfingstwoche, mit dem Pfingstsonntag beginnende Woche, DW 13, 1703; L.: Hennig (pfingestwoche), WMU (phingestwoche 126 [1269] 82 Bel.), LexerHW 2, 247 (phingestwoche), Benecke/Müller/Zarncke III, 797b (phingestwoche)
pfinginge, phinginge, mhd., Sb., st. F.?: nhd. ?; Q.: LS (1430-1440); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phinginge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phinginge)
pfingstac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestac
pfingsten, phingsten, mhd., sw. V.: nhd. Angst bekommen, Furcht bekommen; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phingsten)
pfinne, phinne, vinne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Finne“, Nagel, Hautausschlag; ÜG.: lat. mancor Gl; Hw.: vgl. mnl. vinne, mnd. vinne (1); Q.: Berth (um 1275), Gl, Myst, NP, Voc; E.: germ. *penna-, *pennaz, st. M. (a), Spitze, Rinne; s. lat. pinna, F., Mauerzinne, Mauerspitze; vgl. idg. *bend-, *bn̥dno-, Sb., (hervorspringende) Spitze, Pokorny 96; W.: s. nhd. (ält.) Finne, F., Blase, Pustel, DW 3, 1665, DW2 9, 521; L.: Lexer 159b (phinne), Hennig (pfinne), LexerHW 2, 247 (phinne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phinne), III, 323b (vinne)
pfinnic, vinnic, phinnic, phinnec, vinnic, vinnec, mhd., Adj.: nhd. „finnig“, verseucht; Hw.: vgl. mnl. vinnich, mnd. vinnich; Q.: Berth (um 1275), Chr, Gl, Feldb, Netz, NP, StRAugsb, StRMeran, Urk, WeistGr; E.: s. pfinne; W.: nhd. (ält.) finnig, Adj., finnig, mit Finnen, verseucht, verdorben, DW 3, 1666, DW2 9, 522; R.: pfinnic sīn: nhd. Ausschlag haben; L.: Lexer 159b (phinnic), Hennig (pfinnic), WMU (phinnic 1653 [1292] 1 Bel.), LexerHW 2, 247 (phinnic), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phinnec), III, 323b (vinnec)
pfinnicheit*, phinnicheit, mhd., st. F.: nhd. Verseuchtheit?; ÜG.: lat. rancor Gl; Hw.: vgl. mnd. vinnichheit*; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfinnic, *heit? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phinnicheit)
pfinst..., pfinx..., pfinz..., mhd.: Vw.: s. pfingest...
pfintgruobe, phintgruobe, mhd., st. F., sw. F.: nhd. eine Grube?; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?, s. gruobe; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phingruobe)
*pfintlich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden, vint (?); W.: nhd. DW-
*pfintlīche?, mhd., Adv.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden; W.: nhd. DW-
*pfintlichheit?, *pfintlicheit?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden; W.: nhd. DW-
pfinztac, phinztac, mhd., st. M.: nhd. Donnerstag; Q.: Enik (um 1272), Ot, Teichn (FB phinztac), Berth, Chr, NP, ORul, Tuch, Urk; E.: s. pfingesten, tac; W.: nhd. Pfinztag, M., Donnerstag, DW 13, 1703; L.: Lexer 159b (phinztac), Hennig (phinztac), WMU (phinztac 719 [1285] 61 Bel.), LexerHW 2, 247 (phinztac), Benecke/Müller/Zarncke III, 6b (pfinztac), LexerN 3, 339 (phinztac)
pfīpfe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfīfe
pfipfic, phiphic, mhd., Adj.: nhd. ?; Q.: Myns (um 1440); E.: Herkunft ungeklärt?, s. pfīfe?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phiphic)
pfipfiz*, pfiphiz*, phiphiz, mhd., st. M.: nhd. Pips, Verhärtung der Zungenspitze des Federviehs; Hw.: vgl. mnl. pip, pippe, mnd. pip; E.: ahd. pfipfiz* 8, phiphiz, pfiphiz, st. M. (a?, i?), Pips (eine Geflügelkrankheit); germ. *pipit-, Sb., Pips, Verschleimung; s. lat. pīpuīta, F., zähe Feuchtigkeit, Schleim, Schnupfen (M.), eiterartige Flüssigkeit; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: s. nhd. Pips, M., Pips, Verstopfung der Nase mit verhärteter Zungenspitze beim Federvieh mit ähnlichem Krankheitsbild beim Menschen, DW 13, 1866; L.: Lexer 159b (phizphiz), LexerHW 2, 248 (phiphiz)
pfīsen*, phīsen, mhd., sw. V.: nhd. locken (V.) (2); ÜG.: lat. sibilare Gl; Hw.: s. pfisten; Q.: Gl, Mersw (3. Viertel 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīsen), LexerHW 2, 248 (phîsen)
pfisten*, phisten, phīsten, mhd., sw. V.: nhd. „pfisten“, listig an sich bringen; Hw.: s. pfīsen; Q.: BDan (um 1331) (FB phisten); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) pfisten, sw. V., pfisten, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phīsen)
pfister*, phister, mhd., st. M.: nhd. „Pfister“, Bäcker; ÜG.: lat. arthocopus VocOpt, furnarius VocOpt, panifex VocOpt, pistor VocOpt; Vw.: s. kalt-; Hw.: vgl. mnl. pester; Q.: RWchr, DSp, Apk (FB phister), Gen (1060-1080), HB, Renner, SchwPr, StRZürich, VocOpt, WeistGr; E.: ahd. pfistur* 15, phistur, st. M. (a?), Bäcker; germ. *pister, M., Bäcker; s. lat. pīstor, M., Stampfer, Müller, Bäcker; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. (ält.-dial.) Pfister, M., „Pfister“, Bäcker, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phister), Hennig (pfister), LexerHW 2, 248 (phister), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495a (phister)
pfistergadem*, phistergaden, mhd., st. N.: nhd. Bäckerei, Backstube; ÜG.: lat. pistrina Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfister*, gadem; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phistergaden)
pfisterhūs*, phisterhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfisterhaus“, Bäckerei, Bäckerhaus, Backhaus; ÜG.: lat. pistrina Gl, pistrinum Gl; Q.: Gl (Ende 12. Jh.); I.: Lüt. lat. pistrinum; E.: ahd. pfisturhūs*, phistarhūs, st. N. (a), Bäckerei, Backhaus; s. mhd. pfister*, hūs; W.: nhd. (ält.) Pfisterhaus, N., Pfisterhaus, DW 13, 1707; L.: Glossenwörterbuch 462a (phisterhūs), LexerHW 2, 248 (phisterhûs), Benecke/Müller/Zarncke I, 739a (phisterhûs)
pfisterīe*, pfisterīe*, phisterīe, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterei“, Bäckerei; Hw.: s. pfistrī; vgl. mnl. pesterie; Q.: RqvI, RqvII (FB phisterīe), Urk (1271); E.: s. ahd. pfistira* 3, phistira, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Backhaus; s. germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phisterīe), WMU (phisterīe N106 [1271] 1 Bel.)
pfisterinne*, phisterinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterin“, Bäckerin, Ehefrau eines Bäckers; Q.: Urk (1287); E.: s. pfister; W.: nhd. (ält.) Pfisterin, F., Pfisterin, DW 13, 1707; L.: WMU (phisterinne N344 [1287] 1 Bel.)
pfisterkneht*, phisterkneht, mhd., st. M.: nhd. „Pfisterknecht“, Bäckergehilfe, Bäckergeselle; Q.: Urk (1285); E.: s. pfister, kneht; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phisterkneht 736 [1285] 1 Bel.)
pfisterlēhen*, phisterlēhen, mhd., st. N.: nhd. „Pfisterlehen“; Q.: UrbBayÄ (um 1240); E.: s. pfister, lēhen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phisterlêhen)
pfistermeister*, phistermeister, mhd., st. M.: nhd. „Pfistermeister“, Bäckermeister; Q.: Enik (um 1272) (FB phistermeister), Urk, WeistGr; E.: s. pfister, meister; W.: nhd. (ält.) Pfistermeister, M., Pfistermeister, Vorsteher einer Pfisterei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistermeister), WMU (phistermeister 2098 [1295] 1 Bel.), LexerHW 2, 248 (phistermeister)
pfisterstube*, phisterstube, mhd., sw. F.: nhd. „Pfisterstube“, Bäckerei, Backhaus; ÜG.: mlat. panificina Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. pfister, stube; W.: nhd. (ält.) Pfisterstube, F., „Pfisterstube“, Bäckerei, Backhaus, DW 13, 1707; L.: LexerHW 2, 248 (phisterstube)
pfisterviurære*, phisterviurære, pfisterfiurære*, phisterfiurære*, mhd., st. M.: nhd. Heizer des Backofens; Q.: Geis (13. Jh.); E.: s. pfister, viurære; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phisterviurære)
pfisterzunft*, phisterzunft, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterzunft“, Bäckerzunft; Q.: DRW (1431); E.: s. pfister, zunft; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 339 (phisterzunft), DRW
pfistrī*, phistrī, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterei“, Bäckerei; Hw.: s. pfisterīe; vgl. mnl. pesterie; E.: s. ahd. pfistrīa* 2, phistrīa*, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Backhaus; s. germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: s. nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistrī)
pfistrīne*, phistrīne, mhd., st. F.: nhd. Bäckerei; ÜG.: lat. panificina Gl, pistorium Gl, pistrina Gl; Q.: Beh, Chr, Geis (13. Jh.), Gl, UrbHabsb, Urk; E.: ahd. pfistrīna* 5?, phistrīna, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Bäckerei; germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: s. nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistrīne), LexerHW 2, 248 (phistrîne)
pfīsunge?, phīsunge, mhd., st. F.: nhd. Locken (N.) (2), Pfeifen?; ÜG.: lat. sibilatio Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. sibilatio; E.: s. pfīsen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phîsunge)
pfitersele, mhd., sw. F.: Vw.: s. pētersilje
pfitzen, phitzen*, mhd., sw. V.: nhd. verspotten, Pfui rufen, rufen; Q.: SHort (nach 1298) (FB phitzen); E.: s. pfiu; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436b (pfitzen)
pfiu, phiu, phī, fī, pfui, pfū, mhd., Interj.: nhd. pfui; Hw.: vgl. mnd. fī (1); Q.: RvZw, RAlex, Minneb, MinnerI (FB phiu), Alph, AMeissnH, BdN, Beh, Berth, Georg, Hätzl, HeldbK, Helbl, Herb, HTrist, HvM, Mai, Martina, Nib (um 1200), Parz, PassSpW, PrWack, RSp, UvLFrd; E.: s. lautmalerisch, Lautgebärde, Kluge s. u. pfui; W.: s. nhd. pfui, Interj., pfui, DW 13, 1808; L.: Lexer 159b (phiu), Hennig (pfiu), LexerHW 2, 249 (phiu), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495b (phiu), LexerN 3, 339 (phiu)
pflac, phlac, mhd., st. N.: nhd. Aas; Q.: Boner (um 1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phlac), Hennig (pflac), LexerHW 2, 249 (phlac), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 495b (phlac)
pflāc*, phlāc, mhd., st. M.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; Q.: GrBrev, HeroLeander (1430-1440); E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Plage, F., Plage, Schlag, Stoß, Strafe, Missgeschick, DW 13, 1876; L.: Lexer 159b (phlāc), LexerN 3, 339 (phlâc)
pflacke, phlacke*, mhd., sw. M.: nhd. Lumpen (M.); E.: s. vlec?; W.: s. nhd. (ält.) Placke, Plack, M., Placke, Fleck, Lappen (M.), Flicklappen, DW 13, 1872; L.: Hennig (pflacke), LexerN 3, 339 (phlacke)
pflāge (1), phlāge, plāge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pflage“, Besorgung, Fürsorge, Obhut, Vormundschaft, Pflege, Umgang, Aufseher, Amt, Pflegeamt, Amtsbezirk, Herrschaftsbezirk, Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung; Vw.: s. ōster-, un-; Hw.: s. pflāge (2), vlāge; Q.: HvBer, Minneb (FB phlāge), Herb (1190-1200), Marner, NvJer, PassI/II, PfzdHech; E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. (ält.) Pflage, F., Pflage, Pflege, DW 13, 1708; L.: Lexer 159b (phlāge), Hennig (pflāge), LexerHW 2, 249 (phlâge), LexerN 3, 339 (phlâge)
pflāge* (2), phlāge, plāge, mhd., st. F.: nhd. Gegend, Richtung, Weltgegend; Hw.: s. pflāge (1); Q.: Macc (FB phlāge), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. lat. plaga, F., Platte, Blatt, Fläche; vgl. idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phlāge), LexerHW 2, 249 (phlâge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlâge)
pflāge (3), mhd., st. F.: Vw.: s. pflege
pflāge (4), mhd., st. F.: Vw.: s. vlāge
pflāgen, phlāgen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blāgen, plāgen
pflāgnüsse, phlāgnüsse*, mhd., st. F.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; E.: s. pflāc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pflāgnüsse)
pflāgunge, phlāgunge*, mhd., st. F.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; E.: s. pflāc; W.: s. nhd. (ält.) Plagung, F., Plagung, Plage, DW 13, 1882; L.: Lexer 160c (pflāgunge)
pflaht*, phlaht, mhd., st. F.: nhd. Fürsorge, Pflege, Obhut, Aufsicht, Verkehr, Verbindung, Teilnahme, Gemeinschaft, Teil, Dienst, Obliegenheit, Art (F.) (1), Sitte, Recht; E.: s. pflage, ahd. flegan, plegan (Kluge); W.: nhd. DW-; R.: āne phlaht: nhd. auf eigene Faust; L.: Lexer 159b (phlaht), LexerHW 2, 249 (phlaht), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlaht)
*pflammen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vlammen; W.: nhd. DW-
pflanz, phlanz, mhd., st. M.: nhd. „Pflanz“, Wachstum; Q.: KlKsr (1. Hälfte 14. Jh.), Kolm, OvW; E.: s. pflanze; W.: nhd. (ält.) Pflanz, M., F., Pflanz, Pflanzung, Wachstum der Pflanze, Gedeihen der Pflanze, DW 13, 1708; L.: Lexer 159b (phlanz), Hennig (pflanz), LexerHW 2, 249 (phlanz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlanz)
*pflanza?, mhd., st. F. Pl.: nhd. Sendungen; Vw.: s. ūz-; E.: s. pflanze; W.: nhd. DW-
pflanzære*, phlanzære, phlanzer, mhd., st. M.: nhd. Pflanzer, Gärtner, junger gepflanzter Stamm; ÜG.: lat. plantator; Hw.: vgl. mnl. plantere, mnd. plantære*; Q.: Trudp (vor 1150) (FB phlanzære), Gl, PfzdHech, Secundus, Urk; I.: Lüs. lat. plantator; E.: s. ahd. pflanzāri* 3, phlanzāri*, st. M. (ja), „Pflanzer“, Gärtner, junge Pflanze; lat. plantārius, M., Pflanzer; vgl. lat. plantāre, V., pflanzen; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflanzer, M., Pflanzer, Pflanzender, DW 13, 1719; L.: Lexer 159b (phlanzære), WMU (phlanzære N760 [1296] 1 Bel.), LexerHW 2, 249 (phlanzære), LexerN 3, 339 (phlanzære)
pflanzbette*, phlanzbette, mhd., st. N.: nhd. „Pflanzbeet“; Q.: Urk (1368); E.: s. pflanze, bette (1); W.: nhd. Pflanzbeet, N., Pflanzbeet, Pflanzenbeet, DW 13, 1708; L.: LexerHW 2, 249 (phlanzbette)
pflanze, phlanze, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pflanze; ÜG.: lat. planta PsM, STheol; Hw.: vgl. mnl. plante, mnd. plante; Q.: PsM (vor 1190), HvNst, Parad, Tauler (st. F.) (FB phlanze), EvBeh, Neidh, NvJer, PassI/II, Pelzb, STheol; E.: ahd. pflanza 22, phlanza, st. F. (ō), sw. F. (n), Pflanze, Schössling; germ. *planta, F., Pflanze; s. lat. planta, F., Setzling, Pfropfreis, Pflanze; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflanze, F., Pflanze, DW 13, 1709; L.: Lexer 159c (phlanz), Hennig (pflanze), LexerHW 2, 249 (phlanze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlanze)
pflanzen (1), phlanzen, mhd., sw. V.: nhd. pflanzen, verpflanzen, zieren, schmücken, Schößlinge treiben, gedeihen, um sich greifen, wachsen (V.) (1), anpflanzen, bepflanzen, einpflanzen, anlegen, gründen, pfropfen; ÜG.: lat. plantare PsM, STheol, propagare Gl, serere Gl; Vw.: s. ane-, durch-, ge-, īn-, über-, ūf-; Hw.: vgl. mnl. planten, mnd. planten; Q.: Will (1060-1065), PsM, RWchr, LvReg, TürlWh, GTroj, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, Parad, EvB, EvA, Tauler, WernhMl, Schürebr (FB phlanzen), Aneg, BuchdRügen, Chr, Elis, Freid, GenM (um 1120?), Gl, Kirchb, PassI/II, Philipp, PrWack, Serv, STheol; E.: ahd. pflanzōn* 22, phlanzōn*, flanzōn*, sw. V. (2), pflanzen, einsetzen, fortpflanzen; s. lat. plantāre, V., pflanzen; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plAt-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. pflanzen, sw. V., „pflanzen“, Pflänzlinge setzen, pelzen, DW 13, 1710; L.: Lexer 159c (phlanzen), Hennig (pflanzen), LexerHW 2, 249 (phlanzen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlanze), LexerN 3, 339 (phlanzen)
pflanzen* (2), phlanzen, mhd., st. N.: nhd. Pflanzen (N.); Q.: GenM (um 1120?); E.: s. pflanzen (1); W.: nhd. Pflanzen, N., Pflanzen (N.), DW-; L.: LexerHW 2, 250 (phlanzen)
pflanzenen*, phlanzenen, mhd., sw. V.: nhd. pflanzen; Hw.: s. pflanzen (1); Q.: Will (1060-1065) (FB phlanzenen); E.: s. pflanzen (1); W.: nhd. DW-
pflanzerīs, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzrīs
pflanzrīs, pflanzerīs, phlanzrīs*, mhd., st. N.: nhd. „Pflanzreis“, Steckling; Q.: HvNst (um 1300) (FB phlanzrīs); E.: s. pflanze, rīs; W.: nhd. Pflanzreis, N., Pflanzreis, Reis als Pflänzling, DW 13, 1721; L.: Lexer 436b (pflanzrīs)
pflanzunge, phlanzunge, mhd., st. F.: nhd. Pflanzung; ÜG.: lat. plantaria Gl, plantatio Gl; Hw.: vgl. mnl. plantinge, mnd. plantinge; Q.: EvB, EvA, Cranc (FB phlanzunge), BdN, Gl, NvJer (1331-1341), Urk; I.: Lüs. lat. plantatio; E.: ahd. pflanzunga, phlanzunga, st. F. (ō), „Pflanzung“, Anpflanzung, Pflanzen (N.), Fortpflanzung; s. mhd. pflanze; W.: nhd. Pflanzung, F., Pflanzung, DW 13, 1722; L.: Hennig (pflanzunge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlanzunge)
pflaster*, phlaster, plaster, blaster, mhd., st. N.: nhd. Pflaster, Salbe, Zement, Mörtel, Wundpflaster, Straßenpflaster, Steinboden, Fußboden; ÜG.: lat. cataplasma VocOpt, emplasma VocOpt, emplastrum Gl; Hw.: vgl. mnl. plaster, plaester, mnd. plaster; Q.: Ren, RAlex, RWchr, TürlWh, Minneb, SAlex (FB phlaster), BdN, BenRez, Eilh, En, Er, Gl, HB, JTit, Krone, KvFuss, Macer, Mai, OvBaierl, Pilatus, Rol, Serv, Spec (um 1150), StRMünch, Tuch, Tund, VocOpt, Wh, WüP; E.: ahd. pflastar* 42, phlastar*, st. N. (a), Pflaster, Heilpflaster, Fußboden; germ. *plastar, N., Pflaster; lat. emplastrum, M., Pflaster, Wundpflaster; gr. ἔμπλαστρον (emplastron), N., Wundpflaster; vgl. gr. ἐμπλάσσειν (emplassein), V., beschmieren, einhüllen; gr. ἐν (en), Präp., in; gr. πλάσσειν (plassein), V., kneten, formen; idg. *en (1), Präp., in, Pokorny 311; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflaster, N., Pflaster, DW 13, 1723; L.: Lexer 159c (phlaster), Hennig (pflaster), LexerHW 2, 250 (phlaster), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496a (phlaster), LexerN 3, 339 (phlaster)
pflasterære*, pflasterer*, phlasterer, mhd., st. M.: nhd. Straßenpflasterer; Hw.: vgl. mnl. plasterare, plaestere; Q.: Tuch (1464-1475); E.: ahd. pflastarāri* 1, phlastarāri*, pflāstarāri*, phlāstarāri*, st. M. (ja), „Pflasterer“, Maurer; s. mhd. pflaster*; W.: nhd. Pflasterer, Pflästerer, M., Pflasterer, einer der pflastert, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251 (phlasterer)
pflasteren, pflastern, phlastern, mhd., sw. V.: nhd. „pflastern“, pflastern mit, mit Mörtel aufbauen, Pflaster auflegen, Straße pflastern; ÜG.: mlat. plastrare Gl; Hw.: vgl. mnd. plasteren; Q.: Cranc (plastirn) (FB phlastern), Chr, Gl, HimmlJer (1130/1150), WeistGr; I.: Lüs. mlat. plastrare; E.: s. pflaster; W.: nhd. pflastern, sw. V., pflastern, DW 13, 1726; L.: Lexer 159c (phlastern), Hennig (pflasteren), LexerHW 2, 251 (phlastern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 496b (phlastere)
pflasterhamer*, phlasterhamer, mhd., st. M.: nhd. „Pflasterhammer“, Hammer des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster*, hamer; W.: nhd. Pflasterhammer, M., „Pflasterhammer“, Hammer des Pflasterers, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251 (phlasterhamer)
pflastermeister*, phlastermeister, mhd., st. M.: nhd. Pflastermeister; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, meister; W.: nhd. Pflastermeister, M., Pflastermeister, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251 (phlastermeister)
pflastern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflasteren
pflasteroht*, phlasteroht, mhd., Adj.: nhd. gepflastert; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pflaster; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 251 (phlasteroht)
pflasterslegel*, phlasterslegel, mhd., st. M.: nhd. Pflasterschlägel, Schlägel des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, slegel; W.: nhd. Pflasterschlägel, M., Pflasterschlägel, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (phlastersegel)
pflasterstein*, phlasterstein, mhd., st. M.: nhd. Pflasterstein; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, stein; W.: nhd. Pflasterstein, M., Pflasterstein, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (phlasterstein)
pflasterstœzel*, phlasterstœzel, mhd., st. M.: nhd. „Pflasterstößel“, Stößel des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, stœzel; W.: nhd. Pflasterstößel, M., „Pflasterstößel“, Stößel des Pflasterers, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (pflasterstœzel)
*pflec? (1), mhd., Adj.: Vw.: s. un-; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-
*pflec? (2), mhd., st. N.: Vw.: s. un-; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-
pflec..., pfleg..., mhd.: Vw.: s. pflege
pflegære, pfleger, phlegære, phleger, mhd., st. M.: nhd. Pfleger, Beschützer, Bewahrer, Wächter, Treuhänder, Vormund, Verwalter, Aufseher, Hüter; Vw.: s. heiligen-*, herte-*, kirchen-, klōster-*, landes-*, lieht-, meier-*, mite-*, siechen-*, stat-, über-, under-, zech-*; Hw.: vgl. mnl. plegere, mnd. plēgære*; Q.: RWchr, Enik, DSp, SGPr, SHort, Kreuzf, HvNst, Ot, HvBer, BDan, Seuse, SAlex, WernhMl, Schürebr (FB phlegære), KvWAlex, KvWTroj, MarHimmelf, Martina, Nib (um 1200), Rozm, SchwPr, SchwSp, StrZürich, Teichn, UrbHabsb, Urk, Walth, WvRh; E.: ahd. pflegāri* 5, phlegāri*, st. M. (ja), „Pfleger“, Hüter, Beschützer, Präfekt; s. germ. *plegō?, st. F. (ō), Pflege; s. pflegan; W.: nhd. Pfleger, M., Pfleger, DW 13, 1747; L.: Lexer 159c (phlegære), Lexer 436b (pflegære), Hennig (pflegære), WMU (phlegære 9 [1248] 315 Bel.), LexerHW 2, 251 (phlegære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 502b (phlegre)
pflegærin, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegærinne
pflegærinne, pflegærin, phlegærinne, mhd., st. F.: nhd. „Pflegerin“, Verwalterin, Treuhänderin, Hüterin, Frau des Pflegers; Vw.: s. jārzīt-*; Q.: Seuse, Schürebr (FB phlegærinne), Chr, Urk, WolfdB (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pflegære; W.: nhd. Pflegerin, F., Pflegerin, DW 13, 1749; L.: Hennig (pflegærinne), WMU (phlegærinne 1904 [1294] 1 Bel.), LexerHW 2, 251 (phlegærinne)
pflege (1), phlege, phlage, phlāge, pflāge, mhd., st. F.: nhd. Versorgung, Verpflegung, Schutz, Besorgung, Obhut, Vormundschaft, Umgang, Aufseher, Amt, Amtsbezirk, Herrschaftsbezirk, Fürsorge, Leitung, Aufsicht, Herrschaft, Gewalt, Besitz, Verfügung, Betreuung, Bedienung, Pflege, Pflegeamt, Vogtei, Verwaltungsbezirk, Behandlung, Dienst, Leistung, schuldige Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung, Ausführung; Vw.: s. heiligen-*, sunder-, un-; Hw.: vgl. mnl. plege, mnd. plēge (1); Q.: Mar (1172-1190), RWchr5, StrBsp, ErzIII, LvReg, Enik, DSp, GTroj, Vät, HvNst, Ot, BDan, Hiob, EvA, Teichn, WernhMl (FB phlege), AHeinr, Bit, Brun, Dietr, Elis, Herb, HvdHageMarg, Iw, Kulm, KvWTroj, NibC, NvJer, Parz, PassI/II, PassIII, Rab, Ren, RvEBarl, RvEGer, SSp, Suchenw, Teichn, Trist, Urk, UvZLanz, WeistGr, Wig, Zeitz; E.: s. ahd. pflega*, phlega*, st. F. (ō), Nutzen (M.), Vorteil; ahd. pfleg* 1, phleg*, st. M. (a?, i?), st. N. (a), „Pflege“, Fürsorge, Hilfe; s. pflegan; W.: s. nhd. Pflege, F., Pflege, DW 13, 1733; R.: unwerdiu pflege: nhd. mangelnde Pflege, Vernachlässigung; R.: swachiu pflege: nhd. mangelnde Pflege, Vernachlässigung; R.: in sīner pflege haben: nhd. Verfügung haben über, Gewalt haben über, bei sich haben; R.: heimlichiu pflege: nhd. Versteck; R.: nach der pflege: nhd. nach Gewohnheit, gewöhnlich; R.: ze pflege: nhd. nach Gewohnheit, gewöhnlich; R.: leitlichiu pflege: nhd. Leid; R.: der riuwen pflege: nhd. Schmerz; R.: ūz der ougen pflege: nhd. aus den Augen; L.: Lexer 159c (phlege), Lexer 436b (pflege), Hennig (pflege), WMU (phlege 477 [1281] 10 Bel.), LexerHW 2, 251 (phlege), LexerHW 2, 249 (phlâge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 503a (phlege), II/1, 505a (phlâge), LexerN 3, 339 (phlege), LexerN 3, 339 (phlâge); Son.: SSp mnd.?
pflege* (2), phlege, mhd., sw. M.: nhd. Pfleger, Verwalter; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pflegen* (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 251 (phlege), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 502b (phlege)
pflegeambehte*, pflegeamt, pflegamt, phlegeambehte*, mhd., st. N.: nhd. „Pflegeamt“, leitendes Amt; Q.: Seuse (1330-1360) (FB phlegeamt); E.: s. pflege, ambehte, amt; W.: nhd. (ält.) Pflegeamt, Pflegamt, N., Pflegeamt, DW-; L.: Hennig (pflegeamt)
pflegede*, phlegede, mhd., st. F.: nhd. Amt, Amtsbezirk, Besorgung, Fürsorge, Obhut, Vormundschaft, Pflege, Umgang, Aufseher, Amt, Pflegeamt, Herrschaftsbezirk, Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung; Hw.: vgl. mnd. plēgede; Q.: SHort (nach 1298) (FB phlegede), Urk; E.: s. pflege; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159c (phlegede), LexerHW 2, 252 (phlegede)
pflegeguot*, phlegeguot, mhd., st. N.: nhd. Pfleggut, zur Verwaltung anvertrautes Gut, zur Verwaltung anvertrautes Geld; Q.: Chr (1434); E.: s. pflege, guot (3); W.: nhd. Pfleggut, N., Pfleggut, DW 13, 1750; L.: LexerHW 2, 252 (phlegeguot)
pflegehaft, phlegehaft, mhd., Adj.: nhd. „pfleghaft“, zinspflichtig; Hw.: vgl. mnd. plēchhaft*; Q.: DSp (FB phelgehaft), SSp (1221-1224); E.: ahd. pfleghaft* 1, phleghaft*, Adj., verpflichtet; s. pflegan, haft; W.: vgl. nhd. pfleghaft, Adj., „pfleghaft“, zinsverpflichtet, bürgerlich, DW 13, 1750; L.: Lexer 159c (phlegehaft), Hennig (pflegehaft), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 504b (phlegehaft); Son.: SSp mnd.?
pflegel, phlegel, mhd., st. M.: nhd. „Pflegel“, Dreschflegel; ÜG.: lat. tribula VocOpt; Hw.: s. vlegel; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. ahd. flegil, st. M. (a), Flegel, Dreschflegel; lat. flagellum, N., Geißel, Peitsche; vgl. idg. *bʰlag̑-, V., schlagen, Pokorny 154; W.: nhd. (ält.) Pflegel, M., Pflegel, Flegel, grober Mensch, DW 13, 1736; L.: Hennig (pflegel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 497a (phlegel)
pflegelich, pfleclich, phlegelich, mhd., Adj.: nhd. „pfleglich“, gewöhnlich, gewohnt, hergebracht; Hw.: vgl. mnd. plēgelīk; Q.: Kirchb, NP, NvJer, PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. pflege, lich; W.: nhd. pfleglich, Adj., Adv., pfleglich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegelich), Hennig (pflegelich), LexerHW 2, 252 (phlegelich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 504b (phlegelîch)
pflegelīche*, phlegelīche, mhd., Adv.: nhd. „pfleglich“, gewöhnlich, hergebracht; Q.: Vät (1275-1300) (FB phlegelīche), Elis, NP, NvJer, PassI/II; E.: s. pflege, līche; W.: s. nhd. pflegelich, Adj., Adv., pflegelich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegelīche), LexerHW 2, 252 (phlegelîche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 504b (phlegelîche)
pflegelīchen, pfleclīchen, phlegelīchen, mhd., Adv.: nhd. gewöhnlich; Vw.: s. un-*; Hw.: vgl. mnd. plēgelīken; Q.: NvJer, PassIII (Ende 13. Jh.); E.: s. pflegelich; W.: s. nhd. pfleglich, Adj., Adv., pfleglich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Hennig (pflegelich), LexerHW 2, 252 (phlegelîchen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 504b (phlegelîchen)
pflegeman, phlegeman, mhd., st. M.: nhd. „Pflegemann“, Pfleger; Q.: AlexiusC (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pflege, man (1); W.: nhd. (ält.) Pflegemann, M., Pflegemann, Pfleger, DW 13, 1736; L.: LexerHW 2, 252 (phlegeman), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 45b (pflegeman)
pflegen* (1), phlegen, plegen, mhd., st. V., sw. V.: nhd. pflegen, behüten, beschützen, verantworten, sorgen für, sich mit freundlicher Sorge annehmen, umgehen, leben mit, als Geschäft besorgen, als Pflicht besorgen, Aufsicht haben, umgehen mit, betreiben, üben, tun, machen, handeln, sich bedienen, brauchen, besitzen, haben, geben, gewähren, verabreichen, verbürgen für, versprechen, Sitte haben, Gewohnheit haben, verehren, Vormundschaft üben über, sich verbürgen für, sich kümmern um, sich annehmen, bewachen, hüten, schützen, bewahren, einhalten, ausüben, sich beschäftigen mit, treiben, zeigen, innehaben, führen, halten, anführen, vorstehen, verwalten, beaufsichtigen, herrschen, erreichen, erwerben, erlangen, erleiden, erfahren (V.), annehmen, bewirken, genießen, sich aufhalten, leben, zur Verfügung stellen, bereithalten, ausstatten, sich in Acht nehmen vor, Gewohnheit haben zu, üblicherweise verwenden, gewohnt sein (V.); ÜG.: lat. praeesse BrTr; Vw.: s. en-, ver-, wider-; Hw.: vgl. mnl. plegen, mnd. plēgen (1); Q.: Lei, Anno (1077-1081), LAlex, Eilh, TrSilv, RvZw, RWh, RWchr5, StrAmis, LvReg, Enik, DSp, Secr, HTrist1, GTroj, HBir, Märt, Kreuzf, HvNst, Apk, WvÖst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, Macc, BDan, MinnerI, Tauler, Teichn1, KvMSph, WernhMl (FB phlegen), Albrecht, BdN, BrTr, Chr, Eilh, Elis, Exod, GenM, HagenChr, HartmKlage, Herb, HvM, Kchr, KvWEngelh, KvWTroj, Loheng, Mechth, MGHConst, MinneR37, Nib, OvB, Parz, PassI/II, PassIII, Philipp, PKchr, RbMagdeb, Rol, Roth, Rudolst, RvB, SchwMüller, SchwSp, Segremors, SSp, StatDtOrd, StBZürich, StRBern, StRLeutk, StRMünch, SüklV, SüklZw, Trist, Unverzagt, Urk, Virg, Wh, Wig; E.: ahd. pflegan* 19, phlegan*, st. V. (5), „pflegen“, sorgen, sorgen für, zu tun haben mit; W.: s. nhd. pflegen, sw. V., pflegen, DW 13, 1736; R.: der lande pflegen: nhd. das Reich verwalten; R.: sīn selbes pflegen: nhd. sich schützen; R.: sīner zungen pflegen: nhd. seine Zunge hüten; R.: rehter dinge pflegen: nhd. Gerechtigkeit walten lassen; R.: guotes pflegen: nhd. sich um Besitz kümmern; R.: der triuwen pflegen: nhd. sich freundlich zeigen; R.: schalles pflegen: nhd. einen Festtag halten; R.: in banden pflegen: nhd. in Banden halten; R.: grüezen pflegen: nhd. grüßen; R.: ze lebenne pflegen: nhd. leben; R.: mazzes pflegen: nhd. essen; L.: Lexer 159c (phlegen), Lexer 436b (pflegen), Hennig (pflegen), WMU (phlegen 2 [1227] 96 Bel.), LexerHW 2, 252 (phlegen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 497a (phlige), DRW; Son.: SSp mnd.?
pflegen (2), phlegen, mhd., sw. V.: nhd. pflegen; Q.: Lei, Kchr (um 1150), LAlex, LBarl, Enik, Ot (FB phlegen), BuchdRügen, Helbl, Helmbr, Krone, Mar, Parz, Serv, Warnung; E.: s. pfelgen (1); W.: nhd. pflegen, sw. V., pflegen, DW 13, 1736; L.: LexerHEW 2, 253 (phlegen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 497a (phlege), LexerN 3, 339 (phlegen)
pflegen* (3), phlegen, mhd., st. N.: nhd. Pflegen; Hw.: vgl. mnd. plēgen (3); Q.: Ren (nach 1243), JvFrst2 (FB phlegen); E.: s. pflegen (1); W.: nhd. Pflegen, N., Pflegen, DW-
*pflegende?, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „pflegend“; Vw.: s. touf-; Hw.: vgl. mnd. plēgent*; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. pflegend, (Part. Präs.=)Adj., pflegend, DW-
pflegenīe*, phlegenīe, mhd., st. F.: nhd. Pflegeschaft; Q.: RqvI (FB phlegenīe); E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-
pflegenisse*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnisse
pfleger, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære
pflegerīe*, phlegerīe, mhd., st. F.: nhd. „Pflegerei“; Q.: SHort (nach 1298) (FB phlegerīe); E.: s. pflegen; W.: nhd. (ält.) Pflegerei, F., Pflegerei, DW 13, 1749; L.: LexerHW 2, 253 (phlegerîe)
pflegnisse*, phlegnisse, pflegenisse*, phlegenisse, mhd., st. F.: nhd. „Pflegnis“, Pflege, Aufsicht, Amtsbefugnis, Amtsausübung, Pflegeamt, Vormundschaft, Leistung, Abgabe; Vw.: s. ge-; Q.: Seuse (FB phlegenisse), Chr, HandfWien, MvHeilFr, Tuch, Urk (1284); E.: s. pflege; W.: nhd. (ält.) Pflegnis, F., Pflegnis, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegnisse), WMU (phlegenisse 700 [1285] 20 Bel.), LexerHW 2, 253 (phlegenisse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 505a (phlegenisse), LexerN 3, 339 (phlegenisse)
pflegnust*, phlegnust, mhd., st. F.: nhd. Pflege, Aufsicht, Amtsbefugnis, Amtsausübung, Pflegeamt, Vormundschaft, Leistung, Abgabe; Vw.: s. ge-; Q.: Urk (1285); E.: s. pflege; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) Pflegnis, F., Pflegnis, DW 13, 1751; L.: WMU (phlegenisse 700 [1285] 20 Bel.)
pflegunge, phlegunge*, mhd., st. F.: nhd. „Pflegung“, Pflege, Aufsicht, Obhut, Fürsorge; Hw.: vgl. mnd. plēginge; Q.: SGPr (1250-1300) (FB phlegunge), Urk; E.: s. pflege; W.: nhd. (ält.) Pflegung, F., Pflegung, DW 13, 1752; L.: Lexer 436b (pflegunge), WMU (phlegunge 1656 [1292] 4 Bel.), LexerHW 2, 254 (phlegunge)
*pflenze?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pflanze; W.: nhd. DW-
pfliht, pflihte, phliht, phlihte, pliht, plith, mhd., st. F.: nhd. Fürsorge, Pflege, Obhut, Aufsicht, Dienst, Obliegenheit, Sitte, Pflicht (F.) (1), Aufgabe, Umgang, Anteil, Verkehr, Teilnahme, Gemeinschaft, Teil, Teilhabe, Anteilhaben, Besitz, Gesinnung, Zuneigung, Neigung, Treue, Verpflichtung, Erfüllung, Wahrung, Recht, Forderung, Entscheidung, Art (F.) (1), Weise (F.) (2), Anspruch; Vw.: s. ane-, bī-, burgære-*, dienest-, dinc-, eides-, eit-, ge-, hove-, lant-, lēhen-, lībes-, mite-, sunder-, über-, un-, ur-, ver-, vröuden-, wider-, zent-*, zuo-; Hw.: s. pflihte; vgl. mnl. plicht, mnd. plicht (1); Q.: TrSilv, Heimesf, Ren, RWh, RWchr5, ErzIII, LvReg, Enik, TürlWh, Brun, HTrist, GTroj, Vät, Gund, SHort, Kreuzf, HvNst, Apk, WvÖst, Ot, BDan, Hiob, EvSPaul, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerI, JvFrst1, Teichn, SAlex, WernhMl, Pilgerf (FB phliht), Albrecht, Beh, Bit, BuchdRügen, Cp, Elis, Frauentrost, Freid, Hadam, Hardegger, Hausen, Heimesf, Helmbr, Herb, JerAd, JvR, JvW, Krone, KvT, KvWAlex, KvWEngelh, KvWHerzm, KvWschwanr, KvWSilv, KvWTroj, KvWTurn, Kzl, LobSal, Loheng, Mai, MargW, Martina, Mügeln, NP, NvJer, Obernb, Parz, PassIII, Reinfr, Reinm, Renner, StrAugsb, StRBern, StrBsb, Suchenw, Te, TSchreiber, Tu, Urk, UvS, UvZLanz, Virg, VMos (1130/1140), Walth, Warnung, We, Wh; E.: ahd. pfliht* 4, phliht*, st. F. (i), Fürsorge, Sorgfalt, Obhut; W.: nhd. Pflicht, F., Pflicht (F.) (1), DW 13, 1752; R.: pfliht nemen: nhd. Anstoß nehmen; R.: in leides pfliht: nhd. in Schmerzen; R.: in troumes pfliht: nhd. im Traum; R.: geselliclichiu pfliht: nhd. Liebesakt; R.: girlichiu pfliht: nhd. Habgier; R.: gewaltes pfliht: nhd. Gewalt; R.: ane pfliht: nhd. auf eigene Faust; L.: Lexer 159c (phliht), Lexer 436b (pfliht), Lexer 436c (pfliht), Hennig (pfliht), LexerHW 2, 254 (phliht), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 506b (phliht), DRW
pflihtære, phlihtære, mhd., st. M.: nhd. „Pflichter“, Pflegender, Anteil Habender; Hw.: vgl. mnl. plichter, mnd. *plichtære?; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pfliht; W.: nhd. (ält.) Pflichter, M., Pflichter, Anteil Habender, DW 13, 1763; R.: sæleden pflihtære: nhd. Glücklicher; L.: Lexer 159c (phlihtære), Hennig (pflihtære), LexerHW 2, 254 (phlihtære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511a (phlihtære)
pflihte*, phlihte, mhd., sw. F.: nhd. Schiffsschnabel; ÜG.: lat. prora Gl; Vw.: s. sent-; Hw.: s. pfliht; vgl. mnl. plecht, mnd. plicht (2); Q.: Craun (1220/1230), Gl; E.: ahd. pflihta 6, phlihta*, sw. F. (n), Schutzdach im Vorderschiff, Schiffsschnabel, Vorderschiff; germ. *plehtō, st. F. (ō), Verdeck, Pflicht (F.) (2); s. lat. plecta, F., geflochtene Leiste; vgl. lat. plectere, V., flechten, ineinander flechten; idg. *plek̑-, V., flechten, wickeln, Pokorny 834; idg. *pel- (3a), V., falten, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159c (phlihte), Hennig (pflihte), LexerHW 2, 255 (phlihte)
pflihten* (1), phlihten, mhd., sw. V.: nhd. „pflichten“, sich halten an, sich richten nach, Anteil nehmen, sich beteiligen, sich verbinden, sich verbünden mit, sich verpflichten zu, streben nach, sorgen für, sich stellen gegen, hingeben an, übergeben (V.), verbinden, sich verpflichten, sich halten, einrichten, in Dienst übergeben (V.), in Besitz übergeben (V.), verpflichten; Vw.: s. be-*, en-*, ge-, ver-; Hw.: vgl. mnd. plichten (1); Q.: RWchr5, HvNst, WvÖst, Ot, EvB, Minneb, MinnerI, Teichn (FB phlihten), Dietr, ErnstD, Hadam, HvMelk (1150-1190), Karlmeinet, LivlChr, Loheng, Mai, Martina, Parz, PassI/II, PassIII, Rab, Reinfr, Ren, Renner, RvZw, Serv, Teichn, Tund, Walth, Wh; E.: s. pfliht; W.: nhd. (ält.) pflichten, sw. V., pflichten, sich woran beteiligen, sich verbinden, sich verpflichten, in den Dienst übergeben (V.), in den Besitz übergeben (V.), DW 13, 1763; L.: Lexer 159c (phlihten), Hennig (pflihten), LexerHW 2, 255 (phlihten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 510a (phlihte), LexerN 3, 339 (phlihten)
pflihten* (2), phlihten, mhd., st. N.: nhd. Verpflichten, Anteilnehmen; Q.: ErnstD (2. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pflihten* (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 255 (phlihten)
pflihtet*, phlihtet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „pflichtet“, verpflichtet; Q.: Parad (1300-1329) (FB phlihtet); E.: s. pflihte; W.: nhd. DW-
pflihtgeselle, phlihtgeselle*, mhd., sw. M.: nhd. „Pflichtgeselle“, Geselle in der Pflicht; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pfliht, geselle; W.: nhd. DW-; R.: des grāles pflihtgeselle: nhd. Gralsritter; L.: Hennig (pflihtgeselle), LexerHW 2, 255 (phlichten), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 30 (pflihtgeselle)
pflihtic, pflihtec, phlihtic, mhd., Adj.: nhd. pflichtig, schuldig, verpflichtet; ÜG.: lat. solitus Gl; Vw.: s. dienest-*, dinc-, īn-, un-, zent-*, zuo-*; Hw.: vgl. mnd. plichtich; Q.: DSp, Apk, EckhII, Parad, Macc (FB phlihtic), Chr, Gl, HNI, Kulm, NvJer, PassI/II, PassIII, Tuch, Urk (1227); E.: s. pfliht; W.: nhd. pflichtig, Adj., pflichtig, verbunden, verpflichtet, schuldig, DW 13, 1765; L.: Lexer 160a (phlihtic), Hennig (pflihtec), WMU (phlihtic 2 [1227] 6 Bel.), LexerHW 2, 255 (phlihtic), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 510a (phlihtec)
*pflihticheit?, mhd., st. F.: nhd. Pflichtigkeit; Vw.: s. zuo-; E.: s. pflihtic, heit; W.: nhd. Pflichtigkeit, F., Pflichtigkeit, DW 13, 1766
pflihticlich*, pflihteclich, phliticlich*, mhd., Adj.: nhd. pflichtiglich, verpflichtend; Q.: JvFrst (1340-1350) (FB phlihticlich); E.: s. pflihtic; W.: nhd. pflichtiglich, Adj., pflichtiglich, verbunden, DW 13, 1766; L.: Lexer 436c (pflihteclich)
*pflihtigen?, *phlihtegen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. be-; E.: s. pfliht; L.: LexerHW 2, 256 (phlihtigen)
pflihtlōs*, phlihtlōs, mhd., Adj.: nhd. pflichtlos, ohne Verbindlichkeit seiend; Q.: LexerHW (1449); E.: s. pfliht, lōs; W.: nhd. pflichtlos, Adj., pflichtlos, pflichtfrei, ohne Verbindlichkeit seiend, DW 13, 1766; L.: Lexer 160a (phlihtlōs), LexerHW 2, 256 (phlihtlôs)
pflihttac*, phlihttac, mhd., st. M.: nhd. „Pflichttag“, Gerichtstag?; ÜG.: lat. dies iuridicus Gl; Hw.: vgl. mnl. pleytdagh, mnd. plichtdach; Q.: Gl (15. Jh.); I.: Lüt. lat. dies iuridicus; E.: s. pfliht, tac; W.: nhd. Pflichttag, M., „Pflichttag“, DW 13, 1768; L.: LexerHW 2, 256 (phlihttac), DRW
pflihtteil, phlihtteil, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pflichtteil“, Anteil, Gemeinschaft; Q.: StRMeran (14. Jh.); E.: s. pfliht, teil; W.: nhd. Pflichtteil, M., Pflichtteil, Teil der Pflicht, pflichtmäßiger Erbteil, DW 13, 1768 (Pflichttheil); L.: Lexer 160a (phlihttteil), LexerHW 2, 256 (phlihtteil), Benecke/Müller/Zarncke III, 22a (pflihtteil)
*pflihtunge?, *phlihtunge?, mhd., st. F.: Vw.: s. ver-; E.: s. pflihten* (1)
pflihtzol*, phlihtzol, mhd., st. M.: nhd. „Pflichtzoll“; Q.: Urk (1427); E.: s. pfliht, zol (3); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 256 (phlihtzol)
pfloc*, phloc, mhd., st. M.: nhd. Pflock; Hw.: vgl. mnd. pluk; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phloc), SchöffIglau, Suchenw, Tuch; E.: Herkunft unklar, vielleicht von germ. *pleggu-, *plegguz, st. M. (u), Pflock; W.: nhd. Pflock, M., Pflock, kurzer zugespitzter Pfeil, starker hölzerner Nagel, DW 13, 1769; L.: Lexer 160a (phloc), LexerHW 2, 256 (phloc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511b (phloc)
pflocke*, phlocke, mhd., sw. M.: nhd. Pflocke; E.: Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Pflocke, M., F., Pflocke, Flocke, Schneeflocke, DW 13, 1770; L.: Lexer 160a (phlocke)
pflockelīn*, phlockelīn, mhd., st. N.: nhd. Pflöcklein, kleiner Pflock; ÜG.: lat. paxillus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. paxillus?; E.: s. pfloc*, *līn? (2); W.: nhd. Pflöcklein, N., Pflöcklein, DW 13, 1771; L.: LexerHW 2, 256 (phlockelîn)
pflocken (1), mhd., sw. V.: nhd. „pflocken“; Vw.: s. īn-, ver-; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfloc*; W.: s. nhd. (ält.) pflöcken, sw. V., pflöcken, mit einem Pflock versehen (V.), mit Pflöcken befestigen, DW 13, 1770
pflocken (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken
pflöcken*, phlöcken, mhd., sw. V.: nhd. „blöcken“ (?); Q.: Cranc (1347-1359) (FB phlöcken); E.: s. lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 256 (phlöcken)
*pflohten?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. vlehten; W.: nhd. DW-
pflūc, pflüec, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc
*pflückære?, *pflücker?, mhd., st. M.: nhd. „Pflücker“; Vw.: s. hopfen-*, rōsen-*; Hw.: vgl. mnd. plückære*; E.: s. pflücken; W.: nhd. Pflücker, F., Pflücker, DW 13, 1773
pflückærinne*, phlückerinne, mhd., st. F.: nhd. „Pflückerin“; Q.: Pilgerf (1390?) (FB phlückerinne); E.: s. pflücken; W.: nhd. Pflückerin, F., Pflückerin, DW-
pflücken*, phlücken, pflocken, pflocken, mhd., pflocken, mmd., sw. V.: nhd. pflücken; ÜG.: lat. carpere Gl; Vw.: s. abe-, be-*, ūz-, zer-; Hw.: vgl. mnl. plocken, mnd. plücken (1); Q.: Lilie (1267-1300) (plucken) (FB phlücken), EvBeh, Gl, Karlmeinet, LivlChr, StRHeiligenst; E.: s. ahd. pflokkōn* 1, phlockōn*, sw. V. (2), pflücken; germ. *plukk-, sw. V., pflücken; s. lat. piluccāre, V., pflücken; vgl. lat. pilāre, V., Haare ausraufen, enthaaren, Kluge s. u. pflücken; lat. pilus, M., Haar (N.); idg. *pilo-, Sb., Haar (N.), Pokorny 830; W.: nhd. pflücken, sw. V., pflücken, spitz angefasst ausziehen, DW 13, 1771; L.: Lexer 160a (phlücken), LexerHW 2, 256 (phlüegen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511b (phlücke), LexerN 3, 339 (phlücken); Son.: plucken, ndrh.
pflückerinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflückærinne*
pflüegen*, phlüegen, mhd., sw. V.: nhd. pflügen; Hw.: vgl. mnd. plȫgen; Q.: Hätzl (1471), WeistGr; E.: s. phluoc; W.: nhd. pflügen, sw. V., pflügen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phlüegen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513a (phlüege)
*pflūhezen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pflūm, pflūme, phlūm, vlūm, phlūme, vlūme, flūmen, mhd., st. M., sw. M., st. F., sw. F.: nhd. Strom; Q.: Pal, Suol, RqvI, Heimesf, Ren, RAlex, RWchr, Enik, Gund, Apk, WvÖst, Ot, Hawich (FB phlūm), Albrecht, En, Eracl, JTit, Krone, Kudr, KvWGS, LAlex (1150-1170), MarLegPass, TürlWh, UvTürhTr, WälGa, Wh; I.: Lw. lat. flūmen; E.: s. lat. flūmen, N., fließende Wassermenge, Flut, fließendes Gewässer, Strömung, Strom; vgl. idg. *bʰleu-, V., aublasen, schwellen, strotzen, fließen, Pokorny 158; idg. *bʰel- (3), *bʰlē-, V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phlūm), Hennig (pflūm), LexerHW 2, 256(phlûm), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511b (phlûm), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511b (phlûme), LexerN 3, 339 (phlûm)
pflūmbette*, phlūmbette, mhd., st. N.: nhd. „Pflaumbett“, Federbett; ÜG.: lat. plumacium Gl; Q.: Gl, Rcsp (1465); E.: s. pflūme* (1), bette (1); W.: nhd. (ält.) Pflaumbett, N., „Pflaumbett“, Federbett, DW 13, 1731; L.: LexerHW 2, 257 (phlûmbette), LexerN 3, 339 (phlûmbette)
pflūmboum*, phlūmboum, mhd., st. M.: nhd. „Pflaumbaum“, Pflaumenbaum (?); ÜG.: lat. prunus Gl; Hw.: vgl. mnl. proomboom, mnd. plūmbōm; Q.: Enik (um 1272) (FB phlūmboum), Gl; E.: s. pflūm, boum; W.: nhd. (ält.) Pflaumbaum, M., Pflaumbaum, Pflaumenbaum, DW 13, 1730; L.: LexerHW 2, 257 (phlûmboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 228b (phlûmboum)
pflūme* (1), phlūme, plūme, mhd., sw. F.: nhd. „Pflaume“ (F.) (1), Flaumfeder; ÜG.: lat. pluma Gl; Hw.: s. plūme; vgl. mnd. plūme (2); Q.: HvNst (FB phlūme), Gl, Karlmeinet, LAlex (1150-1170); I.: Lw. lat. plūma; E.: s. lat. plūma, F., Feder; vgl. idg. *pleus-, V., Sb., rupfen, Flocke, Feder, Haar (N.), Vlies, Pokorny 838; idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985; W.: nhd. (ält.) Pflaume, F., Pflaume (F.) (1), Flaum, Feder, DW 13, 1729, vgl. nhd. Flaum, M., Flaum, DW 3, 1735, DW2 9, 586; L.: Lexer 160a (phlūme), Hennig (plūme), LexerHW 2, 257 (phlûme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 512a (phlûme), II/1, 523b (plūme)
pflūme* (2), phlūme, mhd., sw. F.: nhd. Pflaume (F.) (2); ÜG.: lat. prunum Gl, VocOpt; Vw.: s. ros-; Hw.: vgl. mnd. plūme (2); Q.: Chr, Gl, VocOpt, Wh (um 1210), WvÖst; I.: Lw. lat. prūnum; E.: s. lat. prūnum, N., Pflaume; vgl. lat. prūnus, F., Pflaumenbaum; gr. προύνη (proúnē), F., Pflaumenbaum; wohl Lehnwort aus Kleinasien; W.: nhd. Pflaume, F., Pflaume (F.) (2), DW 13, 1730; L.: Lexer 160a (phlūme), LexerHW 2, 257 (phlûme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 511b (phlûme)
pflūmelīn*, phlūmelīn, mhd., st. N.: nhd. Pfläumlein, Pfläumchen; Q.: Kreuzf (1301) (FB phlūmelīn); E.: s. pflūme, līn; W.: nhd. Pfläumlein, N., Pfläumlein, DW 13, 1732
pflūmen*, phlūmen, mhd., sw. V.: nhd. „pflaumen“, ein Bett machen; Hw.: vgl. mnl. plumen, mnd. plūmen; Q.: Elis (um 1300); E.: s. pflūme* (1); W.: nhd. (ält.) pflaumen, sw. V., pflaumen, flaumen, Federn ausrupfen, Fäserchen reinigen, DW 13, 1730; L.: Lexer 160a (phlūmen), LexerHW 2, 257 (phlûmen)
pflūmensaf*, phlūmensaf, pfrūmensaf*, phrūmensaf, mhd., st. N.: nhd. Pflaumensaft, Schlehensaft; ÜG.: lat. (acacia) Gl, sucus prunellarum Gl; Hw.: vgl. mnd. plūmensap; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. sucus prunellarum; E.: s. pflūme* (2), saf; W.: nhd. Pflaumensaft, N., Pflaumensaft, DW 13, 1731; L.: LexerHW 2, 257 (phlûmensaf), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 13b(phlûmensaf), Glossenwörterbuch 463b (phrūmensaf), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 277 (phlûmensaf), EWAhd 6, 1459, Benecke/Müller/Zarncke II/2, 13b (phlûmensaf)
pflūmenstrickære*, phlūmenstricker, mhd., st. M.: nhd. „Pflaumenstricker“, Seidenweber?; ÜG.: lat. plumarius Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. plumarius; E.: s. pflūme (1), stricken; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 257 (phlûmenstricker)
pflūmenzaher*, phlūmenzāher, phrūmenzāher, phrūmenzār, phlūmenzār, mhd., st. M., st. F.: nhd. „Pflaumenzähre“, Pflaumengummi, Pflaumenharz, Schlehensaft für Gummi?; ÜG.: lat. (gummi arabicum) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. pflūme* (2), zaher; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (phrūmenzāher), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 277 (phlûmenzaher), EWAhd 6, 1459
pflūmīt*, phlūmīt, plūmīt, mhd., st. N.: nhd. Sitzkissen, Federkissen; Q.: Suol, RqvI, Ren, RAlex, Ot (FB phlūmīt), JTit, Parz (1200-1210), Wh, WvE; E.: s. mlat. plūmātium?, N., Federkissen?; vgl. lat. plūma, F., Feder; vgl. idg. *pleus-, V., Sb., rupfen, Flocke, Feder, Haar (N.), Vlies; idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phlūmīt), Hennig (pflūmīt), LexerHW 2, 257 (phlûmît), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 512a (phlumît), II/1, 523b (plumît)
pflūmküssen*, phlūmküssen, phlūmkussen, phlūmküsse, mhd., st. N.: nhd. „Pflaumküssen“, Federkissen; ÜG.: lat. plumacium Gl; Q.: GTroj (1270-1300) (FB phlūmkussen), Gl; I.: Lüt. lat. plumacium; E.: s. pflūm, küssen (1); W.: nhd. (ält.) Pflaumkissen, N., Pflaumkissen, mit Pflaumfedern gestopftes Kissen, DW 13, 1732 (Pflaumküssen); L.: LexerHW 2, 257 (phlûmkussen), EWAhd 6, 1458, Glossenwörterbuch 462b (phlūmküssen)
pflumpfen, mhd., sw. V.: Vw.: s. plumpfen
*pflumsen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. er-; E.: Herkunft ungeklärt?
pflūmvedere, pflūmvedre, flūmvedre, phlūmvedere, flumveder, mhd., st. F.: nhd. „Pflaumfeder“, Flaumfeder; ÜG.: lat. pluma Gl; Hw.: vgl. mnd. plūmevēdere*; Q.: Seuse (1330-1360) (sw. F.) (flumveder) (FB phlūmvedere), Gl; E.: ahd. pflūmfedera 2, phlūmfedera*, pflūmfedara*, phlūmfedara*, st. F. (ō), Flaumfeder; s. mhd. pflūme (1), vedere; W.: nhd. (ält.) Pflaumfeder, F., Pflaumfeder, Flaumfeder, DW 13, 1732; W.: s. nhd. Flaumfeder, F., Flaumfeder, DW 3, 1736, DW2 9, 586; L.: Hennig (pflūmvedre), LexerHW 2, 257 (phlûmvedere), Benecke/Müller/Zarncke III, 287b (pflûmvedere)
pflūmvederīn, phlūmvederīn, mhd., Adj.: nhd. „pflaumfedern“, mit Daunen gefüllt, mit Flaumfedern gefüllt; Q.: LexerHW (1350); E.: s. pflūme* (1), vedere, vederīn; W.: s. nhd. (ält.) pflaumfedern, Adj., pflaumfedern, mit Flaumfedern gefüllt, DW 13, 1732; L.: Hennig (pflūmvederīn), LexerHW 2, 257 (phlûmvederîn), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 278 (phlûmvederîn), EWAhd 6, 1457
pflūmvederküssen*, phlūmvederkussen, pflūmfederküssen*, mhd., st. N.: nhd. Federkissen; ÜG.: lat. plumacium Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pflūmvedere, küssen (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 257 (phlûmvederkussen), LexerN 3, 339 (phlûmvederkussen)
pflūmvedre, mhd., st. F.: Vw.: s. pflūmvedere
pfluoc*, phluoc, pflūc, pflüec, plūc, mhd., st. M.: nhd. Pflug, Pflüger, Geschäft, Gewerbe, Einkommen, Lebensunterhalt; ÜG.: lat. aratrum VocOpt; Vw.: s. āhte-, erbe-, himel-*, satel-, vurch-; Hw.: vgl. mnl. ploech, mnd. plōch; Q.: Ren, RWchr5, ErzIII, Enik, DSp, SGPr, GTroj, Vät, HvBurg, HvNst, Ot, BDan, KvHelmsd, EvB, EvA, Tauler (FB phluoc), Ack, AHeinr, Albrecht, Alex, Berth, Freid, HeidinIII, Helbl, JTit, Jüngl, KvWTroj, Litan (nach 1150), Martina, Mühlh, Neidh, Parz, ReinFu, Renner, RvEBarl, SchwSp, Teichn, Urk, VocOpt, Zitt; E.: ahd. pfluog 23, phluog*, st. M. (a?, i?), Pflug; germ. *plōga- (2), *plōgaz, st. M. (a), Pflug; s. vorröm. *plog-; von idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985, EWAhd 6, 1459; weniger von vgl. idg. *u̯elk- (1), V., ziehen, Pokorny 1145?; idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144?; W.: nhd. Pflug, M., Pflug, DW 13, 1773; L.: Lexer 160a (phluoc), Hennig (pfluoc), WMU (phluoc 406 [1280] 13 Bel.), LexerHW 2, 257 (phluoc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 512a (phluoc), LexerN 3, 339 (phluoc)
pfluocgeschirre*, phluocgeschirre, mhd., st. N.: nhd. Pfluggeschirr, Ackergeschirr; Q.: WeistGr (1351); E.: s. pfluoc*, geschirre; W.: nhd. Pfluggeschirre, N., Pfluggeschirr, Ackergeschirr, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluocgeschirre), LexerN 3, 339 (phluocgeschirre)
pfluocgrindel*, phluocgrendel, mhd., st. M.: nhd. „Pfluggrendel“, Pflugbalken; Q.: WeistGr (Ende 14. Jh./1429); E.: s. pfluoc, grindel; W.: nhd. (ält.) Pfluggrendel, M., „Pfluggrendel“, Pflugbalken, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluocgrendel)
pfluochabære*, phluochaber, mhd., st. M.: nhd. „Pflughaber“, Pflüger; ÜG.: mlat. burista Gl, stivarius Gl; Hw.: vgl. mnd. plōchhōldære*; Q.: Gl (15. Jh.?); W.: nhd. (ält.) Pflughaber, M., Pflughaber“, Pflüger, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluochaber)
pfluochaltære*, phluochalter, mhd., st. M.: nhd. „Pflughalter“, Pflüger; ÜG.: mlat. stivarius Gl; Hw.: vgl. mnd. plōchhōldære*; Q.: Gl (15. Jh.?); W.: nhd. (ält.) Pflughalter, M., Pflughalter“, Pflüger, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluochalter)
pfluochaltærinne*, phluochalterin, mhd., st. F.: nhd. „Pflughalterin“, Pflügerin; ÜG.: mlat. stivaria Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluochaltære*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 258 (phluochalterin)
pfluochoubet, phluochoubet, mhd., st. N.: nhd. Pflughaupt, Pflugsterz; Hw.: vgl. mnl. ploechhovet, mnd. plōchhȫvet; Q.: WeistGr (1420); E.: s. ahd. pfluoghoubit* 24, pfluogeshoubit*, phluogeshoubit*, st. N. (a), Pflughaupt, Pflugsterz, Scharbaum; s. mhd. pfluoc*, houbet (1); W.: nhd. Pflughaupt, N., Scharbaum, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluochoubet), Benecke/Müller/Zarncke I, 719b (pfluochoubet), Lexern 3, 339 (phluochoubet)
pfluocīsen, phluocīsen, plūcīsen, mhd., st. N.: nhd. Pflugeisen, Pflugschar; ÜG.: lat. vomer Gl; Hw.: s. pfluocīser; vgl. mnd. plōchīsern; Q.: Gl, Herb (1190-1200), PassI/II, WeistGr; E.: s. phluoc, īsen; W.: nhd. Pflugeisen, N., Pflugeisen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phluocīsen), Hennig (pfluocīsen), LexerHW 2, 258 (phluocîsen), Benecke/Müller/Zarncke I, 756b (pfluocîsen)
pfluocīser, phluocīser, mhd., st. N.: nhd. Pflugeisen, Pflugschar; Hw.: s. pfluocīsen; Q.: PrLeys (Ende 12. Jh.); E.: s. phluoc, īser; W.: s. nhd. Pflugeisen, N., Pflugeisen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phluocīsen), Hennig (pfluocīsen), LexerHW 2, 258 (phluocîser), Benecke/Müller/Zarncke I, 757b (pfluocîser)
pfluockneht*, phluockneht, mhd., st. M.: nhd. Pflugknecht; Hw.: vgl. mnd. plōchknecht; Q.: StRBrünn (13./14. Jh.); E.: s. W.: nhd. Pflugknecht, M., Pflugknecht, DW 13, 1782; L.: LexerHW 2, 258 (phluockneht)
pfluocrat, phluocrat, mhd., st. N.: nhd. Pflugrad, Rad am Pflug; Hw.: vgl. mnd. plōchrat; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. pfluoc, rat; W.: nhd. Pflugrad, N., Pflugrad, DW 13, 1782; L.: Lexer 436c (pfluocrat), LexerHW 2, 258 (phluocrat), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 560a (pfluocrat)
pfluocreht*, phluocreht, mhd., st. N.: nhd. Pflugrecht; Q.: Urk (13. Jh.); E.: s. pfluoc, reht; W.: nhd. Pflugrecht, N., Pflugrecht, DW 13, 1783; L.: WMU (pfluocreht N816 [13. Jh.] 1 Bel.), LexerHW 2, 258 (phluocreht), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 626b (phluocreht); Son.: Abgabe für die Erlaubnis einer Bebauung eines Grundstückes
pfluocriester*, phluocriester, mhd., st. M.: nhd. „Pflugriester“, Pflugsterz; ÜG.: lat. buris Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluoc, riester; W.: nhd. Pflugriester, M., „Pflugriester“, Pflugsterz, DW 13, 1783; L.: LexerHW 2, 258 (phluocriester)
pfluocrigel*, phluocrigel, mhd., st. M.: nhd. „Pflugriegel“, Pflugsterz; ÜG.: lat. buris Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluoc, rigel; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 258 (phluocrigel)
pfluocrinne*, phluogrinne, mhd., sw. F.: nhd. „Pflugrinne“, Furche, Ackerfurche; ÜG.: lat. sulcus Gl; Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfluoc*, rinne; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 462b (phluogrinne), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 281 (phluogrinna), EWAhd 6, 1466
pfluocroubære*, phluocrouber, mhd., st. M.: nhd. Pflugräuber; Hw.: vgl. mnd. plōchrōvære*; Q.: DRW (1358), StRPrag; E.: s. pfluoc, roubære; W.: nhd. Pflugräuber, M., Pflugräuber, DW 13, 1783; L.: LexerN 3, 339 (phluocrouber), DRW
pfluocschar, phluocschar, mhd., st. F.: nhd. Pflugschar; ÜG.: lat. vomer Gl; Hw.: vgl. mnd. plōchschār; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluoc, schar (2); W.: nhd. Pflugschar, N., Pflugschar, DW 13, 1783; L.: LexerHW 2, 258 (phluocschar), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 151b (pfluocschar)
pfluocsech*, phluochseche, mhd., st. N.: nhd. „Pflugsech“, Pflugsterz; ÜG.: lat. dentale Gl, vomer Gl; Hw.: vgl. mnd. plōchsek; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluoc, sech; W.: nhd. Pflugsech, N., „Pflugsech“, Pflugsterz, DW 13, 1784; L.: LexerHW 2, 258 (phluocseche), LexerN 3, 339 (phluocseche)
pfluocsterz, phluocsterz, mhd., st. M.: nhd. Pflugsterz; ÜG.: lat. buris Gl, Voc, stiva Gl; Hw.: vgl. mnl. ploechstert, mnd. plōchstērt; Q.: Gl, Voc (1429); E.: s. ahd. pfluogsterz* 1, phluogsterz*, st. M. (a?, i?), Pflugsterz; s. mhd. pfluoc, sterz; W.: nhd. Pflugsterz, M., Pflugsterz, Sterz des Pfluges, Hauhechel, DW 13, 1784; L.: LexerHW 2, 259 (phluocsterz), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 646a (pfluocsterz)
pfluocswanz*, phluocswanz, mhd., st. M.: nhd. „Pflugschwanz“, Pflugsterz; ÜG.: lat. stiva Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfluoc, swanz; W.: nhd. (ält.) Pflugschwanz, M., „Pflugschwanz“, Pflugsterz, DW 13, 1784; L.: LexerHW 2, 289 (phluocswanz)
pfluocwīse*, phluocwīse, mhd., st. F.: nhd. „Pflugweise“, Name eines Tones (M.) (2); Q.: Kolm (um 1460); E.: s. pfluoc, wīse (5); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phluocwîse)
pfluogære*, phluoger, mhd., st. M.: nhd. Pflüger, Ackerbauer oder Pflugmacher; Hw.: vgl. mnd. plȫgære*; Q.: Urk (1283); E.: s. pfluoc; W.: nhd. Pflüger, M., Pflüger, DW 13, 1780; L.: WMU (phluoger 607 [1283] 4 Bel.), LexerHW 2, 259 (pluoger)
pfluogelīn*, phluogelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pflüglein“, kleiner Pflug; Q.: Urk (1295); E.: s. pfluoc; W.: nhd. (ält.) Pflüglein, N., „Pflüglein“, kleiner Pflug, DW 13, 1782; L.: WMU (phluogelīn N676 [1295] 1 Bel.)
pfluogeszagel*, phluogeszagel, mhd., st. M.: nhd. Pflugsterz, Krummholz am Pflug; ÜG.: lat. stiva Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. pfluoc*, zagel (1); W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 462b (phluogeszagel), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 281 (phuogeszagel), EWAhd 6, 1456
pfluogide*, phluogide, phluogit, mhd., st. N.: nhd. Pflugochsen; Q.: LexerHW (1433); E.: s. pfluoc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phluogide), LexerHW 2, 259 (phluogide)
pfluogit*, phluogit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide
pflupfling*, phlupfling, mhd., Adv.: nhd. unvermerkt, plötzlich; Q.: Ack (nach 1400); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 339 (phlupfling)
*pfnæhte?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pfnæhten, pfnehen; W.: nhd. DW-
pfnāsen* (1), phnāsen, mhd., sw. V.: nhd. schnauben; Hw.: s. pfnūsen; Q.: LS, Ren (nach 1243), TürlWh; E.: s. pfnehen; W.: s. nhd. (ält.) pfnausen, sw. V., pfnausen, DW 13, 1786; L.: Lexer 160a (phnāsen), LexerHW 2, 259 (phnāsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnâse)
pfnāsen* (2), phnāsen, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); Q.: TürlWh (nach 1270) (FB phnāsen); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-
pfnast*, phnast, phnāst, mhd., st. M.: nhd. Schnauben (N.), Dampf (M.) (1), Dunst; Q.: Teichn (FB phnast), Hätzl, Parz (1200-1210); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnast), Hennig (pfnast), LexerHW 2, 259 (phnast), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnâst), LexerN 3, 339 (phnast)
*pfnaster?, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); Vw.: s. ge-*; E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-
pfnehe*, phnehe, mhd., sw. M.: nhd. Engbrüstigkeit, Schweratmigkeit, Aufstoßen; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnehe), LexerHW 2, 259 (pfnehe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnehe)
pfnehen (1), phnehen, vnehen, mhd., st. V.: nhd. „pfnechen“, heftig atmen, keuchen, stöhnen, schnauben, gieren, schnell atmen, schluchzen; Hw.: s. pfneschezen; Q.: BdN, Serv (um 1190), PassIII, Wildon; E.: ahd. fnehan 15, st. V. (5), schnauben, keuchen, hauchen, gierig trachten auf; germ. *fnehan, st. V., atmen, schnauben, schnaufen; s. idg. *pneu-, V., keuchen, atmen, Pokorny 838; W.: nhd. (bay./österr.) pfnechen, st. V., pfnechen, schnauben, keuchen, DW 13, 1786, nhd. (bay./steir.) pfnechen, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Schmeller 1, 451, Unger/Khull 79, (kärnt.) pfnechn, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Lexer 25, (tirol.) pfnēchen, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Schöpf 500; L.: Lexer 160a (phnehen), Hennig (pfnehen), LexerHW 2, 259 (phnehen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513a (phnihe)
pfnehen* (2), phnehen, mhd., st. N.: nhd. Weinen, Keuchen; Q.: Krone (um 1230); E.: s. pfnehen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phnehen)
pfneschen* (1), phneschen, mhd., sw. V.: nhd. schnell atmen, keuchen, schnauben, seufzen; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.), Myst; E.: s. pfneschezen*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phneschen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnesche), LexerN 3, 339 (phneschen)
pfneschen* (2), phneschen, mhd., st. N.: nhd. Keuchen, Schnauben, Seufzen; Q.: JTit (1. Viertel 13. Jh.), Myst; E.: s. pfneschezen*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phneschen)
pfneschezen*, phneschezen, phnechzen, phneschen, phnesten, mhd., sw. V.: nhd. kurz und stoßweise atmen, keuchen, schnell atmen, schnauben, schluchzen; ÜG.: lat. anhelare Gl; Hw.: s. pfnehen; Q.: SHort (nach 1298) (phnechzen) (FB phneschezen), Gl; E.: ahd. fneskezzen* 7, fnescezzen*, sw. V. (1a), keuchen, schluchzen, röcheln; vgl. germ. *fnas-, sw. V., schnauben; germ. *fnesan, sw. V., schnauben, niesen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnechzen), LexerHW 2, 259 (phneschezen)
pfnessunge*, phnessunge, mhd., st. F.: nhd. Acheron, Funkenstieben; Q.: Lucid (1190-1195) (FB phnessunge); E.: s. pfnehessunge (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnessunge)
pfnesten*, phnesten, mhd., sw. V.: nhd. schnauben; Q.: HvNst (um 1300) (FB phnesten); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phnesten)
pfnist*, phnist, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust*
pfniu*, phniu, mhd., Interj.: nhd. pfniu; Q.: Helbl (1290-1300); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phniu)
pfniusel*, phniusel, phiusel, mhd., st. M.: nhd. Schnupfen; ÜG.: lat. catarrhus Gl; Q.: Gl (1487); E.: s. pfnehen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phniusel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnisel)
pfnuht*, phnuht, phnutz, mhd., st. M., F.: nhd. Schnauben (N.); Q.: Gl, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfnehen (1); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnuht), LexerHW 2, 259 (phnuht)
*pfnuhten? (1), mhd., V.: nhd. „schnauben“; E.: s. pfnehen (1); W.: nhd. DW-
pfnuhten (2), phnuhten*, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfnuhten)
pfnurren*, phnurren, mhd., sw. V.: nhd. anschwellen, schnurren, brummen, schnauben, wenden, an sich ziehen; Q.: BFrau, Hadam, Serv (um 1190); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnurren), LexerHW 2, 259 (phnurren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phnurre)
*pfnürsen?, mhd., V.: Vw.: s. zer-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 339 (phnürsen)
pfnūsen*, phnūsen, phūsen, mhd., sw. V.: nhd. „pfnausen“, niesen, schnauben, schnoppern, ohrenblasen, sich aufblähen; Hw.: s. pfnāsen; Q.: Dür, Helbl (1290-1300), Netz; E.: s. pfnehen; W.: nhd. (ält.) pfnausen, sw. V., pfnausen, DW 13, 1786; L.: Lexer 160a (phnūsen), LexerHW 2, 260 (phnûsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnûse)
pfnust*, phnust, pfnist*, phnist, mhd., st. M.: nhd. unterdrücktes Lachen; Q.: TvKulm (1331) (pfnist) (FB phnust), NvJer; E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnust), LexeHW 2, 2609 (phnust), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 513b (phnust)
pfnuten*, phnuten, mhd., sw. V.: nhd. anschnauben; Vw.: s. en-*; Q.: Ren (nach 1243), HvBurg (FB phnuten); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnuten), LexerHW 2, 260 (phnuten)
pfochsnīdære*, phochsnīder, pfeisnīder?, mhd., st. M.: nhd. Beutelschneider; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phochsnīder), LS; E.: s. snīdære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phochsnīder), LexerHW 2, 260 (phochsnîder), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 442b (pfeisnîder)
pfochsnīden*, phochsnīden, phahtsnīden?, mhd., st. N.: nhd. Beutelschneiderei, Beutelschneiden; Q.: BuchdRügen (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. snīden; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pfochsnīden), LexerHW 2, 260 (phochsnîden), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 439a (phahtsnîden)
pfōht*, phōht, mhd., st. M.: nhd. Kot; Q.: NvJer (1331-1341); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 260 (phôht)
pfolgære*, pholger, mhd., st. M.: nhd. „Pfolger“, Wäger, Waagemeister; Q.: StRPrag (14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; R.: stat pfolgære: nhd. Stadtwäger; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 339 (pholger), DRW
pforhūs*, phorhūs, mhd., st. N.: nhd. Kirchenvorhaus; E.: s. pforte, hūs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phorhūs)
pforipfuisch*, phoriphuisch, mhd., Interj.: nhd. pforipfuisch; Q.: Helbl (1290-1300); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 260 (phoriphuisch)
pforlouh, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrelouch*
pforre, pfarre, phorre, porre, mhd., sw. M.: nhd. Porree, Lauch; Hw.: vgl. mnd. por; Q.: BdN, Gl (12. Jh.?), JTit, LS, SalArz; E.: ahd. pforro 11, phorro, sw. M. (n), Lauch, Porree; germ. *porr-, Sb., Porree; s. lat. porrum, N., Schnittlauch, Lauch, Porree; idg. *pr̥so-?, Sb., Lauch, Pokorny 846; W.: s. nhd. Porree, sw. M., Porree, Lauch, DW 13, 2003 (Porre); L.: Lexer 160a (phorre), Hennig (pforre), LexerHW 2, 260 (phorre), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phorre), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525a (porre)
pforrelouch* 1, phorrelouh, pforlouh, mhd., st. M.: nhd. „Porreelauch“, Porree; ÜG.: lat. (sisimbrum) Gl; Q.: Gl (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pforre, louch; W.: s. nhd. Porreelauch, M., Porreelauch, Lauch, DW 13, 2003; L.: Glossenwörterbuch 462b (pforrelouch)
pforrensaf, phorrensaf*, mhd., st. N.: nhd. „Porreesaft“, Lauchsaft; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pforre, saf; W.: s. nhd. Porreesaft, M., Porreesaft, DW-; L.: Hennig (pforrensaf), LexerHW 2, 260 (phorrensaf), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 13b (phorrensaf)
pforrensouc*, phorrensouc, mhd., st. M.: nhd. Lauchsaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pforre, souc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 261 (phorrensouc)
pforte*, phorte, phorze, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pforte; Vw.: s. ge-, hinder-, holz-*, juden-, nider-*, ober-*, ōsten-, pferde-*, schirben-, stat-*, visch-, vore-*; Hw.: vgl. mnl. porte, mnd. pōrte (1); Q.: (F.) Hiob, EvB, (sw. F.) ErzIII, Parad (FB phorte), Damen, En (1187/1189), GrRud, Köditz, KvWGS, LS, Ren, Renner; E.: ahd. pforta* 24, phorta*, porta, porza, st. F. (ō), sw. F. (n), Pforte, Tor (N.), Tür; germ. *porta, F., Tor (N.); s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Pforte, F., Pforte, DW 13, 1787; L.: Lexer 160a (phorte), LexerHW 2, 261 (phorte, phorze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phorte)
pforte..., mhd.: Vw.: s. porte...
pförtelīn*, phörtelīn, mhd., st. N.: nhd. Pförtlein; Q.: HTrist (1285-1290), BDan, Cranc (FB phörtelīn), Brandan; E.: s. pforte, līn; W.: nhd. Pförtlein, N., Pförtlein, Pförtchen, DW 13, 1789; L.: LexerHW 2, 261 (phörtelîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phörtelîn), LexerN 3, 339 (phörtelîn)
*pforten?, *phorten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. be-; E.: s. pforte*
pfortenære*, phortenære, phortener, mhd., st. M.: nhd. Pförtner; ÜG.: lat. ostiarius Gl; Hw.: vgl. mnl. portenare, mnd. pōrtenære*; Q.: ErzIII (1233-1267), EvB, Minneb, Cranc (FB phortenære), Gl; E.: s. pforte; W.: nhd. Pförtner, M., Pförtner, Hüter der Pforte, Schließer der Pforte, Öffner der Pforte, DW 13, 1789; L.: Lexer 160a (phortenære), LexerHW 2, 261 (phortenære)
pforthūs, phorthūs, mhd., st. N.: nhd. „Pforthaus“, Säulenhalle; Hw.: vgl. mnd. pōrtehūs; Q.: EvB (1340) (FB phorthūs), HvFritzlHl; E.: s. pforte, hūs; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pforthūs), LexerHW 2, 261 (phorthûs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phorthûs)
pforzich*, phorzich, mhd., st. M.: nhd. Vorhalle einer Kirche, Vorhaus einer Kirche, Vorbau einer Kirche; ÜG.: lat. vestibulum Gl; Hw.: s. pforzichen*; vgl. mnd. portik; Q.: Enik (um 1272) (FB phorzich), Gl, Philipp, WvRh; E.: ahd. pforzih* 35, phorzih, st. M. (a), Halle, Vorhalle, Flur (M.); germ. *portik-, Sb., Vorhalle; s. lat. porticus, F., Säulengang, Vorhalle; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Pforzich, M., Vorhalle, Vorhof, DW 13, 1790; L.: Lexer 160a (phorzich), LexerHW 2, 261 (phorzich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514a (phorzich)
pforzichen*, phorzichen, vorzeichen, mhd., st. N.: nhd. Vorhalle einer Kirche, Vorhaus einer Kirche, Vorbau einer Kirche; ÜG.: lat. pastophorium Gl; Hw.: s. pforzich*; Q.: Gl (15. Jh.); E.: s. pforzich*; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 828a (phorzichen)
pfose*, phose, mhd., sw. M.: nhd. Beutel (M.) (1), Gürteltasche; Vw.: s. wehsel-; Q.: SHort (FB phose), Heinzel, Kolm, Minneb, LS, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: ahd. pfoso* 3, phoso, sw. M. (n), Säckchen, Beutel (M.) (1); germ. *pusō-, *pusōn, *pusa-, *pusan, sw. M. (n), Anschwellung, Beutel (M.) (1); vgl. idg. *beu- (2), *bu-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phose), Hennig (pfose), LexerHW 2, 261 (phose), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514b (phose)
pföselīn*, phöselīn, mhd., st. N.: nhd. kleine Gürteltasche, kleiner Beutel; Q.: Urk (1275); E.: s. pfose*; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phöselīn 241 [1275] 2 Bel.)
pfost*, phost, post, mhd., st. M.: nhd. Pfosten, Stütze, Balken; Hw.: s. pfoste; vgl. mnd. post (1); Q.: Minneb (FB phost), Chr, ClosChr, Gl, NvJer (1331-1341); E.: ahd. pfost* 1, phost*, st. M. (a?, i?), Pfosten; germ. *post-, Sb., Pfosten, Türpfosten; s. lat. postis, M., Pfosten, Pfeiler; vgl. idg. *pr̥-, Adv., Adj., hervor, vorn, erste, Pokorny 813?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: s. nhd. Pfosten, M., Pfoste, Pfosten, DW 13, 1790; L.: Lexer 160b (phost), LexerHW 2, 261 (phost), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514b (phost)
pfoste*, phoste, poste, mhd., sw. M.: nhd. Pfosten, Stütze, Balken; Hw.: s. pfost; Q.: Chr, Erlös (Anfang 14. Jh.), Gl, WeistGr; E.: ahd. pfosto* 1, phosto, sw. M. (n), Pfosten; germ. *post-, Sb., Pfosten, Türpfosten; s. lat. postis, M., Pfosten, Pfeiler; vgl. idg. *pr̥-, Adv., Adj., hervor, vorn, erste, Pokorny 813?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Pfosten, M., Pfoste, Pfosten, DW 13, 1790; L.: Lexer 160b (phoste), LexerHW 2, 261 (phost/phoste), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (poste)
pfote*, phote, mhd., st. F.: nhd. Pfote; Hw.: vgl. mnl. poot, mnd. pōte (1); Q.: Karlmeinet (1320-1340); E.: s. früh-rom. *pauta, F., Pfote; lautmalerisch, Kluge s. u. Pfote; W.: nhd. Pfote, F., Pfote, DW 13, 1791; L.: LexerHW 2, 261 (phote)
pfōten*, phōten, mhd., sw. V.: nhd. ?; Q.: PfzdHech (2. Hälfte 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 340 (phôten)
pfotigen*, photigen, mhd., sw. V.: nhd. quälen; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (photigen)
pfoube, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfāwe
*pfragære?, mhd., st. M.: nhd. Lebensmittelhändler, Händler; Hw.: s. pfragenære; E.: s. pfragærinne; W.: s. nhd. (ält.) Pfragner, Fragner, M., Pfragner, Marktmeister, Kleinhändler mit Lebensmitteln, DW 13, 1792
pfragærinne*, phragærinne*, mhd., st. F.: nhd. Lebensmittelhändlerin, Händlerin; Hw.: s. pfragenærinne; E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfragenerinne)
pfragen*, phragen, vragen, mhd., st. M.: nhd. „Pfragen“, Kleinhandel, Weiterverkauf, Markt, Handel, Wucher; Vw.: s. korn-; Q.: Urk (1283); E.: s. ahd. pfragena*, phragena, st. F. (ō), Handel, Schacherei, Wucher?; wohl von einem vulgärlat. bragania, F., Handel; vielleicht von lat. prāgma, N., Geschäft, Prozesssache; gr. πρᾶγμα (pragma), N., Tat, Geschäft, Unternehmung; vgl. gr. πράσσειν (prássein), V., durchdringen, betreiben, tun, bewirken, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Pfragen, M., Pfragen, Markt, Marktbude, Handel, Wucher, DW 13, 1792; L.: Lexer 160b (phragen), WMU (phragen 584 [1283] 1 Bel.), LexerHW 2, 261 (phragen), LexerN 3, 340 (phragen)
pfragenære*, phragenære*, phragener, phrāgner, phregener, vragener, mhd., st. M.: nhd. „Pfragner“, Lebensmittelhändler, Kleinhändler, Viktualienhändler; ÜG.: lat. antionarius Voc, fenerator PsM, penesticus Voc; Vw.: s. korn-*; Hw.: s. pfragære, pfrengære; Q.: PsM (vor 1190), Teichn, Schachzb (FB phragener), Beh, Berth, Chr, MH, NP, Philipp, Renner, StRMünch, StRRotenb, Tuch, UrbBayJ, Urk, Voc, WüP; E.: ahd. pfragenāri* 1, phragenāri*, st. M. (ja), Händler, Krämer; s. mhd. pfragen*; W.: nhd. (ält.) Pfragner, Fragner, M., Pfragner, Marktmeister, Kleinhändler mit Lebensmitteln, DW 13, 1792; L.: Lexer 160b (phragener), Hennig (pfragener), WMU (phragener 1521 [1292] 2 Bel.), LexerHW 2, 262 (phragener), LexerHW 3, 488 (vragenære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514b (phrâgner), LexerN 3, 340 (phragener), LexerN 3, 340 (phragener)
pfragenærinne*, pfragenerinne, phragenerinne, phragnerīn, phragenerin, phrāgnerinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfragnerin“, Lebensmittelhändlerin, Kleinhändlerin, Händlerin; ÜG.: lat. antionaria Voc; Hw.: s. pfragærinne; Q.: Berth (um 1275), MH, NP, StRBrünn, Urk, Voc; E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfragenerinne), LexerHW 2, 262 (phragenerinne), LexerHW 3, 488 (vragenærinne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 514b (phrâgnerinne), LexerN 3, 340 (phragenerinne)
pfragenerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*
pfragenkouf*, phragenkouf, mhd., st. M.: nhd. Kauf und Verkauf der Lebensmittel; Q.: NüP (13./14. Jh.); E.: s. pfragen*, kouf; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phragenkouf)
pfragenmarket*, phragenmarket, mhd., st. M.: nhd. Lebensmittelmarkt; Q.: Jüngl (nach 1280) (FB phragenmarket); E.: s. pfragen*, market; W.: nhd. DW-
pfragenwerc*, phragenwerc, mhd., st. N.: nhd. Geschäft mit Lebensmitteln, Kleinhandel; Q.: NP (13./15. Jh.); E.: s. pfragen, werc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phragenwerc)
pfragenunge, phragenunge, mhd., st. F. (ō): nhd. unziemlicher Handel, Schacherei?; Q.: BambGlB (1070/1080); E.: s. pfragen*; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 288 (phragenunga)
pfragenzol*, phragenzol, mhd., st. M.: nhd. Pfragenzoll, Warenzoll für Kleinhandel; Q.: Urk (1299); E.: s. pfragen*, zol (3); W.: nhd. DW-; L.: WMU (phragenzol 3219 [1299] 1 Bel.)
pfranc*, phranc, mhd., st. M.: nhd. Einschließung, Drangsal; Hw.: s. pfrange*; Q.: Ot (1301-1319); E.: s. pfrange*, pfrengen; W: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phranc)
pfrancsal*, phrancsal, mhd., st. F.: nhd. Zwang, Einschränkung, Auflage, Einschließung, Beengung, Nötigung, Drangsal; Q.: (st. M., st. N.) Ot (FB phrancsal), Urk (1296); E.: s. pfrange; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phrancsal), WMU (phrancsal 2372 [1296] 1 Bel.), LexerHW 2, 262 (phrancsal), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phrancsal)
pfrange*, phrange, phrenge, mhd., st. F.: nhd. Einschließung, Beengung, Nötigung, Drangsal; Vw.: s. ge-*; Hw.: s. pfranc*; Q.: Ot (1301-1319) (FB phrange), Urk; E.: s. pfrengen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phrange), LexerHW 2, 262 (phrange)
pfrasemære*, phrasemære, prasemere, priesemēre, mhd., sw. M.: nhd. Wucherer, Geldwechsler, Geldverleiher; ÜG.: lat. fenerator Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lüt. lat. fenerator; E.: von ahd. pfrasamo* 2, phrasamo*, sw. M. (n), Gewinn, Zins, Zinsen, Ertrag, Zinsertrag, Zinsabgabe; weitere Herkunft ungeklärt?, vielleicht von lat. porisma, N., Zusatz, angehängter Folgesatz; gr. πόρισμα (pórisma), N., Zusatz, angehängter Folgesatz; vgl. gr. πορίζειν (porízein), V., auf den Weg bringen, hinführen; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816;?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (priesemēre), Glossenwörterbuch 463a (phrasemære), EWAhd 6, 1479, Karg-Gasterstädt/Frings 7, 326 (prasemere)
*pfreiden?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-, in-; E.: s. pfrengen; W.: nhd. DW-
pfreit*, phreit, mhd., Adj.: nhd. bereit; ÜG.: lat. paratus Voc; Q.: Voc (1429); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phreit)
pfrengære*, phrenger, mhd., st. M.: nhd. „Pfrenger“, Bedränger; Q.: LexerHW (1447); E.: s. pfrengen; W.: nhd. (ält.) Pfrenger, M., Pfrenger, Bedränger, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phrenger), LexerHW 2, 263 (phrenger)
pfrengen, phrengen, phrangen, mhd., sw. V.: nhd. „pfrengen“, drängen, nötigen, bedrücken, pressen an; ÜG.: lat. torquere Gl; Vw.: s. nōt-*; Q.: Ot, Seuse, Teichn (FB phrengen), HandfWien, JTit, Krone, Martina, MH, Philipp, SchwSp, Urk, VMos (1130/1140); E.: vielleicht von lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. (ält.) pfrengen, sw. V., pfrengen, in die Enge pressen, bedrücken, bedrängen, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phrengen), Hennig (pfrengen), WMU (phrengen 2345 [1296] 1 Bel.), LexerHW 2, 263 (phrengen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phrenge)
pfrengnüsse*, phrengnüsse, mhd., st. F.: nhd. „Pfrengnis“, Bedrängnis, Einschließung; Q.: GrBrev (2. Hälfte 15. Jh.), WeistGr; E.: s. pfrengen, *nüsse?; W.: nhd. (ält.) Pfrengnis, F., „Pfrengnis“, Beengung, Drangsal, DW 13, 1793; L.: LexerHW 2, 263 (phrengnüsse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phrengnüsse), LexerN 3, 340 (phrengnüsse)
pfresse, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. presse
pfresseboum*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfresseboum
pfretschærinne*, phretscherin, mhd., st. F.: nhd. ?; ÜG.: mlat. antionaria Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 263 (phretscherin)
pfretzenære*, phretzner, mhd., st. M.: nhd. Kleinhändler, Viktualienhändler; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phretzner), LexerN 3, 340 (phretzner)
pfriem*, phriem, mhd., st. M.: nhd. Pfriem, Pfriemen, Ahle, Pfriemenkraut, Ginster; Hw.: s. pfrieme; vgl. mnd. prīm; Q.: Urk (1292); E.: s. pfrieme; W.: nhd. Pfriem, M., Pfriem, Ginster, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phriem), WMU (phriem 1621 [1292] 2 Bel.)
pfrieme, prieme, phrieme, mhd., sw. M.: nhd. Pfriem, Pflock, Pfriemen, Ahle, Pfriemenkraut, Ginster; ÜG.: lat. premula Gl, subula Gl; Hw.: s. pfriem; Q.: Pilgerf (FB phrieme), En (1187/1189), Erlös, Frl, Gl; E.: s. germ. *preuna-, *preunaz, st. M. (a), Pfriem, Ahle?; vielleicht von idg. *bʰreuk̑-, V., streichen, streifen, Pokorny 170?; W.: s. nhd. (ält.) Pfriem, M., Pfriem, Eisenspitze zum Bohren, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phriem), Hennig (pfrieme), LexerHW 2, 263 (phrieme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phrieme)
pfriemen*, phriemen, mhd., sw. V.: nhd. „pfriemen“, mit einem Pfriemen stechen, verwunden; Hw.: vgl. mnl. priemen, mnd. prēmen; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: ahd. pfriemen*, phriemen*, pfrienen*, phrienen*, sw. V. (1a), befestigen, zusammenheften; s. mhd. pfrieme; W.: nhd. (ält.) pfriemen, V., pfriemen, mit einem Pfriem stechen, bohren, heften, DW 13, 1794; L.: Lexer 160b (phriemen), LexerHW 2, 263 (phriemen)
pfriemkrūt*, phriemkrūt, mhd., st. N.: nhd. Ginster; Q.: Myns (um 1440); E.: s. pfrieme, krūt; W.: nhd. Pfriemkraut, M., Priemkraut, Pfriemenkraut, DW 13, 1795; L.: LexerHW 2, 264 (phriemkrût)
pfrille, phrille, mhd., sw. M.: nhd. „Pfrille“ (Fischart); Q.: HvNst (um 1300) (FB phrille), Beh, Gl, Urk; E.: ahd. pfrillo*, phrillo*, ein karpfenartiger Fisch; vielleicht von lat. asprātilis, Sb., ein Fisch, Stichling, Pfrille; weitere Herkunft unklar?, vielleicht von lat. asper, Adj., rauh, barsch, uneben; idg.? *apo-speros; vgl. idg. *apo-, *pō̆, *apu, *pu, *h₂epo, *h₂epu, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; vgl. idg. *sper- (5), *sperə-, V., zucken, stoßen, zappeln, schnellen, Pokorny 992; idg. *per- (1), *perə-, *prē-, V., sprühen, spritzen, prusten, schnauben, Pokorny 809; W.: nhd. (ält.) Pfrille, M., Pfrille (kleiner Süßwasserfisch), DW 13, 1795; L.: Lexer 436c (pfrille), LexerHW 2, 264 (phrille), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515a (phrille)
pfrisemære*, phrisemære, brosenære, mhd., st. M.: nhd. ?; Q.: LexerHW (1393); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 1, 359 (brosenære), LexerHW 2, 264 (phrisemære), MWB (phrisemære)
*pfrœren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. frœren; W.: nhd. DW-
*pfrömdicheit?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. entvremedicheit; W.: nhd. DW-
pfropfære*, phrophære, phropher, phropfære, fropfer, mhd., st. M.: nhd. „Pfropfer“, Pfropfreis; ÜG.: lat. arbustum Voc, surculus Gl; Q.: Gl, Voc (1420); E.: s. pfropfen; W.: nhd. (ält.) Pfropfer, M., Pfropfer, pfropfende Person, Pfropfreis, DW 13, 1798; L.: Lexer 160b (phrophære), LexerHW 2, 264 (phrophære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515b (phropfære)
pfropfe*, phrophe, mhd., Sb.: nhd. Pfropfreis; Hw.: vgl. mnl. proppe, mnd. proppe; Q.: SHort (nach 1298) (proffe) (FB phrophe); E.: s. pfropfen; W.: nhd. DW-
pfropfen*, phrophen, phropfen, mhd., sw. V.: nhd. pfropfen, veredeln; ÜG.: lat. plantare Gl, serere Voc; Hw.: vgl. mnl. proppen, mnd. proppen; Q.: Vät (1275-1300), BDan, Hiob, Minneb, MinnerII, Cranc (FB phrophen), Baldem, Gl, NvJer, PassI/II, PassIII, Pelzb, PfzdHech, Voc; E.: ahd. pfropfōn* 1, phrophōn*, sw. V. (2), pfropfen, veredeln; s. lat. propāgināre, V., durch Senker fortpflanzen, fortpflanzen; vgl. lat. propāgāre, V., ausbreiten, erweitern, ausdehnen, fortsetzen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. pfropfen, sw. V., propfen, DW 13, 1796; L.: Lexer 160b (phrophen), Hennig (pfropfen), LexerHW 2, 264 (phrophen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515b (phropfe), LexerN 3, 340 (phrophen)
pfropflinc, mhd., st. M.: nhd. „Propfling“, Pfropfreis; E.: s. pfropfen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pfropflinc)
pfropfrīs*, phrophrīs, mhd., st. N.: nhd. Propfreis; ÜG.: lat. surculus Gl; Hw.: vgl. mnd. proprīs; Q.: MinnerII (FB phrophrīs), Barth (12./13. Jh.), Gl, Pelzb; E.: ahd. pfropfrīs* 2, phrophrīs*, phrophhrīs*, st. N. (iz/az), Pfropfreis, Setzling, Schössling; s. mhd. pfropfe, rīs (1); W.: s. nhd. Pfropfreis, M., Pfropfreis, zum Pfropfen bestimmtes oder gepfropftes Reis, DW 13, 1798; L.: LexerHW 2, 264 (phrophrîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 724b (phrophrîs), LexerN 3, 340 (phrophrîs)
pfrüendære*, phrüendære, mhd., st. M.: nhd. „Pfründer“, Pfründner, Inhaber einer kirchlichen Amtspfründe, Benefiziat, Inhaber einer Laienpfründe; Hw.: s. pfrüendenære; vgl. mnl. provendere, mnd. prȫvendære*; Q.: Myst, Urk (1282), Voc, WeistGr; E.: ahd. pfruontāri* 2, phruontāri*, st. M. (ja), Pfründner; s. lat. praebendārius, M., Gewährender; vgl. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: nhd. (ält.) Pfründer, M., Pfründer, DW 13, 1802, vgl. DW 13, 1802 (Pfründner); L.: Lexer 160b (phrüendære), Hennig (pfrüendære), WMU (phrüendære 364 [1279] 17 Bel.), WMU (phrüendenære 506 [1282] 2 Bel.), LexerHW 2, 264 (phrüendære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phrüendære), LexerN 3, 340 (phrüendære)
pfrüende, pfruonde, phrüende, pfruonde, phruonde, mhd., st. F.: nhd. Nahrung, Unterhalt, Lebensmittel, Pfründe, geistliches Amt, Amtseinkünfte, Nahrungsmittelspende, Verpflegungsspende, kirchliche Amtspfründe, kirchliches Benefizium, Einkünfte aus einer Pfründe, Laienpfründe, Amt in einem klösterlichen Wirtschaftshof, Ertrag, Speise, Mahlzeit; ÜG.: lat. praebenda Gl; Vw.: s. āderlāz-*, almuosen-*, herbest-, hērren-*, himel-*, hirten-, juncherren-, kappelān-, kirchen-*, knehtes-*, kuchen-, kuo-, leienhērren-, leien-, siechen-*, tuomhērren-*; Hw.: vgl. mnl. provende, mnd. prȫvende; Q.: Spec, Ren, StrAmis, GTroj, BDan, MinnerI, Tauler, Stagel (FB phrüende), BdN, Chr, ClosChr, Cp, Erinn, Gen (1060-1080), GenM, Gl, Helbl, JbZürich, JTit, KchrD, KvWPart, KvWTroj, LS, MarGr, MüOsw, Netz, Parz, Renner, Serv, StRMünch, Urk, Walth, WeistGr; E.: ahd. pfruonta* 31, phruonta*, st. F. (ō), „Pfründe“, Lebensmittel, Nahrung, Aufwand; s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. praebēre, V., hinhalten, hinreichen, darreichen, geben, überlassen (V.), preisgeben, EWAhd 6, 1494; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *gʰabʰ-, *gʰeh₂bʰ-, V., nehmen, fassen, Pokorny 407; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527?; W.: nhd. Pfründe, F., Pfründe, Unterhalt, DW 13, 1799; L.: Lexer 160b (phrüende), Lexer 160b (phruonde), Hennig (pfrüende), WMU (phrüende 2 [1227] 128 Bel.), LexerHW 2, 264 (phrüende), Benecke/Müller/Zarncke Ii/1, 515b (phruonde)
pfrüendebrōt*, phrüendebrōt, mhd., st. N.: nhd. „Pfründebrot“; Hw.: vgl. mnd. prȫvendebrōt; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfrüende, brōt; W.: nhd. Pfründebrot, N., „Pfründebrot“, DW 13, 1801; L.: LexerHW 2, 265 (phrüendebrōt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phrünedebrôt), LexerN 3, 340 (phrüendebrôt)
pfrüendegebære*, phrüendegeber, mhd., st. M.: nhd. „Pfründegeber“, Errichter einer Pfründe?; ÜG.: lat. praebendator Gl, praebitor; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pfrüende, gebære (3); W.: nhd. Pfründegeber, M., „Pfründegeber“, Errichter einer Pfründe, DW 13. 1801; L.: LexerHW 2, 265 (phrüendegeber)
pfrüendehof*, phrüendehof, mhd., st. M.: nhd. „Pfründehof“, Pfründhof, Hof als Bestandteil einer kirchlichen Amtspfründe; Q.: Urk (1298); E.: s. pfrüende, hof; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phrüendehof 2991 [1298] 1 Bel.)
pfrüendehūs*, phrüendehūs, mhd., st. N.: nhd. Pfründhaus; ÜG.: lat. praebendaria Gl; Q.: DRW (1468), Gl; E.: s. pfrüende, hūs (1); W.: s. nhd. Pfründhaus, M., Pfründhaus, DW 13, 1802; L.: LexerHW 2, 255 (phrüendehûs), DRW
pfrüendeküchen*, phrüendeküche, mhd., st. F.: nhd. „Pfründeküche“; Q.: WeistGr (1383); E.: s. pfrüende, küche; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 266 (phrüendeküche)
pfrüendelēhen, phrüendelēhen, phruondlēhen, mhd., st. N.: nhd. „Pfründelehen“; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfrüende, lēhen (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 266 (phrüendelêhen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phruondlêhen)
pfrüendelīn*, phrüendelīn, mhd., st. N.: nhd. Pfründlein, kleine Pfründe; Q.: DRW (1450); E.: s. pfrüende, *līn? (2); W.: nhd. Pfründlein, N., Pfründlein, DW 13, 1802; L.: LexerN 3, 340 (phrüendelîn)
pfrüenden*, phrüenden, mhd., sw. V.: nhd. „pfründen“, nähren, unterhalten (V.), mit einer Pfründe versehen (V.); Vw.: s. be-, en‑, ver-*; Hw.: vgl. mnl. provenden, mnd. *prȫvenden?; Q.: WeistGr (15. Jh.); E.: s. ahd. pfruontōn* 1, phruontōn*, sw. V. (2), ernähren, speisen, verpflegen, unterhalten (V.); s. mhd. pfrüende; W.: nhd. (ält.) pfründen, V., pfründen, mit einer Pfründe versehen (V.), DW 13, 1801; L.: Lexer 160b (phrüenden), LexerHW 2, 266 (phrüenden), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phrüende)
pfrüendenære*, phrüendener, pfruonder, phruonder, phrüendenære, phruondener, mhd., st. M.: nhd. „Pfründner“, Inhaber einer kirchlichen Amtspfründe, Benefiziat, Inhaber einer Laienpfründe; Hw.: s. pfrüendære*; Q.: Urk (1282); E.: s. ahd. pfruontāri* 2, phruontāri*, st. M. (ja), Pfründner; s. lat. praebendārius, M., Gewährender; vgl. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: nhd. (ält.) Pfründner, M., Pfründner, DW 13, 1802; L.: Lexer 160b (phrüendære), Hennig (pfrüendære), WMU (phrüendære 364 [1279] 17 Bel.), WMU (phrüendenære 506 [1282] 2 Bel.)
pfrüendenærinne*, phrüendenerin, mhd., st. F.: nhd. Pfründnerin, Inhaberin einer Pfründe; ÜG.: mlat. praebendaria Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. mlat. praebendaria; E.: s. pfrüendenære*; W.: nhd. Pfründnerin, F., Pfründnerin, DW 13, 1802; L.: LexerHW 2, 266 (phrüendenerin)
*pfrüendunge?, *phrüendunge?, mhd., st. V.: Vw.: s. ver-; E.: s. pfrüenden*
pfrūmensaf*, phrūmensaf, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmensaf*
pfruonde, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüende
pfruondener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendenære
pfū (2), mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu
pfü (1), mhd., Interj.: nhd. „pfu“, pfui; E.: s. pfui; Son.: Interjektion der Abwehr; W.: nhd. (ält.) pfu, Interj., pfu, pfuch, DW 13, 1802; L.: Hennig (pfü)
pfuch, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu
pfūch, phūch, pfuch, pfech, pfach, fach, mhd., Interj.: nhd. „pfuch“, Ausruf der Geringschätzung; E.: lautmalerisch; Son.: Fauchen der Katze; W.: nhd. (ält.) pfuch, Interj., pfuch (Fauchen einer Katze), DW 13, 1803; L.: Lexer 159b (phiu), Lexer 160b (phūch), Hennig (pfūch)
pfūchen, phūchen, phuchen, mhd., sw. V.: nhd. „pfauchen“, fauchen; Q.: Frl (1276-1318); E.: s. lautmalerisch, vielleicht germ. *pukan, sw. V., fauchen; idg. *beu- (2), *bū̆-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. (ält.) pfuchen, V., „pfuchen“, fauchen, schnauben, DW 13, 1803, vgl. DW2 9, 200 (fauchen); L.: Lexer 160b (phūchen), Hennig (pfūchen), LexerHW 2, 266 (phûchen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phuche)
pfūchezen*, phūchzen, phuchzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfuchzen“, fauchen; Q.: HTrist (1285-1290) (FB phūchzen); E.: s. pfūchen (lautmalerisch); W.: s. nhd. (ält.) pfuchzen, V., pfuchzen, ein dem lauten Fauchen einer Katze ähnliches Geräusch machen, DW 13, 1803; L.: Lexer 160b (phūchen), Hennig (pfūchen), LexerHW 2, 266 (phûchzen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phuchze)
*pfuchzen?, mhd., sw. V.: nhd. „pfuchzen“; Vw.: s. ver-; E.: s. pfiu; W.: nhd. (ält.) pfuchzen, V., pfuchzen, DW 13, 1803; L.: LexerN 3, 340 (phuchzen)
*pfüelen?, *phüelen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-*, īn-*; E.: s. pfuol
*pfüeren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vüeren; W.: nhd. DW-
pfüg, mhd., Interj.: nhd. „pfüg“; E.: lautmalerisch; Son.: Ausruf der Abwehr; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfüg)
pfui, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu
pfūl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuol
pfulse*, phulse, puulse, mhd., puulse, mmd., sw. F.: nhd. zum Fischfang gebrauchte Stange; Q.: WeistGr; E.: s. pfulsen*; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phulse), LexerHW 2, 266 (phulse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516b (phulse)
pfulsen*, phulsen, mhd., sw. V.: nhd. mit Stangen die Fische aufstören damit sie nicht ins Netz gehen, Fische abscheuchen; Q.: LexerHW (Ende 12. Jh.); I.: Lw. lat. pulsāre; E.: s. lat. pulsāre, V., stoßen, stampfen, schlagen; vgl. lat. pulsus, M., Stoßen, Stampfen, Schlagen; lat. pellere, V., stoßen, schlagen, treiben; idg. *pel- (2a), *pelə-, *plā-, V., stoßen, bewegen, treiben, Pokorny 801; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phulsen), Hennig (pfulsen), LexerHW 2, 266 (phulsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516b (phulse)
pfulwe, pfülwe, phulwe, phülwe, mhd., sw. M.: nhd. Polster, Kissen, Federkissen, „Pfühl“; Vw.: s. banc-, bette-, here-*, houbet-; Hw.: vgl. mnl. poluwe, mnd. pȫl (1); Q.: GTroj, MinnerI, MinnerII (FB phulwe), Craun, En (1187/1189), Herb, Kulm, KvWTroj, Loheng, LS, UvZLanz, VocOpt, WeistGr; E.: s. ahd. pfuluwi* 1?, phuluwi*, st. N. (ja), Pfühl, Kissen, Kopfkissen; lat. pulvīnus, M., Kissen, Polster; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Pfühl, M., Pfühl, mit Federn gefülltes Ruhekissen, DW 13, 1805, vgl. DW 13, 18010 (Pfulw); L.: Lexer 160b (phulwe), Hennig (pfulwe), LexerHW 2, 266 Benecke/Müller/Zarncke II/,1 516a (phulwe)
pfülwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe
pfülwelīn*, phülwelīn, mhd., st. N.: nhd. Polsterchen; Q.: Cranc (1347-1359) (pholelin) (FB phülwelīn); E.: ahd. pfuluwilīn*, phuluwilīn*, pfulwilīn*, st. N. (a), „Pfühllein“, Kisslein, kleines Kissen; s. mhd. pfulwe, līn; W.: nhd. DW-
pfulweziehe*, phulziehe, mhd., F.: nhd. Kissenüberzug; Q.: LexerHW (1431); E.: s. pfulwe, ziehen?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 267 (phulziehe)
pfulzeht*, phulzeht, mhd., Sb.: nhd. ?; ÜG.: mlat. paludimentum Voc; Q.: Voc (1420); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 267 (phulzeht)
pfundære*, phundære, mhd., st. M.: nhd. „Pfunder“, Waagemeister; Hw.: vgl. mnd. pundære*? (2); Q.: Urk (1287); E.: s. pfunder; W.: nhd. (ält.) Pfunder, M., Pfunder, Pfünder, Abwägender, Wäger, DW 13, 1812; L.: WMU (phundære 882 [1287] 4 Bel.)
*pfünde?, mhd., st. N.: nhd. „Pfund“, Gewicht (N.) (1); Vw.: s. ge-; E.: s. pfunt*; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) Pfund, N., Pfund, bestimmtes, Geldmaß, DW 13, 1810
pfundelīn*, phundelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfündlein“ (?); Q.: Enik (um 1272) (FB phundelīn); E.: s. pfunt, līn; W.: nhd. (ält.) Pfundlein, N., Pfundlein, Pfund, DW 13, 1813
pfunder*, phunder, mhd., st. M.: nhd. „Pfunder“, Maß, gewichtiger Mann, Gewicht (N.) (1); Vw.: s. halben-; Hw.: vgl. mnl. ponder, mnd. punder (1); Q.: Ksk (um 1170) (pondere) (FB phunder), PassI/II, PassIII, StRMünch; E.: s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. (dial.) Pfunder, N., Pfunder, Pfünder, Abwägender, Wäger, DW 13, 1812; L.: Lexer 160b (phunder), Hennig (pfunder), LexerHW 2, 267 (phunder), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517a (phunder)
pfundic*, phundic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic
pfündic, phündic, pfundic*, phundec, phundic, mhd., Adj.: nhd. „pfündig“, vollwichtig, das volle vorgeschriebene Gewicht habend, Pfund wiegend, rechtes Gewicht habend, vollgewichtig; Vw.: s. drī-*, vier-*; Hw.: vgl. mnd. pündich; Q.: MinnerII (FB phundec), Chr, ClosChr, Kulm, SchwSp, Urk (1275), WeistGr; E.: s. pfunder; W.: nhd. (ält.) pfündig, Adj., pfündig, ein Pfund wiegend, DW 13, 1813; R.: pfündic sīn: nhd. rechtes Gewicht haben; L.: Lexer 160b (phundic), Hennig (pfündic), WMU (phundic 244 [1275] 8 Bel.), LexerHW 2, 266 (phundec), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516a (phundec), LexerN 3, 340 (phundec)
pfündisch*, phündisch, mhd., Adj.: nhd. „pfündisch“, rechtes Gewicht habend; Q.: WeistGr, WüP (um 1387); E.: s. pfunt; W.: nhd. (ält.) pfündisch, Adj., „pfündisch“, rechtes Gewicht habend, DW 13, 1813; L.: LexerHW 2, 267 (phündisch), LexerN 3, 340 (phündisch)
pfunt*, phunt, punt, funt, mhd., st. N.: nhd. Pfund, Gabe, Gewicht (N.) (1), Geldpfund, Gewicht von einer bestimmten Anzahl von Pfunden oder Zentnern, bestimmte Anzahl von Stücken; ÜG.: lat. mina Gl, talentum PsM; Vw.: s. briu-*, halp-*, krām-, marc-, market-, vleisch-, webære-*; Hw.: vgl. mnl. pont, mnd. punt (1); Q.: LAlex, PsM, RWchr5, StrAmis, Enik, DSp, SGPr, HvBurg, HvNst, Ot, EvPass, MinnerII, EvA, Tauler, BvgSp, WernhMl, Schürebr (FB phunt), LAlex (FB funt), Albert, Albrant, Bergmann, Boner, BuchdKg, Buhlschaft, Chr, Cp, Diocl, DRE, Elmend, En, Er, Eracl, Flore, Frauentrost, Frl, Gauriel, Gl, Gund, Häslein, Heimesf, Helbl, Helmbr, Herb, Hochz, Iw, JSigen, JTit, Jüngl, Kchr (um 1150), Krone, KvWLd, KvWTroj, Kzl, Lannz, Loheng, Macer, Mant, Marner, Mühlh, MvHeilGr, Narr, Neidh, NibA, NibB, OrtnAW, OvBaierl, OvW, PrOberalt, PrWack, Ren, Renner, Ring, Rol, Rosenplüt, Roth, RvEBarl, SalArz, SAlex, SalMor, SchlierbAT, SchwMüller, SchwSp, StatTrient, SteiermLdr, StRMünch, StRSchlettst, Tauler, Tuch, UrbBayÄ, UrbHabsb, UrbTirol, Urk, UvEtzAlex, UvEtzWh, UvLFrd, Virg, Voc, VocOpt, WälGa, Walth, Weist, Wig, Wigam, WüP, Zwickauer; E.: ahd. pfunt 26, phunt, st. N. (a), Pfund, römisches Pfund, Gewicht (N.) (1); germ. *pund-, Sb., Pfund, Gewicht (N.) (1)?; s. lat. pondus, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, abwägen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfund, N., Pfund, bestimmtes Geldmaß, DW 13, 1810; L.: Lexer 160b (phunt), Hennig (pfunt), WMU (phunt 376 [1279] 3000 Bel.), LexerHW 2, 267 (phunt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 516b (phunt), MHDBDB (phunt), DRW
pfuntvriunt*, phuntvriunt, mhd., st. M.: nhd. „Pfundfreund“; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. pfunt*, vriunt (2); W.: nhd. DW-; L.: MWB (phuntvriunt), MHDBDB (phuntvriunt)
pfuntzol*, phuntzol, mhd., st. M.: nhd. „Pfundzoll“, Zollabgabe pro Pfund einer bestimmten Ware; Hw.: vgl. mnd. punttol; Q.: Urk (1294), WeistGr; E.: s. pfunt, zol; W.: nhd. (ält.) Pfundzoll, M., Pfundzoll, gewisse Abgabe vom Werte der Waren, Abgabe vom Schiffergewicht, DW 13, 1814; L.: WMU (phuntzol 1944 [1294] 3 Bel.), LexerHW 2, 268 (phuntzol)
pfoube, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfāwe*
pfuol, phuol, pfūl, mhd., st. M.: nhd. Pfuhl, Pfütze, Sumpf, Morast; ÜG.: lat. palus Gl; Vw.: s. welze-*; Hw.: vgl. mnl. poel, mnd. pōl (1); Q.: Brun, GTroj, SHort, Apk, EckhII, Parad, MinnerII, Tauler, Cranc, Pilgerf (FB phuol), BdN, Frl, Georg, Heimesf, Hadam, Helbl, Herb, Gl, Glaub (1140-1160), Hadam, JTit, KvWSilv, Loheng, LS, Myst, PassI/II, PassIII, Roseng, Sperv, StrKarl, Wartb, Wh; E.: ahd.? pfuol* 4, phuol*, st. M. (a?, i?), Pfuhl, Sumpf, Morast, Suhle, Gosse; germ. *pōla-, *pōlaz, st. M. (a), Pfuhl; s. idg. *bʰel- (1), *bʰelə-, *bʰelH-, Adj., V., glänzend, weiß, glänzen, Pokorny 118; W.: nhd. Pfuhl, M., Pfuhl, DW 13, 1804; L.: Lexer 160b (phuol), Hennig (pfuol), LexerHW 2, 268 (phuol), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517a (phuol)
pfuolic, pfuolec*, phuolic*, phuolec, mhd., Adj.: nhd. „pfuhlig“, morastig, Pfuhl...; Q.: Apk (vor 1312) (FB phuolec); E.: s. pfuol; W.: vgl. nhd. (ält.) pfuhlicht, Adj., pfuhlicht, pfühlicht, sumpfig, schlammig, DW 13, 1807; L.: Lexer 160b (phuolec), Hennig (pfuolic)
pfuoze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
pfürpfelsac, mhd., st. M.: nhd. ?; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. sac; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 268 (phüpfelsac), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 3b (pfürpfelsac)
pfurren*, phurren, mhd., sw. V.: nhd. „pfurren“, sich schnell bewegen, sausen, sich davonmachen aus; Q.: Helmbr (um 1280); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) pfurren, V., pfurren, DW 13, 1814; L.: Lexer 160b (phurren), Hennig (pfurren), LexerHW 2, 268 (phurren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517a (phurre)
pfützbrunne*, pützbrunne, mhd., sw. M.: nhd. „Pfützbrunnen“, Pfütze; Q.: GrBrev (2. Hälfte 15. Jh.); E.: s. pfütze, brunne (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (pützbrunne)
pfutze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
pfütze, phütze, pfutze, pütze, putze, pfuoze, puze, phutze*, putte, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Brunnen, Zisterne, Lache (F.) (1), Pfütze, Kloake, Schmutz, Sumpf; ÜG.: lat. lacus Gl, puteus Gl; Vw.: s. helle-, lügen-, lüge-; Hw.: s. pfutze; vgl. mnl. putte, mnd. pütte; Q.: (st. F.) Vät, HvBurg, BDan, (sw. F.) LvReg, Apk (FB phütze), Albrecht, Georg, Gl, Go, HB, KvWTroj, Myst, PassI/II, Renner, Rol (um 1170), SalMor; E.: s. ahd. pfuzza* 10, phuzza*, puzza, st. F. (jō), Brunnen, Grube; s. germ. *puti-, Sb., Brunnen, Grube; s. lat. puteus, M., Graben (M.), Grube, Brunnen; vgl. idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827; W.: nhd. Pfütze, F., Pfütze, DW 13, 1818; L.: Lexer 160b (pfütze), Hennig (pfutze), LexerHW 2, 269 (phütze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517a (phütze), II/1, 545a (putte), LexerN 3, 340 (phütze)
pfützman*, phützman, mhd., st. M.: nhd. Sumpfbewohner?; ÜG.: lat. (paluster) Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. paluster?; E.: s. pfütze, man; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 269 (phützman)
pfy, phy*, mhd., Interj.: nhd. „pfy“; E.: pfui; Son.: Interjektion der Klage; W.: nhd. (ält.) pfi, pfy, Interj., pfi, pfy, pfui, DW 13, 1696; L.: Hennig (pfy)
phæch, mhd., Interj.: Vw.: s. pfæch
phädelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfedelīn
phaden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfaden
phaffe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffe
phaffelinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffelinc*
phaffenbluome, mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. pfaffenbluome*
phaffenbrief, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenbrief*
phaffenbrūt, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenbrūt
phaffenerbe, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenerbe*
phaffenesse, mhd., F.: Vw.: s. pfaffenesse*
phaffenguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenguot*
phaffenhōde, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenhōde*
phaffenhuore, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfaffenhuore*
phaffenhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenhūs*
phaffenkeller, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenkeller*
phaffenkellerin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenkellærinne*
phaffenkint, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenkint*
phaffenkneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenkneht*
phaffenkünec, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenkünic*
phaffenloter, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenloter
phaffenmate, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenmate
phaffenouwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenouwe
phaffenpredige*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenpredige
phaffenprinze*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenprinze
phaffenrihter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenrihtære*
phaffensamenunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffensamenunge
phaffensun, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffensun*
phaffentohter, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffentohter*
phaffenvasnaht*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenvasnaht
phaffenvrouwe, phaffenfrouwe*, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfaffenvrouwe*
phaffenvürste, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenfürste
phaffenwīhe*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenwīhe
phaffenwīp, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenwīp*
phaffenzaph, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenzapf*
phaffierer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffierære
phafheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit
phaflich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaflich
phaflīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīche
phaflīchen, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīchen
phafschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafschaft
phage, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfage
phaht, mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. pfaht
phahten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfahten
phahtguot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfahtguot*
phahtherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfahthērre*
phahtsnīden?, mhd., st. N.: Vw.: s. pfochsnīden
phahtunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfahtunge*
phāl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāl
phalburgære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfalburgære
phālburgerreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfalburgærerecht*
phalenze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
phalenzgrævin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne
phalenzgrāve, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfalenzgrāve
phalenzgravinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne
phalenzgrævinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne
phalenzrunde, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzrunde*
phālstange, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfālstange
phaltzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blatzen (1)
phalz, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
phalze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze
phalzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfalzen
phandære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*
phanden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfenden
phander, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*
phandunge, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfandunge
phanhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfanhūs
phanhūsstat, mhd., st. F.: Vw.: s. pfanhūsstat*
phankuoche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannkuoche
phanmuos, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*
phannære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannære
phanne, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfanne
phannel, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannel*
phannemuos, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*
phannensmit*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannensmit
phannenstil, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannenstil
phannenvlade, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannenvlade*
phannkuoche*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannkuoche
phant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfant
phantasīe, lat.-mhd., st. F.: nhd. Phantasie; Hw.: s. fantasīe; Q.: Myst (14. Jh.); I.: Lw. lat. phantasia; E.: s. lat. phantasia, F., Gedanke, Einfall; gr. φαντασία (phantasía), F., Vorstellungskraft, Phantasie; vgl. gr. φαντάζεσθαι (phantázesthai), V., erscheinen, sichtbar werden; gr. φαίνειν (phaínein), V., ans Licht bringen, zeigen, verkünden; vgl. idg. *bʰā- (1), *bʰō-, *bʰə-, V., glänzen, leuchten, scheinen, Pokorny 104; W.: s. nhd. Phantasei, Phantasie, F., Phantasei, Phantasie, DW 13, 1821; L.: Hennig (phantasīe), LexerHW 2, 227 (phantasîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 482b (phantasîe)
phantbære, mhd., Adj.: Vw.: s. pfantbære
phantbrief, mhd., st. M.: Vw.: s. pfantbrief*
phantguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantguot
phantherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfanthērre*phanthof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfanthof*
phantlehen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantlēhen
phantlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfantlīche*
phantlīchen, mhd., Adv.: Vw.: s. pfantlīchen*
phantlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantlīn*
phantlœse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantlœse
phantner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfantære*
phantnüsse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantnüsse*
phantreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantreht
phantschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantschaft
phantschilling, mhd., st. M.: Vw.: s. pfantschillinc*
phantstücke, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantstücke*
phanttragære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfanttrægære
phantverkoufen, phantferkoufen*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantverkoufen*
phanzelte, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannezelte*
phar, mhd., sw. M., st. M.: Hw.: s. var (2)
phärft, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
phariseisch, mhd., Adj.: nhd. pharisäisch; Hw.: vgl. mnd. pharisēisch; I.: Lw. lat. Pharisaeus; E.: s. lat. Pharisaeus, M., Pharisäer (Sg.); gr. Φαρισαῖοι (Pharisaioi), M. Pl., Pharisäier (Pl.); aram. p'rīshayā, M. Pl., Pharisäier (Pl.); hebr. pārūsh, M., Separatist, Abgesonderter, Spalter; W.: nhd. pharisäisch, Adj., pharisäisch, DW-; L.: Lexer 158c (phariseisch)
pharisēlich, pharisēilich, mhd., Adj.: nhd. pharisäisch; Q.: Tauler (vor 1350) (FB pharisēilich); E.: s. phariseus; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pharisēlich)
pharisēn, mhd., sw. M.: nhd. Pharisäer; E.: s. lat.-gr. pharisaeus; s. phariseisch; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pharisēn)
phariseus, pharisēus, mhd., M.: nhd. Pharisäer; Q.: EckhI, BibVor (FB pharisēus), JPhys (um 1120); E.: ahd. pharisei 61, st. M. Pl. (i), Pharisäer (Pl.); s. lat. Pharisaeus, M., Pharisäer (Sg.); gr. Φαρισαῖοι (Pharisaioi), M. Pl., Pharisäier (Pl.); aram. p'rīshayā, M. Pl., Pharisäier (Pl.); hebr. pārūsh, M., Separatist, Abgesonderter; W.: vgl. nhd. Pharisäer, M., Pharisäer, DW-; L.: Lexer 436c (phariseus)
phärit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
phærīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
pharrāder, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfarrāder
pharrære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære
pharre (1), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfarre* (1)
pharre (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. pfarre* (2)
pharreherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfarrehērre
pharrehof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrehof*
pharreinsigel, mhd., st. N.: Vw.: s. pfarreinsigele*
pharrekirche, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfarrekirche*
pharrelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfarrelich*
pharreliute, mhd., Pl.: Vw.: s. pfarreliute
pharreman, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarreman
pharremettīne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfarremettīne
pharrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære
pharrevolc, mhd., st. N.: Vw.: s. pfarrevolc
pharrezehende, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfarrezehende*
phasant, mhd., st. M.: Vw.: s. fasān
phasch, mhd., st. M.: Vw.: s. pfasch
phase, mhd., st. N.: Vw.: s. pasche (1)
phasol, mhd., sw. F.: Vw.: s. fasōl
phasōl, mhd., sw. F.: Vw.: s. fasōl
phat, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfat
phatgewant*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfatgewant
phathūche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfathūche*
phathucken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfathūchen*
phatleitinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfatleitinc*
phāwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfāwe*
phæwen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfæwen
phāwenhuot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenhuot
phāwenkleit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfāwenkleit*
phāwenschrit, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenschrit*
phāwenspiegel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenspiegel
phāwenswanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenswanz*
phāwentrit, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwentrit*
phāwenvarwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenvarwe*
phāwenvedere*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenvedere
phāwenvederîn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfāwenvederīn*
phāwenwāt, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenwāt*
phāwenzagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenzagel*phech, mhd., Interj.: Vw.: s. pfech
phæwīn (1), phāwīn*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfæwīn (1)
phæwīn (2), mhd., st. F.: Vw.: s. pfæwinne
phæwīn (3), mhd., Adv.: Vw.: s. pfæwīn* (2)
phæwinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfæwinne
phedelære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære
phedele, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfedele
phedelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfedelīn
phedem, mhd., M.: Vw.: s. pfedem
phedemapfel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfedemapfel
phedemblat, mhd., st. N.: Vw.: s. pfedemblat*
phedeme, mhd., F., M.: Vw.: s. pfedeme
phedemensāme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfedemensāme*
phedemkern, mhd., st. M.: Vw.: s. pfedemkern*
pheden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfeden
pheffelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffelīn
pheffer, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfeffer
phefferboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferboum
phefferkorn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkorn
phefferkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkrūt
phefferkuoche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfefferkuoche
phefferlinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferlinc*
phefferman, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferman*
pheffermüle, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffermül
pheffern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfefferen*
pheffersac*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeffersac
pheffersip, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffersip*
phefferstein, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferstein
pheffersteinlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffersteinlīn*
pheffertuoch, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffertuoch*
phefferwurz, mhd., st. F.: Vw.: s. pfefferwurz*
pheffīn, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn
pheffinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn
pheflich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaflich
phehsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfehsen*
pheht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeht
phehten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfehten*
phehter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfehtære
pheit, mhd., st. N., st. F.: Vw.: s. pfeit
pheitel, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeitel
phelle (1), mhd., st. M.: Vw.: s. pfelle* (1)
phelle (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. pfelle* (2)
phellekleit*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellekleit
phellekrūt, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pfellekrūt*
phellel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
phellelich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelich
phellelīn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelīn
phellelmāl*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellelmāl
phellelrock*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellelrock
phelleltouch, mhd., st. N.: Vw.: s. pfelleltuoch
phellelvarwe*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfellelvarwe
pheller, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
phellerlich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellerlich
phellevar*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelvar
phellīn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellīn
phellōl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
phellolrock*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellolrock
phellōr, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel
phende, mhd., st. F.: Vw.: s. pfende
phendec, mhd., Adj.: Vw.: s. pfendic
phendel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendel*
phenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfenden
phender, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*
phendic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfendic
phendunge, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfandunge
phenich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenich
phenichkorn*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfenichkorn
phenner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennære
phenninc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc
phennincbete, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincbete
phennincbier, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincbier
phennincbrediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*
phennincbrōt, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincbrōt
phennincbuoze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincbuoze
phennincdienest, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincdienest*
phennincdiep*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincdiep
phennincgelt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincgelt
phennincgewichte, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincgewihte*
phennincgewihte, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincgewihte*
phennincgülte, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincgülte
phennincklingen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincklingen*
phenninclinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincling*
phennincmünze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincmünze*
phennincprediger*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære
phennincrīche*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfennincrīche
phennincsac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincsac
phennincsalbe, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfennincsalbe
phennincschult, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincschult*
phennincschuoppoze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfennincschuopoze*
phennincseil, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincseil*
phennincsemel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfennincsemel
phennincslac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincslac*
phennincsmit*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincsmit
phennincstiure*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincstiure
phennincstoc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincstoc*
phenninctreger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninctragære*
phennincval, phennincfal*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincval*
phennincvaz, phennincfaz*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincvaz*
phennincwert, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfennincwert
phennincwertic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfennincwertic*
phenninczins, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninczins
phenningelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfenningelīn*
phenningling, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincling*
phentamt, mhd., st. M.: Vw.: s. pfentambehte
phentmeisterambehte*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfentmeisterambehte
pherch, mhd., M.: Vw.: s. pferrich
pherdelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdelīn
pherden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pferden
pherdessatel, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdessatel*
pherdestal*, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdestal
pherdeswanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdeswanz*
pherdeszagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdeszagel*
pherierlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pferierlīn*
pherintac, mhd., st. M.: Vw.: s. pferintac*
pherre, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfarre* (1)
pherren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pferren
pherrich, mhd., M.: Vw.: s. pferrich
pherrichære, mhd., st. M.: Vw.: s. pferrichære
pherrichbrunne, mhd., sw. M.: Vw.: s. pferrichbrunne*
phersich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersich
phersichblat, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichblat
phersichboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersichboum
phersichīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichīn*
phersichkern, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersichkern*
phersichloup, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichloup*
phersichstein, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichstein*
phert, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert
phertarzet, mhd., st. M.: Vw.: s. pfertarzāt*
phertesel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfertesel
phertgereite, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertgereite*
phertīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertīsen*
phertkleit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertkleit
phertmuoter*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfertmuoter
phertsbluot*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertsbluot
phertsegen, mhd., st. M.: Vw.: s. pfertsegen
phertstal*, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdestal
phertstirne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfertstirne
phertvuoter*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertvuoter
phesiān, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: Wartb (13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 242 (phesiân)
Phetān, mhd., PN: nhd. Phetan; Q.: Wig (1210-1220); I I.: Lw. gr. Πύθων (Pýthon); E.: entstellt aus gr. Πύθων (Pýthon) (1), N., Schlange bei Delphi, älterer Name für Delphi; weitere Herkunft ungeklärt; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 493a (Phetân)
pheterære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære
pheterer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære
pheterin, mhd., st. M.: Vw.: s. pfetterin*
pheterunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeterunge*
phettære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfetter*
phetter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfetter*
phetzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfetzen
phī, mhd., Interj.: Vw.: s. pfī
phīaz, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīaz
phich, mhd., st. N.: Vw.: s. pfich
phideringe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeterunge*
phīen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīen*
phiesel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfiesel
phieselgadem, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfieselgadem
phieseloven, phieselofen*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfieseloven*
phīf, mhd., st. F.: Vw.: s. pfīf
phīfære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfære
phife, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfīfe
phīfe, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfīfe
phīfen, mhd., st. V., sw. V.: Vw.: s. pfīfen (1)
phīfenschal*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfenschal
phīfensengære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfensengære
phīfer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfære
phīferkünic, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfærekünic*
phifferlinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferlinc*
phigile*, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfigile
phīl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīl
phīlære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlære
phīlæren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīlæren
phīler, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlære
phīlerlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlærelīn*
phīlerstücke, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlærestücke*
phīlervuoz, phīlerfuoz*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlærevuoz*
phīlīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlīsen
philōl (1), mhd., st. F.: Vw.: s. fillōl (1)
philōl (2), mhd., st. M.: Vw.: s. fillōl (2)
philosophe, mhd., sw. M.: nhd. Philosoph; ÜG.: lat. philosophus STheol; Q.: STheol (philosophe), Hiob, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. philosophus; E.: s. lat. philosophus, M., Philosoph; gr. φιλόσοφος (philósophos), M., Philosoph; vgl. gr. φίλος (phílos), Adj., M., freundlich, lieb, Freund; gr. σοφός (sophós), Adj., geschickt, klug, weise; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Philosoph, M., Philosoph, DW 13, 1830; L.: Hennig (philosophe)
philosophīe (1), mhd., st. F.: nhd. Philosophie; Hw.: vgl. mnd. philosophīe (2); Q.: Pal, Suol1, RqvI, Hiob (1338), Minneb, Teichn (FB philosophīe), Vintl; I.: Lw. lat. philosophia; E.: s. lat. philosophia, F., Philosophie; gr. φιλοσοφία (philosophía), F., Philosophie; vgl. gr. φίλος (phílos), Adj., M., freundlich, lieb, Freund; gr. σοφός (sophós), Adj., geschickt, klug, weise; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. (ält.) Philosophei, Philosophie, F., Philosophei, Philosopie, DW 13, 1830; L.: Hennig (philosophīe), LexerHW 2, 245 (philosophîe), LexerN 3, 339 (philosophîe)
philosophīe (2), mhd., sw. M.: nhd. Philosoph; Q.: Brun, Parz (1200-1210), Vintl; E.: s. philosphe; LexerHW 2, 245 (philosophîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 494b (philosophîe), LexerN 3, 339 (philosophîe)
philosophier, philosophîer, filosoffier, mhd., st. M.: nhd. Philosoph?; Q.: BibVor (nach 1330) (FB philosphier); E.: s. philosophe; W.: nhd. DW-; L.: FB 273 (philosophier), MWB (philosphîer)
philosophîer, mhd., st. M.: Vw.: s. philosophier
phīlschaft, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlschaft
phīlsegen*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlsegen
phimpfen*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfimpfen
phīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīn*
phinapfel, mhd., st. M.: Vw.: s. pinapfel*
phingestābent, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestābent
phingeste, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfingeste
phingesten, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingesten
phingestgelt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfingestgelt*
phingestheilec, mhd., Adj.: Vw.: s. pfingestheilic
phingestheilic*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfingestheilic
phingestkæse, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestkæse*
phingestlich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfingestlich
phingestmāntac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestmāntac*
phingestmorgen, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestmorgen
phingestreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfingestreht*
phingestnaht*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingestnaht
phingestrōse*, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfingestrōse
phingesttac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingesttac
phingestvīre, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingestvīre*
phingestwoche, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfingestwoche
phinginge, mhd., Sb.: Vw.: s. pfinginge
phingsten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfingsten
phinkstenmorgen, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestmorgen
phinne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfinne
phinnec, mhd., Adj.: Vw.: s. pfinnic
phinnic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfinnic
phinnicheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfinnicheit*
phintgruobe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfintgruobe
phinztac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfinztac
phiol, mhd., sw. F., st. M.: Vw.: s. vīol
phiphic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfipfic
phiphiz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfipfiz*
phisel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfiesel
phīsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīsen
phisike, mhd., sw. F.: Vw.: s. fisike
phisolmīe, mhd., sw. F.: nhd. „(?)“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB phisolmīe); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
phister, mhd., st. M.: Vw.: s. pfister*
phistergaden, mhd., st. N.: Vw.: s. pfistergadem*
phisterhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfisterhūs*
phisterīe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfisterīe
phisterinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfisterinne
phisterkneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfisterkneht
phisterlēhen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfisterlēhen*
phistermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. pfistermeister
phisterstube, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfisterstube*
phisterviurære, phisterfiurære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfisterviurære*
phisterzunft, mhd., st. F.: Vw.: s. pfisterzunft*
phistrī, mhd., st. F.: Vw.: s. pfistrī
phistrīne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfistrīne
phīsunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfīsunge*
phitzen*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfitzen
phiu, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu
phiusel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfniusel*
phlac, mhd., st. N.: Vw.: s. pflac
phlāc, mhd., st. M.: Vw.: s. pflāc
phlacke*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflacke
phlage, mhd., st. F.: Vw.: s. pflege
phlāge (1), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflāge (1)
phlāge (2), mhd., st. F.: Vw.: s. pflāge (2)
phlāge (3), mhd., st. F.: Vw.: s. pflege
phlāge (4), mhd., st. F.: Vw.: s. vlāge
phlāgnüsse*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflāgnüsse
phlāgunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflāgunge
phlaht, mhd., st. F.: Vw.: s. pflaht
phlanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pflanz
phlanzære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflanzære
phlanzbette, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzbette*
phlanze, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pflanze
phlanzen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflanzen (1)
phlanzen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzen* (2)
phlanzrīs*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzrīs
phlanzunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pflanzunge
phlaster, mhd., st. N.: Vw.: s. pflaster*
phlasterhamer, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterhamer*
phlastermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. pflastermeister*
phlastern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflasteren
phlasteroht, mhd., Adj.: Vw.: s. pflasteroht*
phlasterslegel, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterslegel*
phlasterstein, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterstein*
phlasterstœzel, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterstœzel*
phlegære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære
phlegærinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegærinne
phlege (1), mhd., st. F.: Vw.: s. pflege (1)
phlege (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. pflege* (2)
phlegeambehte*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflegeambehte
phlegede, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegede
phlegeguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pflegeguot*
phlegehaft, mhd., Adj.: Vw.: s. pflegehaft
phlegel, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegel
phlegelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pflegelich
phlegelīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pflegelīche*
phlegelīchen, mhd., Adv.: Vw.: s. pflegelīchen
phlegeman, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegeman
phlegen (1), mhd., st. V.: Vw.: s. pflegen* (1)
phlegen (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflegen (2)
phlegenisse, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnisse*
phleger, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære
phlegnisse, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnisse*
phlegnust*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnust
phlegunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegunge
phliht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfliht
phlihtære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflihtære
phlihte, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfliht
phlihtec, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihtic
phlihten (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflihten* (1)
phlihten (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pflihten* (2)
phlihtgeselle*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflihtgeselle
phlihtic, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihtic
phlihticlich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihticlich
phlihtlōs, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihtlōs
phlihttac, mhd., st. M.: Vw.: s. pflihttac*
phlihtteil, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pflihtteil
phlihtzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pflihtzol*
phloc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfloc
phlocke, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflocke
phlockelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pflockelīn*
phlücken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken
phlückerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pflückærinne*
phlüegen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflüegen
phlūm, mhd., st. M., sw. M., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflūm
phlūmbette, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmbette
phlūmboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pflūmboum
phlūme (1), mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme* (1)
phlūme (2), mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme* (2)
phlūme (3), mhd., st. M., sw. M., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflūm
phlūmen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflūmen
phlūmensaf*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmensaf*
phlūmenstricker, mhd., st. M.: Vw.: s. pflūmenstrickære*
phlūmenzāher, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*
phlūmenzār, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*
phlūmīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmīt*
phlūmküsse, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*
phlūmkussen, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*
phlūmküssen, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*
phlūmvedere, mhd., st. F.: Vw.: s. pflūmvedere
phlūmvederīn, mhd., Adj.: Vw.: s. pflūmvederīn
phlūmvederkussen, phlūmfederkussen*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmvederküssen*
phluoc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc
phluocgeschirre, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocgeschirre*
phluocgrendel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocgrindel*
phluochaber, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluochabære*
phluochalter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluochaltære*
phluochalterin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfluochaltærinne*
phluochoubet, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluochoubet
phluocīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocīsen
phluocīser, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluochīser
phluockneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluockneht*
phluocrat, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocrat
phluocreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocreht
phluocriester, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocriester*
phluocrigel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocrigel*
phluocrouber, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocroubære*
phluocschar, mhd., st. F.: Vw.: s. pfluocschar
phluochseche, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocsech*
phluocsterz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocsterz
phluocswanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocswanz*
phluocwīse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfluocwīse*
phluogelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogelīn*
phluoger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluogære
phluogeszagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluogeszagel*
phluogide, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide
phluogit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide
phluogrinne, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfluocrinne*
phlupfling, mhd., Adv.: Vw.: s. pflupfling*
phnāsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnāsen
phnast, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnast
phnāst, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnast
phnehe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfnehe
phnehen (1), mhd., st. V.: Vw.: s. pfnehen (1)
phnehen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pfnehen* (2)
phneschen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pfneschen* (1)
phneschen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pfneschen* (2)
phneschezen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfneschezen
phnessunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfnessunge
phnist, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust
phniu, mhd., Interj.: Vw.: s. pfniu*
phniusel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfniusel*
phnuht, mhd., st. M., F.: Vw.: s. pfnuht
phnuhten*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfnuhten
phnurren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnurren
phnūsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnūsen
phnust, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust*
phnuten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnuten
phnutz, mhd., st. M., F.: Vw.: s. pfnuht
phochsnīden, mhd., st. N.: Vw.: s. pfochsnīden
phochsnīder, mhd., st. M.: Vw.: s. pfochsnīdære
phōht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfōht*
pholger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfolgære*
phorhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pforhūs
phoriphuisch, mhd., Interj.: Vw.: s. pforiphuisch*
phorre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre
phorrelouh, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrelouch*
phorrensaf*, mhd., st. N.: Vw.: s. pforrensaf
phorrensouc, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrensouc*
phorte, mhd., sw. F.: Vw.: s. pforte
phörtelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pförtelīn*
phortenære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfortenære*
phortener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfortenære*
phorthūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pforthūs
phorze, mhd., sw. F.: Vw.: s. pforte
phorzich, mhd., st. M.: Vw.: s. pforzich*
phorzichen, mhd., st. N.: Vw.: s. pforzichen*
phose, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfose*
phöselīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pföselīn*
phost, mhd., st. M.: Vw.: s. pfost*
phoste, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfoste*
phote, mhd., st. F.: Vw.: s. pfote*
phōten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfōten*
photigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfotigen
phoune, mhd., sw. F.: Vw.: s. foune
phounne, mhd., sw. F.: Vw.: s. foune
phragærinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragærinne
phragen, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragen*
phragenære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenære*
phragener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenære*
phragenerin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*
phragenerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*
phragenkouf, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenkouf*
phragenmarket, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenmarket*
phragenunge, mhd., st. F. (ō): Vw.: s. pfragenunge
phragenwerc, mhd., st. N.: Vw.: s. pfragenwerc*
phragenzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenzol*
phrāgner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenære*
phragnerīn, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*
phrāgnerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*
phranc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfranc*
phrancsal, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrancsal
phrange, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrange
phrangen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfrengen
phrasemære, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrasemære*
phregener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenære*
phreit, mhd., Adj.: Vw.: s. pfreit*
phrengen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfrengen
phrenger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrengære*
phrengnüsse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrengnüsse*
phresseboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfresseboum
phretscherin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfretschærinne*
phretzner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfretznære
phriem, mhd., st. M.: Vw.: s. pfriem
phrieme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrieme
phriemen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfriemen
phriemkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfriemkrūt*
phrille, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrille
phrīme, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prīme
phrisemære, mhd., st. M.: Vw.: s pfrisemære*
phropfære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*
phropfen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfropfen
phrophære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*
phrophen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfropfen
phropher, mhd., st. M.: Vw.: s. propfære
phropher, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*
phrüende, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüende
phrüendebrōt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendebrōt*
phrüendegeber, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendegebære*
phrüendehof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendehof
phrüendehūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendehūs*
phrüendeküche, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüendeküchen*
phrüendelēhen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendelēhen
phrüendelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendelīn*
phrüenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfrüenden
phrüendener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendenære
phrüendenerin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüendenærinne*
phrūmenzāher, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*
phrūmenzār, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*
phruonde, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüende
phruondlēhen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendelēhen
phuchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchen
phūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchen
phuchzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchezen*
phūchzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchezen*
phulse, mmd., sw. F.: Vw.: s. pfulse*
phulsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfulsen*
phulwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe
phülwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe
phulzeht, mhd., Sb.: Vw.: s. pfuhlzeht*
phulziehe, mhd., F.: Vw.: s. pfulweziehe*
phundære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfundære
phundec, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic
phunder, mhd., st. M.: Vw.: s. pfunder*
phundic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic
phündic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic
phündisch, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündisch*
phunt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfunt*
phuntvriunt, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuntvriunt*
phuntzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuntzol
phuol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuol
phuolic*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfuolic
phurren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfurren
phütze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
phützman, mhd., st. M.: Vw.: s. pfützman*
phy*, mhd., Interj.: Vw.: s. pfy
physike, mhd., sw. F.: Vw.: s. fisike; L.: Lexer 436c (physike)
pi..., mhd.: Vw.: s. be..., bi...
pī..., mhd.: Vw.: s. bī...
piber, mhd., st. M.: Vw.: s. biber
Piblesūn, mhd., M.=PN: nhd. Piblesun; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (Piblesûn)
pic, mhd., st. M.: Vw.: s. bic
Picardīe, mhd., F.=ON: nhd. Picardie; Q.: KvL (um 1300); I.: Lw. mlat. Picardia; E.: mlat. Picardia, F.=ON, Picardie; weitere Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. Picardie, F.=ON, Picardie; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (Picardîe)
pich, mhd., st. N.: Vw.: s. bech
pickær, mhd., st. M.: Vw.: s. bickære
pickel, mhd., st. M.: Vw.: s. bickel
Pictacōn, mhd., ON: nhd. Pictacon; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (Pictacôn)
Pictagoras, mhd., M.=PN: nhd. Pythagoras; Q.: Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. Pȳthagoras; E.: s. lat. Pȳthagoras, M.=PN, Pythagoras; gr. Πυθαγόρας (Pythagóras), M.=PN, Pythagoras; Vorderglied vielleicht von gr. Πύθων (Pýthon), N., Schlange bei Delphi, älterer Name für Delphi; weitere Herkunft unklar; Hinterglied vielleicht von gr. ἀγορά (agorá), F., Versammlung der Bürger, Platz (M.) (1); idg. *ger- (1), *gere-, *h₂ger-, V., zusammenfassen, sammeln, Pokorny 382; W.: s. nhd. Pythagoras, M.=PN, Pythagoras, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (Pictagoras)
pictantie, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanz
piegen, mhd., st. V.: Vw.: s. biegen
pīel, mhd., st. N.: Vw.: s. bīhel
piermost, mhd., st. M.: Vw.: s. biermost
pieten, mhd., st. V.: Vw.: s. bieten
pīferen*, pīfern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīferen*
pīfern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pīferen
pīge, mhd., st. F.: Vw.: s. bīge
pīgiht, mhd., Adj.: Vw.: s. bīhte
pigmēi, mhd., Sb. Pl.?: nhd. Pygmäen; Hw.: vgl. mnd. pikmēwe; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. lat. Pygmaeus, M., Pygmäe, Däumling, Fäustling; gr. πυγμαῖος (pygmaios), Adj., daumenlang, faustgroß; vgl. gr. πυγμή (pygmḗ), F., Faust, Faustkampf; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. Pygmäe, M., Pygmäe, DW-; L.: LexerHW 2, 269 (pigmêi)
pigmēisch, mhd., Adj.: nhd. „pygmäisch“; Q.: BdN (1348/1350); I.: Lw. lat. Pygmaeus; E.: s. lat. Pygmaeus, Adj., pygmäisch; gr. πυγμαῖος (pygmaios), Adj., daumenlang, faustgroß; vgl. gr. πυγμή (pygmḗ), F., Faust, Faustkampf; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. pygmäisch, Adj., pygmäisch, DW-; R.: pigmēisch volc: nhd. pygmäisches Volk, Pygmäen; L.: Hennig (pigmēisch), LexerHW 2, 269 (pigmêisch)
pigment, pīment, bīment, mhd., st. N.: nhd. Gewürz, Spezerei, Piment, Gewürzwein, Gewürzduft; Hw.: s. pigmente; vgl. mnl. pigment; Q.: Krone (um 1230), Myns; E.: ahd. pigment 1, st. N. (a), wohlriechende Spezerei; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. Pigment, N., Pigment, Duden 5, 1996, DW-; Piment, N., Piment; L.: Lexer 160c (pigment)
pigmentære, bīmentære, mhd., st. M.: nhd. Gewürzkrämer; Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentære), Will (1060-1065) (FB pigmentære); E.: s. pigment; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (pigmentære), LexerHW 2, 269 (pigmentære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (pigmentære)
pigmente, pimente, bīmente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Gewürz, Spezerei, Gewürzwein, Gewürzduft; Hw.: s. pīmente, pigment; Q.: (F.) Mar, SGPr, GTroj, (sw. F.) Will (1060-1065), (st. F.) SAlex (FB pigmente), En, Gen (1060-1080), Ipocr, Myns, Parz, PrWack, Rol, Wh; E.: ahd. pigmenta* 1, sw. F. (n), wohlriechende Spezerei; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pigmente), Hennig (pigmente), LexerHW 2, 269 (pigmente), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (pigmente)
pigmenten, pīmenten, bīmentōn, mhd., sw. V.: nhd. würzen; Hw.: s. pīmenten; Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentōn) (FB pigmenten), Wh, Will (1060-1065); E.: s. pigment; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pigmente), Hennig (pigmenten), LexerHW 2, 270 (pigmenten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (pigmenten)
pigmentstanc, bimentstanc, mhd., st. M.: nhd. „Pigmentstank“, würziger Duft; E.: s. pigment, stanc; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pigmentstanc)
pigmentwurze, bīmentwurze, mhd., st. F.: nhd. „Pigmentwurz“, Duftwurzel (?); Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentwurze) (FB pigmentwurze); E.: s. pigment, wurze; W.: nhd. DW-
pigrīfen, piwegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)
pīhte, mhd., st. F.: Vw.: s. bīhte
pil..., mhd.: Vw.: s. bil...
pīl, mhd., N.: nhd. Stopfen (M.), Stöpsel, Spundloch; E.: ahd. bīl* 1, st. N. (a)?, Stopfen (M.), Stöpsel; W.: nhd. (bay.) Peil, N., Stopfen (M.), Stöpsel, Schmeller 1, 385, (kärntn./steir.) Peil, M., Stopfen (M.), Stöpsel, Lexer 20, Unger/Khull 62, (schwäb.) Beil, N., Stopfen (M.), Stöpsel, Fischer 1, 737, DW-; L.: Lexer 160c (pīl), LexerHW 2, 270 (pîl), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (pil)
Pilatus, mhd., M.=PN: nhd. Pilatus; Q.: Parz (1200-1210), RvEBarl; I.: Lw. lat. Pīlātus; E.: s. lat. Pīlātus, M., Pilatus, Pontius Pilatus; weitere Herkunft ungeklärt?, vielleicht von lat. pīlum, N., Wurfspieß; vgl. idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. Pilatus, M.=PN, Pilatus, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (Pilatus)
pilder, mhd., st. M.: Vw.: s. biledære*
pilegrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
*pīlen?, mhd., V.: Vw.: s. peilen
pilgei, mhd., st. N.: nhd. Nestei; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. ei; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pilgei), Hennig (pilgei); L.: LexerHW 2, 270 (pilgei)
pilgerim, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
pilgerīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
pilgerīmen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bilgerīmen*
Pilgerim, mhd., M.=PN: Vw.: s. Pilgerīn (1)
Pilgerīn (1), Pilgerim, Pilgrīn, mhd., M.=PN: nhd. Pilgrim; Q.: Nib (13. Jh.); E.: s. bilgerīn; W.: nhd. Pilgrum, M.=PN, Pilgrim, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (Pilgerîn)
pilgerīn (2), mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīn
pilgerīnære, mhd., st. M.: nhd. Pilger; Q.: Karlmeinet (1320-1340); E.: s. pilgerim; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 270 (pilgerînære)
pilgerīnen, mhd., st. F.: nhd. Pilgerin; Q.: Elis (um 1300); E.: s. pilgerim; W.: nhd. Pilgerin, F., Pilgerin, DW 13, 1850; L.: LexerHW 2, 270 (pilgerînen)
pilgerīngewant, mhd., st. N.: Vw.: s. bilgerīmgewant*
pilgerīnschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. bilgerīnschaft
pilgerīnwīse, mhd., Adv.: Vw.: s. bilgerīmwīse*
pilgräm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
pilgreim, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
pilgrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm
Pilgrīn, mhd., M.=PN: Vw.: s. Pilgerīn (1)
pilgrīmvalke, pilgrīmfalke*, mhd., sw. M.: Vw.: s. bilgerīmvalke*
pille, mhd., sw. M.: Vw.: s. berille (1)
pillele, pillule, mhd., sw. F.: nhd. „Pillele“, Pille; Hw.: vgl. mnd. pillele; Q.: Minneb (um 1340) (FB pillele); E.: s. lat. pilula, pillula, F., kleiner Ball, Kinderspielzeug; vgl. lat. pila, F., Ball (M.) (1), Spielball, Ballen (M.), Strohpuppe; lat. pilus, M., Haar (N.); idg. *pilo-, Sb., Haar (N.), Pokorny 830; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pillele), LexerN 3, 340 (pillele)
pillelīn, mhd., st. N.: nhd. kleine Pille; Q.: Barth (12./13. Jh.); E.: s. pillele, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 340 (pillelîn)
pillen, mhd., sw. V.: nhd. „pillen“, anfüllen; Q.: SHort (nach 1298) (FB pillen); E.: s. pillele; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) pillen, V., pillen, schärfen, zuspitzen, DW 13, 1856
pillule, mhd., sw. F.: Vw.: s. pillele
pilote, mhd., sw. M.: nhd. eine Abgabe?; Q.: UrbSonnenb (1. Hälfte 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 270 (pilote)
pilwīz, mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. bilwīz
pīment, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pigment
pimente, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pīmente
pīmente, pimente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Gewürz; Hw.: s. pigmente; Q.: Gen (1060-1080), GenM; E.: ahd. pīmenta* 11, st. F. (ō), sw. F. (n), Gewürz, Spezerei, Schminke; germ. *pimenta?, Sb., Pigment, Färbstoff, Balsam; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīmente), Hennig (pimente)
pīmenten, mhd., sw. V.: nhd. würzen; Hw.: s. pigmenten; E.: ahd. pīmentōn* 3, sw. V. (2), würzen, sich parfümieren, wohlriechen; s. lat. pīgmentāre, V., würzen; vgl. lat. pīgmentum, N., Farbe; lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīmenten)
pīmentstanc, mhd., st. M.: nhd. würziger Duft, Gewürzduft, Wohlgeruch; Q.: Himmel (1070/1080); E.: s. pīmente, stanc; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 307 (pîmentstanc), EWAhd 6, 1520
*pimpfe?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pīn (1), mhd., st. F., st. M.: nhd. Strafe, Leibesstrafe, Pein, Schmerz, Qual, Eifer, Bemühung, Leiden, Not, Bedrängnis, Folter, Mühe; ÜG.: lat. poena STheol, punitio STheol; Vw.: s. herze-, houbet-, klōster-, jāmer-, kumber-, laster-, martel-, marter-, misel-, smerzen-, vliegen-, wider-; Hw.: s. pīne; Q.: (st. M.) Mar, LBarl, RWchr, ErzIII, LvReg, Brun, HTrist, GTroj, HBir, Gund, SHort, WvÖst, Ot, EckhV, Seuse, (F.), LAlex (1150-1170), (st. F.) LBarl, ErzIII, HlReg, DvAPat, DSp, Secr, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvNst, WvÖst, EckhI, EckhII, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BDan, KvHelmsd, EvB, Minneb, EvA, Tauler, Stagel, Gnadenl, Schürebr, (st. M., st. F.) RWchr5, (sw. F.) HlReg, Tauler (FB pīn), Albrecht, Athis, AvR, Boner, BuchdKg, Chr, Crane, Elis, GvE, GvN, Kröllwitz, KvT, KvWEngelh, KvWHerzm, KvWSilv, KvWTroj, Myst, NvJer, Parz, PassI/II, Renner, RvEBarl, StrKarl, Teichn, Trist, Wh, Wig, WvE; E.: s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. Pein, F., Pein, Strafe für die Sünden, harte Leibesstrafe, großer leiblicher Schmerz, bedrängende äußere oder innere Not, DW 13, 1524; L.: Lexer 160c (pīn), Hennig (pīn), LexerHW 2, 270 (pîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (pîn)
pīn (2), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bīn
pinākel, mhd., st. N.: nhd. „Pinnakel“; ÜG.: lat. pinnaculum Gl; Q.: Suol, EvSPaul (1300-1350) (FB pinākel), Erlös, Gl, Voc; I.: Lw. lat. pinnāculum; E.: s. lat. pinnāculum (2), N., Mauerzinne, Zinne, Giebel (M.) (1); vgl. lat. pinna, F., Mauerzinne, Mauerspitze; vgl. idg. *bend-, *bn̥dno-, Sb., (hervorspringende) Spitze, Pokorny 96; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 271 (pinâkel)
pinapfel*, pinaphel, phinapfel, mhd., st. M.: nhd. „Pinapfel“, Fichtenzapfen, Pinienzapfen; ÜG.: lat. nux pinea Gl; Hw.: vgl. mnl. pijnappel, mnd. pinappel; Q.: Gl, Voc (1482); E.: ahd. pīnapful* 6, pīnaphul*, st. M. (i), Fichtenzapfen, Tannenzapfen, Pinienzapfen, Kiefernzapfen, Turmknauf; s. mhd. pinboum, apfel; W.: nhd. (ält.) Pinapfel, M., „Pinapfel“, Pignoli, Pinienzapfen, DW 13, 1859; L.: LexerHW 2, 271 (pinaphel), Benecke/Müller/Zarncke I, 48a (phinapfel)
pinaphel, mhd., st. M.: Vw.: s. pinapfel*
pīnære, pīner, mhd., st. M.: nhd. Peiniger; Hw.: vgl. mnd. pīnære* (1); Q.: Myst (14. Jh.); E.: s. pīn; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Peiniger, M., Peiniger, DW 13, 1527; L.: Hennig (pīner), LexerHW 2, 273 (pîner), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520a (pînære)
pinboum, pineboum, bineboum, mhd., st. M.: nhd. „Pinbaum“, Pinienbaum, Pinie, Fichte; ÜG.: lat. pinus Gl; Hw.: vgl. mnl. pijnboom; Q.: Gl, Karlmeinet, Rol (um 1170); E.: ahd. pīnboum 19, st. M. (a), „Pinie“, Fichte, Kiefer (F.); germ. *pin-, Sb., Fichte, Pinie; s. boum; s. lat. pīnus, F., wilde Fichte, Föhre, Kiefer (F.); vgl. lat. pix, F., Pech, Teer; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: nhd. (ält.) Pinbaum, M., Pinbaum, Pinie, Fichte, DW 13, 1859; L.: Lexer 160c, Hennig (pinboum), LexerHW 2, 271 (pinboum), Benecke/Müller/Zarncke I, 229a (pinboum)
pinde, mhd., mmd., st. M.: Vw.: s. pint
pīnde, mhd., st. F.: Vw.: s. pīnede
pinden, mhd., st. V.: Vw.: s. binden
pīne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Qual, Pein, Eifer, Strafe, Bestrafung; ÜG.: lat. poena BrTr, punitio STheol; Vw.: s. kumber-; Hw.: s. pīn, vgl. mnl. pine, mnd. pīne; Q.: Ägidius (um 1160), Athis, BrTr, Elis, GvdF, Mechth, MorantGalie, NvJer, Parz, PassIII, STheol, Trist, Urk, UvG, Veld, Wh, Wig, Yolande; E.: ahd. pīna 19, st. F. (ō), sw. F. (n), Schmerz, Qual, Pein, Not; germ. *pīna?, F., Pein, Qual, Strafe; s. lat. poena, F., Buße, Strafe; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. Pein, F., Pein, Strafe für die Sünden, harte Leibesstrafe, großer leiblicher Schmerz, bedrängende äußere oder innere Not, DW 13, 1524; L.: Lexer 160c (pīne), Hennig (pīn), WMU (pīne 53 [1261] 2 Bel.), LexerHW 2, 270 (pîne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519a (pîne)
pineboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pinboum
pīnec, pīnic, mhd., Adj.: nhd. „peinig“, straffällig, strafwürdig, quälend; ÜG.: lat. cruciatorius Gl; Q.: DvAPat (1250-1272), TvKulm (FB pīnec); I.: Lüt. lat. cruciatorius?; E.: s. pīne; W.: nhd. (ält.) peinig, Adj., peinig, voll Pein seiend, DW 13, 1527; L.: LexerHW 2, 271 (pînec), LexerN 3, 340 (pînec)
pīnecheit, mhd., st. F.: nhd. „Peinigkeit“; Q.: Hiob (1338) (FB pīnecheit); E.: s. pīne, pīnec, heit; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Peinlichkeit, F., Peinlichkeit, DW 13, 1529; L.: LexerN 3, 340 (pînecheit)
pīneclich, mhd., Adj.: nhd. „peiniglich“, straffällig, strafwürdig, quälend, qualvoll, peinlich, schmerzlich, grausam; Hw.: vgl. mnd. pīnelīk; Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pīne; W.: s. nhd. (ält.) peiniglich, Adv., peiniglich, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīneclich), Hennig (pīneclich), LexerHW 2, 271 (pîneclich)
pīneclīche, mhd., Adv.: nhd. „peiniglich“, qualvoll; Q.: HTrist, Parz (1200-1210); E.: s. pīneclich; W.: nhd. (ält.) peiniglich, Adv., peiniglich, DW 13, 1528; L.: Hennig (pīneclich), LexerHW 2, 271 (pîneclîche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pīneclîche)
pīnede, pīnde, mhd., st. F.: nhd. Qual, Pein; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pīne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīnede), LexerHW 2, 271 (pînede), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pînede)
pīnegære*, pīneger, pīniger, mhd., st. M.: nhd. Quäler, Peiniger; ÜG.: lat. cruciator Gl, tortor Gl; Hw.: vgl. mnd. pīnigære*; Q.: EvBeh (1343), Gl; E.: s. pīnegen; W.: nhd. Peiniger, M., Peiniger, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīneger), LexerHW 2, 272 (pîneger), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520a (pîneger)
pīnegen, pīnigen, pīngen, mhd., sw. V.: nhd. strafen, bestrafen, quälen, peinigen, martern, sich abmühen; ÜG.: lat. multare Gl, punire Gl; Vw.: s. durch-, ge-; Hw.: vgl. mnd. pīnigen; Q.: Secr (1282), GTroj, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, BDan, Hiob, KvHelmsd, EvB, MinnerI, MinnerII, EvA, Tauler, Stagel, WernhMl, Schürebr (FB pīnegen), ClosChr, Diocl, Gl, JbZürich, Karlmeinet, PassI/II, PassIII, PuS; I.: Lüt. lat. punire?; E.: ahd.? pīnigen 1, sw. V. (1b), peinigen, quälen; s. pīna; W.: nhd. peinigen, sw. V., peinigen, peinlich bestrafen, martern, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīnegen), Hennig (pīnegen), LexerHW 2, 271 (pînegen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520a (pînege)
pīnegende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. peinigend, quälend; Q.: Tauler (vor 1350) (FB pīnegende); E.: s. pīnegen; W.: nhd. peinigend, Adj., peinigend, DW-
pīneger, mhd., st. M.: Vw.: s. pīnegære*
pīnegunge, mhd., st. F.: nhd. Peinigung, Foltergerät; ÜG.: lat. afflictio Gl, cruciatio Gl, tortura Gl; Hw.: vgl. mnd. pīninge; Q.: KvHelmsd (nach 1330) (FB pīnegunge), Beisp, Gl, HB; E.: s. pīnegen; W.: nhd. Peinigung, F., Peinigung, Niedergeschlagenheit, Folter, Krümmung, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīnegunge), LexerHW 2, 272 (pînegunge)
Pīnel, mhd., M.=PN: Vw.: s. Pynel
pīnen (1), mhd., sw. V.: nhd. „peinen“, quälen, strafen, peinigen, martern, nötigen, zwingen, sich abmühen, sich bemühen um, züchtigen, beschäftigen; ÜG.: lat. conari (= sich pīnen) STheol, multare Gl, punire STheol; Vw.: s. er-, ge-, ver-; Hw.: vgl. mnl. pijnen, mnd. pīnen; Q.: Elmend (1170-1180), RAlex, RWh, ErzIII, LvReg, Brun, HvNst, Apk, Ot, STheol, KvHelmsd, EvB, WernhMl (FB pīnen), Dietr, Georg, Gl, JTit, KvWEngelh, KvWPart, KvWSilv, KvWTroj, Mai, MvHeilGr, NvJer, PassI/II, PassIII, Reinfr, Rumelant, RvEBarl, RvEGer, Serv, SSp, Trist, Warnung, Wig; E.: ahd. pīnōn 18, pfīnōn, bīnōn*, sw. V. (2), peinigen, quälen, bedrängen; s. pīna; W.: nhd. (ält.-dial.) peinen, sw. V., peinen, antreiben, plagen, peinigen, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīnen), Hennig (pīnen), LexerHW 2, 272 (pînen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pîne); Son.: SSp mnd.?
pīnen (2), mhd., st. N.: nhd. „Peinen“, Peinigen; Vw.: s. helle-, minne-; Q.: WvÖst, Ot (FB pīnen), Minneb, Trist (um 1210); E.: s. pīnen (1); W.: s. nhd. (ält.-dial.) Peinen, N., Peinen, Antreiben (N.), Plagen (N.), Peinigen (N.), DW-; L.: LexerHW 2, 273 (pînen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520a (pînen)
pīner, mhd., st. M.: Vw.: s. pīnære*
pīngen, pīnigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pīnegen
pingestnaht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingstnaht
pīnic, mhd., Adj.: Vw.: s. pīnec
pinieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. punieren
pīnigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ge-, s. pīnegen
pīniger, mhd., st. M.: Vw.: s. pīnegære*
pinken, mhd., st. N.: nhd. Zwinkern; Hw.: vgl. mnd. pinken; E.: Herkunft ungeklärt??; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pinken), LexerHW 2, 273 (pinken)
pinketen, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingesten
pīnlich, mhd., Adj.: nhd. qualvoll, schmerzlich, schmerzend, grauenvoll, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, peinlich; ÜG.: lat. difficilis STheol, poenalis Gl, poenosus STheol; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. pīnlīk (1); Q.: LAlex (1150-1170), HTrist, SHort, Kreuzf, Apk, EckhI, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BDan, Hiob, EvB, MinnerII, Tauler, Seuse, Stagel, Schürebr (FB pīnlich), Gl, Mersw, PassI/II, PassIII, TürlWh, Ugb, Wig; I.: Lüs. lat. poenalis?; E.: s. pīn; W.: nhd. peinlich, Adj., peinlich, körperliche Pein bereitend, qualvoll, schmerzlich, DW 13, 1528; L.: Hennig (pīnlich), LexerHW 2, 273 (pînlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pînlich)
pīnlīche, mhd., Adv.: nhd. qualvoll, schmerzlich, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, quälend peinlich; Q.: HistAE (FB pīnlīche), Kreuzf, LivlChr (Ende 13. Jh.), PassI/II; E.: s. pīn, līche; W.: nhd. peinlich, Adv., peinlich, körperliche Pein bereitend, qualvoll, schmerzlich, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīnlīche), Hennig (pīnliche), LexerHW 2, 273 (pînlîche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pînlîche)
pīnlichen, mhd., Adv.: nhd. qualvoll, schmerzlich, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, quälend peinlich; Q.: PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. pīnlīch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 273 (pînlîchen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 519b (pînlîche)
pīnlichheit*, pīnlicheit, pīntlicheit, mhd., st. F.: nhd. Qual, Schmerz, Grauen, Alptraum; ÜG.: lat. atrocitas Gl, poenalitas Gl; Hw.: vgl. mnd. pīnlichhēt*; Q.: Secr (1282), Tauler (FB pīnlicheit), Beisp, Eckh, Gl; I.: Lüt. lat. poenalitas?; E.: s. pīnlich; W.: nhd. Peinlichkeit, F., Peinlichkeit, leibliche oder innere Pein, Qual, Leiden, DW 13, 1529; L.: Hennig (pīnlichkeit), LexerHW 2, 273 (pînlîcheit)
pinnære, pinnere, mhd., st. M.: nhd. Schreiber; ÜG.: lat. pennarius Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lw. lat. pennārius; E.: s. lat. pennārius, M., Schreiber; vgl. lat. penna, pinna, F., Feder, Schreibfeder, Pfeil; vgl. idg. *pet- (2), *petə-, *ptē-, *ptō-, V., stürzen, fliegen, fallen, Pokorny 825; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464a (pinnære), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 311 (pinnere), EWAhd 6, 1525
pinnere, mhd., st. M.: Vw.: s. pinnære
pinol, pīnol, mhd., Sb.: nhd. ein Wein; Q.: HvNst (um 1300) (FB pīnol); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pinol), LexerN 3, 340 (pînol)
pīnol, mhd., Sb.: Vw.: s. pinol
pinrāt, mhd., st. M.: nhd. Beratung, Beratung unter einer Pinie; Q.: Rol (um 1170); E.: s. pinboum, rāt; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 140c (pinrāt), Hennig (pinrāt), LexerHW 2, 273 (pinrât), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 576b (pinrât)
pins, mhd., st. F.: nhd. Darstellung, Gestalt, Erscheinung?; Q.: LS (1430-1440); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 273 (pins)
pinsel, mhd., st. M.: Vw.: s. pensel
pinsel..., mhd.: Vw.: s. pensel...
pinselen*, pinseln, mhd., sw. V.: nhd. malen, pinseln; Vw.: s. durch-*; Hw.: s. pinsen; Q.: Suol, RqvI (FB pinseln), BdN, Frl (1276-1318); E.: s. pensel; W.: nhd. pinseln, V., pinseln, mit dem Pinsel bestreichen, auftragen, DW 13, 1864; L.: Lexer 160c (pinseln), Hennig (pinseln), LexerHW 2, 273 (pinseln), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinsele)
pinselīn, mhd., st. N.: Vw.: s. penselīn
pinseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. pinselen*
pinsen, mhd., sw. V.: nhd. bemalen mit, malen, pinseln; Vw.: s. durch-; Hw.: s. pensen, pinselen; Q.: Suol (FB pinsen), Frl (1276-1318); E.: s. pensel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pinsen), Hennig (pinsen), LexerHW 2, 273 (pinsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinse)
pint (1), pinde, mhd., mmd., st. M.: nhd. „Pint“, Penis; ÜG.: lat. membrum virile Voc, penis Gl; Hw.: vgl. mnd. pint (1); Q.: Gl, HvNst (um 1300), Voc; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) Pint, M., Pint, Penis, DW 13, 1865; L.: Lexer 160c (pint), LexerHW 2, 274 (pint), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pint), LexerN 3, 340 (pint)
pint (2), mhd., st. N.: nhd. Gewürz, Spezerei, Gewürzwein, Gewürzduft; E.: s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pint)
pint (3), mhd., sw. F.: Vw.: s. binde
pint (4), mhd., F.: Vw.: s. pinte
pinte, pint, mhd., F.: nhd. „Pinte“ (ein Flüssigkeitsmaß); Hw.: vgl. mnd. pint (2); Q.: Teichn (1350-1365) (FB pinte), Gl, StRPrag, Voc; I.: Lw. afrz. pinte; E.: s. afrz. pinte, F., Flüssigkeitsmaß; Herkunft nicht geklärt, Gamillscheg 2, 704b; vielleicht aus lat. pincta zu lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. (ält.) Pinte, F., Pinte (Flüssigkeitsmaß), Kanne, DW 13, 1866; L.: Lexer 160c (pinte), LexerHW 2, 274 (pinte), LexerN 3, 340 (pinte)
pīntlicheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pīnlichheit
pīnunge, mhd., st. F.: nhd. „Peinung“, Leiden, Peinigung, Foltergerät; ÜG.: lat. cruciatio Gl, persecutio Gl, tortura Gl; Hw.: vgl. mnl. pininge, mnd. pīninge; Q.: Gl, Myst (14. Jh.), Vintl; E.: ahd. pinunga* 1, pfīnunga*, phinunga, st. F. (ō), Zerknirschung, Qual; s. pīnōn; W.: nhd. (ält.) Peinung, F., Peinung, Peinigung, DW 13, 1529; L.: Lexer 160c (pīnunge), Hennig (pīnunge), LexerHW 2, 274 (pînunge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520a (pînære), LexerN 3, 340 (pînunge)
pinz, mhd., st. M.: nhd. Pfriem, Pfrieme, Ahle; ÜG.: lat. subula Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 274 (pinz)
pipawe, mhd., sw. M.: nhd. Pippau, Feste (eine Pflanze?), Löwenzahn; ÜG.: lat. (capparis) Gl, solsequium Gl; Hw.: vgl. mnd. pippouwe; Q.: Gl (14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (pipawe), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 313 (pipawe), EWAhd 6, 1528
pippe, mhd., F.: nhd. Pippe, Zapfhahn; Q.: Voc (1482); E.: ahd. pfīfa*, phīfa, sw. F. (n), Pfeife, Flöte; germ. *pīpa, F., Pfeife; s. lat. pīpa, F., Pfeife, Röhre, Schalmei; vgl. lat. pīpāre, V., pfeifen; vgl. idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: nhd. Pippe, F., Pippe, Röhre mit Drehhahn, DW 13, 1842; L.: LexerHW 2, 274 (pippe)
pir, pire, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bire, bir
pirāte, mhd., sw. M.: nhd. Pirat, Seeräuber; Hw.: vgl. mnd. pīrāte; Q.: RqvI (perāte), HvNst (um 1300) (FB pirāte); E.: s. lat. pīrāta, M., Seeräuber, Pirat, Korsar; gr. πειρατής (peiratḗs), M., Seeräuber, Pirat; vgl. gr. πειρᾶν (peirān), V., wagen, unternehmen, streben; vgl. idg. *per- (2E), V., Sb., versuchen, probieren, Gefahr, Pokorny 818; W.: nhd. Pirat, M., Pirat, DW 13, 1867; L.: Lexer 160c (pirāte), LexerN 3, 340 (pirâte)
piret, mhd., st. N.: nhd. „Piret“; Q.: Minneb (um 1340) (FB piret), Chr; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) Piret, N., Piret, Mütze, Kappe, DW 13, 1867, vgl. DW 1, 1131 (Baret); L.: LexerN 3, 340 (piret)
piriment, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pirimente, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pirmet, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente
pirgerīe, mhd., st. F.: Vw.: s. bieggerīe
piro, mhd., M.: nhd. Goldamsel; Q.: BdN (1348/1350), Voc; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 274 (piro)
pirrītes, mhd., M.: nhd. „Pyrites“ (ein Edelstein); Q.: Suol, RqvI (FB pirrītes), Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. pyrites; E.: s. lat. pyrites, M., Feuerstein; gr. πυρίτες (pyrítēs), M., Feuerstein, Feuerarbeiter; vgl. gr. πῦρ (p‹r), N., Feuer; idg. *pehu̯r̥, *pʰu̯nos, *péh₂u̯r̥-, N., Feuer, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 274 (pirrîtes), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pirrîtes)
pirs..., mhd.: Vw.: s. birs...
pirsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-, s. birschen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer (birschen)
pischof, mhd., st. M.: Vw.: s. bischof
pischtuom, mhd., st. N.: Vw.: s. bistuom
piscīne, mhd., sw. F.: nhd. Badewanne; Hw.: vgl. mnd. piscīne; Q.: Enik (um 1272) (FB piscīne), KvWSilv; I.: Lw. lat. piscīna; E.: s. lat. piscīna, F., Fischteich, Weiher, Wasserbecken; vgl. lat. piscis, M., Fisch; idg. *peisk-, *pisk-, *peitsk-, Sb., Zukost?, Fisch, Pokorny 796; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (piscīne), LexerHW 2, 274 (piscîne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (piscîne)
piscīnevaz*, piscīnvaz, mhd., st. N.: nhd. Badewanne; Q.: HvNst (um 1300); E.: s. piscīne, vaz; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (piscīnvaz), LexerN 3, 340 (piscînvaz)
piscīnvaz, mhd., st. N.: Vw.: s. piscīnevaz*
piscot, mhd., M.: nhd. „Biskotte“, Zwieback, Schiffszwiback; Q.: Suol (FB piscot), Tann (1240-1265); I.: Lw. it. biscotto; E.: s. it. biscotto, M., Biskotte; lat. bis cottus, Sb., zweimal Gebackenes; vgl. lat. bis, Adv., zweimal, auf doppelte Weise; lat. coquere, V., kochen, sieden, reifen, ängstigen; vgl. idg. *du̯is, Adv., zweimal, entzwei, Pokorny 230; idg. *du̯ōu, *du̯ai, Num. Kard. (M.), zwei, Pokorny 228; idg. *pekᵘ̯-, V., kochen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Biskotte, M., Biskotte, DW-, DW2 5, 301; L.: LexerHW 2, 274 (piscot), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (piscop/piscot)
Pise, mhd., ON: Vw.: s. Pīse (1)
Pīse (1), Pise, mhd., ON: nhd. Pisa; Q.: Athis (um 1210?), Chr, Tannh; I.: Lw. lat. Pīsae; E.: s. lat. Pīsae, F. Pl.=ON, Pisa (Stadt in Etrurien); aus dem Etrusk.?; W.: nhd. Pisa, ON, Pisa, DW-; L.: LexerHW 2, 274 (Pîse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (Pise)
pīse (2), mhd., st. F.: Vw.: s. bīse
pisse (1), mhd., F.: nhd. Pisse, Harn, Urin; ÜG.: lat. urina Gl; Hw.: vgl. mnd. pisse; I.: Lw. frz. pissat; E.: s. frz. pissat, pissaz, Sb., Harn; vgl. frz. pisser, V., harnen, lautmalerisch, seit dem 12. Jh. belegt; s. Gamillscheg, 2, 705; W.: nhd. Pisse, F., Pisse, Harn, Urin, DW 13, 1868; L.: LexerHW 2, 274 (pisse)
pisse (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. bisse
pissen, mhd., sw. V.: nhd. pissen, harnen, urinieren; ÜG.: lat. urinare Gl; Vw.: s. ge-; Hw.: vgl. mnd. pissen (1); I.: Lw. frz. pisser; E.: s. frz. pisser, V., harnen, lautmalerisch, seit dem 12. Jh. belegt; s. Gamillscheg, 2, 705; W.: nhd. pissen, sw. V., pissen, pieseln, harnen, DW 13, 1869; L.: LexerHW 2, 275 (pissen)
pistel, pistele, mhd., sw. F.: nhd. Epistel; Hw.: vgl. mnd. pistele (1); Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB pistel), Berth (um 1275); I.: Lw. lat. epistula; E.: s. lat. epistula, F., Brief, Sendschreiben; s. gr. ἐπιστολή (epistolḗ), F., Absendung; vgl. gr. ἐπίστελλειν (epístellein), V., hinschicken, melden; gr. ἐπί (epí), Präp., auf, zu, an; gr. στέλλειν (stéllein), V., bestellen, komnen lassen, schicken, senden; vgl. idg. *epi, *opi, *pi, Präp., nahe, auf, hinter, Pokorny 323; idg. *stel- (3), V., Adj., Sb., stellen, stehend, unbeweglich, steif, Ständer, Pfosten, Stamm, Stiel, Stängel, Pokorny 1019; W.: vgl. Epistel, F., Epistel, DW 3, 679; L.: Lexer 160c (pistel), LexerHW 2, 275 (pistel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pistel), LexerN 3, 340 (pistele)
pistele, mhd., sw. F.: Vw.: s. pistel
pit..., mhd.: Vw.: s. bit...
pitanz, pitanze, pictantie, mhd., st. F.: nhd. Pitanz, reichlichere Portion an Kost und Wein, Spende von Kost und Wein; Hw.: vgl. mnd. pitancie; Q.: Urk (1290); I.: Lw. mlat. pitantia; E.: s. mlat. pitantia, F., Pitanz; lat. petere, V., langen, reichen, zielen; idg. *pet- (2), *petə-, *ptē-, *ptō-, V., stürzen, fliegen, fallen, Pokorny 825; W.: nhd. Pitanz, F., Pitanz, DW-; L.: Lexer 160c (pitanz), WMU (pitanz N433 [1290] 15 Bel.), LexerHW 2, 275 (pitanz)
pitanzambahte*, pitanzambet, mhd., st. M.: nhd. Amt des Pitanzers; Q.: Urk (1316); E.: s. pitanz, ambahte; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzambet)
pitanzambet, mhd., st. M.: Vw.: s. pitanzambahte*
pitanzære*, pitanzer, mhd., st. M.: nhd. Mönch der die Pitanzstiftungen zu verwalten und für die richtige Nutzung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1316); E.: s. pitanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzer)
pitanzærinne*, pitanzerin, mhd., st. F.: nhd. Nonne die die Pitanzstiftungen zu verwalten und für die richtige Befolgung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1388); pitanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzerin)
pitanze, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanz
pitanzer, mhd., st. M.: Vw.: s. pitanzære*
pitanzerin, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanzærinne*
pitanzmeister, mhd., st. M.: nhd. Mönch der die Pitanzstiftungen zu verwalten und für die richtige Nutzung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1321); E.: s. pitanz, meister; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzmeister)
pitīt, mhd., Adj.: Vw.: s. petīt
pītsche, mhd., sw. F.: nhd. Peitsche; Hw.: vgl. mnd. pītsche; Q.: HistAE (1338-1345) (FB pītsche), Voc; I.: Slaw. Lw.; E.: aus dem Slaw., von einem akirchenslaw. biči, Sb., Geißel; vgl. akirchenslaw. biti, V., schlagen; vgl. idg. *bʰeiə-, *bʰei-, *bʰī-, V., schlagen, Pokorny 117; W.: nhd. Peitsche, F., Peitsche, Dreschflegel, DW 13, 1530; L.: LexerHW 2, 275 (pîtsche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521a (pîtsche)
pittīt, mhd., Adj.: Vw.: s. petīt
piule, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. biule
piunt, mhd., st. F.: Vw.: s. biunt
piurischlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. biurischlīche
piutel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. biutel
*piuze?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?
piwegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)
piz, mhd., st. M.: Vw.: s. biz
pizēchenen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bezeichenen
pīzen, mhd., st. V.: Vw.: s. bīzen
plā..., mhd.: Vw.: s. blā...
placebo, mhd., st. N.: nhd. Totengebet; Hw.: vgl. mnd. placēbō; Q.: Urk (1272); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. placēre, V., gefallen (V.), gefällig sein (V.); idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: vgl. Placebo N., Placebo, DW-; L.: WMU (placebo 178 [1272] 3 Bel.)
plachmāl, mhd., st. N.: Vw.: s. blachmāl
plack, mhd., N.: Vw.: s. black
placke, pflacke*, phlacke, mhd., sw. M.: nhd. „Placke“, Fleck, Gegend, Flicklappen; Hw.: vgl. mnd. placke; Q.: Pilgerf (FB placke), Elis, Herb (1190-1200), WeistGr; I.: Lw. lat. plaga; E.: s. lat. plaga, F., Platte, Blatt, Fläche; vgl. idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: nhd. (ält.) Placke, M., Placke, Plack, Placken, Fleck, Mal (N.) (2), andersfarbige Stelle, Lappen, Flicklappen, DW 13, 1872; L.: Lexer 160c (placke), LexerHW 2, 275 (placke), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521a (placke)
placken, mhd., sw. V.: nhd. „placken“, flicken, einen Flicken ansetzen; Hw.: vgl. mnd. placken; Q.: Elis (um 1300), Malag; E.: s. placke; W.: nhd. (ält.) placken, V., placken, Lappen einsetzend flicken, ausbessern, DW 13, 1874; L.: Lexer 160c (placken), LexerHW 2, 276 (placken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521a (placken)
plackieren, mhd., sw. V.: nhd. tünchen; Q.: RqvII (FB plackieren); E.: s. placke; W.: nhd. DW-
pladekīn, mhd., st. M.: nhd. Landstreicher?; Q.: Köditz (1315/1323); I.: Lw. mlat. paltonārius; E.: s. mlat. paltonārius, M., Bettler, Landstreicher; vgl. lat. pālitārī, V., umherschweifen; lat. pālārī, V., einzeln umherschweifen, sich zerstreuen; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 276 (pladekin), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521a (pladekîn)
plāge (1), pflāge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Plage“, Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; Hw.: vgl. mnd. plāge (1); Q.: (st. F.) GTroj, Apk, BDan, EvSPaul, EvA, WernhMl, (sw. F.) MinnerII, EvA, Tauler (FB plāge), Dal, Gl, JbZürich, KvWEngelh (vor 1260), Mersw, NvJer, PassI/II, PfzdHech, Suchenw, Urk; I.: Lw. lat. plāga; E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Plage, F., Plage, Strafe, Qual, Not, DW 13, 1876; L.: Lexer 160c (plāge), WMU (plāge 1299 [1290] 2 Bel.), LexerHW 2, 276 (plâge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521a (plâge), LexerN 3, 340 (plâge), DRW
plāge (2), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflāge
plāge (3), mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. vlāge
plāgen (1), mhd., sw. V.: nhd. strafen, züchtigen, sich abmühen, plagen, mit einer Plage heimsuchen, quälen; Hw.: vgl. mnd. plāgen (2); Q.: BDan, JvFrst, EvA, Schürebr (FB plāgen), Köditz (1315/1323), NvJer, Ring; E.: s. plāge; W.: nhd. plagen, V., plagen, schlagen, verwunden, peinigen, quälen, DW 13, 1879; L.: Lexer 160c (plāgen), LexerHW 2, 276 (plâgen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521b (plâge)
plāgen (2), mhd., st. N.: nhd. Plagen (N.); Q.: Hiob (1338) (phlāgen) (FB plāgen); E.: s. plāgen (1); W.: nhd. Plagen, N., Plagen (N.), DW-
plahe, mhd., sw. F.: Vw.: s. blahe
plān (1), mhd., Adj.: nhd. „plan“, flach, glatt, eben (Adj.); Q.: Suol (FB plān); I.: Lw. lat. plānus; E.: s. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥h₂nó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: s. nhd. plan, Adj., plan, eben, glatt, klar, deutlich, DW 13, 1882
plān (2), mhd., st. M., st. F.: nhd. „Plan“ (M.) (1), Platz (M.) (1), Ort, Ebene, Aue, freier Platz, Feld, Wiese, Boden, Kampfplatz, Turnierplatz, Schlachtfeld; Vw.: s. erden-, schāchzabel-, wünne-*; Hw.: vgl. mnd. plān; Q.: (st. M.) Suol1, RqvI, RqvII, Mar (1172-1190), RAlex, RWchr5, LvReg, Enik, TürlWh, SGPr, HTrist1, HBir, Kreuzf, HvNst, Ot, BDan, Hiob, Minneb, MinnerII, Seuse, (st. M., st. F.) KvHelmsd (FB plān), Alph, Boner, Chr, Crane, Darifant, Dietr, GvE, Karlmeinet, Kudr, KvL, KvWEngelh, KvWLd, KvWTroj, LobGesMar, Parz, PassI/II, PassIII, Teichn, Urk, UvZLanz; E.: s. plān (1); W.: nhd. Plan, M., Plan (M.) (1), Ebene, Fläche, DW 13, 1883; R.: ūf der trugen plān: nhd. heimtückisch; L.: Lexer 160c (plān), Lexer 436c (plān), Hennig (plān), WMU (plān 1653 [1292] 2 Bel.), LexerHW 2, 276 (plân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 521b (plân)
plān (3), mhd., st. F.: Vw.: s. plāne
plæn, mhd., sw. V.: Vw.: s. blæn
planc, mhd., st. M.: nhd. Verdruss?; ÜG.: lat. discordia Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 276 (planc), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (planc)
plāne (1), mhd., st. F.: nhd. „Plane“, freier Platz, Ebene, Aue; Hw.: s. plān; Q.: Parz (1200-1210), Wig; E.: s. mfrz. plāne, F., Ebene; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. (ält.) Plane, F., Plane, freier Platz, Grundfläche, DW 13, 1887; L.: Lexer 160c (plāne), LexerHW 2, 276 (plân/plâne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522a (plâne)
plāne (2), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. plān
plānen, mhd., sw. V.: nhd. „planen“, ebenen, glätten, niederlegen; Hw.: vgl. mnl. planen, mnd. plānen; Q.: Pal, Suol (FB plānen), Dietr, En (1187/1189); E.: ahd. plānōn* 2, blānōn*, sw. V. (2), ebnen, glätten, planieren; s. lat. plānāre, V., ebnen; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. planen, sw. V., planen, plan machen, ebnen, glätten, DW 13, 1887; L.: Lexer 161a (plānen), Hennig (plānen), LexerHW 2, 276 (plânen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522a (plâne)
plānēt, mhd., st. M., st. N.: nhd. Planet; Hw.: s. planēte; I.: Lw. lat. planēta; E.: s. lat. planēta, M., Planet; gr. πλανήτης (planḗtēs), M., Umherwandernder; vgl. gr. πλανᾶν (planan), V., irreführen, täuschen, herumirren; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Planet, M., Planet, DW 13, 1888; L.: Lexer 161a (plānēt)
plānēte, mhd., sw. M.: nhd. Planet; Hw.: s. planēt; vgl. mnd. planēte; Q.: Lucid (1190-1195), RWchr, Brun, HTrist, GTroj, HvNst, Apk, Parad, HistAE, EvB, Minneb, MinnerI, MinnerII, Seuse, Teichn, KvMSph, WernhMl, Pilgerf (FB plānēte), Elis, JTit, Köditz, Wh; E.: s. plānēt; W.: nhd. Planet, M., Planet, DW 13, 1888; L.: Lexer 161a (plānēt), Hennig (plānēte), LexerHW 2, 276 (plânête), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plânête)
plānetenstant, mhd., st. M.: nhd. Planetenstand; Q.: KvMSph1 (1347-1350) (FB plānetenstant); E.: s. plānēte, stant; W.: nhd. Planetenstand, M., Planetenstand, Stand der Planeten, Stellung der Planeten zueinander, DW 13, 1890
plange, mhd., st. M., sw. F.: nhd. freier Platz, Ebene, Aue; E.: s. plāne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plange)
plangen, mhd., sw. V.: nhd. plagen, schikanieren; Hw.: vgl. mnd. plangen; Q.: TvKulm (FB plangen), Elis (um 1300); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 276 (plangen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plange)
plānīe, plānje, mhd., st. F.: nhd. freier Platz, Ebene, Aue, Kampfplatz, Schlachtfeld; Vw.: s. sunder-; Q.: (F.) Suol, RqvI, HvNst, (st. F.) RAlex, RWh, Kreuzf, WvÖst, (sw. F.) WvÖst, Minneb (FB plānīe), JTit, KvWTroj, KvWTurn, Loheng, Reinfr, Trist (um 1210); E.: s. plān, mfrz. plāne, lat. plānitiēs, F., Ebene, Fläche; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥h₂nó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plānīe), Lexer 436c (plānīe), LexerHW 2, 276 (plânîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plânîe)
planiure, mhd., st. F.: Vw.: s. plāniure
plāniure, planiure, mhd., st. F.: nhd. freier Platz, Ebene, ebenes Feld, Aue; Q.: Suol, RqvII, GTroj (FB plāniure), KvWPart, KvWTurn, KvWTroj, Tannh (1240-1265), TürlWh, Virg; I.: frz. Lw.; E.: s. mfrz. plāne, lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥h₂nó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plāniure), LexerHW 2, 277 (plâniure), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plâniure)
plānje, mhd., st. F.: Vw.: s. plānīe
planke, blanke, mhd., sw. F.: nhd. dickes Brett, Planke, Palisade, Bohle, Befestigungspfahl, Plankenzaun, Umplankung, Befestigung, Umzäunung; Hw.: vgl. mnd. blanke (2), planke (2); Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, Ot (FB planke), Chr, En (1187/1189), Gl, Kirchb, Kreuzf, LivlChr, NvJer, Suchenw, Urk; I.: Lw. mlat. planca; E.: s. mlat. planca, F., Planke, Brett, Bohle; gr. φαλαγξ (phalanx), F., rundes Stück Holz, Stamm, Balken, Phalanx; vgl. idg. *bʰel- (5), Sb., Arme, Vorsprung, Pokorny 122; W.: nhd. Planke, F., Planke, starkes dickes Brett zur Umfassung von Räumen, DW 13, 1892; L.: Lexer 161a (planke), Hennig (planke), WMU (planke 557 [1282] 4 Bel.), LexerHW 2, 277 (planke), Benecke/Müller/Zarncke I, 200a (blanke), II/1, 522b (planke), LexerN 3, 340 (planke)
planken, blanken, plengen, mhd., plengen, mmd., sw. V.: nhd. „planken“, verplanken; ÜG.: mlat. devallare Gl; Vw.: s. umbe-, ver-; Hw.: vgl. mnd. blanken (1), planken (1), plengen?; Q.: RqvI, RqvII, Ot (FB planken), Albrecht (1190-1210), Gl, Kreuzf; I.: Lüt. mlat. devallare?; E.: s. planke; W.: nhd. (ält.) planken, V., planken, mit Planken versehen (V.), DW 13, 1893; R.: bōsheit planken: nhd. zu Bosheit anstiften; L.: Lexer 161a (planken), Lexer 436c (planken), LexerHW 2, 276 (planken), Benecke/Müller/Zarncke I, 200a (blanke), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 522b (planke)
plapf, mhd., Interj.: nhd. plapf; Hw.: s. plipf; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plipf/plapf), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plapf)
plarren, mhd., sw. V.: nhd. „plarren“, gaffen, anstarren; Vw.: s. ane-; Q.: Voc (1429); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) plarren, V., plarren, mit aufgerissenen Augen starren, gaffen, DW 13, 1898; L.: Lexer 161a (plarren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 522b (plarre)
plærrian, mhd., st. M.: nhd. gepanschter Wein; Q.: Teichn (1350-1365) (FB plærrian); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
plarze, mhd., sw. F.: nhd. ?; Q.: PfzdHech (2. Hälfte 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 340 (plarze)
plās..., mhd.: Vw.: s. blās...
plæs...., mhd.: Vw.: s. blās...
plāsbalc, mhd., st. M.: Vw.: s. blāsebalc
plasche, mhd., sw. F.: Vw.: s. vlatsche
plasenieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. blasenieren
plasnieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. blasenieren
plāst, mhd., st. M.: Vw.: s. blāst
plaster, mhd., st. N.: Vw.: s. pflaster*
plat..., mhd.: Vw.: s. blat...
plāt, mhd., st. M.=FlN: nhd. Plat; Q.: UvLFrd (1255); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a
plātær, mhd., sw. F.: Vw.: s. blātere
plate, mhd., sw. F.: nhd. „Platte“, Glatze, Tonsur der Geistlichen, Mönch; Vw.: s. brust-; Hw.: s. blate; vgl. mnl. plate, mnd. plāte, platte; Q.: Herb (1190-1200), KvWSchwanr, Kzl, Loheng, Reinfr, SchöffIglau, StRAugsb; E.: s. ahd. platta 8, sw. F. (n), Tonsur, Platte, Glatze; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: s. nhd. Platte, F., Platte, kahle Hochfläche, Felsplatte, flacher Stein, DW 13, 1906; L.: Lexer 23a (blate), MWB 1, 860 (blate)
platenblech, mhd., st. N.: Vw.: s. blatenblech
platener, mhd., st. M.: Vw.: s. blatenære
platengīr, blatengīr, mhd., M.: nhd. „Plattengeier“, glatzköpfiger Geier, Mönchsgeier (?); Q.: Teichn (1350-1365) (FB platengīr); E.: s. plate, gīr; W.: nhd. DW-; L.: MWB 1, 861 (blatengīr), LexerHW 2, 278 (platengîr)
plāter, mhd., sw. F.: Vw.: s. blātere
plāter..., mhd.: Vw.: s. blāter...
platern, mhd., sw. V.: Vw.: s. blateren
plathuof, mhd., st. M.: nhd. „Platthuf“; Q.: Pal (FB plathuof), ErnstB (Anfang 13. Jh.); E.: s. huof; W.: nhd. (ält.) Platthuf, M., Platthuf, Huf der unten zu breit ist und dessen äußere Hornsohle nicht ihre natürliche Wölbung hat sondern flach ist, DW 13, 1913; L.: Hennig (plathuof), LexerHW 2, 278 (plathüeve)
platiesche, mhd., F.: nhd. ein Schimpfwort für Frauen; Q.: SHort (nach 1298) (FB platiesche); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
Plātō, mhd., M.=PN: nhd. Plato, Platon; Q.: Parz (1200-1210), Wh; I.: Lw. lat. Plato; E.: s. lat. Plato, Platōn, M.=PN, Plato, Platon; gr. Πλάτων (Plátōn), M.=PN, Plato, Platon; vgl. gr. πλατύς (platýs), Adj., flach; idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Plato, M.=PN, Plato, Platon, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Plâtô)
platschære*, platscher, platzer, mhd., st. M.: nhd. Schwätzer; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?, lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) Platscher, M., Platscher, Dröhner, Lärmer, DW 13, 1902; L.: Hennig (platscher), LexerHW 2, 278 (platzer)
platscher, mhd., st. M.: Vw.: s. platschære*
plattensmit, mhd., st. M.: Vw.: s. blatensmit
platfuoz, mhd., st. M.: Vw.: s. blatevuoz
platzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blatzen
platzer, mhd., st. M.: Vw.: s. platschære*
platzhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. plazhūs
platzloter, mhd., st. M.: Vw.: s. plazloter
platzmeister, mhd., st. M.: Vw.: s. plazmeister
plæunge, mhd., st. F.: Vw.: s. blæunge
plaz (1), platz, blatz, mhd., st. M.: nhd. Freiraum, Platz (M.) (1), Stelle, Tanzplatz, Tanz, Spiel; Vw.: s. buoben-, dinc-, gemein-, henkære-*, obez-, renne-, spil-, strīt-; Hw.: s. platz; vgl. mnd. plas (1), plāze; Q.: Suol, RqvI, RqvII, HvNst, MinnerII, Seuse, Pilgerf, (st. N.) Pilgerf (FB plaz), Chr, HandfWien, KvWTroj (1281-1287), PuS, StRMeran, StRMünchen, Urk, WeistGr; E.: s. frz. place, M., Platz (M.) (1); mlat. placea, F., breiter Weg, freie öffentliche Fläche in der Stadt; gr. πλατεῖα (plateia), F., Breite; vgl. gr. πλατύς (platýs), Adj., flach; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Platz, M., Platz (M.) (1), DW 13, 1916; L.: Lexer 161a (platz), Hennig (platz), WMU (plaz 795 [1286] 5 Bel.), LexerHW 2, 278 (plaz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (plaz), LexerN 3, 340 (plaz)
plaz (2), mhd., st. M.: Vw.: s. blaz
plazbecke, mhd., sw. M.: nhd. „Platzbecke“, Fladenbäcker; Q.: StRMühlh (14. Jh.); E.: s. platz, becke (2); W.: nhd. (ält.) Platzbecke, M., „Platzbecke“, Fladenbäcker, DW 13, 1921; L.: LexerHW 2, 278 (plazbecke)
plazhūs, platzhūs*, mhd., st. N.: nhd. „Platzhaus“, Spielhaus; Q.: Cranc (1347-1359) (FB plazhūs); E.: s. platz, hūs; W.: nhd. (ält.) Platzhaus, N., Platzhaus, Spielhaus, DW 13, 1924; L.: Lexer 161a (plazhūs), LexerHW 2, 278 (plazhûs)
plazloter, platzlotære* (?), platzloter*, mhd., st. M.: nhd. Gaukler; Q.: Suol (FB plazloter), Helbl (1290-1300); E.: s. platz, loter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plazloter), LexerHW 2, 279 (plazloter), Benecke/Müller/Zarncke I, 1044a (plazloter)
plazmeister, platzmeister*, mhd., st. M.: nhd. „Platzmeister“, Aufseher, Ordner; Q.: RqvI (FB plazmeister), NP (13./14. Jh.); E.: s. platz, meister; W.: nhd. Platzmeister, M., Platzmeister, bei Spielen und Tänzen als Aufseher und Ordner Aufgestellter oder Erwählter, DW 13, 1925; L.: Lexer 161a (plazmeister), LexerHW 2, 279 (plazmeister), LexerN 3, 340 (plazmeister)
plebe, mhd., st. F.: Vw.: s. blæwe
pleckære*, plecker, mhd., mmd., st. M.: nhd. Straßenräuber; Vw.: s. leim-*; Q.: Ugb (1450-1471); E.: s. plāgen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plecker), LexerHW 2, 279 (plecker)
pleckærīe*, pleckerī, mhd., st. F.: nhd. Straßenräuberei; Q.: Ugb (1450-1471); E.: s. plāgen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 279 (pleckerîe)
plecken (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. blecken (1)
plecken (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. blecken (2)plecken (3), mhd., st. N.: Vw.: s. blecken (3)
plecker, mhd., st. M.: Vw.: s. pleckære*
pleckerī, mhd., st. F.: Vw.: s. pleckærīe*
plecketzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bleckezen* (1)
plecter, plectrūn, mhd., st. N.: nhd. Plektrum, Plektron, Saitenzieher, Stimmschlüssel; Q.: Suol (plectrūn), Trist (um 1210); E.: s. gr. πλῆκτρον (plēktron), N., Werkzeug zum Schlagen, Schlägel, Ruderstange; vgl. idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Plektrum, Plektron, N., Plektrum, Plektron, DW-; L.: LexerHW 2, 279 (plecter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (plectrûn)
plectrūn, mhd., st. N.: Vw.: s. plecter
plecze, mhd., sw. M.: Vw.: s. blicze
pleczen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. bleckezen* (1)
pleczen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. bleckezen* (3)
pleczunge, mhd., st. F.: Vw.: s. bleckezunge*
Pledelingen, mhd., ON: nhd.Plattling; Q.: NibC (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. lingen; W.: nhd. Plattling, ON, Plattling, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Pledelingen)
plege..., mhd.: Vw.: s. pflege...
plehē, ple-hē, mhd., Interj.: nhd. „plehe“; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. lautmalend wie plärrend; Son.: Ausdruck des Plärrens; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (ple-hē), LexerHW 2, 279 (plehê); Son.: ein plärrender weinerlicher Schrei
pleich..., mhd.: Vw.: s. bleich...
pleine (1), mhd., Adj.: nhd. eben (Adj.); Q.: Suol (FB pleine), Krone (um 1230); E.: s. frz. plein, Adj., eben; lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥h₂nó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (pleine), LexerHW 2, 279 (pleine)
pleine (2), mhd., st. F.: nhd. Ebene; E.: s. pleine (1); W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pleine)
*pleit?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
plenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. blenden
plengen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-, s. planken
plerche, mhd., st. F.: Vw.: s. blerche
plerge, mhd., sw. F.: nhd. Hautentzündung; Q.: BdN (1348/1350), Beh; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plerge), LexerHW 2, 279 (plerge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (plerge), LexerN 3, 340 (plerge)
plergenbinder, mhd., st. M.: nhd. ?; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. plerge, binder; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plergenbinder)
plesenieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. blasenieren
pletz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz
pleyade, mhd., sw. Sb.: nhd. Plejade; Q.: KvMSph (1347-1350) (FB pleyaden); E.: s. gr. Πλειάδες (Pleiádes), Πληιάδες (Plēiádes), F. Pl., Plejaden (Sterngruppe); vgl. idg. *pelu, N., Adj., Menge, viel, Pokorny 798; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pleiade, sw. Sb., Pleiade, DW-
Pleyedunze, mhd., ON: nhd. Pleyedunze; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Pleyedunze)
plez, mhd., st. M., st. N., sw. M.: Vw.: s. blez
plī..., mhd.: Vw.: s. blī
plīalt, mhd., st. M.: Vw.: s. blīalt
plīat, mhd., st. M.: Vw.: s. blīalt
plic, mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. blic
plīe, mhd., M., F.: nhd. ein Fisch; Q.: Voc, VocOpt (1328/1329); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plîe)
Plihopliherī, mhd., M.=PN: nhd. Plihopliheri; Hw.: s. Plīopleherīn; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Plihopliherî)
pliht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfliht
plīlinde, mhd., sw. F.: Vw.: s. blīblinde
Plimizœl, mhd., FlN: nhd. Plimizöl; Q.: Parz (1200-1210), Wh; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Plimizœl)
Plineschanz, mhd., M.=PN: nhd. Plineschanz; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523b (Plineschanz)
plint, mhd., Adj.: Vw.: s. blind
Plīopleherīn, mhd., M.=PN: nhd. Pliophleherin; Hw.: s. Plihopliherī; Q.: Iw (um 1200); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523a (Plîopleherîn)
Plipallinōt, mhd., M.=PN: nhd. Plipallinot; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523b (Plipallinôt)
plipf, mhd., Interj.: nhd. plipf; Hw.: s. plapf; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plipf)
plippenplappen, plippen-plappen, mhd., st. N.: nhd. Plappern, Geschwätz; Q.: MinnerI (um 1340) (FB plippen-plappen); E.: lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plippenplappen)
pliris, mhd., Sb.: nhd. stark gewürzte Latwerge; Q.: Suol (FB pliris); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
plith, mhd., st. F.: Vw.: s. pfliht
plitze, mhd., sw. M.: Vw.: s. blitze
pliuel, mhd., st. M.: Vw.: s. bliuel
pliugen, mhd., st. V.: Vw.: s. bliuwen
pliuwen, mhd., st. V.: Vw.: s. bliuwen
plōdern, mhd., sw. V.: Vw.: s. blōderen
plōdertasche, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. blōdertasche*
plœde, mhd., Adj.: Vw.: s. blœde
plotze (1), mhd., sw. M.: nhd. ein Stück Roheisen?; Q.: Urk (1450); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plotze)
plotze (2), mhd., sw. F.: Vw.: s. ploz
plötzel, mhd., st. N.: nhd. ein Stück Roheisen?; Q.: WeistGr (1439); E.: s. plotze?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plötzel)
plotzen, mhd., sw. V.: nhd. „plotzen“, blotschen; Hw.: vgl. mnd. *plotsen? (2); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) plotzen, V., plotzen, schwer mit Geräusch fallen, aufstoßen, stoßen, schlagen, hauen, DW 13, 1937, vgl. DW 2, 153 (blotzen); L.: Lexer 376b (plotzen)
ploz, plotze, plutze, mhd., sw. F.: nhd. Plotze, Plötze, ein karpfenartiger Fisch; Hw.: vgl. mnd. plötse; Q.: Gl (1470); E.: aus dem Lateinischen?; W.: nhd. Plotze, Plötze, F., Plotze, Plötze, ein karpfenartiger Fisch, DW 13, 1937; L.: LexerHW 2, 280 (ploz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523b (ploz)
plōz, mhd., Adj.: Vw.: s. blōz
plozlich, mhd., Adj.: nhd. „plötzlich“ (?); Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. plotslīk; Q.: Cranc (FB plozlich), Köditz (1315/1323); E.: s. plotzen, *lich? (1); W.: s. nhd. plötzlich, Adj., plötzlich, DW 13, 1937; L.: LexerHW 2, 280 (polzlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523b (plozlich)
plūc (1), mhd., Adj.: Vw.: s. blūc
plūc (2), mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc
plūcīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocīsen
plucken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken
pluderāt, mhd., st. F.: nhd. Schlägerei; Q.: RqvII (FB pluderāt); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pluderīe, mhd., st. F.: nhd. Schlägerei; Q.: RqvII (plundereye); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pluderunge, mhd., st. F.: nhd. ?; Q.: Miltenb (15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (pluderunge)
plüede, mhd., st. F.: Vw.: s. blüete
plüet, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-, s. bluot
plūkeit, mhd., st. F.: Vw.: s. blūcheit
plūme (1), mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme* (1)
plūme (2), mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. bluome
plūmīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmīt*
plumōt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflumīt
plumpf* (1), plumph, plump, mhd., Adj.: nhd. roh, plump, stumpf; Hw.: vgl. mnd. plump (2); Q.: Gl, Hans (um 1400), PuS; E.: Schallwort; W.: s. nhd. plump, Adj., plump, DW 13, 1939; L.: Lexer 161a (plump), LexerHW 2, 281 (plump), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 523b (plump)
plumpf (2), mhd., st. M.: nhd. „Plumpf“, dumpfer Schall; Hw.: vgl. mnd. plump (1); E.: s. plumpf (1); W.: nhd. (ält.) Plumpf, M., Plumpf, DW 13, 1943; L.: Lexer 161a (plumpf), LexerHW 2, 281 (plumpf)
plumpfen, pflumpfen, mhd., sw. V.: nhd. „plumpsen“, mit dumpfem Schall fallen; Hw.: vgl. mnd. plumpen; Q.: Minneb (um 1340) (FB plumpfen); E.: s. lautmalerisch; W.: nhd. (ält.) plumpfen, V., plumpfen, DW 13, 1943; L.: Lexer 161a (plumpfen), LexerHW 2, 281 (plumpfen)
plumpfilt*, plumphilt, mhd., st. F.: nhd. plumpe Person; Q.: HvNst (um 1300) (pflumphilt) (FB plumphilt); E.: s. plumpf; W.: nhd. DW-
plumph, mhd., Adj.: Vw.: s. plumpf
plumphilt, mhd., st. F.: Vw.: s. plumpfilt*
plunder, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Plunder“, Hausgerät, Kleider, Wäsche, Bettzeug; Vw.: s. after-, hūs-; Hw.: vgl. mnl. plunder, mnd. plunder (1); Q.: MinnerII (um 1340), Cranc (FB blunder); E.: Herkunft unklar, Kluge s. u. Plunder; W.: s. nhd. Plunder, M., Plunder, Kleidung, Bettzeug, sonstiges Hausgerät, besonders unwerte Sachen, DW 13, 1945; L.: Lexer 24a (blunder), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (plunder)
plunderach, mhd., st. M.: nhd. „Plunder“ (?); Q.: Ot (1301-1319) (blundrech) (FB plunderach); E.: s. plunderen*?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (plunderach)
plunderen* (1), plundern, mhd., sw. V.: nhd. plündern; Vw.: s. sac-*; Hw.: vgl. mnd. plunderen; Q.: WvÖst (1314) (FB plundern), Beh, Minneb; E.: s. plunder; W.: s. nhd. plündern, V., plündern, gewaltsam wegnehmen, ausrauben, etwas als Beute oder Raub sich aneignen, DW 13, 1948; L.: Lexer 161a (plundern), LexerHW 2, 281 (plundern)
plunderen* (2), plundern, mhd., st. N.: nhd. Plündern; Q.: Ot (1301-1319); E.: s. plunderen* (1); W.: nhd. Plündern, N., Plündern, DW-; L.: LexerHW 2, 281 (plundern)
plundern (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. plunderen* (1)
plundern (2), mhd., st. N.: Vw.: s. plunderen* (2)
plunsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blunsen
plunst, mhd., st. M.: Vw.: s. blunst
pluome..., mhd.: Vw.: s. bluome...
pluon, mhd., sw. V.: Vw.: s. blüen
pluot..., mhd.: Vw.: s. bluot...
pluotrehsen, mhd., st. N.: Vw.: s. bluotrahsenen* (2)
plutze, mhd., sw. F.: Vw.: s. ploz
poben, mhd., Adv., Präp.: Vw.: s. boven
pobenheit, mhd., st. F.: Vw.: s. bovenheit
poberafyte, mhd., sw. M.: nhd. Bettelmönch; Hw.: s. pover; Q.: HvFritzlHl (1343-1349); I.: Lw. it. de povera vita; E.: s. it. de povera vita; lat. de paupera vita; s. lat. pauper, Adj., arm, unbemittelt, mäßig bemittelt, beschränkt; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; lat. vīta, F., Leben, Lebenszeit; vgl. idg. *gᵘ̯ei̯- (3), *gᵘ̯ei̯ə-, *gᵘ̯ii̯ē-, *gᵘ̯i̯ē-, *gᵘ̯ii̯ō-, *gᵘ̯i̯ō-, *gᵘ̯ī-, *gᵘ̯i̯eh₃-, V., leben, Pokorny 467; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (poberafyte), LexerHW 2, 281 (poberafyte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (poberafyte)
poc..., mhd.: Vw.: s. boc...
pochslen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bochselen
pocke, mhd., sw. F.: nhd. Pocke, Blatter; ÜG.: lat. verruca Voc; Hw.: vgl. mnd. pocke; Q.: Voc (1422); E.: letztlich von germ. *pukko, *pukon, *puko, Schwellung; vgl. idg. *beu- (2), *bū̆-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. Pocke, F., Pocke, DW 13, 1964; L.: LexerHW 2, 281 (pocke), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pocke)poculieren, mhd., sw. V.: nhd. tanzen, springen; Q.: LS (1430-1440); E.: mlat. pōculāre, V., trinken, ausschenken; vgl. lat. pōculum, N., Trinkgeschirr, Becher, Trank, Trinken; lat. pōtāre, V., trinken, kräftig trinken, zechen, saufen, einsaugen, betrinken; idg. *pōi- (2), *pō-, *pī-, *pₒ-, *peh₃-, *poh₃-, *peh₃i-, V., trinken, Pokorny 839; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (poculieren)
pōdāgrā, pōdōgrā, pōgrāt, mhd., st. F., st. N.: nhd. Podagra, Gicht, Lähmung; Hw.: vgl. mnd. podāgel; Q.: Märt (FB pōdāgrā), Gl, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. podagra; E.: s. lat. podagra, F., Fußgicht, Podagra; gr. ποδάγρα (podágra), F., Fußfalle, Fußschlinge, Fußgicht; vgl. gr. πούς (pús), M., Fuß; idg. *pō̆ts, M., Fuß, Pokorny 790; s. idg. *pē̆d- (2), *pō̆d-, V., M., gehen, fallen, Fuß, Fessel (F.) (2), Pokorny 790; und idg. *ag̑ra-, Sb., Hetze, Jagd, Pokorny 6; idg. *ag̑-, V., treiben, schwingen, bewegen, führen, Pokorny 4; W.: nhd. (ält.) Podagra, N., Podagra, Fußgicht, Zipperlein, DW 13, 1966; L.: Lexer 161a (pōdāgrā), Hennig (pōdāgrā), LexerHW 2, 281 (pôdâgrâ), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pôgrât)
podel, mhd., sw. F.: nhd. Pfuhl; Q.: LBarl (vor 1200) (FB podel); E.: vielleicht von lat. palūs, F., stehendes Wasser, Sumpf, Pfütze, Pfuhl; idg. *pel-, *peleu-, Sb., Sumpf, Pokorny 799; s. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-
podem, mhd., st. M.: Vw.: s. bodem
poderām, mhd., st. M.: nhd. Hof; Q.: Roth (3. Viertel 12. Jh.); I.: Lw. lat. mlat. hippodromum; E.: s. mlat. hippodromum, hippodromium, N., Rennbahn, Pferderennbahn, Pferdestall, Marstall, Reitstall, Pferderennen; gr. ἱππόδρομος (hippódromos), M., Pferderennbahn; vgl. gr. ἵππος (híppos), M., Pferd; idg. *ek̑u̯os, *h₁ék̑u̯os, M., Pferd, Pokorny 301; gr. δρόμος (drómos), M., Lauf, Wettlauf, Laufbahn; idg. *der- (3), *drā-, V., laufen, treten, Pokorny 204; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (poderâm)
poderen*, podern, mhd., sw. V.: nhd. „podern“, dreinhacken, schwellen (?); Q.: Hiob (1338) (FB podern); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) podern, V., podern (lautmalend), DW 13, 1967
podern, mhd., sw. V.: Vw.: s. poderen*
pōdōgrā, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pōdāgrā
pōēte, mhd., sw. M.: nhd. Poet, Dichter; Hw.: vgl. mnd. poēte; Q.: MinnerI, KvMSph (FB pōēte), Mügeln, Renner (1290-1300), Vintl; I.: Lw. lat. poēta; E.: s. lat. poēta, M., Dichter, Erfinder, Schöpfer (M.) (2); gr. ποιητής (poiētḗs), M., Verfertiger, Schöpfer (M.) (2), Urheber; vgl. gr. ποιεῖν (poiein), V., schaffen, verschaffen, machen, dichten (V.) (1); idg. *kᵘ̯ei- (2), V., schichten, häufen, sammeln, machen, Pokorny 637; W.: nhd. Poét, M., Poét, Dichter, DW 13, 1969; L.: Lexer 161a (pōēte), Hennig (pōēte), LexerHW 2, 281 (pôête), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pôête), LexerN 3, 341 (pôête)
pōētenwort, mhd., st. N.: nhd. „Poetenwort“, Dichterwort; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pōēte, wort; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (pôêtenwort), Benecke/Müller/Zarncke III, 809a (pôêtenwort)
pōēterī, mhd., st. F.: nhd. „Poeterei“, Dichterei; Hw.: vgl. mnd. poēterīe; Q.: Gl, LexerHW (1475); E.: s. pōēte; W.: nhd. (ält.) Poeterei, F., „Poeterei“, Dichterei, DW 13, 1970; L.: LexerHW 2, 282 (pôêterî)
pōfūz, mhd., st. M.: nhd. Seidenzeug, Seidengewand, Seidendecke, Seidenstoff; Hw.: s. poufemīn; Q.: Suol (FB pōfūz), Wh (um 1210); E.: s. afrz. bofuz, boufu?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (pōfūz), Hennig (pōfūz), LexerHW 2, 282 (pôfûz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pôfûz)
pogaz, pōgaz, mhd., F.: nhd. eine Art ungesäuerter Kuchen; ÜG.: lat. polenta Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (pogaz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pôgaz)
pōgaz, mhd., F.: Vw.: s. pogaz
poge..., mhd.: Vw.: s. boge...
pōgrāt, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pōdāgrā
pogrot, mhd., F.: nhd. ein Stall?, Bretterboden?; ÜG.: lat. (antilena) Gl, ceptale Voc, pergula Gl; Q.: Gl, Voc (1422); I.: slaw. Lw.?; E.: aus dem Slawischen?; W.: nhd. (kärnt.) Pougrat, Sb., Bretterboden über dem Ofen, Lagerstätte, Pritsche; DW-, Kärntner Wörberbuch 123; L.: LexerHW 2, 282 (pogrot), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (pogrot)
Pohereiz, mhd., ON: nhd. Pohereiz; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (Pohereiz); Son.: ein König
poinder, poynder, pondier, ponder, pōnder, punder, mhd., st. M.: nhd. stoßendes Anrennen des Reiters, Haufe stoßend anrennender Reiter, Wegmaß, Angriff, Sturmangriff, Sturmtrupp, Schlachtgewühl; Hw.: vgl. mnd. pundære*? (1); Q.: Suol, RqvI, RqvII, TürlWh, Brun, GTroj, Kreuzf, Apk, Ot (FB poinder), JTit, Krone, KvWPart, KvWTroj, Loheng, Parz (1200-1210), Trist, UvLFrd, Virg, Wh, Wig, WvE; E.: s. frz. poindre, V., stechen; lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinder), Lexer 436c (poinder), Hennig (poinder), LexerHW 2, 282 (poinder), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526b (poynder)
poinderambehte* 7, punderamt, mhd., st. M.: nhd. städtisches Waagamt oder Münzamt in Köln; Q.: Urk (1262); E.: s. poinder, ambehte; W.: nhd. DW-; L.: WMU (punderamt 59 [1262] 7 Bel.)
poinderheit, poynderkeit, mhd., st. F.: nhd. Schnelligkeit; Hw.: s. poindericheit; Q.: Suol (FB poinderheit), Wh (um 1210); E.: s. poinder; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderheit), LexerHW 2, 282 (poinderheit), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (poynderkeit)
*poinderic?, mhd., Adj.: nhd. „schnell“; Hw.: s. poindericheit*; E.: s. poinder; W.: nhd. DW-
poindericheit*, poinderkeit, mhd., st. F.: nhd. Ansturm; Hw.: s. poinderheit; E.: s. poinderic, heit; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (poinderkeit)
poinderkeit, mhd., st. F.: Vw.: s. poindericheit*
poinderlich, poynderlich, mhd., Adj.: nhd. schnell, rennend, gewaltsam; Q.: Suol, RqvI, RqvII, TürlWh (nach 1270), GTroj (FB poinderlich); E.: s. poinder; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderlich), LexerHW 2, 282 (poinderlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (poynderlich)
poinderlīche, poynderlīche*, mhd., Adv.: nhd. schnell, rennend, gewaltsam; Q.: Suol, TürlWh (nach 1270) (FB poinderlīche); E.: s. poinderlich; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderlīche)
poinderlīchen*, poynderlīchen, mhd., Adv.: nhd. schnell, rennend, gewaltsam, im Ansturm; Q.: TürlWh (nach 1270); E.: s. poinderlich; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (poinderlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (poynderlîchen)
poindervart, poinderfart*, mhd., st. F.: nhd. „Schnellfahrt“; Q.: GTroj (1270-1300) (FB poindervart); E.: s. poinder, vart; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (poindervart)
poinen, mhd., sw. V.: nhd. auf den Gegner stoßend anrennen, anrennen gegen, stürmen, stürmen gegen; Q.: Suol1 (FB poinen), Herb (1190-1200); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinen), Hennig (poinen), LexerHW 2, 283 (poinen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (poine)
point (1), mhd., st. Sb.: nhd. guter Zustand, gute Zustimmung; Q.: Suol, RqvI, Lanc (1240-1250) (FB point); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
point (2), mhd., st. M.: Vw.: s. punct
pois, mhd., st. M.: Vw.: s. bois
poisen, mhd., sw. V.: nhd. wägen; Q.: Cranc (1347-1359) (FB poisen); E.: s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-
poisūn, poysūn, mhd., st. M.: nhd. Gifttrank, Zaubertrank, Liebestrank; Q.: Pal (FB poisūn), Gl, Veld (4. Viertel 12. Jh.); E.: s. mfrz. poison, M., Gift, Trank; lat. pōtio, F., Trinken, Trank; vgl. lat. pātāre, V., trinken, kräftig trinken; vgl. idg. *pōi- (2), *pō-, *pī-, *pₒ-, *peh₃-, *poh₃-, *peh₃i-, V., trinken, Pokorny 839; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poisūn), Hennig (poisūn), LexerHW 2, 282 (poisûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (poysûn)
pokeler, mhd., st. M.: Vw.: s. buckelære (1)
pol (1), pōl, mhd., st. M.: nhd. Spitze, Pol; Hw.: s. polus; vgl. mnd. pōl (2); E.: s. lat. polus, M., Pol, Himmel; gr. πόλος (pólos), M., Achse, Weltachse, Pol; vgl. gr. πέλεσθαι (pélesthai), V., sich bewegen, sich regen; idg. *kᵘ̯el- (1), *kᵘ̯elə-, *kᵘ̯elh₁-, V., drehen, sich drehen, sich bewegen, wohnen, Pokorny 639; idg. *kel- (1), *kelə-, V., Adj., ragen, hoch, Pokorny 544?; W.: nhd. Pol, M., Pol, Erdpol, Himmelspol, DW 13, 1973; L.: Lexer 436c (pol)
pol (2), mhd., st. M.: Vw.: s. bol (1)
pōl, mhd., st. M.: Vw.: s. pol (1)
pōlān, pœlān, mhd., st. M.: nhd. Pole; Hw.: vgl. mnd. pōlacke?, pōle (1); Q.: Bit, Elis, Helbl, KchrD, NibC, NvJer, Rol (um 1170), Urk; E.: s. Polane, M., „Feldbewohner“; slaw. Pole, Sb., Feld; ksl. polje, Sb., Feld; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Pole, M., Pole, DW-; L.: WMU (pōlān 2630 [1297] 2 Bel.), LexerHW 2, 283 (pôlân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (Pœlân), II/1, 524b (Pôlêne)
Pœlān (1), mhd., ON: nhd. Pölan, Polen; Hw.: vgl. mnd. Pōlen; Q.: Bit, Dietr, Loheng, NibA (nach 1200?); I.: Lw. poln. Polanie; E.: s. ON Polen; s. poln. Polanie, Sb., der Stamm der Polanen; von Polane, M., „Feldbewohner“; slaw. Pole, Sb., Feld; ksl. polje, Sb., Feld; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Polen, ON, Polen, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524a (Pœlân)
Polanære*, Polner, mhd., st. M.: nhd. Pole; Hw.: vgl. mnd. Pōlenære; E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Polner)
Pōlander, Pōlender, mhd., st. M.: nhd. Pole; ÜG.: lat. Polonus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 283 (Pôlander)
pōlānisch, pōlēnisch, mhd., Adj.: nhd. polnisch; Hw.: vgl. mnd. pōlenisch (1), pōlisch; Q.: Ot (FB pōlānisch), Helbl (1290-1300), NvJer, OvW, StRBrünn; E.: s. pōlān; W.: s. nhd. polnisch, Adj., polnisch, DW 13, 1986; L.: Lexer 161a (pōlānisch), Hennig (pōlānisch), LexerHW 2, 283 (pôlânisch), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (pôlânisch, pôlênisch), LexerN 3, 341 (pôlânisch)
pōlānlant, mhd., st. N.: nhd. „Polenland“, Polen; Hw.: vgl. mnd. Pōlenlant (1); Q.: Urk (1298); E.: s. pōlān, lant; W.: nhd. (ält.) Polenland, N., Polenland, DW-; L.: WMU (pōlānlant 2934 [1298] 1 Bel.)
Pōle, mhd., sw. M.: nhd. Pole; ÜG.: lat. Polonus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 283 (Pôle)
polei, pulei, mhd., st. N.: nhd. Polei, Flöhkraut, Flohkraut, Minze; ÜG.: lat. pulegium Gl; Hw.: s. poleie; Q.: BdN (1348/1350), BvgSp, Gl, Voc; E.: ahd. polei 13, pulei, st. N. (ja), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (polei), Hennig (polei), LexerHW 2, 283 (polei), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (polei)
poleie, poleige, puleie, mhd., sw. F.: nhd. Polei; ÜG.: lat. gliconus Gl, pulegium Gl; Hw.: s. polei; vgl. mnl. poleye, mnd. polleie* (1); Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); E.: ahd. poleia 12, poleie*, sw. F. (n), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: vgl. nhd. (ält.) Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (poleie), Hennig (polei), LexerHW 2, 283 (poleie), Glossenwörterbuch 464b (poleie), EWAhd 6, 1537
poleige, mhd., sw. F.: Vw.: s. poleie
poleikrūt, polenkrūt, mhd., st. F.: nhd. „Poleikraut“, Polei, Flohkraut, Minze; ÜG.: lat. pulegium Gl; Q.: Gl (1470); E.: s. polei, krūt; W.: nhd. (ält.) Poleikraut, N., Poleikraut, DW-; L.: Hennig (poleikrūt), LexerHW 2, 283 (poleikrût), Benecke/Müller/Zarncke I, 891a (polenkrût)
poleiwurz, mhd., st. F.: nhd. Polei, Flohkraut, Minze; E.: s. polei, wurz; W.: nhd. Poleiwurz, F., Poleiwurz, DW-; L.: Hennig (poleikrūt)
Pōlender, mhd., st. M.: Vw.: s. Pōlander
pōlēnisch, mhd., Adj.: Vw.: s. pōlānisch
polenkrūt, mhd., st. F.: Vw.: s. poleikrūt
Pōler, mhd., sw. M.: nhd. Pole; ÜG.: lat. Polonus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 283 (Pôler)
polierære*, polierer, mhd., st. M.: nhd. Polierer, Schleifer; ÜG.: lat. politor Gl; Hw.: vgl. mnd. polērære*; Q.: Beisp (vor 1483), Gl, HB; E.: s. polieren; W.: nhd. Polierer, M., Polierer, DW 13, 1978; L.: LexerHW 2, 283 (polierer)
polieren, palieren, mhd., sw. V.: nhd. schleifen (V.) (1), polieren, schmücken, herausputzen, glätten, abschleifen; Vw.: s. durch-, ge-; Hw.: vgl. mnd. polēren; Q.: Suol, RqvI, RqvII, HvNst, Minneb, MinnerII, SAlex (FB polieren), Albrecht, BdN, Beisp, Eilh (1170-1190), Gl, HB, KvWGS, Tuch, Vintl, Walberan; I.: Lw. afrz. polir; E.: afrz. polir, V., polieren; s. lat. polīre, V., feilen, glätten, polieren; vgl. idg. *apo-, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; s. lat. linere, V., schmieren (V.) (1), aufschmieren, bestreichen; idg. *lei- (3), Adj., V., schleimig, klebrig, gleiten, glätten, streichen, Pokorny 662; W.: nhd. polieren, V., polieren, glatt und glänzend machen durch abreiben, fegen, feilen, verschönern, läutern, verfeinern, DW 13, 1977; L.: Lexer 161a (polieren), LexerHW 2, 283 (polieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (poliere), LexerN 3, 341 (polieren)
polierer, mhd., st. M.: Vw.: s. polierære*
*polieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „poliert“; Vw.: s. ge-*, un-; E.: s. polieren; W.: nhd. DW-
polierkneht, mhd., st. M.: nhd. Geselle des Harnischpolierers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren, kneht; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierkneht)
polierschībe, mhd., sw. F.: nhd. Polierscheibe; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren, schībe (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierschîbe)
polierunge, mhd., st. F.: nhd. Polierung; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierunge)
polite, mhd., sw. F.: nhd. „Polite“, Ausweis, Geleitzettel, Kanzlei; Q.: Chr, Cp, Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.), Urk; E.: s. it. boletta, afrz. bullette, F., Bescheinigung, Zertifikat; vgl. lat. bulla, F., Bulle (F.), Geldkapsel, Wasserblase; vgl. idg. *bʰel- (3), *bʰlē-, *bʰelh₁-, V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120?; W.: nhd. (ält.) Polite, F., Polite, kurzer schriftlicher Ausweis, obrigkeitlicher Geleitsschein, DW 13, 1979; L.: Lexer 161a, Hennig (polieren), LexerHW 2, 284 (polite), LexerN 3, 341 (polite)
polizī, mhd., st. F.: nhd. Aufrechterhaltung der öffentlichen Ordnung und Sicherheit, Policey; Hw.: vgl. mnd. polītīe; Q.: NP (15. Jh.); I.: Lw. mlat. policia; E.: s. mlat. policia, F., Staatsverwaltung; lat. polītīa, Staatsverwaltung, Staatsverfassung; gr. πολιτεία (politeía), F., Bürgerrecht, Staatsverwaltung; vgl. gr. πολίτης (polītēs), M., Staatsbürger, Stadtbürger; gr. πόλις (pólis), F., Burg, befestigte Stadt, Stadtgemeinde; vgl. idg. *pel-, Sb., Burg, Pokorny 799; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Polizei, F., Polizei, DW 13, 1981; L.: LexerHW 2, 284 (polizî)
Pollūs, mhd., M.=PN: nhd. Pollux; Q.: KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. Pollūx; E.: s. lat. Pollūx, Pollūcēs, M., Pollux; über etr. Vermittlung aus gr. Πολυδεύκης (Polydeúkēs), M.=PN, Pollux, „Vielbesorgter“; vgl. gr. πολύς (polýs), Adj., viel, zahlreich; vgl. idg. *pₑlú-, Adj., viel, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (Pollûs)
polmūs, mhd., st. F.: nhd. eine Maus; Q.: Boppe (4. Viertel 13. Jh.); E.: s. mūs (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHw 2, 283 (polmûs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 277 (polmûs)
poln, mhd., sw. V.: Vw.: s. bolen (2)
Polner, mhd., st. M.: Vw.: s. Polnære*
Pōlōnier, mhd., st. M.: nhd. Pole; Q.: Bit (um 1350); E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (Pôlônier), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (Pôlônîer)
polren, mhd., sw. V.: nhd. poltern; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (polren)
polster, mhd., st. M.: nhd. Polster; Vw.: s. banc-, bette-, houbet-, satel-; Hw.: s. bolster; vgl. mnd. pulster; Q.: Helmbr, HvMelk (1150-1190), HvNst, Renner, Teichn; E.: ahd. polstar 1, st. M. (a?, i?), N. (a)?, „Polster“, Kopfkissen; germ. *bulstra-, *bulstraz, *bulhstra-, *bulhstraz, st. M. (a), Polster; s. idg. *bʰelg̑ʰ-, V., Sb., schwellen, Balg, Kissen, Polster, Pokorny 125; vgl. idg. *bʰel- (3), V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120; W.: s. nhd. Polster, M., N., Polster, pralles schwellendes Kissen, DW 13, 1986; L.: Lexer 24c (bolster), Hennig (polster), LexerHW 2, 284 (polster), LexerN 3, 341 (polster)
polterunge, mhd., st. F.: nhd. Poltern, Andrang, Vorwärtsdrängen; ÜG.: lat. impetus Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. mnd. polteren, sw. V., poltern, sich geräuschvoll bewegen, stolpern, laut reden; lautnachahmend; W.: nhd. (ält.) Polterung, F., Polterung, Poltern, DW 13, 1993; L.: LexerHW 2, 284 (polterunge)
Poltingære, mhd., M.: Vw.: s. Pöltingære
Pöltingære, Poltingære, mhd., M.: nhd. St. Pöltner, Bewohner von St. Pölten; Q.: Helbl (1290-1300); E.: vom ON St. Pölten, benannt nach Hippolyt von Rom; s. lat. Hippolytus, Hippolythus, M.=PN, M., Hippolytos; mlat.-nhd. Weiberfeind; gr. Ἱππόλυτος (Hippólytos), M.=PN, Hippolytos; vgl. gr. ἵππος (híppos), M., Pferd; idg. *ek̑u̯os, *h₁ék̑u̯os, M., Pferd, Pokorny 301; gr. λύειν (lýein), V., lösen, befreien, losmachen; idg. *leu- (2), *leuH-, V., schneiden, trennen, lösen, Pokorny 681; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (Pöltingære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (Poltingære)
pōlus, lat.-mhd., st. M.: nhd. Pol; Hw.: s. pol; Q.: WvÖst (FB pōlus), Frl, Kzl, Wh (um 1210); I.: Lw. lat. polus; E.: s. lat. polus, M., Pol, Himmel; gr. πόλος (pólos), M., Achse, Weltachse, Pol; vgl. gr. πέλεσθαι (pélesthai), V., sich bewegen, sich regen; idg. *kᵘ̯el- (1), *kᵘ̯elə-, *kᵘ̯elh₁-, V., drehen, sich drehen, sich bewegen, wohnen, Pokorny 639; idg. *kel- (1), *kelə-, V., Adj., ragen, hoch, Pokorny 544?; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Pol, M., Pol, Erdpol, Himmelspol, DW 13, 1973; L.: LexerHW 2, 284 (pôlus), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (pôlus)
polwurz, mhd., st. F.: nhd. Betonie; ÜG.: lat. cestros vetonica Gl; Q.: Gl (13./14. Jh.); E.: s. wurz; W.: nhd. DW-; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 323 (polwurz)
polz, mhd., st. M.: Vw.: s. bolz
pōm, mhd., st. M.: Vw.: s. boum
pomcedern, mhd., Sb.: Vw.: s. pomzedern
Pomerān, mhd., st. M.: nhd. Pommer, Pommeraner, Pomorane; Q.: KchrD (4. Viertel 12. Jh.); E.: vom ON Pommern, von slaw. po more, „am Meer“; s. altkirchenslawisch morje, Sb., Meer; idg. *mō̆ri, Sb., Meer, See (F.), Pokorny 748; W.: nhd. Pommeraner, M., Pommeraner, Pomorane, DW-; L.: LexerHW 2, 284 (Pomerân)
pomeranzboum, mhd., st. M.: nhd. Pomeranzenbaum; ÜG.: lat. pomorancius Gl; Hw.: vgl. mnd. pōmerancienbōm; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. pomeranze, boum; W.: s. nhd. Pomeranzenbaum, M., Pomeranzenbaum, DW-; L.: LexerHW 2, 285 (pomeranzboum)
pomeranze, mhd., F.: nhd. Pomeranze; ÜG.: mlat. pomorancium Gl; Hw.: vgl. mnd. pōmerancie; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. it. pomorancia; E.: s. it. pomorancia, F., Pomeranze; vgl. lat. pōmus, F., Obstbaum, Baumfrucht; Etymologie unklar; it. arancia, F., bittere Orange; altprovenz. auranja, span. naranja, F., Orange; arab. nārandsch, Sb., Orange; pers. nārendsch, nāran`ğ, Sb., Orange; W.: nhd. Pomeranze, F., Pomeranze, DW 13, 1994; L.: LexerHW 2, 284 (pomeranze)
pomp, mhd., st. F., M.: nhd. Gepränge, Pracht, Pomp; Hw.: s. pompe; Q.: Chr (14./15. Jh.); I.: Lw. lat. pompa; E.: s. lat. pompa, F., öffentlicher feierlicher Aufzug, Prozession, Pracht, Pomp; gr. πομπή (pompḗ), F., feierlicher Aufzug, Sendung, Heimsendung; vgl. gr. πέμπειν (pémpein), V., entsenden, schicken; weitere Etymologie unklar, s. Frisk 2, 503; W.: nhd. Pomp, M., Pomp, feierliches großartiges Gepränge, Prachtentfaltung, Prunk, DW 13, 1996; L.: Lexer 161a (pomp), LexerHW 2, 285 (pomp)
pompe, mhd., sw. F.: nhd. „Pompe“, Pomp, Gepränge, Pracht; Hw.: s. pomp; vgl. mnd. pompe (1); Q.: Suol, RqvII, GTroj (1270-1300) (FB pompe), Elis; I.: Lw. lat. pompa; E.: s. lat. pompa, F., öffentlicher feierlicher Aufzug, Prozession, Pracht, Pomp; gr. πομπή (pompḗ), F., feierlicher Aufzug, Sendung, Heimsendung; vgl. gr. πέμπειν (pémpein), V., entsenden, schicken; weitere Etymologie unklar, s. Frisk 2, 503; W.: nhd. (ält.) Pompe, F., Pompe, feierliches großartiges Gepränge, DW 13, 1997, vgl. DW 13, 1996 (Pomp); L.: Lexer 161a (pomp), LexerHW 2, 285 (pompe)
Pompeius, mhd., M.=PN: nhd. Pompeius; Q.: JTit, Parz (1200-1210), Wh; I.: Lw. lat. Pompēius; E.: s. lat. Pompēius, M.=PN, Pompeius; weitere Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. Pompeius, M.=PN, Pompeius, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (Pompeius)
pomzedern, pomcedern, mhd., Sb.: nhd. Zitrone; ÜG.: lat. (pomum) Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. pōmum, cedrus?; E.: s. lat. pōmum, N., Obstfrucht, Baumfrucht, Obstbaum; vgl. lat. pōmus, M., Obstbaum Baumfrucht; weitere Herkunft unklar; s. mhd. zēder?; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (pomzedern), EWAhd 6, 1542, Karg-Gasterstädt/Frings 7, 323 (pômzedere)
pōn, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. bōne
ponant, ponent, mhd., st. M.: nhd. Westwind, Segelwind; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (ponant), LexerHW 2, 285 (ponant)
ponder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder
pōnder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder
pondier, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder
ponent, mhd., st. M.: Vw.: s. ponant
pontestāt, mhd., st. F.: Vw.: s. puntestāt
ponze, mhd., sw. M.: Vw.: s. punze
popelen, mhd., sw. V.: nhd. sprudeln, bullern; Vw.: s. ūf-; Q.: GestRom (vor 1400); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (popelen), LexerHW 2, 285 (popelen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (popele)
poppe (1), mhd., sw. M.: nhd. „Poppe“ (1), Schiffshinterteil; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); I.: Lw. lat. puppis; E.: s. lat. puppis, F., Hinterdeck des Schiffes, Spiegel, Schiff; vgl. idg. *apo-, *pō̆, *apu, *pu, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53?; W.: nhd. (ält.) Poppe, M., F., Schiffsheck, DW 13, 2001; L.: Lexer 161b (poppe), LexerHW 2, 285 (poppe)
poppe (2), mhd., sw. M.: nhd. „Poppe“ (2), Schwelger, Großsprecher, Großmaul; Q.: BdN, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) Poppe, M., Poppe, Boppe, Großsprecher, Schlemmer, DW 13, 2001; L.: Lexer 161b (poppe), Hennig (poppe), LexerHW 2, 285 (poppe)
poppe (3), mhd., F.: Vw.: s. puppe
poppel, mhd., sw. F.: nhd. „Poppel“, Pappel; Hw.: vgl. mnd. poppel (2), poppele (1); I.: Lw. lat. pōpulus; E.: s. lat. pōpulus, F., Pappel; wohl von gr. πτελέᾶ (pteléa), F., Ulme, Rüster; idg. *ptelei̯ā, *pteli̯ā, F., ein Baum?, Pokorny 847; W.: nhd. (ält.) Poppel, F., Poppel, Pappel, DW 13, 2001, vgl. DW 13, 1443 (Pappel); L.: Hennig (poppel)
poppelboum*, popelpoum, mhd., st. M.: nhd. Pappel, Pappelbaum; Hw.: vgl. mnl. popelboom, mnd. poppelbōm, poppelenbōm; E.: s. ahd. popelboum*, popilboum, st. M. (a), Pappelbaum, Pappel; s. mhd. poppel, boum; W.: s. nhd. Pappelbaum, M., Pappelbaum, Malvenbaum, DW 13, 1444; L.: Hennig (poppelboum), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 324 (popelboum), EWAhd 6, 1546
*poppelen?, mhd., sw. V.: nhd. „poppeln“; Vw.: s. ver-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) poppeln, V., poppeln, quallen, bullern, schwach klopfen, DW 13, 2001
por..., mhd.: Vw.: s. bor...
porce, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. porte
pōre, mhd., st. F., sw. F. (1): Vw.: s. bāre (1)
porfier, mhd., Sb.: nhd. Porphyr; Q.: Pal (FB porfier); I.: Lw. gr. πορφύρα (porphýra); E.: s. gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Porphyr, M., Porphyr (Steinart von dunkelroter Grundfarbe), DW 13, 2003, vgl. DW 13, 2002 (Porfir)
porfireticōn, mhd., Adj.: nhd. aus Porphyr bestehend, Porphyr...; Q.: Suol (FB porfireticōn), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: s. porfier; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 285 (porfireticôn)
porlanch, mhd., Adj.: Vw.: s. borelanc
pornerin, mhd., st. F.: Vw.: s. portenærinne
porre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre
porrich, mhd., st. M.: nhd. „(?)“; Q.: Ren (nach 1243) (purrif) (FB porrich); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 285 (porrich)
porsen, mhd., sw. V.: nhd. prrr rufen; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 285 (porsen)
port (1), mhd., st. M., st. N.: nhd. „Port“, Hafen (M.) (1); Vw.: s. vride-; Hw.: s. porte; Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, LBarl, Apk, WernhMl, (st. M., st. N.) MinnerII, (sw. F.) GTroj (FB port), Albrecht, Chr, Flore, Herb, Köditz, Martina, Nib, Roth (3. Viertel 12. Jh.), Walberan; I.: Lw. lat. portus; E.: s. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Port, M., Port, Hafen (M.) (1), Ruheziel, Zufluchtsort, DW 13, 2003; R.: in herzen port: nhd. „im Hafen des Herzens“, im tiefsten Herzen; L.: Lexer 161b (port), Lexer 436c (port), Hennig (port), LexerHW 2, 286 (port), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525a (port)
port (2), mhd., st. F.: Vw.: s. porte (1)
port (3), mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. borte
portāl, mhd., N.: nhd. Portal; Hw.: vgl. mnd. portāl; Q.: LexerHW (1442), Tuch; I.: Lw. lat. portāle; E.: s. lat. portāle, N., Tor (N.), Pforte; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; s. idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Portal, N., Portal, DW 13, 2004; L.: LexerHW 2, 286 (portâl)
portære*, porter, mhd., st. M.: nhd. Pförtner, Türwächter; Hw.: s. portenære; vgl. mnd. pōrtære* (1); Q.: Urk (1296); I.: Lw. lat. portārius; E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: vgl. nhd. Portier, M., Portier, Türhüter, DW 13, 2005; L.: WMU (porter 2528 [1296] 1 Bel.)
portatif, mhd., st. N.: Vw.: s. portativ
portativ, portatif, mhd., st. N.: nhd. „Portativ“, Handorgel; Hw.: vgl. mnd. portātīf; Q.: Chr, HB, Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.), Voc; I.: Lw. mlat. portativum; E.: s. mlat. portativum, N., Handorgel; vgl. lat. portāre, V., befördern, tragen, führen, fahren; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Portativ, N., Portativ, tragbares Musikinstrument, Handorgel, DW 13, 2005; L.: Lexer 161b (portativ), LexerHW 2, 286 (portativ), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525a (portatif), LexerN 3, 341 (portativ)
porte (1), porce, borte, port, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Porte“, Pforte, Tor (N.), Öffnung, Mündung, Säulenhalle, After, Scheide; ÜG.: lat. porta BrTr, PsM; Vw.: s. burc-, golt-, helle-, himel-, houbet-, kint-, kirchen-, mist-; Hw.: s. pforte, porte (2), porz, porze; vgl. mnd. pōrte (1); Q.: (F.) LAlex, HvBurg, (st. F.), Will (1060-1065), Mar, PsM, RWh, Ot, EckhI, EckhII, Tauler, Seuse, Stagel, WernhMl, (sw. F.) PsM, Lucid, Albert, LBarl, RWchr, LvReg, HlReg, Enik, Berth, SGPr, GTroj, HvNst, Apk, Ot, MinnerII, EvA, Tauler, Teichn, Schürebr (FB porte), AHeinr, Albrecht, Alph, Athis, BdN, BrTr, Chr, Exod (um 1120/1130), Felix, Gl, Hätzl, HimmlJer, Iw, KvWTroj, Mai, MarseqM, MarseqS, Neidh, Parz, PassI/II, PassIII, Roth, RvEBarl, SpitEich, StrKarl, Urk, UvTürhTr, Walth, Wh; I.: Lw. lat. porta; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Porte, F., Porte, Pforte, DW 13, 2005; R.: himelrīches porte: nhd. „Himmelreichspforte“, Maria; L.: Lexer 161b (porte), Hennig (porte), WMU (porte 13 [1250] 20 Bel.), LexerHW 2, 286 (porte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525a (porte), DRW
porte (2), mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Porte“, Hafen (M.) (1); Hw.: s. port, porte (1), vgl. mnd. pōrte (2); Q.: Flore, Herb, Nib, OvW, Roth (3. Viertel 12. Jh.), Walberan; I.: Lw. lat. portus; E.: s. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Porte, F., Porte, Hafen (M.) (1), DW 13, 2005; L.: Lexer 161b (port), LexerHW 2, 286 (porte)
Portegāl, mhd., ON: Vw.: s. Portigal
portenære, portener, pfortener, mhd., st. M.: nhd. „Portner“, Pförtner; ÜG.: lat. ostiarius BrTr, portarius Gl, portulanus Gl; Vw.: s. himel-; Hw.: s. portære, porsenære; vgl. mnl. portenare, mnd. pōrtenære; Q.: SGPr, GTroj, Ot, Tauler, Seuse (FB portenære), AHeinr, Bit, BrHoh, BrTr, Flore, Eilh (1170-1190), Felix, Gl, Hartm, Iw, JTit, Kudr, LS, NibC, PrWack, SalMor, Urk, UvTürhTr, Wig; E.: ahd. portināri* 1, st. M. (ja), Pförtner; s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Portner, M., Portner, Pörtner, DW 13, 2006, vgl. DW 13, 1789 (Pförtner); L.: Lexer 161b (portenære), Hennig (portenære), WMU (portenære 775 [1286] 12 Bel.), LexerHW 2, 287 (portenære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525b (portenære), LexerN 3, 341 (portenære)
portenambahte*, portemambet, mhd., st. N.: nhd. „Pfortenamt“, Pförtneramt, Dienst des Pförtners; Q.: WeistGr (1383); E.: s. porte (1), ambahte; W.: nhd. (ält.) Pfortenamt, N., „Pfortenamt“, Pförtneramt, DW 13, 1789; L.: LexerHW 2, 287 (portenambet)
portemambet, mhd., st. N.: Vw.: s. portenambahte*
portenærinne, pornerin, mhd., st. F.: nhd. „Portnerin“, Pförtnerin; Hw.: vgl. mnd. pōrtenærinne*; Q.: SHort (nach 1298), EvSPaul, Pilgerf (FB portenærinne); E.: s. portenære; W.: nhd. (ält.) Portnerin, F., Portnerin, Pörtnerin, Pförtnerin, DW 13, 2006; W.: s. nhd. Pförtnerin, F., Pförtnerin, DW 13, 1790; L.: Lexer 161b (portenærinne), Hennig (portenærinne)
portener, mhd., st. M.: Vw.: s. portenære
portengelt, mhd., st. N.: nhd. „Pfortengeld“, Torgeld; Q.: Urk (1349); E.: s. porte (1), gelt; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 287 (portengelt), DRW
portenhüetære*, portenhüeter, mhd., st. M.: nhd. Türhüter; Q.: LuM (1437); E.: s. porte, hüeten; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 287 (portenhüeter)
portenhüeter, mhd., st. M.: Vw.: s. portenhüetære*
portenoys, mhd., st. M.: nhd. Pförtner; Q.: Suol (FB portenoys), Wh (um 1210); I.: Lw. lat. portārius; E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (portenoys), LexerHW 2, 287 (portenoys), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525b (portenoys)
portenschei, mhd., st. M.: nhd. „(?)“; Q.: Suol (FB portenschei), Go, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. portenoys?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 287 (portenschei), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525b (portenschei)
porter, mhd., st. M.: Vw.: s. portære*
portier, mhd., st. M.: nhd. Portier, Pförtner, Torwächter, siebenter vende im Schachspiel; Q.: RqvI, HvBer (1325-1330) (FB portier); E.: s. porte; W.: nhd. Portier, M., Portier, Türhüter, DW 13, 2005
Portigal, Portugal, Portegāl, mhd., N.=ON: nhd. Portugal; Hw.: vgl. mnd. Portugal; Q.: Parz (1200-1210); I.: Lw. mlat. Portugalia; E.: s. mlat. lat. Portugalia, F.=ON, Portugal; vom ON Portus Cale, „warmer Hafen“; vgl. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; lat. calēre, V., warm sein (V.), heiß sein (V.), glühen, warm werden, beunruhigt werden; idg. *k̑el- (1), V., Adj., frieren, kalt, warm, Pokorny 551; W.: nhd. Portugal, N., Portugal, DW-; L.: Hennig (Portigal), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525b (Portegâl)
Portugal, mhd., N.=ON: Vw.: s. Portigal
porz, mhd., st. F.: nhd. Öffnung, Mund (M.); Hw.: s. porze, porte (1); Q.: s. porze; I.: Lw. lat. porta; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (porze), LexerHW 2, 287 (porz)
porze, mhd., sw. F.: nhd. Pforte, Tor (N.), Öffnung, Mund (M.); ÜG.: lat. ianua Gl; Vw.: s. hasel-, tuom-; Hw.: s. porz, porte (1); vgl. mnd. pōrte (1); Q.: Crane, Karlmeinet, Gl (12./13. Jh.), Hans, Jan, Urk, WeitsGr; I.: Lw. lat. porta; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (porze), WMU (porze 42 [1258] 10 Bel.), LexerHW 2, 287 (porze), Glossenwörterbuch 828a (porze)
pörzelkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. börzelkrūt*
porzenære, porzener, mhd., st. M.: nhd. „Porzner“ (PN), Pförtner, Torwächter; Hw.: s. portenære*; Q.: Karlmeinet, Urk (1262); E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: WMU (porzenære 59 [1262] 20 Bel.), LexerHW 2, 287 (porzenære)
porzener, mhd., st. M.: Vw.: s. porzenære
pōs..., mhd.: Vw.: s. bōs..., bœs...
pœs..., mhd.: Vw.: s. bōs..., bœs...
pöscheloht, mhd., Adj.: Vw.: s. böscheloht
positif, mhd., st. N.: Vw.: s. positife
positife, positif, mhd., st. N.: nhd. „Positif“, kleine tragbare Orgel; ÜG.: mlat. positivum Gl; Hw.: vgl. mnd. positīf; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. mlat. positīvum; E.: s. mlat. positīvum, N., Positif, Substantiv; vgl. lat. pōnere, V., setzen, stellen; von einem lat. *posinere, V., setzen; s. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sēi- (2), *sē-, *səi-, *sī-, *sə-, V., Sb., senden, werfen, fallen lassen, säen, säumen (V.) (1), Ruhe, Kraft, Pokorny 889; W.: nhd. Positif, N., Positif, kleine tragbare Orgel, DW 13, 2012; L.: LexerHW 2, 287 (positife)
pōslīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bœslīche
pœslīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bœslīche
pœslistic, mhd., Adj.: Vw.: s. bœslistic
posnieren, mhd., sw. V.: nhd. abbilden, bilden, darstellen, schildern; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (posnieren), LexerHW 2, 288 (posnieren)
posse, mhd., sw. F., sw. M.: nhd. Streich, Posse; Hw.: vgl. mnd. posse; Q.: Frl (1276-1318); I.: Lw. frz. bosse; E.: s. frz. bosse, F., Erhabenheit, Beule; gallorom. *bottia, F., Beule; frk. *bottja, Sb., Spross; vgl. frk. *bōtan, V., ausschlagen; germ. *bautan, st. V., stoßen, schlagen; idg. *bʰÀud‑, *bʰÈd‑, V., schlagen, stoßen, Pokorny 112; vgl. idg. *bʰÀu‑ (1), *bʰÈ‑, V., schlagen, stoßen, Pokorny 112, EWAhd 2, 270; W.: nhd. Posse, M., Posse, Posz, Possen, lustiges Ding, Scherz, Spaß, Streich, Schabernack, DW 13, 2013; L.: Lexer 161b (posse), LexerHW 2, 288 (posse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 525b (posse)
posseke, mhd., sw. F.: nhd. Sitz?; Q.: Cp (1454-1464), Ugb; I.: slaw. Lw.; E.: s. böhm. possed, Sb., Sitz, Besitzung; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 288 (posseke)
possen, mhd., sw. M.: nhd. Form, Gestalt; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: vgl. nhd. (ält.) Posse, M., Posse, Posz, Possen, Bildwerk, DW 13, 2013; L.: Hennig (possen)
Possizonīus, mhd., M.=PN: nhd. Possizonius; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Possizonîus)
post, mhd., st. M.: Vw.: s. pfost*
poste, mhd., sw. M.: Vw.: s. meren-, s. pfoste*
Postefar, mhd., M.=PN: nhd. Postefar; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Postefar)
posterne, mhd., st. F.: nhd. Hintertüre; Q.: Gl, PuS (Mitte 15. Jh.); I.: Lw. lat. posternus; E.: s. lat. posternus, M.?, Hintertüre?; vgl. lat. post, Adv., Präp., hinten, hinter, hintennach; idg. *posti, Präp., bei, hinter, nach, Pokorny 841; vgl. idg. *pos-, Präp., bei, hinter, nach, Pokorny 841; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (posterne), LexerHW 2, 288 (posterne)
posūn, mhd., st. M.: Vw.: s. poisūn
pot, mhd., st. M.: nhd. „Pott“, Topf; Hw.: vgl. mnl. pot, pott, mnd. pot (1); Q.: Suol, RqvII (FB pot), GrAlex (1397); E.: s. mnd. pot, put, M., Pott; Lehnwort aus einer unbekannten Sprache, Kluge s. u. Pott; W.: nhd. Pott, M., Pott, Pot, Topf, Flüssigkeitsmaß, DW 13, 2039
pot..., mhd.: Vw.: s. bot...
pote, mhd., sw. M.: Vw.: s. bote
potech, mhd., sw. F., sw. M., st. M.: Vw.: s. botech (1)
poten, mhd., sw. V.: nhd. eintopfen; Q.: Vät (1275-1300) (FB poten); E.: s. pot; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poten)
potestāt, mhd., st. M.: nhd. „Potestat“, Podestà, höchste obrigkeitliche Person einer Stadt in Italien, Machthaber, Stadthauptmann; Hw.: s. potestāte, vgl. mnd. potentāte, potestāt (1); Q.: Suol, HTrist, Märt, Ot (FB potestāt), Beisp, Dietr, OrtnAW, Ren, Schulm, Urk, UvLFrd, WälGa (1215/1216); I.: Lw. mlat. potestatem; E.: s. mlat. potestatem, M., Potestat; lat. potestās, F., Vermögen, Kraft, Wirkung, Wert; vgl. lat. posse, V., können, vermögen, imstande sein (V.); lat. potis, Adj., vermögend, mächtig; lat. esse, V., sein (V.); idg. *potis, M., Herr, Gatte, Pokorny 842; vgl. idg. *poti, Pron., Adj., selbst, Pokorny 842; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. Potestat, M., Potestat, oberster Verwalter einer Statt in Italien, DW 13, 2039; L.: Lexer 161b (potestāt), Hennig (potestāt), WMU (potestāt 2369 [1296] 2 Bel.), LexerHW 2, 288 (potestât); Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (potestât)
potestāte, mhd., sw. M.: nhd. „Potestat“, höchste obrigkeitliche Person einer Stadt, Stadthauptmann; Hw.: s. potestāt, vgl. mnd. potestāte; Q.: Ren (nach 1243); I.: lat. Lw.; E.: s. potestāt; W.: nhd. Potestat, M., Potestat, oberster Verwalter einer Statt in Italien, DW 13, 2039; L.: Lexer 161b (potestāt), LexerHW 2, 288 (potestât)
potich, mhd., sw. F., sw. M., st. M.: Vw.: s. botech (1)
pōtsche, mhd., sw. F.: nhd. Ruder, Ruderstange; ÜG.: lat. aplustre Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: slaw. Lw.?; E.: aus dem Slawischen?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 288 (pôtsche), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (pôtsche)
potwarn, mhd., sw. V.: Vw.: s. botwæren
pötzech, mhd., st. N.: nhd. Unrat; Q.: Tuch (1464-1475); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (pötzech)
potzū, mhd., Interj.: nhd. potzu!; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (potzû); Son.: in der Seemannssprache verwendet)
pouc, mhd., st. M.: Vw.: s. bouc
poufemīl, mhd., st. M.: Vw.: s. poufemīn
Poufemeiz, mhd., M.=PN: nhd. Poufemeiz; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Poufemeiz)
poufemīn, poufemīl, pafemyn, panfemīn, mhd., st. M.: nhd. Seidenzeug, Seidengewand, Seidendecke; Hw.: s. pōfūz; Q.: RqvI, WvÖst (FB poufemīn), JTit, Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poufemīn), LexerHW 2, 289 (poufemîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 458b (pafemyn)
poulolīn, mhd., st. N.: nhd. Zeltchen; Q.: Suol (FB poulolīn), Krone (um 1230); E.: s. pavelūn; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poulolīn), LexerHW 2, 289 (poulolîn)
poulūn, mhd., st. N.: Vw.: s. pavelūn
poulūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne
poum..., mhd.: Vw.: s. boum...
poumgarte, mhd., sw. M.: Vw.: s. boumgarte
poumül, mhd., st. N.: Vw.: s. boumöl
pouwer, mhd., Sb.: nhd. „(?)“; Q.: Suol (FB pouwer); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pouzen, mhd., sw. V.: nhd. schlagen, stoßen; Hw.: s. biuzen (1); Q.: Rab (2. Hälfte 13. Jh.); E.: s. biuz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (pouzen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (pouze)
povel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. bovel
povelvolc, pofelfolc*, mhd., st. N.: Vw.: s. bovelvolk
pover, puover, pōver, mhd., Adj.: nhd. arm; Hw.: s. poberafyte; Q.: Suol1, Ren (nach 1243) (FB pover); I.: Lw. mfrz. pauvre; E.: s. mfrz. pauvre, Adj., arm; lat. pauper, Adj., arm, unbemittelt, mäßig bemittelt, beschränkt; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; W.: nhd. (ält.) pover, Adj., pover, arm, ärmlich, armselig, DW 13, 2040; L.: Lexer 161b (pover), LexerN 3, 341 (pôver)
pōver, mhd., Adj.: Vw.: s. pover
poverlei, mhd., M.: Vw.: s. poverlewe
poverlewe, pōverlewe, poverlei, mhd., M.: nhd. eine Art Ketzer; Q.: Suol (FB poverlewe), Berth (um 1275); E.: s. pover, lewe; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (pôverlewe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (poverlewe), LexerN 3, 341 (pôverlewe)
pōverlewe, mhd., M.: Vw.: s. poverlewe
Poy, mhd., ON: nhd. Poy; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Poy); Son.: eines von Terramers neun Ländern
Poydiconjunz, mhd., M.=PN: nhd. Poydiconjunz; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Poydiconjunz); Son.: ein König
Poydjus, mhd., M.=PN: nhd. Poydjus; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526a (Poydjus); Son.: ein König
Poydwīz, mhd., M.=PN: nhd. Poydwiz; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 526b (Poydwîz); Son.: Name eines Königs und eines Königssohnes
poynder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder
poynderkeit, mhd., st. F.: Vw.: s. poinderheit
poynderlich, mhd., Adj.: Vw.: s. poinderlich
poynderlīchen, mhd., Adj.: Vw.: s. poinderlīchen*
Poynzaclīns, mhd., FlN: nhd. Poynzaclins; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke I/1, 529a (Poynzaclîns)
poys, mhd., st. M.: Vw.: s. bois
poysūn, mhd., st. M.: Vw.: s. poisūn
Poytouwe, mhd., N.=ON: nhd. Poitou; Q.: Parz (1200-1210), Wh; E.: Lw. aus dem Franz.; E.: s. frz. Poitou, ON, Poitou; vom Stamm der Pictaver, aus dem Kelt.?; W.: nhd. Poitou, N.=ON, Poitou, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (Poytouwe)
Poytwīn, mhd., PN: nhd. Poytwin; Q.: Parz (1200-1210), Wh; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (Poytwîn); Son.: Name mehrerer Personen
*pōz?, mhd., st. M.: Vw.: s. wur-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
pōzen, mhd., red. V., sw. V.: Vw.: s. bōzen (1)
pōzkugel, mhd., st. M.: Vw.: s. bōzkugel
pōzolt, mhd., st. M.: Vw.: s. bōzolt
Pozzidant, mhd., ON: nhd. Pozzidant; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529a (Pozzidant)
prā, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brā
præch, mhd., st. N.: Vw.: s. bræh
prāchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brāchen
præchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bræchen
præcher, mhd., st. M.: Vw.: s. bræchære*
prāchmōn, mhd., sw. M.: Vw.: s. brāchmōn
pracke, mhd., sw. M.: Vw.: s. bracke
practik, mhd., st. F.: nhd. Kunst, Kniff; ÜG.: lat. practica Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. lat. practica; E.: s. lat. practica, F., Verfahrensweise, Methode, Praxis; vgl. lat. practicus, Adj., tätig; gr. πρακτικός (praktikós), Adj., tätig, zu Geschäften tauglich; vgl. gr. πρασσειν (prassein), V., durchdringen, betreiben, tun, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Praktik, F., Praktik, DW 13, 2052 (Practik)?; L.: LexerHW 2, 289 (practik), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (practik)
practike, mhd., sw. F.: nhd. Kunst, Kniff; ÜG.: lat. practica; Q.: Urk (1443-1473); I.: Lw. lat. practica; E.: s. lat. practica, F., Verfahrensweise, Methode, Praxis; vgl. lat. practicus, Adj., tätig; gr. πρακτικός (praktikós), Adj., tätig, zu Geschäften tauglich; vgl. gr. πρασσειν (prassein), V., durchdringen, betreiben, tun, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Praktik, F., Praktik, DW 13, 2052 (Practik)?; L.: LexerHW 2, 289 (practik/practike)
practizieren, mhd., sw. V.: nhd. praktizieren; Hw.: vgl. mnd. prakticēren; Q.: MinnerII (um 1340) (FB practizeiren); I.: Lw. mlat. practicare; E.: s. mlat. practicare, V., praktizieren, ausüben; vgl. lat. practicus, Adj., tätig; gr. πρακτικός (praktikós), Adj., tätig, zu Geschäften tauglich; vgl. gr. πρασσειν (prassein), V., durchdringen, betreiben, tun, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. praktizieren, V., praktizieren, DW-
prāerīe, brāerīe, mhd., st. F.: nhd. Wiese, Anger; Q.: Suol, RqvI (FB prāerīe), Trist (um 1210); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. prātum, N., Wiese, Wiesengras; vgl. idg. *prā-?, V., biegen?, Pokorny 843, pratarium; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Prärie, F., Prärie; L.: Hennig (prāerīe), LexerHW 2, 289 (prâerîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (prâerîe), LexerN 3, 341 (prâerîe)
prægīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. brægīsen*
prähsen, prechsen, mhd., sw. M.: Vw.: s. brähsem
pral, bral, mhd., st. M.: nhd. „Prahl“, Lärm, Schall; Hw.: vgl. mnd. prāl (1); Q.: Elis (um 1300); E.: s. prālen; W.: nhd. (ält.) Prahl, M., Prahl, Lärm, Schall, DW 13. 2057; L.: Lexer 161b (pral), LexerHW 2, 289 (pral), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (pral)
prālen (1), mhd., mmd., sw. V.: nhd. prahlen, lärmen, hoffärtig tun, groß tun; Hw.: vgl. mnd. prālen; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. Herkunft unklar; W.: nhd. prahlen, V., prahlen, schallen, schreien, lärmen, großsprechend und überhebend sich zeigen, DW 13, 2058; L.: Lexer 161b (prālen), LexerHW 2, 290 (prâlen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (prâle)
prālen (2), mhd., st. N.: nhd. Prahlen, Prahlerei; ÜG.: lat. iactantia NvJer; Q.: NvJer (1331-1341); I.: Lüt. lat. iactantia?; E.: s. prālen (1); W.: nhd. Prahlen, N., Prahlen, DW 13, 2059; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (prâlen)
prām, mhd., st. M.: Vw.: s. brām
prāmberstūde, mhd., sw. F.: Vw.: s. brāmberstūde
prāme, mhd., sw. F.: Vw.: s. brāme
pramieren, mhd., sw. V.: nhd. pressen, drücken; Q.: Suol (FB pramieren); E.: s. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-
prāmper, mhd., st. F.: Vw.: s. brāmber
pranc (1), mhd., st. M.: nhd. Bedrängnis; Vw.: s. ge-; Hw.: vgl. mnl. pranc, mnd. pranc (1); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (pranc)
pranc (2), mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. branc
prangære*, pranger, branger, mhd., st. M.: nhd. Pranger, Zwangsbehälter zur Zuschaustellung des Verbrechers, Pfahl; Hw.: vgl. mnd. pranger (2); Q.: Diocl, Gl, Mörin, NP, StRSchemn, StRPrag (14. Jh.), Ugb; E.: s. pfrengen; W.: nhd. Pranger, M., Pranger, DW 13, 2067; L.: Lexer 161b (pranger), LexerHW 2, 290 (pranger), Benecke/Müller/Zarncke I, 233a (branger), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (pranger), LexerN 3, 341 (pranger)
prangen, mhd., sw. V.: nhd. „prangen“; Vw.: s. ver-, s. brangen; Hw.: s. brangen; vgl. mnd. prangen (2); W.: nhd. prangen, V., prangen, brangen, hinweisen, prahlen, zeigen, zur Schau stellen, DW 2, 303; L.: Hennig (prangen)
pranger, mhd., st. M.: Vw.: s. prangære*
pranke, mhd., sw. M.: nhd. Pranke, Tatze; Q.: HvBurg (1301-1304) (FB pranke); I.: Lw. lat. branca; E.: s. lat. branca, F., Pfote, Pranke; vgl. idg. *u̯renk-, *u̯ronk-, V., drehen, winden, Pokorny 1155; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Pranke, F., Pranke, Tatze, DW 13, 2069; L.: LexerHW 2, 290 (pranke), LexerN 3, 41 (pranke)
pranken, mhd., sw. V.: nhd. bedrängen; E.: s. prangere; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (pranken)
prant, mhd., st. M.: Vw.: s. brant
Pranzīle, mhd., ON: nhd. Pranzile; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (Pranzîle)
prasem, prasim, prase, brasem, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Prasem“ (grüner Edelstein); Q.: Pal, Suol, RqvI, Ot, Minneb, SAlex (FB pranken), BdN, En (1187/1189), Frl, Gl, Krone, Martina, Parz; I.: Lw. mlat. prasius; E.: s. mlat. prasius, Adj., lauchgrün, lauchfarbiger Stein (= prasius subst.); gr. πράσιος (prásinos), Adj., lauchgrün; vgl. gr. πράσον (práson), N., Lauch; idg. *pr̥so-?, Sb., Lauch, Pokorny 846; W.: nhd. (ält.) Prasem, M., Prasem (ein Edelstein), DW 13, 2070; L.: Lexer 161b (prasem), Hennig (prasem), LexerHW 2, 290 (prasem), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (prasem), LexerN 3, 341 (prasem)
prasemere, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrasemære*
prasen, mhd., st. M.: Vw.: s. prasem
prassidis, mhd., st. M.: nhd. „Prassidis“ (Edelstein); Q.: Suol (FB prassidis); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
prasteln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brastelen* (1)
prāten, mhd., red. V., st. V.: Vw.: s. brāten
pravel, mhd., Sb.?: nhd. ?; Q.: TürlWh (nach 1270); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 290 (pravel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (pravel)
precari, mhd., st. F.: nhd. Prekarie, Verleihung von Land gegen Zins; Q.: Urk (1290); I.: Lw. lat. precaria; E.: s. lat. precaria, F., Prekarie, Verleihung von Land gegen Zins; vgl. lat. prex, F., Bitte, Bitten, Verwünschung; vgl. idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Prekarie, F., Prekarie; L.: WMU (precari N472 [1290] 1 Bel.)
preces, mhd., Sb.: nhd. Fürbitten; Q.: Tauler (vor 1350) (FB preces); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. precārī, V., bitten, beten; idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821; W.: nhd. DW-
precīōse, mhd., sw. F.: nhd. Pretiose; Q.: Rol (um 1170), Wh; I.: lat. Lw.; E.: lat. pretiōsus, Adj., kostbar, kostspielig, teuer, viel Kosten verursachend, (um 250-184 v. Chr.); vgl. lat. pretium, N., Wert, Preis; idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Pretiose, Preziose, F., Pretiose, Preziose, Kostbarkeit, DW-; L.: LexerHW 2, 290 (precîôse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (Precîôse); Son.: Name eines Schwertes
prechen, mhd., st. V.: Vw.: s. brechen
preckel, mhd., st. M.: Vw.: s. prickel
predeunge, mhd., st. F.: Vw.: s. predigunge
predicament, mhd., st. N.: nhd. Vorschrift, Anweisung; Q.: Pilgerf (1390?) (FB predicament); I.: Lw. lat. praedicāmentum; E.: s. lat. praedicāmentum, Adj., im voraus erfolgende Hinweisung, Prädikat, Eigenschaft; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (predicament)
predie, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. predige
predien, mhd., sw. V.: Vw.: s. predigen (1)
predier, mhd., st. M.: Vw.: s. predigære
predier..., mhd.: Vw.: s. predig...
predigære, bredigære, brediger, brēger, breger, bridigāre, predigāre, bredier, bredjer, predier, mhd., st. M.: nhd. Prediger, Predigermönch, Angehöriger des Predigerordens, Dominikaner; ÜG.: lat. evangelizans (M.) PsM, evangelizator PsM; Vw.: s. goukel-, lant-, meister-, pfenninc-*, winkel-; Hw.: vgl. mnl. predicare, mnd. prēdigære*; Q.: Mar, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, Lilie, Berth, SGPr, SHort, HvNst, Ot, EckhI, Parad, HvBer, BDan, KvHelmsd, Tauler, Seuse, WernhMl, (brediger) PsM (FB bredigære), Stagel (FB breger), Apk, BdN, Brun, CLV, Dal, Diocl, DSp, Eheb, Elis, Gen (1060-1080), HagenChr, LivlChr, Lucid, Mechth, MvHeilFr, Narr, Niemand, PassI/II, PrOberalt, PrWack, Renner, RhMl, Ring, RosengC, RosengD, RumelantSchw, RvEBarl, RvZw, Spec, SpitEich, StRAugsb, StrBsp, StrKarl, Urk, WälGa, Wartb, Yolande; E.: ahd. predigāri* 21, st. M. (ja), Prediger, Lehrer, Verkündiger; s. lat. praedicātor, M., öffentlicher Ausrufer, Verkünder; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. Prediger, M., Prediger, Predigender, DW 13, 2081; L.: Lexer 25c (bredigære), Hennig (bredigære), WMU (bredigære 43 [1258] 230 Bel.), LexerHW 1, 345 (bredigære), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigære), DRW
predigærebruoder*, predigerbruoder, bredigerbruoder, mhd., st. M.: nhd. Predigerbruder, Dominikaner; Hw.: vgl. mnd. prēdigærebrōder*; Q.: Mechth, PassI/II, Urk (1263), UvEtzWh; E.: s. prediger, bruoder; W.: nhd. Predigerbruder, M., Predigerbruder, DW-; L.: WMU (predigerbruoder 75 [1263] 5 Bel.), LexerHW 2, 291 (predigerbruoder), MWB (predigerbruoder)
predigærinne*, predigerīn, bredigærinne, brediærin*, bredierin, bredjerīn, bredierīn, mhd., st. F.: nhd. Predigerin, Angehörige des Predigerordens, Dominikanerin; Vw.: s. hinder-*; Q.: Seuse (FB bredierīn), ErzIII (predigerīn), Martina, Parad, Urk (1292); E.: s. predigære; W.: nhd. Predigerin, F., Predigerin, Predigende, Verkünderin, DW 13, 2083; L.: Hennig (bredierin), WMU (bredigærinne 1530 [1292] 2 Bel.), LexerHW 1, 345 (bredierîn), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (brejerîn), LexerN 3, 101 (bredierîn)
predigærorden*, bredigerorden, predigerorden, mhd., st. M.: nhd. Predigerorden; Hw.: vgl. mnd. prēdogæreōrden; Q.: EckhV (z. T. vor 1298), Seuse (FB bredigerorden), BdN, Mechth, PassI/II, Urk; E.: s. predigære, orden; W.: nhd. Predigerorden, M., Predigerorden, Dominikanerorden, DW 13, 2082; L.: Hennig (bredierorden), LexerHW 1, 346 (bredigerordern), DRW
predigærestap*, bredigerstap, mhd., st. M.: nhd. Stab eines Predigermönchs; Q.: RosengD (2. Hälfte 13. Jh.); E.: s. predigære, stap; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 1, 346 (bredigerstap), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 593b (bredigerstap), MHDBDB (bredigerstab)
predigāt*, bredigāt, bredigāte, predigāte, mhd., st. F.: nhd. Predigt; ÜG.: lat. praedicatio BrTr, (praedicare) BrTr; Q.: Brun, Vät, Kreuzf, Apk, Parad, BDan, HistAE, EvB (FB bredigāt), Albert, BrTr, Elis, ErnstD, Lanc, PassI/II, PassIII, PrLeys (Ende 12. Jh.), PrWack; I.: Lw. lat. praedicatio; E.: s. predigære; W.: s. nhd. Predigt, F., Predigt, Vortrag über die göttliche christliche Lehre, DW 13, 2083; L.: Lexer 25c (bredigāt), Lexer 436c (predigāte), LexerHW 1, 345 (bredigât), LexerHW 2, 291 (predigâte), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigât)
predigāte, mhd., st. F.: Vw.: s. predigāt*
predige, bredige, bredie, brēge, brege, predie, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Predigt; Vw.: s. heim-, lant-, leien-*, pfaffen-, winkel-*; Hw.: vgl. mnl. predike, mnd. prēdekīe, prēdige; Q.: (F.) LvReg, HvNst, MinnerII, (st. F.) Mar, Lucid, Ren, SGPr, SHort, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, BibVor, Tauler, WernhMl, Pilgerf, Schürebr, (sw. F.) Lucid, SHort, Pilgerf, Schürebr (FB bredige), Seuse (FB bredie), Stagel (FB brege), AntichrL, AvaJo (1. Drittel 12. Jh.), BdN, Berth, Chr, Elis, Helmbr, HvMelk, Konr, Mechth, PrOberalt, SchlierbAT, Spec, Wig; E.: ahd. prediga 18, st. F. (ō), Predigt, Lehre, Verkündigung; s. lat. praedicātio, F., öffentliche Bekanntmachung, öffentliches Ausrufen; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: vgl. nhd. Predigt, F., Predigt, Vortrag über die göttliche christliche Lehre, DW 13, 2083; L.: Lexer 25c (bredige), Hennig (bredige), LexerHW 1, 345 (bredige), LexerHW 2, 290 (predie), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredige), MWB (predige)
predigen (1), bredigen, bredien, bredingen, brēgen, bregen, bridigen, predien, mhd., sw. V.: nhd. predigen; ÜG.: lat. praedicare PsM, STheol; Vw.: s. abe-, durch-, ge-, über-, wider-*; Hw.: s. bredigen; vgl. mnl. prediken, mnd. prēdigen* (1); Q.: Mar, PsM, Lucid, TrSilv, Ren, StrAmis, ErzIII, Enik, Brun, SGPr, SHort, Ot, EvPass, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, STheol, BibVor, HistAE, KvHelmsd, EvB, EvA, Tauler, WernhMl (FB bredigen), Seuse (FB bredien), Stagel (FB bregen), ÄJud, Anno (1077-1081), AvaA, AvaJo, AvaLJ, BdN, CLV, Crane, BDan, Elis, Erlös, FvSonnenburg, Gund, Heimesf, HeimesfHinv, Himmelr, Kchr, Konr, KvWSilv, Lanc, Märt, Mechth, Mügeln, MvHeilFr, Narr, Netz, NvJer, OvW, PassI/II, PrMd, PrOberalt, PrWack, Renner, Ring, RvEBarl, SchlierbAT, Spec, StrBsp, Tund, Urk, WälGa, Walth, WildM; E.: ahd. predigōn 50, sw. V. (2), predigen, verkündigen, lehren; s. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. predigen, sw. V., predigen, Gottes Wort öffentlich verkünden, DW 13, 2079; L.: Lexer 26a (bredigen), Lexer 26a (brēgen), Hennig (bredigen), WMU (bredigen 93 [1265] 6 Bel.), LexerHW 1, 346 (bredigen), LexerHW 2, 291 (predien), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredige)
predigen* (2), bredigen, pretchen, mhd., st. N.: nhd. „Predigen“; Vw.: s. antlāz-, winkel-; Q.: ErzIII (1233-1267), Märt, BDan, Tauler (FB bredigen), Lilie (FB pretchen), Ren; E.: s. predigen (1); W.: nhd. Predigen, N., Predigen, DW-; L.: LexerHW 1, 346 (bredigen)
predigende*, bredigende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. predigend; Q.: PsM (vor 1190), EckhIII (FB bredigende); E.: s. predigen (1); W.: nhd. predigend, Adj., predigend, DW-
predigerbruoder, mhd., st. M.: Vw.: s. predigærebruoder
predigerīn, mhd., st. F.: Vw.: s. predigærinne
predigerorden, mhd., st. M.: Vw.: s. predigærorden*
predigestuol*, bredigestuol, mhd., st. M.: nhd. „Predigtstuhl“, Kanzel; ÜG.: lat. ambo Gl, Voc, analogium Gl, Voc; Hw.: vgl. mnd. prēdigestōl*; Q.: MinnerII (um 1340) (FB bredigestuol), Gl, Ugb, Voc; E.: s. predige, stuol; W.: vgl. nhd. (ält.) Predigtstuhl, M., Predigtstuhl, Sitz oder Stand für den Prediger, DW 13, 2085; L.: Lexer 26a (bredigestuol), LexerHW 1, 346 (bredigestuol), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 714a (bredigestuol)
predigunge, bredigunge, mhd., st. F.: nhd. „Predigung“, Predigt; Hw.: vgl. mnl. predikinge, mnd. prēdiginge; Q.: Brun (1275-1276), Apk, EvA, Pilgerf (FB bredigunge), Elis, KvWPart, KvWSilv, Mechth, PassI/II; E.: ahd. predigunga* 2, st. F. (ō), Predigt; s. lat. praedicātio, F., öffentliche Bekanntmachung, öffentliches Ausrufen; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. (ält.) Predigung, F., Predigung, Predigen, Predigt, DW 13, 2086; L.: Lexer 377b (bredigunge), Lexer 436c (predigunge), LexerHW 1, 346 (bredigunge), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigunge)
prēfaciōn, mhd., F.: nhd. „Vorrede“; Hw.: vgl. mnd. prēfātiōn; Q.: Lucid (1190-1195), Seuse (FB prēfaciōn); I.: Lw. lat. praefātio; E.: s. lat. praefātio, F., Vorrede, Einleitung; lat. praefārī, V., vorher sagen, vorausschicken; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. fārī, V., künden, kundtun; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-
pregant, pregante, pregnante, mhd., sw. M.: nhd. Fußsoldat, Brigant; Q.: Teichn1 (1350-1365) (FB pregant), Ring; I.: Lw. mlat. brigantes; E.: s. mlat. brigantes, Sb. Pl., leichtes Fußvolk; von einem gall. *brīga, Sb., Macht; idg. bʰereg̑ʰ-, Adj., hoch, erhaben, Pokorny 140; vgl. idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; s. pregant, it. brigare, V., kämpfen (Kluge); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pregant), Hennig (pregnante), LexerHW 2, 291 (pregant)
pregante, mhd., sw. M.: Vw.: s. pregant
prēgære*, brēger, mhd., st. M.: nhd. Prediger, Predigermönch; Hw.: s. prēge; E.: s. predigen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 25c (brēger)
prēge*, brēge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Predigt; Hw.: s. prēgære; E.: s. predigen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 25c (brēge)
Pregentz, mhd., ON: nhd. Bregenz; Q.: HvM (um 1380-1423); I.: Lw. mlat. Brigantia; E.: s. mlat. Brigantia, F.=ON, Brigantia, Bregenz; aus dem Kelt., kelt. *briga-, Adj., hoch; vgl. idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128?; L.: MHDBDB (Bregenz)
preglen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bregelen* (1)
pregnante, mhd., sw. M.: Vw.: s. pregante
prehen (1), mhd., st. V.: Vw.: s. brehen (1)
prehen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. brehen (2)
prehsem, mhd., sw. M.: Vw.: s. brehsem
preimerūn, preymerūn, mhd., st. N.: nhd. Prachtzelt, Zelt, Hütte; Q.: Suol (FB preimerūn), Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (preimerūn), LexerHW 2, 291 (preimerûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (preymerûn)
prein, mhd., M.: Vw.: s. brein
preit..., mhd.: Vw.: s. breit...
prēlāt, prēlāte, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Geistlicher, Prälat, Prior; Hw.: vgl. mnd. prēlāte; Q.: (sw. M.) Suol1, DSp, Brun, SGPr, HTrist, Kreuzf, Ot, EckhV, MinnerII, Tauler, Seuse, Pilgerf, Schürebr, (st. M.) HTrist, Kreuzf, Apk, Ot, Seuse (FB), BairFreibr, BdN, BuchdRügen, EbvErf, Elis, Gl, Helbl, Trist (um 1210), Urk; I.: Lw. lat. praelātus; E.: s. lat. praelātus, M., Mann in leitender Position; vgl. lat. praeferre, V., vorziehen, vortragen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. ferre, V., tragen, ertragen, bringen; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: nhd. Prälat, M., Prälat, hoher vornehmer Geistlicher, DW 13, 2062; L.: Lexer 161b (prēlāt), Hennig (prēlāt), WMU (prēlāte 864 [1287] 9 Bel.), LexerHW 2, 281 (prêlâte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530a (prêlâte)
prēlāte, mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. prēlāt
prēlātenambehte*, prēlātenambet, mhd., st. N.: nhd. Prälatenamt; Q.: Ot (1301-1319) (FB prēlātenambet); E.: s. prēlāte, ambehte; W.: s. nhd. Prälatenamt, N., Prälatenamt, DW-
prēlātīe, mhd., F.: nhd. Prälatur; ÜG.: mlat. praelatura Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. lat. praelātio; E.: s. lat. praelātio, F., Vorziehen, Vorzug, bevorzugte Stelle, Amt; vgl. lat. praeferre, V., vorziehen, vortragen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. ferre, V., tragen, ertragen, bringen; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 291 (prêlâtîe)
prēlātinne, mhd., st. F.: nhd. „Prälatin“, Priorin; E.: s. prēlāt; W.: nhd. Prälatin, F., Prälatin, DW-; L.: Hennig (prēlātinne)
prēlætisch, mhd., Adj.: nhd. „prälatisch“, geistlich; E.: s. prēlāt; W.: nhd. (ält.) prälatisch, Adj., Adv., prälatisch, einem Prälaten zukommend, in der Weise eines Prälaten, DW 13, 2062; L.: Hennig (prēlætisch)
prēlātschaft, mhd., st. F.: nhd. Prälatschaft, amtliche Würde; ÜG.: lat. praelatio STheol; Hw.: vgl. mnd. prēlāteschop; Q.: STheol (nach 1323) (FB prēlātschaft); E.: s. prēlāte, schaft; W.: nhd. Prälatschaft, F., Prälatschaft, DW-
prēlātūr, mhd., st. F.: Vw.: s. prēlātūre
prēlātūre, prēlātūr, mhd., st. F.: nhd. Prälatur; Hw.: vgl. mnd. prēlātūre*; Q.: Suol (FB prēlātūre), BdN, Chr, PrLeys (Ende 12. Jh.), Renner; I.: Lw. mlat. praelātūra; E.: s. mlat. praelātūra, F., Amt oder Stellung eines Prälaten, Prälatur; vgl. lat. praeferre, V., vorziehen, vortragen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. ferre, V., tragen, ertragen, bringen; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: nhd. Prälatur, F., Prälatur, Würde und Stelle eines Prälaten, DW 13, 2062; L.: Hennig (prēlātūre), LexerHW 2, 291 (prêlâtûre)
prellære*, preller, mhd., st. M.: nhd. „Preller“, Penis; E.: s. prellen; W.: nhd. (ält.) Preller, M., Preller, Penis, DW 13, 2101; L.: Lexer 161b (preller), LexerHW 2, 291 (preller)
prelle, mhd., sw. M.: nhd. „Prell“, Schreier; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. prellen?, brüelen; W.: nhd. (ält.) Prell, M., Prell, Schreier, DW 13, 2099; L.: Lexer 161b (prelle), LexerHW 2, 291 (prelle)
prellen, mhd., sw. V.: nhd. aufprallen, abprallen, zurückfahren, sich schnell fortbewegen, hervorbringen, fortstoßen, werfen, zurückprallen, fortgestoßen werden, schnellen aus; Vw.: s. nider-, über-, ūf-, wider-, zerücke-; Hw.: vgl. mnd. prellen; Q.: HTrist (1285-1290), WvÖst, Hiob, JvFrst, SAlex (FB prellen), NvJer, WolfdD; E.: s. Herkunft unklar; W.: nhd. prellen, V., prellen, prallen, stoßen, werfen, schnellen, DW 13, 2100; L.: Lexer 161b (prellen), Hennig (prellen), LexerHW 2, 291 (prellen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 529b (prelle), LexerN 3, 341 (prellen)
preller, mhd., st. M.: Vw.: s. prellære*
prem, mhd., sw. M.: Vw.: s. breme
premen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bremen
premezen, mhd., sw. V.: nhd. bändigen, bremsen; Hw.: vgl. mnd. premesen; Q.: NvJer (1331-1341); I.: Lw. lat. premere; E.: s. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. bremsen, sw. V., bremsen, DW 2, 364, DW2 5, 768; L.: Lexer 161b (premzen), LexerHW 2, 291 (premezen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530b (premeze)
premmīt, mhd., st. M.: Vw.: s. brūnāt
prenden, mhd., st. V.: nhd. nehmen; Q.: RqvI (FB prenden), Karlmeinet (1320-1340); I.: Lw. frz. prendre; E.: s. frz. prendre, V., nehmen; lat. praehendere, prehendere, V., fassen, anfassen, angreifen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. *handere, V., fassen; gr. χανδάνειν (chandánein), V., fassen; idg. *gʰend-, V., fassen, ergreifen, Pokorny 437; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 291 (prenden)
*prenge?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. prangen; W.: nhd. DW-
prenn..., mhd.: Vw.: s. brenne...
prennstein, mhd., st. M.: Vw.: s. brennstein
prenten, mhd., st. V.: nhd. drücken; Q.: MinnerII (um 1340) (FB prenten); I.: lat. Lw.; E.: vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; vgl. idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW‑; L.: LexerHW 2, 292 (prenen)
presant, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)
prēsant (1), prēsent, prēsente, prīsent, prīsente, prīsant, presant, present, mhd., st. M., st. N., st. F.: nhd. „Präsent“, Geschenk, Gabe; Hw.: vgl. mnd. prēsant, prīsant; Q.: (st. M.) Suol1, RqvI, RqvII, RWh, TürlWh, GTroj, (st. M., st. N.) RAlex, Brun, Minneb, (st. N.) LvReg, Ot (FB prēsant), Boner, EbvErf, Erlös, Georg, Helbl, JTit, Karlmeinet, KvWPant, KvWPart, KvWTroj, Loheng, Mai, NvJer, Parz, PassI/II, PassIII, PuS, Reinfr, RvEGer, Trist, UvZLanz (nach 1193), Virg, WolfdD; I.: frz. Lw.; E.: s. mfrz. présenter, V., präsentieren; lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: s. nhd. Präsent, N., Präsent, DW 13, 2070; L.: Lexer 161b (prēsant), Hennig (prēsent), LexerHW 2, 292 (prêsant), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535a (presant, prêsent), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535a (prîsant, prîsente)
prēsant (2), mhd., st. F.: nhd. Gesichtskreis; Q.: RqvI (FB prēsant), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. prēsant (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 292 (prêsant),
prēsencīe, mhd., sw. F.: nhd. Anwesenheitsvergütung, Vergütung; I.: Lw. lat. praesentia; E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: vgl. nhd. Präsenz, F., Präsenz, DW-; L.: Hennig (prēsencīe)
present, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)
prēsent, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)
prēsente, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)
prēsentieren, mhd., sw. V.: nhd. darlegen, vorlegen, präsentieren; Hw.: vgl. mnd. prēsenteren; Q.: RqvII, MinnerI (um 1340) (FB prēsentieren), PuS; I.: Lw. lat. praesentāre; E.: s. lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. präsentieren, V., präsentieren, DW 13, 2071; L.: Lexer 161b (prēsentieren), LexerHW 2, 292 (prêsentieren)
prēsenz, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Anwesenheit“, Präsenzgeld; Hw.: s. prēsenzie; Q.: Tauler (vor 1350) (sw. F.) (FB prēsenz), Gl, WeistGr; I.: Lw. lat. praesentia; E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. Präsenz, F., Präsenz, DW 13, 2072; L.: Lexer 161b (prēsenz), LexerHW 2, 292 (prêsenz)
prēsenzie, mhd., sw. F.: nhd. Präsenzgeld; Hw.: s. prēsenz; vgl. mnd. prēsentie; Q.: LexerHW (1332); I.: Lw. lat. praesentia; E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (prēsenzie), LexerHW 2, 292 (prêsenzie)
presieren, mhd., sw. V.: nhd. Sache abschätzen, einer Sache Wert beilegen; Q.: RqvI (FB presieren); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
presilie, mhd., st. N.: Vw.: s. prisilje
prēssal, mhd., st. N.: nhd. Bedrängnis; Q.: Konr (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. lat. pressalis (?), Sb., Bedrängnis?; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prēssal), LexerN 3, 341 (pressal)
presse, pfresse, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Presse, Weinpresse, Kelter, Schar (F.) (1), Gedränge, Haufe, Haufen; ÜG.: lat. torcular PsM; Vw.: s. wīn-; Hw.: vgl. mnd. perse; Q.: (st. F.) Pal, Suol1, RqvI, RqvII, PsM, Ren, GTroj, HvNst, Apk, EvA (FB presse), AntichrL (1160-1180), Frl, JTit, Krone, KvWHvK, KvWTroj, KvWTurn, Loheng, LS, Martina, PassI/II, Reinfr, Serv, Tund, Urk, Wh, Wigam; E.: ahd. pfressa* 9, pressa*, phressa*, st. F. (ō), sw. F. (n), Bedrängnis, Bedrückung, Drangsal, Kelter; s. mlat. pressa?, F., Presse; vgl. lat. pressāre, V., drücke, pressen; lat. premere, V., drücken, schänden; vgl. idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. Presse, F., Presse, DW 13, 2103; R.: die presse treten: nhd. quälenden Kummer haben; L.: Lexer 161c (presse), Lexer 436c (presse), Hennig (presse), WMU (presse 2573 [1297] 4 Bel.), LexerHW 2, 293 (presse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530b (presse), LexerN 3, 341 (presse)
presseboum, pfresseboum*, phresseboum, mhd., st. M.: nhd. „Pressbaum“, Kelterbaum, Drehbalken an der Kelter; ÜG.: lat. prelum Gl; Hw.: vgl. mnl. persboom, mnd. persebōm; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. presse, boum; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 293 (presseboum), Glossenwörterbuch 465a (presseboum), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 334 (presseboum), EWAhd 6, 1482
pressel 2, mhd., st. F., st. N.: nhd. „Pressel“, Siegelpresse, Pergamentstreifen an dem Siegel hängt, Petschaft; ÜG.: lat. pressula VocOpt; Hw.: vgl. mnd. pressele; Q.: Gl (1180/1190), Voc, VocOpt; E.: s. ahd. pfressala*?, pressala?, st. F., Siegelpresse; s. mhd. presse; W.: nhd. (ält.) Pressel, F., Pressel, DW 13, 2104; L.: Lexer 161c (pressel), LexerHW 2, 293 (pressel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530b (pressel), LexerN 3, 341 (pressel), Glossenwörterbuch 465a (pressel), EWAhd 6, 1560
presselen*, presseln, mhd., sw. V.: nhd. pressen, belasten mit; Hw.: s. pressen; vgl. mnd. presselen; Q.: Konr (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. presse, pressen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (presseln), Hennig (presseln), LexerN 3, 341 (presseln)
presseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. presselen*
pressen (1), mhd., sw. V.: nhd. pressen, auspressen, keltern, bedrängen; ÜG.: lat. torquere Gl; Vw.: s. abe-, ge-, īn-*, ūz-, wīn-; Hw.: s. presselen; vgl. mnl. persen, mnd. persen; Q.: Brun (1275-1276), Teichn Cranc (FB presen), BdN, Gl, NvJer, Urk; E.: ahd. pressōn* 5, sw. V. (2), pressen, keltern, drücken; s. lat. pressāre, V., drücken, pressen; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. pressen, sw. V., pressen, drücken, DW 13, 2105; L.: Lexer 161c (pressen), Hennig (pressen), WMU (pressen 2573 [1297] 4 Bel.), LexerHW 2, 293 (pressen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530b (presse), LexerN 3, 341 (pressen)
pressen (2), mhd., st. N.: nhd. Pressen (N.); Q.: JvFrst (1340-1350) (FB pressen); E.: s. pressen (1); W.: s. nhd. Pressen, N., Pressen (N.), DW 13, 2105
pressestat, mhd., st. F.: nhd. Weinpresse; Q.: Urk (1307); E.: s. presse, stat; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 293 (pressestat)
pressiure, pressūre, mhd., st. F.: nhd. Gedränge, Haufe, Haufen; ÜG.: lat. pressura Gl; Hw.: s. pressen; Q.: Suol (FB pressiure), Gl, KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. pressūra; E.: s. lat. pressūra, F., Druck, Drücken, Pressen, Keltern; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (pressiure), LexerHW 2, 293 (pressiure), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 530b (pressiure)
pressunge, mhd., st. F.: nhd. „Pressung“, Pressen; ÜG.: lat. tortura Gl; Hw.: vgl. mnd. persinge; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. tortura?; E.: s. pressen (1); W.: nhd. Pressung, F., Pressung, Pressen, DW 13, 2109; L.: LexerHW 2, 292 (pressunge)
pressūre, mhd., st. F.: Vw.: s. pressiure
presten, mhd., st. V.: Vw.: s. bresten
prēster, mhd., st. M.: Vw.: s. priester
pret, mhd., st. N.: Vw.: s. bret
pretchen, mhd., st. N.: Vw.: s. predigen* (2)
*pretzen?, mhd., V.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?
prēvende, mhd., st. F.: nhd. Pfründe; Hw.: vgl. mnd. prēbende; E.: s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; lat. habēre, V., haben, halten; idg. *gʰabʰ-, *gʰeh₂bʰ-, V., nehmen, fassen, Pokorny 407; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527?; W.: s. nhd. Präbende, F., Präbende, DW 13, 2041; L.: Hennig (prēvende)
preymerūn, mhd., st. N.: Vw.: s. preimerūn
preymzeit, mhd., st. F.: Vw.: s. prīmezīt
prēze, mhd., sw. F.: Vw.: s. breze
prēzel, mhd., sw. F.: Vw.: s. brēzel
prēzile, mhd., F.: Vw.: s. brēzile
Prīamus, mhd., M.=PN: nhd. Priamus; Q.: KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. Priamus; E.: s. lat. Priamus, M.=PN, Priamos; gr. Πρίαμος (Príamos), M.=PN, Priamos; Fremdwort, Frisk 2, 594; W.: nhd. Priamos, M.=PN, Priamos; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (Prîamus)
pricke, mhd., sw. F.: nhd. „(?)“; Q.: Macc (vor 1332) (FB pricke); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
prickel, preckel, mhd., st. M.: nhd. „Prickel“, Stachel, Stecheisen, Treibstecken; ÜG.: lat. stimulus Gl; Hw.: vgl. mnd. prēkel; Q.: Myst (14. Jh.), Gl; E.: s. prickelen*; W.: nhd. (ält.) Prickel, M., Prickel, DW 13, 2114; L.: Hennig (prickel), LexerHW 2, 294 (prickel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (prickel), Glossenwörterbuch 465b (prickel), EWAhd 6, 1565
prickelære*, prickeler, mhd., st. M.: nhd. „Prickler“; ÜG.: lat. punitor Gl; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prickeler), Gl; E.: s. prickelen*; W.: nhd. (ält.) Prickler, M., Prickler, DW 13, 2114; L.: LexerHW 2, 294 (prickeler)
prickelen*, prickeln, mhd., sw. V.: nhd. prickeln; ÜG.: lat. stimulare Voc; Hw.: vgl. mnl. prikkelen, mnd. prickelen; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prickeln), Voc; E.: s. mnd. pricken, sw. V., stechen, Kluge s. u. prickeln; germ. *prik‑, V., stechen; W.: nhd. prickeln, V., prickeln, DW 13, 2114; L.: LexerHW 2, 294 (prickeln), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (prickele)
prickeler, mhd., st. M.: Vw.: s. prickelære*
prickeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. prickelen*
pricken, mhd., sw. V.: nhd. „pricken“, prickeln, stechen; Hw.: vgl. mnd. pricken; Q.: NvJer (1331-1341); E.: mnd. pricken, sw. V., stechen, Kluge s. u. prickeln; germ. *prik‑, V., stechen; W.: nhd. (ält.) pricken, sw. V., pricken, stechen, DW 13, 2144; L.: LexerHW 2, 294 (pricken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (pricke)
prīe, mhd., sw. M.: Vw.: s. brīe
prīelse, mhd., sw. F.: nhd. Priorin; Q.: BrOx (Anfang 14. Jh.); E.: s. prīor; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 341 (prîelse)
prieme, priem, mhd., sw. M.: Vw.: s. breme, pfrieme
Prienlascors, mhd., M.=PN: nhd. Prienlascors; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke, II/1, 531a (Prienlascors)
prīersche, mhd., st. F.: Vw.: s. prīorisse
priesemēre, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrasemære*; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (priesemēre)
priest, mhd., st. M.: nhd. Biestmilch; ÜG.: lat. colostrum Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 294 (priest)
priester, briester, prēster, mhd., st. M.: nhd. Priester, ordinierter Geistlicher; ÜG.: lat. presbyter BrTr, sacerdos BrTr, VocOpt; Vw.: s. convent-, erz-, erze-, gotes-, halp-, hōchge-, juden-, ketzer-, klōster-*, kōr-, leien-, liut-, messe-*, siechen-, wān-; Hw.: vgl. mnl. priester, mnd. prēster; Q.: Mar (1172-1190), Lucid, Albert, RWchr, Berth, SGPr, Kreuzf, HvNst, Apk, Ot, Parad, EvB, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, WernhMl (FB priester), Albrecht, BrTr, JTit, Krone, KvWSilv, Miltenb, NibC, NvJer, Parz, PassI/II, Philipp, RechtssA, RechtssB, SpitEich, StatDtOrd, StRBern, Urk, VocOpt, WeistGr, Wh, WvE; E.: ahd. priestar* 6, st. M. (a), Priester; germ. *prest-, N., Priester; s. lat. presbyter, M., Priester; gr. πρεσβύτερος (presbýteros), M., der Ältere; vgl. gr. πρέσβυς (présbys), Adj., alt, bejahrt; idg. *pres-, *pₑres, *pₑros-, Präp., vor, Pokorny 812; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Priester, M., Priester, DW 13, 2115; L.: Lexer 161c (priester), Hennig (priester), WMU (priester 164 [1272] 283 Bel.), LexerHW 2, 294 (priester), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (priester), DRW
priesterambehte*, priesterambet, priesterammeht, mhd., st. N.: nhd. Priesteramt; Hw.: vgl. mnd. prēsterambacht; Q.: Apk (vor 1312) (FB priesterambet); E.: s. priester, ambehte; W.: nhd. Priesteramt, N., Priesteramt, DW 13, 2118; L.: Lexer 161c (preisterammeht)
priesterambet, mhd., st. N.: Vw.: s. priesterambehte*
priesterammeht, mhd., st. N.: Vw.: s. priesterambehte*
priesterære*, priesterer, mhd., st. M.: nhd. „Priesterer“, Priester; Q.: Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. priester; W.: nhd. (ält.) Priesterer, M., „Priesterer“, Priester, DW 13, 2114; L.: LexerHW 2, 294 (priesterer)
priesterbruoder, mhd., st. M.: nhd. „Priesterbruder“, Ordenspriester; Q.: NvJer, Urk (1290); E.: s. priester, bruoder; W.: nhd. (ält.) Priesterbruder, M., Priesterbruder, DW 13, 2118; L.: WMU (priesterbruoder 1199 [1290] 1 Bel.), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531b (priesterbruoder)
priesterer, mhd., st. M.: Vw.: s. priesterære*
priestgergürtel, mhd., st. M., F.: nhd. Priestergürtel; ÜG.: lat. abanaceus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. priester, gürtel; W.: nhd. Priestergürtel, M., Priestergürtel, DW-; L.: LexerHW 2, 294 (priesergürtel)
priesterinne, priesterīn, mhd., st. F.: nhd. Priesterin; ÜG.: lat. presbytera Gl; Hw.: vgl. mnd. prēsterinne; Q.: BrHoh (1. Hälfte 13. Jh.), Gl, KvWTroj; E.: s. priester; W.: nhd. Priesterin, F., Priesterin, DW 13, 2121; L.: Lexer 161c (preisterinne), LexerHW 2, 294 (priesterinne), LexerN 3, 341 (priesterinne)
priesterleben, mhd., st. N.: nhd. Priesterleben; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. priester, leben (3); W.: nhd. Priesterleben, N., Priesterleben, DW 13, 2122; L.: LexerHW 2, 294 (priesterleben)
priesterlich, mhd., Adj.: nhd. „priesterlich“, einem Priester gemäß; Hw.: vgl. mnl. priesterlijc, mnd. prēsterlīk; Q.: Brun, Apk, Ot, Tauler, Seuse, WernhMl (FB priesterlich), Erinn (nach 1160), NP, RvEBarl, Zips; E.: ahd. priestarlīh* 1, Adj., priesterlich; s. priestar, līh (3); W.: nhd. priesterlich, Adj., priesterlich, priesterhaft, Priester..., DW 13, 2122; L.: Lexer 161c (priesterlich), Hennig (priesterlich), LexerHW 2, 294 (priesterlich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531b (priesterlich)
priesterlīche, mhd., Adv.: nhd. priesterlich; Q.: Apk (FB priesterlīche), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. priesterlich; W.: nhd. priesterlich, Adv., priesterlich, DW 13, 2122; L.: Lexer 161c (priesterlīche), Hennig (preisterlīche), LexerHW 2, 295 (priesterlîche)
priestermantel, mhd., st. M.: nhd. Priestermantel; ÜG.: lat. (tutulus) Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. priester, mantel; W.: nhd. Priestermantel, M., Priestermantel, DW 13, 2123; L.: LexerN 3, 341 (priestermantel)
priestername, mhd., st. M.: nhd. „Priestername“, Priesterwürde; Q.: Ot (1301-1319) (FB priestername); E.: s. priester, name; W.: nhd. (ält.) Priestername, M., Priestername, DW 13, 2123
priesterschaft, mhd., st. F.: nhd. Priesterschaft, Klerus, Priestertum, Priesterwürde, Priesteramt; ÜG.: lat. presbyteratus Gl, presbyterium Gl, sacerdotium BrTr; Hw.: vgl. mnd. prēsterschop; Q.: HvNst, EvB, Tauler, Pilgerf (FB priesterschaft), BrTr, EvBeh, Frl (1276-1318), Gl, Kreuzf, MarLegPass, PassI/II, PrBaumg, UvEtzWh, Zips; I.: Lüt. lat. sacerdotium?; E.: s. priester, schaft; W.: nhd. Priesterschaft, F., Priesterschaft, DW 13, 2124; L.: Lexer 161c (priesterschaft), Hennig (priesterschaft), LexerHW 2, 295 (priesterschaft), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (priesterschaft), LexerN 3, 341 (priesterschaft)
priesterstuol, mhd., st. M.: nhd. Priesterstuhl; Q.: ClosChr (1362); E.: s. priester, stuol; W.: nhd. Priesterstuhl, M., Priesterstuhl, DW 13, 2125; L.: LexerHW 2, 295 (priesterstuol)
priestertuom, mhd., st. N.: nhd. „Priestertum“, Glaubensgemeinschaft; Hw.: vgl. mnd. prēsterdōm; E.: s. priester, tuom; W.: s. nhd. Priestertum, N., Priestertum, DW 13, 2125; L.: Lexer 161c (priestertuom)
priestervüreste*, priestervürste, priesterfüreste*, mhd., sw. M.: nhd. „Priesterfürst“, Hoherpriester, Mitglied des Hohen Rates; Hw.: vgl. mnd. prēsterevörste; Q.: Gund (1290-1300), Kreuzf, HvBer, EvSPaul (FB prietservürste); E.: s. priester, vüreste; W.: nhd. (ält.) Priesterfürst, M., Priesterfürst, DW 13, 2119; L.: Lexer 161c (priestervürste), LexerHW 2, 295 (priestervürste), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531b (priestervürste)
priesterwīhe, mhd., st. F.: nhd. Priesterweihe; Q.: Berth (um 1275); E.: s. priester, wīhe; W.: nhd. Priesterweihe, F., Priesterweihe, DW 13, 2126; L.: Hennig (priesterwīhe), LexerHW 2, 295 (priesterwîhe)
primas, mhd., st. M.: nhd. Primas; Hw.: vgl. mnd. prīmās; Q.: Ot (1301-1319) (FB primas); I.: Lw. lat. prīmās; E.: s. lat. prīmās, M., „Primas“, einer der Ersten und Vornehmsten; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: s. nhd. Primas, M., Primas, DW 13, 2127
primāte, mhd., sw. M.: nhd. Primas; Q.: HvNst, Cranc (FB primāte), RvZw (1227-1248); E.: s. lat. prīmātus, M., erste Stelle, erster Rang, Vorrang; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: vgl. nhd. Primat, N., Primat, DW 13, 2127; L.: Lexer 436c (primāte), LexerHW 2, 295 (primâte)
prīme, phrīme, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Morgengebet, Prim, Primzeit, musikalisches Intervall, kanonische Gebetsstunde, sechs Uhr morgens, Grundton; Hw.: vgl. mnd. prīme (2); Q.: (F.) Lucid, HvNst, (st. F.) LAlex, Ren, HlReg, Apk, MinnerII, Stagel, Teichn, (sw. F.) Apk (FB prīme), Albert, Chr, Eracl, Gl, Herb, HvMelk, Kolm, KvWSilv, Litan (nach 1150), PassI/II, StRStrassb, Urk, WvRh; E.: s. lat. prīma, Adj., erste; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Prime, F., Prime, DW 13, 2128; R.: ze prīme: nhd. einstimmig; L.: Lexer 161c (prime), Hennig (prīme), WMU (prīme 244 [1275] 8 Bel.), LexerHW 2, 295 (prîme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531b (prîme), II/31, 515a (phrîme)
prīmeglocke, mhd., sw. F.: nhd. „Primglocke“, zur Prim läutende Glocke; Hw.: vgl. mnd. prīmeklocke; Q.: WeistGr (1483); E.: s. prīme, glocke; W.: nhd. Primglocke, F., „Primglocke“, zur Prim läutende Glocke, DW 13, 2128; L.: LexerHW 2, 295 (prîmeglocke)
prīmezīt, prīmzīt, preymzeit, mhd., st. F., st. N.: nhd. „Primzeit“, Zeit des Morgengebets, kanonische Gebetsstunde, sechs Uhr morgens; Hw.: vgl. mnd. prīmetīt; Q.: (st. F., st. N.), Lanc (1240-1250), Ot, KvHelmsd, EvA, Stagel, (st. F.) Tauler, WernhMl (FB prīmezīt), EbnerChrist, Gl, Hätzl, Karlmeinet, Philipp, PuS, SchwPr, StRAugsb, Voc; E.: s. prīme, zīt; W.: s. nhd. (ält.) Primzeit, F., Primzeit, DW 13, 2128; L.: Lexer 436c (prīmzīt), Hennig (prīmezīt), LexerHW 2, 295 (prîmezît), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 531a (preymzeit)
prīmogenitūre, mhd., st. F.: nhd. Primogenitur, Erstgeburtsrecht; Hw.: vgl. mnd. prīmogenitūre; Q.: RWchr (um 1254) (FB prīmogenitūre); I.: Lw. lat. primogenitura; E.: s. lat. primogenitura, F., Primogenitur, Erstgeburtsrecht; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; s. lat. gignere, V., zeugen, erzeugen, gebären; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *g̑en- (1), *g̑enə-, *g̑nē-, *g̑nō-, V., erzeugen, Pokorny 373; W.: nhd. Primogenitur, N., Primogenitur, DW-; L.: Hennig (prīmogentūre)
prīmzīt, mhd., st. F.: Vw.: s. prīmezīt
prīn, mhd., st. N.: nhd. „(?)“; Q.: Teichn (1350-1365) (FB prīn); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHw 2, 295 (prîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 532a (prîn)
principālbrief, mhd., st. M.: nhd. ein Brief; Q.: WeistGr (1463); E.: s. lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; s. mhd. brief (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 296 (principâlbrief)
principāt, prinzipāt, mhd., st. M.: nhd. „Prinzipat“, oberste erste Herrschaft, Vorherrschaft; Hw.: vgl. mnd. prīncipāt; Q.: SHort (nach 1298), HvNst (FB prinzipāt); I.: Lw. lat. prīncipātus; E.: s. lat. prīncipātus, M., erste Stelle, Vorzug, hohe Stellung; vgl. lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; W.: nhd. Prinzipat, M., Prinzipat, DW 13, 2130 (Principat); L.: Lexer 437a (principāt), Hennig (principāt), LexerN 3, 341 (prinzipât)
pringen, mhd., anom. V.: Vw.: s. bringen
prinnen, mhd., st. V.: Vw.: s. brinnen
prinze, mhd., sw. M.: nhd. „Prinz“, Fürst, Statthalter, Hohepriester; Vw.: s. pfaffen-; Hw.: vgl. mnl. prince, mnd. prinse; Q.: Suol, RqvI, Kreuzf, HvNst (FB prinze), Krone (um 1230), KvWTroj, MarHimmelf, Martina, Ot, Schulm, Suchenw; I.: Lw. afrz. prince; E.: s. afrz. prince, M., Fürst, Prinz; lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; W.: nhd. Prinz, M., Prinz, DW 13, 2130; L.: Lexer 161c (prinze), LexerHW 2, 295 (prinze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 532a (prinze), LexerN 3, 341 (prinze)
prinzenære, prinzenere, mhd., st. M.: nhd. oberster Kammerherr, oberster Verwaltungsbeamter, Würdenträger; ÜG.: lat. primicerius Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: z. T. Lüt. lat. primecerius?; E.: s. prinze; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 465b (prinzenære), EWAhd 6, 1566, Karg-Gasterstädt/Frings 7, 336 (prinzenere)
prinzenere, mhd., st. M.: Vw.: s. prinzenære
prinzin, mhd., st. F.: nhd. „Prinzin“, Fürstin; Hw.: vgl. mnd. prinsinne; Q.: Hans (um 1400); E.: s. prinze; W.: nhd. (ält.) Prinzin, F., Prinzin, Fürstin, DW 13, 2132; L.: LexerHW 2, 296 (prinzin)
prinzipāt, mhd., st. M.: Vw.: s. principāt
prīol, mhd., st. M.: Vw.: s. prīor
prīolin, mhd., st. F.: Vw.: s. prīorinne
prīolinne, mhd., st. F.: Vw.: s. prīorinne
prīor, prīol, mhd., st. M.: nhd. Prior, Klostervorsteher, Stellvertreter eines Abtes; ÜG.: lat. prior BrTr; Vw.: s. sub-, under-; Hw.: vgl. mnd. prior; Q.: SGPr, SHort, HvNst, Apk, EckhV, Tauler, Seuse, Schürebr (FB prīor), Beh, BrTr, BuchdRügen, Gl, Martina (um 1293), Myst, Netz, PassI/II, ReinFu, StRAugsb, Urk, Voc, VocOpt; I.: Lw. lat. prior; E.: s. lat. prior, M., Vorderer, Höherstehender; lat. prior, Adj. (Superl.), höchste; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Prior, M., Prior, DW 13, 2132; L.: Lexer 161c (prīor), Hennig (prīor), WMU (prīor 43 [1258] 252 Bel.), LexerHw 2, 296 (prîor), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 532a (prîol)
prīorambehte*, prīorambet, prīoramt, mhd., st. N.: nhd. „Prioramt“, Amt eines Priors; Q.: AdelhLangm, EbnerChrist, Urk (1291); E.: s. prīor, ambehte; W.: nhd. Prioramt, N., Prioramt, DW-; L.: WMU (prīoramt 1485 [1291] 1 Bel.), LexerHW 2, 295 (prîorambet), LexerN 3, 341 (prîorambet)
prīorambet, mhd., st. N.: Vw.: s. prīorambehte*
prīoramt, mhd., st. N.: Vw.: s. prīorambehte*
prīorin, mhd., st. F.: Vw.: s. sub-, s. prīorinne
prīorinne, prīolinne, prīorin, prīolin, mhd., st. F.: nhd. „Priorin“, Klosterpriorin, Äbtissin; ÜG.: lat. priorissa VocOpt; Vw.: s. sub-, under-*; Hw.: s. prīorisse; vgl. mnd. priōrinne; Q.: Berth (um 1275), SGPr (1250-1300), SHort, HvNst, MinnerII, Tauler, Stagel, Pilgerf, Schürebr (FB prīorinne), EbnerChrist, Gl, Urk (1274), VocOpt; E.: s. prior; W.: nhd. Priorin, F., Priorin, DW 13, 2133; L.: Lexer 161c (prīorinne), Hennig (prīorin), WMU (prīorinne 219 [1274] 411 Bel.), LexerHW 2, 296 (prîorinne), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 532a (prîolin)
prīorisse, prīersche, mhd., st. F.: nhd. Priorin; Hw.: s. prīorinne; vgl. mnd. priōrisse; Q.: Gl, Urk (1279); I.: Lw. mlat. priorissa; E.: s. mlat. priorissa, F., Priorin; s. mhd. prīor; W.: vgl. nhd. Priorin, F., Priorin, DW 13, 2133; L.: WMU (prīorisse N160 [1279] 1 Bel.), LexerHW 2, 296 (prîorisse)
priorse, mhd., F.: nhd. Priorin; Q.: RqvII (FB priorse); E.: s. prīor; W.: nhd. DW-
prīs, brīs, mhd., st. M.: nhd. Lob, Ruhm, Ehre, Ansehen, guter Ruf, Wert, Würde, Preis, Herrlichkeit, Siegespreis, Kampfespreis, Ruhmestat, Sieg, Preiswertes, preiswerte Beschaffenheit, Tat, Ansehen; Vw.: s. ēren-, misse-, sunder-, un-, vröuden-; Hw.: vgl. mnd. prīs (1); Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, LAlex (1150-1170), Eilh, LBarl, Heimesf, Ren, RWh, RWchr2, RWchr3, RWchr5, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, HTrist, HBir, Vät, Kreuzf, HvNst, WvÖst, Ot, Hiob, Seuse (FB prīs), Alph, Bit, Elis, Frl, Go, Kudr, Loheng, Nachtigall, NibC, Parz, PassIII, RvEBarl, Trist, Walth, We, Wh, Wig, WvE; I.: Lw. frz. prix; E.: s. frz. prix, M., Preis; lat. pretium, N., Wert, Preis; idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Preis, M., Preis, DW 13 2086; R.: nāch prīse: nhd. preiswert, vorzüglich; R.: ze prīse: nhd. preiswert, vorzüglich; R.: bī prīse: nhd. beim Preise (?); L.: Lexer 161c (prīs), Lexer 437a (prīs), Hennig (prīs), LexerHW 2, 296 (prîs), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 532a (prîs)
prīsant, mhd., st. M., N.: Vw.: s. prēsant (1)
prīsanten, mhd., sw. V.: nhd. präsentieren, ehrerbietig darbringen, darbieten; Q.: Suol (FB prīsanten), Trist (um 1210); I.: Lw. mfrz. présenter; E.: s. mfrz. présenter, V., präsentieren; lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: vgl. nhd. präsentieren, V., präsentieren, DW 13, 2071; L.: Lexer 161c (prīsanten), Hennig (prīsanten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535a (prîsante), LexerN 3, 341 (prîsanten)
prīsære, prīser, mhd., st. M.: nhd. „Preiser“, Preisender, Lobpreiser; Hw.: vgl. mnd. prīsære*; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, EvSPaul (FB prīsære), Frl (1276-1318); E.: s. prīsen; W.: nhd. Preiser, M., Preiser, DW 13, 2096; L.: Hennig (prīser), LexerHW 2, 297 (prîsære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 534b (prisære)
prīsbejac, mhd., st. M.: nhd. Ruhmgewinn, Ehrgewinn; Q.: Suol, RqvI, TvKulm, Hiob, HistAE, Teichn (FB prīsbejac), Frl (1276-1318), Kolm, Suchenw; E.: s. prīs, bejac, jagen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prīsbejac), Hennig (prīsbejac), LexerHW 2, 297 (prîsbejac), Benecke/Müller/Zarncke I, 766b (prîsbejac), LexerN 3, 341 (prîsbejac)
*prīsbejagen? (1), mhd., sw. V.: nhd. Ruhm erwerben; E.: s. prīs, be, jagen; W.: nhd. DW-
prīsbejagen (2), mhd., st. N.: nhd. Ruhmerwerben; E.: s. prīsbejac; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsbejagen)
prīse, mhd., Adj.: nhd. preiswürdig; Q.: HvNst (um 1300) (FB prīse); E.: s. prīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prīse), LexerN 3, 341 (prîse)
prisel (1), mhd., st. N.: nhd. roter Farbstoff aus Brasilholz, Brasilienholz; Hw.: s. prisilje; E.: s. prisilje; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prisilje), Hennig (prisel)
prisel (2), mhd., F.: nhd. Preiselbeere, Bärentraube; Q.: Frl (1276-1318); I.: z. T. Lw. osorb. bruslica; E.: s. osorb. bruslica, Sb., Preiselbeere; russ.-ksl. brusiti, obrusiti, V., abstreichen; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (prisel)
prisel (3), mhd., N.: Vw.: s. prisilje
prīsel, mhd., st. N.: nhd. kleines Lob; Q.: Suol, HTrist (1285-1290) (FB prīsel); E.: s. prīs; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 297 (prîsel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 533b (prîsel)
prīselōs, mhd., Adj.: nhd. „preislos“, ohne Preis seiend; Q.: Ren (nach 1243); E.: s. prīs, lōs (1); W.: nhd. preislos, Adj., „preislos“, ohne Preis seiend, DW 13, 2098; L.: LexerHW 2, 297 (prîselôs)
prīsen (1), brīsen, mhd., sw. V.: nhd. preisen, erhören, rühmen, loben, ehren, verherrlichen, einschätzen, beurteilen, zur Ehre anrechnen, hoch anrechnen, für ehrenvoll erklären, danken, schmücken, auszeichnen mit, zureden zu, hochstellen, lobenswert machen, sich anmaßend benehmen, Selbstgefühl zeigen; Vw.: s. en-, ge-, über-, un-, under-, ver-, vol-; Hw.: vgl. mnl. prīsen, mnd. prīsen (1); Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Mar (1172-1190), LBarl, RWh, RWchr2, StrAmis, ErzIII, LvReg, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, Apk, Ot, EckhII, TvKulm, KvHelmsd, EvB, Seuse, SAlex, WernhMl (FB prīsen), Albrecht, ErnstD, EvS, Fegefeuer, Gervelin, Goldem, Iw, JSigen, Kudr, KvWPant, KvWTroj, Neidh, Parz, PassI/II, RvEBarl, Trist, TürlWh, Urk, UvZLanz, Virg, We, Wig, WolfdD; I.: Lw. afrz. prisier; E.: afrz. preisier, prisier, V., schätzen, hochschätzen; lat. pretiāre, V., schätzen, preisen; vgl. lat. pretium, N., Wert, Preis; idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. preisen, V., preisen, DW 13, 2093; R.: sich prīsen mit: nhd. sich auszeichnen durch; R.: sīnen līp prīsen: nhd. sich brüsten mit; L.: Lexer 161c (prīsen), Lexer 437a (prīsen), Hennig (prīsen), WMU (prīsen 2345 [1296] 1 Bel.), LexerHW 2, 297 (prîsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 534a (prîse), DRW
prīsen (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. brīsen (1)
prīsen (3), mhd., st. N.: nhd. Preisen, Lob; Q.: TvKulm (FB prīsen), Iw (um 1200); E.: s. prīsen (1); W.: nhd. Preisen, N., Preisen (N.), DW 13, 2093; L.: LexerHW 2, 296 (prîsen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 534a (prîsen)
prīsenære, mhd., st. M.: nhd. Preiser, Preisender; Q.: HeldbK (15. Jh.); E.: s. prīsen; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 41 (prîsenære)
*prīsende?, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. preisend; Vw.: s. hōch-; E.: s. prīsen; W.: nhd. preisend, Adj., preisend, DW-
prīsent, mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. prēsant (1)
prīsente, mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. prēsant (1)
prīser, mhd., st. M.: Vw.: s. prīsære
*prīset?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. prīsen; W.: nhd. DW-
prīsgemach, mhd., st. N.: nhd. „Preisgemach“, Zuflucht für den Ruhm, kostbares Zimmer; Q.: Suol (FB prīsgemach), Frl (1276-1318); E.: s. prīs, gemach; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsgemach), LexerHW 2, 297 (prîsgemach), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 14a (prîsgemach)
Prīsgouwer, mhd., st. M.: Vw.: s. Brisgöurære*
prīsic, mhd., Adj.: nhd. „preisig“, Preis betreffend; Q.: RqvI (FB prīsic); E.: s. prise; W.: nhd. DW-
prisilje, presilie, mhd., st. N.: nhd. Brasil, Brasilienholz; Hw.: vgl. mnd. brasiligen; Q.: Minneb (FB prisilje), Frl, Gl, JTit (3. Viertel 13. Jh.); I.: Lw. mlat. prisilium; E.: s. mlat. prisilium?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 297 (prisilje)
prisiljenholz, mhd., st. N.: nhd. Brasilienholz; Hw.: vgl. mnd. brasiligenholt; Q.: RqvII (bresilienhoultz) (FB prisiljenholz), Barth (13.-15. Jh.); E.: s. prisilje, holz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prisiljenholz)
prisiljenrōt, mhd., st. N.: nhd. Brasilienholzrot; Q.: Hätzl (1471); E.: s. prisilje, rōt (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prisiljenrôt)
prisiljenvarwe, prisiljenfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Brasilienfarbe; Hw.: vgl. mnd. brasiligenvarwe; Q.: Minneb (um 1340) (FB prisiljenvarwe), Gl; E.: s. prisilje, varwe; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prisiljenvarwe)
prīsīn, mhd., st. N.: nhd. Brasilholz; Q.: Suol (FB prīsīn), Parz (1200-1210); E.: s. prisilje; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsīn), LexerHW 2, 298 (prisin), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (prisîn)
prīslich, brīslich, mhd., Adj.: nhd. „preislich“, preiswürdig, ruhmreich, ehrenvoll, herrlich; Vw.: s. un-; Q.: Suol, RqvI, RqvII, RWchr (FB prīslich), Frl, PassI/II, RvEGer (1215-1225), TürlWh; E.: s. prīsen, lich; W.: nhd. preislich, Adj., preislich, DW 13, 2097; L.: Lexer 161c (prīslich), Hennig (prīslich), LexerHW 2, 298 (prîslich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 533b (prîslich)
prīslīche, brīslīche, mhd., Adv.: nhd. „preislich“, preiswürdig, herrlich, ruhmreich, ehrenvoll; Q.: Pal, Suol1, RqvI, HTrist, Ot (FB prīslīche), Dietr, Er (um 1185), Iw, NvJer, Trist, UvZLanz; E.: s. prīslich; W.: nhd. preislich, Adv., preislich, DW 13, 2097; L.: Lexer 161c (prīslīche), Hennig (prīslīche), LexerHw 2, 298 (prîslîche)
prīslīchen, mhd., Adv.: nhd. „preislich“, preiswürdig, herrlich, ruhmreich, ehrenvoll; Q.: Iw (um 1200), NvJer, Trist, UvZLanz; E.: s. prīslich; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prîslîchen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 534a (prîslîchen)
prīsliet, mhd., st. N.: nhd. Preislied; Q.: Kolm (um 1460); E.: s. prīs, liet (1); W.: nhd. Preislied, N., Preislied, DW 13, 2098; L.: LexerHW 2, 298 (prîsliet)
prīsschühel, brīsschühel, mhd., st. N.: nhd. Schnürschuh, Huf; E.: s. prīs, schühel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsschühel)
prisūn, prisūne, brisūn, mhd., st. N.: nhd. Gefängnis; Hw.: vgl. mnd. presūn; Q.: Suol, RqvI, RqvII Ren, RAlex, LvReg, (FB prisūn), Chr, Gl, JvB, Karlmeinet, Martina, Tuch, TürlWh, UvZLanz (nach 1193), Urk, Wh; I.: Lw. afrz. prisuon; E.: s. afrz. prisuon, Sb., Gefängnis; lat. prēnsio, F., Anfallen, Ergreifen; s. lat. praehendere, prehendere, V., fassen, anfassen, angreifen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. *handere, V., fassen; gr. χανδάνειν (chandánein), V., fassen; idg. *gʰend-, V., fassen, ergreifen, Pokorny 437; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prisūn), WMU (prisūn 33 [1255] 2 Bel.), LexerHW 2, 298 (prisûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (prisûn)
prisūnære*, prisūner, mhd., st. M.: nhd. Gefangener; Q.: RqvI, HvBer (1325-1330) (FB prisūner); E.: s. prisūn; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 437a (prisūner)
prisūne, mhd., st. F.: Vw.: s. prisūn
prisūner, mhd., st. M.: Vw.: s. prisūnære
prīteln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brītelen
priune, mhd., st. F.: Vw.: s. briune
priuwen, mhd., st. V.: Vw.: s. briuwen
Priuz, mhd., sw. M.: Vw.: s. Priuze
Priuze, Priuz, mhd., sw. M.: nhd. Preuße; Hw.: vgl. mnd. prūsse; Q.: Seuse (FB Priuze), BdN, Bit, Dietr, Gl, Helbl, KchrD (4. Viertel 12. Jh.), LS, NvJer, Renner, Sigeher, Virg; E.: von der Eigenbezeichnung Prusei, Bedeutung nicht sicher geklärt; W.: nhd. Preuße, M., Preuße, DW-; L.: LexerHW 2, 298 (Priuze)
Priuzel, mhd., st. M.: nhd. Preuße; Q.: Enik (um 1272), Helbl; E.: s. Priuze; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (Priuzel)
Priuzen, Prūscen, mhd., N.=ON: nhd. Preußen (N.); Hw.: vgl. mnd. Prūssen; E.: s. Priuze; W.: nhd. Preußen, N.=ON, Preußen, DW-; L.: Hennig (Priuzen)
Priuzenlant, mhd., st. N.: nhd. „Preußenland“, Preußen (N.); E.: s. Priuzen, lant; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Priuzenlant)
Priuzenreise, mhd., st. F.: nhd. „Preußenreise“, Kriegsfahrt gegen die Preußen; Q.: Teichn (1350-1365); E.: s. Priuze, reise (1); W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 664b (Priuzenreise)
Priuzenvart, Priuzenfart*, mhd., st. F.: nhd. „Preußenfahrt“, Kreuzzug nach Preußen; E.: s. Priuzen, vart; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Priuzenvart)
Priuzenwāc, mhd., st. M.: nhd. Preußenströmung; Q.: Bit (um 1350); E.: s. Priuze, wāc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 299 (Priuzenwâc)
priuzisch, mhd., Adj.: nhd. preußisch; Hw.: vgl. mnd. prūssisch; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. Priuze; W.: nhd. preußisch, Adj., preußisch, DW-; L.: LexerHW 2, 299 (priuzisch)
privāt, mhd., st. N.: Vw.: s. privēt
privāte, mhd., sw. M.: Vw.: s. privēt
Privegarz, mhd., ON: nhd. Privegarz; Hw.: s. Brevigariez; Q.: Parz (1200-1210); Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (Privegarz)
privēt, privāt, mhd., st. N.: nhd. „Privet“, Abtritt, Abort; Hw.: s. privēte; vgl. mnd. prīvāt (1); Q.: RqvI, DSp (um 1275) (FB privēt), Gl, HvNst, NP, SchwSp, StRRotenb, Tuch, Voc, WeistGr, Zitt; I.: Lw. afrz. priveit, mlat. privāta; E.: s. afrz. priveit, mlat. privāta, lat. privāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Privet, N., Privet, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privēt), Hennig (privēt), LexerHW 2, 299 (privêt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (privêt), LexerN 3, 341 (privêt)
privēte, privāte, mhd., sw. N.: nhd. „Privet“, Abtritt; Hw.: s. privēt; Q.: SchwSp (1278), Urk; I.: Lw. afz. priveit, mlat. privāta; E.: s. afz. priveit, mlat. privāta, lat. privāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Privet, N., Privet, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privēt), WMU (privēte 2736 [1297] 2 Bel.)
privētenrūmære*, privētenrūmer, mhd., st. M.: nhd. Abtritträumer; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. privēte, rūmen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 299 (privêtenrûmer)
privētenrūmer, mhd., st. M.: Vw.: s. privētenrūmære*
privētgroube, mhd., F.: nhd. Abortgrub“, Senkgrube; Q.: RqvII (FB privētgruobe); E.: s. privēt, gruobe; W.: nhd. DW-
privieren, mhd., sw. V.: nhd. berauben; Hw.: vgl. mnd. prīvēren; Q.: Suol1 (FB privieren), Rcsp (1462); I.: Lw. . prīvāre; E.: s. lat. prīvāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per‑ (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW; L.: LexerN 3, 341 (privieren)
privierunge, mhd., st. F.: nhd. Beraubung; ÜG.: lat. privatio; Q.: LexerHW (1490); E.: s. privieren; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 299 (privierunge)
prīvilēge, mhd., st. N., sw. N.: Vw.: s. privilēgje
privilēgen, prīvilēgen, mhd., sw. V.: nhd. „privilegieren“, als Vorrecht übertragen (V.), durch ein Privileg übertragen (V.); Hw.: vgl. mnd. prīvilēgēren; Q.: Suol, RWchr (um 1254) (FB privilēgen); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. prīvīlēgium, N., Ausnahmegesetz, Vorrecht, Privileg; vgl. lat. prīvus, Adj., eigen, besondere; lat. lēx, F., Wortformel, Gesetz; lat. lēgāre, V., absenden, gesetztlich verfügen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: vgl. nhd. priviligieren, V., priviligieren, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privilēgen), Hennig (privilēgen), LexerHW 2, 299 (prîvilêgen)
prīvilēgen, mhd., sw. V.: Vw.: s. privilēgen
prīvilēgieren, mhd., sw. V.: nhd. privilegieren; Hw.: vgl. mnd. prīvilēgēren; Q.: LexerN (1443); I.: Lw. mlat. prīvilēgiāre; E.: s. mlat. prīvilēgiāre, V., ein Vorrecht verleihen; vgl. lat. prīvīlēgium, N., Ausnahmegesetz, Vorrecht, Privileg; lat. prīvus, Adj., eigen, besondere; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. lēx, F., Wortformel, Gesetz; lat. lēgāre, V., absenden, gesetzlich verfügen; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: nhd. priviligieren, V., priviligieren, DW 13, 2140; L.: LexerN 3, 342 (prîvilêgieren)
privilēgje, prīvilēgje, privileigje, privileie, privileige, prīvilēge, mhd., st. N., sw. N.: nhd. Freibrief, Privileg; Hw.: s. prīvilēge, brievelīe; vgl. mnd. prīvilēgie; Q.: Suol, RqvII, Ren, MinnerI (FB privilēgje), Albert (1190-1200), Kirchb, Martina, NvJer, Urk; I.: Lw. lat. prīvīlēgium; E.: s. lat. prīvīlēgium, N., Ausnahmegesetz, Vorrecht, Privileg; vgl. lat. prīvus, Adj., eigen, besondere; lat. lēx, F., Wortformel, Gesetz; lat. lēgāre, V., absenden, gesetztlich verfügen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: s. nhd. Privileg, N., Privileg, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privilegje), WMU (prīvilēge 1820 [1293] 2 Bel.), LexerHW 2, 299 (prîvilêgje), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (privileie)
prīvilēgje, mhd., st. N.: Vw.: s. privilēgje
privileie, mhd., st. N.: Vw.: s. privilēgje
privileige, mhd., st. N.: Vw.: s. privilēgje
probacīe, mhd., st. F.: nhd. Probezeit, Prüfung; Hw.: vgl. mnd. probātie; Q.: Suol1 (FB probacīe); I.: Lw. lat. probātio; E.: s. lat. probātio, F., Prüfung, Erprobung, Probe; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probacīe)
probande, mhd., st. F.: Vw.: s. profant
prōbe, mhd., st. F.: nhd. Probe; Hw.: vgl. mnd. prōbe, prȫve (1); Q.: LexerHW (1434); I.: Lw. lat. proba; E.: s. lat. proba, F., Prüfung, Versuch, Probe; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Probe, F., Probe, DW 13, 2140; L.: LexerHW 2, 299 (prôbe), LexerN 3, 342 (prôbe)
probeljār, mhd., st. N.: nhd. Probejahr; Hw.: vgl. mnd. prȫveljār; Q.: MinnerII (um 1340) (FB probeljār); E.: s. probieren, jār; W.: s. nhd. Probejahr, N., Probejahr, DW 13, 2146
probest, mhd., st. M.: Vw.: s. brobest
probestichīn, mhd., st. N.: Vw.: s. brobestichīn*
probestie, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
probestīe, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
probiande, mhd., st. F.: Vw.: s. profant
probierære*, probierer, mhd., st. M.: nhd. „Probierer“, Prüfer der Münze; Q.: LexerHW (1443); E.: s. probieren; W.: nhd. Probierer, M., Probierer, Prüfer, DW 13, 2151; L.: LexerHW 2, 299 (probierer)
probieren, mhd., sw. V.: nhd. probieren, beweisen, prüfen, sich erweisen als, darlegen, zeigen; Hw.: vgl. mnd. brobēren, probēren; Q.: Suol, RqvI, Minneb, Teichn1, Schürebr (FB probieren), Frl (1276-1318); I.: Lw. lat. probāre; E.: s. lat. probāre, V., anerkenne, prüfen, billigen; vgl. lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. probieren, V., probieren, DW 13, 2150; L.: Lexer 437a (probieren), LexerHW 2, 299 (probieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (probiere)
probierer, mhd., st. M.: Vw.: s. probierære*
probiste, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
probitzen, provīsen, mhd., sw. V.: nhd. ?; Q.: Helbl (1290-1300); E.: Herkunft ungeklärt?, aus dem Lat.?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 299 (probitzen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536b (provîse)
problēm, mhd., st. N.: nhd. Problem; I.: Lw. lat. problēma; E.: s. lat. problēma, N., Problem, gestellte Aufgabe; gr. πρόβλημα (próblēma), F., Vorgelegtes; vgl. gr. προβάλλειν (probállein), V., vorwerfen, vorhalten; gr. πρό (pró), Adv., Präf., vor; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Problem, N., Problem, DW 13, 2154; L.: Lexer 161c (problēm)
probs, probse, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Spross; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probs)
probsen, prozzen, mhd., sw. V.: nhd. sprossen; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probsen)
probst, mhd., st. M.: Vw.: s. brobest
probstīe, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
procedieren, mhd., sw. V.: nhd. voranschreiten; ÜG.: lat. procedere MH; Hw.: vgl. mnd. prōcēdēren; Q.: MH, Urk (1443-1473); I.: Lw. lat. prōcēdere; E.: s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen, vorwärtsschreiten, vorrücken; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: nhd. prozedieren, sw. V., prozedieren, nach einer Methode verfahren (V.), DW-; L.: LexerHW 2, 299 (procedieren), LexerN 3, 342 (procedieren)
process (1), mhd., st. M.: nhd. „Prozess“, Erlass, Gerichtsentscheidung; Hw.: vgl. mnd. prōces (1); Q.: Chr, LexerHW (1410), Rcsp, Urk; I.: Lw. lat. prōcessus; E.: s. lat. prōcessus, M., Vorwörtsrücken, Vorrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: s. nhd. Prozess, M., Prozess, DW 13, 2155 (Process); L.: Lexer 161c (process), LexerHW 2, 300 (process)
process (2), mhd., st. F.: Vw.: s. processīe
processe, mhd., st. F.: Vw.: s. processīe
processie, mhd., st. F.: Vw.: s. processīe
processīe, processie, processe, process, processje, mhd., st. F.: nhd. Prozession; Hw.: s. processiōne; vgl. mnd. prōcessie; Q.: Chr, Gl, Köditz, Loheng (1283), PuS; I.: Lw. lat. prōcessio; E.: s. lat. prōcessio, Vorrücken, Ausrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: s. nhd. Prozession, F., Prozession, DW 13, 2157; L.: Lexer 161c (processe), Hennig (processīe), LexerHW 2, 300 (processje), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (processie)
processiōne, procession, mhd., st. F.: nhd. „Voranschreiten“, Prozession; Hw.: s. processīe, vgl. mnd. prōcessiōn; Q.: Suol1, Gund (FB processiōne), Ren (nach 1243) (FB processje), EbnerChrist, MarLegPass, PassI/II, Urk; I.: Lw. lat. prōcessio; E.: s. lat. prōcessio, Vorrücken, Ausrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: vgl. nhd. Prozession, F., Prozession, DW 13, 2157; L.: Lexer 161c (processje), Hennig (processīe), WMU (processiōne 1651 [1292] 4 Bel.), LexerHW 2, 300 (processiône), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (processiône)
processje, mhd., st. F.: Vw.: s. processīe
procurāte, mhd., sw. M.: nhd. „Prokurator“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB procurāte), Netz; I.: lat. Lw.; E.: s. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 300 (procurâte)
procurātor, mhd., st. M.: nhd. Prokurator, Verwalter des klösterlichen Gutes; Hw.: vgl. mnd. prōkūrātor; Q.: Urk (1276); I.: Lw. lat. prōcūrātor; E.: s. lat. prōcūrātor, M., Besorger, Verwalter; vgl. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. Prokurator, M., Prokurator, DW-; L.: WMU (procurātor N138 [1276] 3 Bel.)
procuratorinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. procurātrin
procurātrinne*, procurātorin, procuratorinne*, mhd., st. F.: nhd. Prokuratorin, Verwalterin des klösterlichen Gutes; Q.: Urk (1290); E.: s. procurātor; W.: nhd. Prokuratorin, F., Prokuratorin, DW-; L.: WMU (procurātrin 1228 [1290] 1 Bel.)
procurieren, mhd., sw. V.: nhd. „prokurieren“, Prokurator sein (V.); Hw.: vgl. mnd. prōkūrēren; Q.: EvA (vor 1350) (FB procurieren); I.: Lw. lat. prōcūrāre; E.: s. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. DW-
prōde, mhd., Adj.: Vw.: s. brœde
prodischolar, mhd., Sb.: nhd. eine Speise; Q.: Suol (FB prodischolar), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 300 (prodischolar)
profant, probande, probiande, mhd., probande, probiande, mmd., st. F.: nhd. Proviant; Hw.: vgl. mnd. prōvande, prōvant; Q.: Chr, MH, PuS (Mitte 15. Jh.), RChr; E.: s. lat. proviantus (?); s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: s. nhd. Proviant, M., Proviant, DW 13, 2178; L.: Lexer 161c (profant), LexerHW 2, 300 (profant), LexerN 3, 342 (profant)
professe, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Professe, Ordensfrau die ihr Gelübde abgelegt hat; Hw.: vgl. mnd. professe; Q.: Urk (1276); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. profitērī, V., öffentlich angeben; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. fatērī, V., bekennen, gestehen, einräumen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: vgl. nhd. (ält.) Profess, M., Profess, Ordensgelübde, DW 13, 2159; L.: WMU (professe 287 [1276] 1 Bel.)
profēte, mhd., sw. M.: Vw.: s. prophēte
profit, mhd., st. N.: nhd. Profit, Gewinn, Nutzen (M.); Hw.: vgl. mnd. profīt; Q.: RqvII (FB profit); I.: Lw. afrz. profit; E.: s. afrz. profit, porfit, Sb., Gewinn; mlat. præfectus, M., Nutzen (M.), Vorteil; vgl. lat. præficere, V., vorwärts kommen; lat. præ, Präp., vor, für; lat. facere, V., machen, tun; idg. *pro, *præ, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per‑ (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *dʰē‑ (2), *dʰeh₁-, V., setzen, stellen, legen, Pokorny 235; W.: s. nhd. Profit, M., Profit, DW 13, 2162; L.: LexerHW 2, 300 (profit)
profitelich, mhd., Adj.: nhd. nützlich; ÜG.: lat. proficuus Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. proficuus?; E.: s. profit, *lich? (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 3, 300 (profitelich)
progen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brogen
prologe, mhd., sw. M.: nhd. Prolog, Vorrede; Hw.: vgl. mnd. prologus; Q.: Seuse (prologus) (FB prologe), HvFritzlHl, KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. prologus; E.: s. lat. prologus, M., Prolog, Vorrede, Vorredner; gr. πρόλογος (prólogos), M., Prolog, Vorrede; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. λόγος (lógos), M., Sprechen, Wort, Rede, Maß, Berechnung, Vernunft; gr. λέγειν (légein), V., zählen, berechnen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: nhd. Prolog, M., Prolog, DW 13, 2163; L.: Lexer 162a (prologe), Hennig (prologe), LexerHW 2, 300 (prologe)
promsen, mhd., sw. V.: nhd. brummen, summen, brüllen, tönen; E.: ahd. brummen* 1, sw. V. (1), schreien, ranzen, röhren; s. germ. *breman, st. V., brüllen; idg. *bʰerem- (2), V., brummen, summen, Pokorny 142; vgl. idg. *bʰer- (4), V., brummen, summen, Pokorny 135; W.: vgl. nhd. brummen, sw. V., brüllen, brummen, DW 2, 428; L.: Hennig (brummen)
pronieren, mhd., sw. V.: nhd. hervorbringen; Q.: Suol (FB pronieren), HvA (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. lat. prōnus, Adj., vorwärts geneigt, schräg; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (pronieren), LexerHW 2, 300 (pronieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 535b (proniere)
properheit, mhd., st. F.: nhd. „Properheit“, Eigenheit, Eigenschaft; Q.: RqvI, EckhII (vor 1326) (FB properheit); I.: z. T. lat. Lw.; E.: s. lat. proprius, Adj., auschließlich, eigen, eigentümlich; vgl. lat. prō, Präp., Adv., vor, für, zugunsten, statt; idg. *pro, *præ, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; und von idg. idg. *pətḗr, *pətḗ, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; s. mhd. heit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (properheit), Hennig (properheit), LexerHW 2, 300 (properheit)
prophecīe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophetīe
prophēcien, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien, weissagen; I.: Lw. lat. prophētāre; E.: s. lat. prophētāre, V., prophezeien, weissagen; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168; L.: Hennig (prophētieren)
prophēt, mhd., sw. M.: Vw.: s. prophēte
prophēte, profēte, prophēt, mhd., sw. M.: nhd. Prophet; ÜG.: lat. propheta BrTr; Vw.: s. hōch-, lügen-, pseudo-, wān-*; Hw.: vgl. mnl. profete, mnd. profēte (1); Q.: RWchr5, ErzIII, Enik, Brun, SGPr, Vät, SHort, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, KvHelmsd, EvB, Minneb, EvA, Tauler, Seuse, Teichn (FB prophēte), AvaLJ (1. Drittel 12. Jh.), BrTr, Gl, Heimesf, KvWTroj, Myst, PassI/II, Philipp, Reinfr, RvEBarl, RvEGer, VEzzo; E.: ahd. propheta 2, M., Prophet; s. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. Prophet, M., Prophet, Verkünder der Zukunft, Lehre der Propheten, DW 13, 2166; L.: Lexer 162a (prophēte), Hennig (prophēte), LexerHW 2, 301 (prophête), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (prophête)
prophēten, mhd., sw. V.: nhd. „prophezeien“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prophēten); E.: s. prophēte; W.: nhd. DW-
prophētentanz, mhd., st. M.: nhd. Name eines Tones (M.) (2); Q.: Kolm (um 1460); E.: s. prophēte, tanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 301 (prophêtentanz)
prophētenwerc, mhd., st. N.: nhd. Prophetenwerk; Q.: Macc (vor 1332) (FB prophētenwerc); E.: s. prophēte, werc; W.: nhd. Prophetenwerk, N., Prophetenwerk, DW-
prophētīe, prophēcīe, prophēzie, mhd., sw. F., st. F.: nhd. „Prophetie“, Prophezeiung, Weissagung; Hw.: vgl. mnd. profētīe; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, Ot (F.), Heimesf (1200-1210), RWchr, DvAStaff, Brun, Apk, Teichn (st. F.), TvKulm, Tauler, WernhMl (sw. F.) (FB prophetīe), Gl, Heinzel, KvWGS, KvWTroj, Myst, Reinfr, RvEBarl; I.: Lw. lat. prophētīa; E.: s. lat. prophētīa, F., Weissagung; gr. προφητεία (profēteía), F., Weissagung; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. Prophetie, F., Prophetie, DW-; L.: Lexer 162a (prophetīe), Hennig (prophētīe), LexerHW 2, 301 (prophêtîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (prophêcîe)
prophetīen, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien; Hw.: s. prophēzien; vgl. mnd. profētien; Q.: Suol (FB prophetīen); E.: s. prophēte; W.: vgl. nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168
prophētieren, prophēzieren, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien, weissagen; Hw.: vgl. mnd. profētēren; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, RWchr, TvKulm, EvB (FB prophētieren), PassI/II, RhMl (1220-1230), PassI/II, PassIII, RvEBarl; I.: Lw. lat. prophētāre; E.: s. lat. prophētāre, V., prophezeien, weissagen; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (prophetieren), Hennig (prophētieren), LexerHW 2, 301 (prophêtieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (prophêtiere)
prophētinne, prophētīn, mhd., st. F.: nhd. Prophetin; Hw.: vgl. mnd. profētinne; Q.: KvHelmsd (nach 1330), EvA (FB prophētinne); E.: s. prophēte; W.: nhd. Prophetin, F., Prophetin, DW 13, 2167; L.: Lexer 162a (prophētin)
prophētisch, mhd., Adj.: nhd. prophetisch; Hw.: vgl. mnd. profētisch; Q.: EvBeh (1343); E.: s. prophēte; W.: nhd. prophetisch, Adj., prophetisch, DW 13, 2167; L.: LexerHW 2, 301 (prophêtisch)
prophetisse, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophētisse
prophētisse, prophetisse, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Prophetin; Hw.: vgl. mnd. profētisse; Q.: RWchr, Apk, EvB (FB prophētisse), Elis, EvBeh, Myst, NvJer, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. prophētissa; E.: s. lat. prophētissa, F., Prophetin; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh₂-, *bʰah₂-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (prophetisse), Hennig (prophētisse), LexerHW 2, 301 (prophêtisse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (prophêtisse)
prophētissunge, mhd., st. F.: nhd. Prophezeiung; Q.: Gnadenl (1390?) (FB prophētissunge); E.: s. prophēte, prophētieren; W.: vgl. nhd. Prophezeiung, F., Prophezeiung, DW 13, 2168
prophētizieren, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien; Hw.: vgl. mnd. profētisēren; Q.: RqvI, EvSPaul (1300-1350) (FB prophētizieren), Erlös, Gl; E.: s. prophēte, prophētieren; W.: s. nhd. prophetisieren, sw. V., prophetisieren, DW 13, 2167?; L.: LexerHW 2, 301 (prophêtizieren), LexerN 3, 342 (prophetizieren)
prophezīe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophetīe
prophezīen, mhd., sw. V.: nhd. „prophezeien“; Q.: Suol, RqvI, RqvII (FB prophezīen), EvBeh (1343); E.: s. prophēte, prophētieren; W.: nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168; L.: LexerHW 2, 301 (prophêzîen)
prophēzieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. prophētieren
prophezīunge, prophēzīunge, mhd., st. F.: nhd. Prophezeiung; ÜG.: lat. prophetia STheol; Hw.: vgl. mnd. provēzīunc; Q.: RqvI, RqvII, STheol (nach 1323), Gnadenl (FB prophezīunge), EvBeh; I.: Lw. lat. prophetia?; E.: s. prophezīen; W.: nhd. Prophezeiung, F., Prophezeiung, DW 13, 2168; L.: LexerHW 2, 301 (prophêzîunge)
prophēzīunge, mhd., st. F.: Vw.: s. prophezīunge
proportionieret, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. proportioniert; Q.: LS (1430-1440); E.: s. lat. prōportio, F., Proportion, Ebenmaß, ähnliches Verhältnis; vgl. lat. prō (1), Präp., Adv., vor, für, zugunsten, statt; s. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. portio, F., Abteilung, Teil, Anteil, Verhältnis, Proportion; s. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. proportioniert, (Part. Prät.=)Adj., proportioniert, DW-; L.: LexerHW 2, 301 (proportionieret)
proprīētārīe, mhd., st. M.: nhd. Eigentümer; I.: Lw. afrz. propriétaire; E.: afrz. propriétaire, M., Eigentümer; lat. proprietārius, M., Eigentumsherr, Eigentümer; vgl. lat. proprius, Adj., ausschließlich, eigen, eigentümlich; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *pətḗr, *pətḗ, *ph₂tḗr, M., Vater, Pokorny 829; vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (proprīētārīe), LexerN 3, 342 (propietarîe)
prōse, mhd., F.: nhd. Prosa; Hw.: vgl. mnl. prose, mnd. prōse; Q.: Hans (um 1400); I.: Lw. lat. prōsa; E.: s. ahd. prōsa* 1, sw. F. (n), Prosa; lat. prōsa, F., Prosa; vgl. lat. prōrsus (2), Adj., vor sich hin, geradeaus gekehrt; lat. prō, Präp., vor, für; lat. versus, M., Linie, Reihe, Zeile; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Prosa, F., Prosa, DW 13, 2170; L.: LexerHW 2, 301 (prôse)
Proserpīne, mhd., F.=PN: nhd. Proserpina; Q.: En (1187/1189); I.: Lw. Proserpina; E.: s. lat. Proserpina, Prōserpina, F., Proserpina; Herkunft über etr. Vermittlung von gr. Περσεφόνη (Persephónē), F.=PN, Persephone, s. Walde/Hofmann 2, 375; W.: nhd. Proserpine, F.=PN, Proserpina, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (Proserpīne)
prosunne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. busīne
prosunner, mhd., st. M.: Vw.: s. busīnære
prostet, mhd., st. M.: nhd. Klostervogtei; Q.: RqvII (FB prostet); E.: s. lat. propositus, pro, porre; W.: nhd. DW-
prosunne, mhd., F.: Vw.: s. busīne
prōt, mhd., st. N.: Vw.: s. brōt
protectambahte*, protectambet, mhd., st. N.: nhd. Amt des Protektors; Q.: Weinsb (1437-1438); I.: z. T. lat. Lw.; E.: s. lat. prōtēctor, M., Bedecker, Beschützer; vgl. lat. protegere, V., bedecken, beschützen, beschirmen; lat. prō, Präp., vor, für; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. tegere, V., decken, bedecken, verdecken, verbergen, verhehlen; idg. *steg- (1), *teg- (1), V., decken, Pokorny 1013; s. mhd. ambahte; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 301 (protectambet)
protectambet, mhd., st. N.: Vw.: s. protectambahte*
protestacie, mhd., sw. F.: nhd. Protestation; Hw.: vgl. mnd. prōtēstātie; Q.: Rcsp (1445); I.: Lw. lat. prōtēstātio; E.: s. lat. prōtēstātio, F., Bezeugen, Dartun; vgl. lat. prōtēstārī, V., öffentlich bezeugen, öffentlich dartun, öffentlich beweisen; lat. prō, Präp., vor, für; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; vgl. lat. tēstārī, V., bezeugen; lat. tēstis, M., Zeuge, wer als Dritter (und Zeuge) bei zwei Streitenden steht; idg. *trei-, Num. Kard., drei, Pokorny 1090; idg. *stā-, *stə-, *steh₂-, *stah₂-, *stāu-, *stū̆-, V., stehen, stellen, Pokorny 1004; W.: nhd. (ält.) Protestation, F., Protestation, Protest, DW 13, 2175; L.: LexerN 3, 342 (protestacie)
protestieren, mhd., sw. V.: nhd. protestieren, öffentlich erklären; Hw.: vgl. mnd. prōtēstēren; Q.: RqvII (FB protestieren); I.: Lw. lat. prōtēstārī; E.: s. lat. prōtēstārī, V., öffentlich bezeugen, öffentlich dartun; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. tēstārī, V., bezeugen; lat. tēstis, M., Zeuge, wer als Dritter (und Zeuge) bei zwei Streitenden steht; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *trei-, Num. Kard., drei, Pokorny 1090; idg. *stā-, *stə-, *stāu-, *stū̆-, V., stehen, stellen, Pokorny 1004; W.: s. nhd. protestieren, V., protestieren, DW 13, 2175
Prōtyzilas, mhd., M.=PN: nhd. Protyzilas; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536a (Prôtyzilas)
prouchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brouchen
Provanz, mhd., st. F.: Vw.: s. Provence
proveance, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. Proviant; Hw.: vgl. mnd. prōvande; Q.: Pilgerf (1390?) (FB proveance); I.: lat. Lw.; E.: s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: vgl. nhd. Proviant, M., Proviant, DW 13, 2178
Provence, Provanz, Provenz, mhd., st. F.: nhd. Provence; Q.: Parz (1200-1210), Wh; I.: Lw. lat. prōvincia; E.: s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Provence, F., Provence, DW-; L.: Lexer (Provence)
Provenz, mhd., st. F.: Vw.: s. Provence
Provenzāl, mhd., st. M.: nhd. Provenzale; Q.: Parz (1200-1210), Wh; I.: Lw. lat. provinciālis; E.: s. lat. provinciālis, M., einer aus der Provinz, Magistratsperson aus der Provinz; s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Provenzale, M., Provenzale, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536b (Provenzâl)
provestekīn, mhd., st. N.: Vw.: s. brobestichīn*
provestie, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
provestīe, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe
provestinne, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestinne
providieren, mhd., sw. V.: nhd. „providieren“, versorgen; Hw.: vgl. mnd. prōvidēren; Q.: RqvII (FB providieren); I.: Lw. lat. prōvidēre; E.: s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: nhd. (ält.) providieren, V., providieren, DW 13, 2179
provinciāl, provinciāle, mhd., st. M.: nhd. Provinzial, geistlicher Würdenträger, Vorsteher einer Ordensprovinz; Hw.: vgl. mnd. prōvinciāl; Q.: MinnerI (FB provinciāl), Netz, WvÖst, Urk (1287); I.: Lw. lat. provinciālis; E.: s. lat. provinciālis, M., einer aus der Provinz, Magistratsperson aus der Provinz; s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Provinzial, M., Provinzial, DW 13, 2179; L.: Lexer 162a (provinciāl), Hennig (provinciāl), WMU (provinciāl N327 [1287] 35 Bel.), LexerHW 2, 301 (provinciâl)
provinciāle, mhd., M.: Vw.: s. provinciāl
provinciālmeister, mhd., st. M.: nhd. Provinzialmeister, Oberster einer Ordensprovinz der Franziskaner; Q.: Urk (1297); E.: s. provinciāl, meister; W.: nhd. DW-; L.: WMU (provinciālmeister 2620 [1297] 1 Bel.)
provincie, mhd., st. F.: nhd. Provinz, Ordensprovinz, Landesteil; Hw.: vgl. mnd. prōvincie; Q.: Urk (1295); I.: Lw. lat. prōvincia; E.: s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: s. nhd. Provinz, F., Provinz, DW 13, 2179; L.: Lexer 437a (provincie), WMU (provincie 2130 [1295] 1 Bel.), LexerN 3, 342 (provincie)
Provīs, mhd., ON: nhd. Provins; Q.: Wh (um 1210); I.: Lw. frz. Provins; E.: s. frz. Provins, ON, Provins; aus dem Lateinischen?; vielleicht von einem PN Probus; s. lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: s. nhd. Provins, ON, Provins, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536b (Provîs)
provīsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. probitzen
provisie, mhd., sw. F.: nhd. Vorsorge?; Q.: Urk (1346); I.: Lw. lat. prōvīsio; E.: s. lat. prōvīsio, F., Vorhersehen, Vorherwissen, Vorsorge; vgl. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen, ansichtig werden; lat. pro, Präp., Adv., vor, für, zugunsten, statt; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. vidēre, V., sehen, Sehkraft haben, erkennen können, sehen können, schauen, erblicken; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (provisie)
prozzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. probsen
Prūanz, mhd., M.=PN: nhd. Pruanz; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536b (Prûanz); Son.: ein Sarazenenfürst
prūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brūchen
prüe, mhd., st. F.: Vw.: s. brüege
prüef, brüef, mhd., st. F.: nhd. Beschaffenheit; Hw.: vgl. mnd. prȫve (1); E.: s. mlat. proba, F., Prüfung, Versuch; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prüef)
prüefærinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüeværinne*
prüefelich*, mhd., Adj.: Vw.: s. prüevelich
prüefelīche*, mhd., Adv.: Vw.: s. prüevelīche
*prüefelīchem?, mhd., Adv.: Vw.: s. prüevelīchen*
prüefen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. be-, s. prüeven (1)
prüefen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. prüeven (2)
prüefenisse*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevenisse
prüefer, mhd., st. M.: Vw.: s. prüevære
prüefunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevunge
prüetei, mhd., st. N.: Vw.: s. brüetei
prüevære, prüever, prüefer, mhd., st. M.: nhd. Prüfer, Untersucher, Merker, Aufpasser, Beschreiber; Vw.: s. stern-, tanz-; Hw.: vgl. mnd. prȫvære*; Q.: Suol, RqvI, RqvII, Secr, Minneb, MinnerII (FB prüever), Hadam, LS, Wh (um 1210); E.: s. prüeven; W.: nhd. Prüfer, M., Prüfer, DW 13, 2185; L.: Lexer 162a (prüever), Hennig (prüever), LexerHW 2, 303 (prüever), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 540b (prüevære)
prüeværinne*, prüeverin, prüefærinne*, mhd., st. F.: nhd. „Prüferin“, Forscherin; Q.: Ack (nach 1400); E.: s. prüevære; W.: nhd. Prüferin, F., Prüferin, DW 13, 2186; L.: Hennig (prüeverin), LexerN 3, 342 (prüeverin)
prüevelich, prüefelich*, mhd., Adj.: nhd. „prüflich“, auserwählt; ÜG.: lat. experimentalis STheol; Vw.: s. un-*; Hw.: s. prüeven; vgl. mnd. prȫvelich; Q.: RqvI, RqvII, STheol (nach 1323), HistAE, KvMSph (FB prüevelich), EvBeh, NvJer; I.: Lüs. lat. experimentalis; E.: s. prüeven; W.: nhd. (ält.) prüflich, Adj., prüflich, DW 13, 2186; R.: prüevelicher tīch: nhd. Teich für die Auserwählten; L.: Lexer 437a (prüevelich), LexerHW 2, 302 (prüevelich), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 540b (prüevelich)
prüevelīche, prüefelīche*, mhd., Adv.: nhd. „prüflich“, auserwählt; Vw.: s. un-; Q.: RqvI, RqvII, BDan (um 1331) (FB prüevelīche); E.: s. prüeven; W.: nhd. (ält.) prüfliche, Adv., prüfliche, DW 13, 2186
*prüevelīchen?, *prüefelīchen?, mhd., Adv.: Vw.: s. un-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-
prüeven (1), prüefen, brüeven, brüefen, pruoven, mhd., sw. V.: nhd. nachdenken, erwägen, prüfen, erkennen, beweisen, erweisen, dartun, schildern, bemerken, wahrnehmen, schätzen, berechnen, nachzählen, zählen, erproben, erwägend veranlassen, hervorbringen, anstiften, zurechtmachen, bewirken, rüsten, schmücken, sich überzeugen, überzeugen, beurteilen, bewerten, abwägen, sehen, betrachten, beobachten, merken, erkunden, erfahren (V.), zählen zu, bedenken, auserwählen, wirken, hervorrufen, schaffen, tun, machen, vollbringen, begehen, herstellen, fertigen, veranstalten, anfertigen, bereitstellen, bereiten, verschaffen, zufügen, berichten, beschreiben, sagen, zuordnen zu, anrechnen, zurechnen als; ÜG.: lat. approbare BrTr, argumentare STheol, conprobare BrTr, (consideratio) BrTr, probare BrTr, STheol, (probatio) BrTr; Vw.: s. durch-, er-, ge-, meil-, ūz-, vol-, volle-, wider-; Hw.: vgl. mnd. prȫven (1); Q.: Lei, Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Mar, Albert, RWchr, ErzIII, LvReg, HlReg, Enik, Brun, HTrist, GTroj, Märt, HvBurg, HvNst, Apk, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BibVor, BDan, EvB, Minneb, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, KvMSph, Schachzb, Pilgerf, Gnadenl (FB prüeven), Alph, Baldem, BdN, Bit, BrTr, Chr, Elis, Er, Frl, GenM (um 1120?), Gl, Had, JTit, Krone, Kudr, KvL, KvWEngelh, KvWHerzm, KvWSilv, Loheng, LS, Mai, MOvb, Neidh, NibA, NibC, Parz, PassIII, Rab, ReinFu, RvEGer, StrKarl, Tannh, UvLFrd, UvZLanz, Voc, Walth, Wartb, Wh, Wig, Zitt; I.: Lw. afrz. prover; E.: s. afrz. prover, V., prüfen; lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. prüfen, V., prüfen, DW 13, 2185; R.: wunder prüeven: nhd. Wunderbares erfahren (V.); R.: wāt prüeven: nhd. Kleider anmessen lassen, Kleider anfertigen lassen, einkleiden; L.: Lexer 162a (prüeven), Lexer 437a (prüeven), LexerHW 2, 302 (prüeven), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 536b (prüeve)
prüeven (2), prüefen*, mhd., st. N.: nhd. Prüfen; Q.: Minneb (FB prüeven), BdN, Loheng, Parz (1200-1210), Wh, WvE; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. Prüfen, N., Prüfen, DW 13, 2185; L.: LexerH 2, 303 (prüeven), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 540a (prüeven)
prüevenisse, prüefenisse*, mhd., st. F.: nhd. „Prüfnisse“, Prüfung, Erfahrung; ÜG.: lat. experimentum STheol; Q.: STheol (nach 1323) (FB prüevenisse); I.: Lüs. lat. experimentum; E.: s. prüeven (1); W.: s. nhd. (ält.) Prüfnisse, F., Prüfnisse, DW 13, 2186; R.: mit prüevnissen: nhd. Erfahrung betreffend; ÜG.: lat. experimentalis STheol; L.: Morgan/Strothmann 358b
prüever, mhd., st. M.: Vw.: s. prüevære
prüeverin, mhd., st. F.: Vw.: s. prüeværinne
*prüevet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-
prüevieren, prüefieren*, mhd., sw. V.: nhd. prüfen; Vw.: s. ge-; Q.: Suol1, RqvII (FB prüevieren), KvWTurn (um 1258); E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 303 (prüevieren)
prüevunge, pruovunge, prüefunge*, pruofunge*, mhd., st. F.: nhd. Prüfung, Bewährung, Erprobung, Beweisführung, Ausrüstung, Schmückung, Wahrnehmung, Beweis; ÜG.: lat. argumentum STheol, experimentum STheol, praedicatum STheol, probatio Gl; Hw.: vgl. mnd. prȫvinge (1); Q.: Suol, RqvI, Ot, STheol, Gnadenl (FB prüevunge), Gl, Krone (um 1230), KvWSilv; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. Prüfung, F., Prüfung, DW 13, 2186; L.: Lexer 162a (prüevunge), Hennig (prüevunge), LexerHW 2, 303 (prüevunge), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 540b (prüevunge)
prügel, mhd., st. M.: Vw.: s. brügel
prugge, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brucke
prügge, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brucke
prummen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brummen
prūn, mhd., Adj.: Vw.: s. brūn
prunft, mhd., st. F.: Vw.: s. brunft
prunne (1), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. brunne
prunne (2), mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brünne
prunnen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brunnen (1)
prunnwazzer, mhd., st. N.: Vw.: s. brunnwazzer
prünseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brünselen*
prunst, mhd., st. F.: Vw.: s. brunst
pruoch, mhd., st. F.: Vw.: s. bruoch (2)
pruoder, mhd., st. M.: Vw.: s. bruoder
pruot, mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. bruot (2)
pruot..., mhd.: Vw.: s. bruot...
pruothenne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bruothenne
pruoven, mhd., sw. V.: Vw.: s. prüeven (1)
pruovende, mhd., st. F.: nhd. Pfründe; Hw.: vgl. mnl. provende, mnd. prȫvende; I.: Lw. lat. praebenda, vermischt mit lat. prōvidēre; E.: s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: s. nhd. (ält.) Pfründe, F., Pfründe, DW 13, 1799; L.: Hennig (prēvende)
pruovt, mhd., sw. V. (Part. Prät.): Hw.: s. prüeven
pruovunge, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevunge
Prurīn¸mhd., ON: nhd. Prurin; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (Prurîn); Son.: eine Stadt
prūs, mhd., st. M.: Vw.: s. brūs
Prūscen, mhd., N.: Vw.: s. Priuzen
prūsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brūsen
prust, mhd., st. F.: Vw.: s. brust
prüstelwerzel, mhd., st. N.: Vw.: s. brüstelwerzel
prūsten, mhd., sw. V.: nhd. prusten, niesen; Hw.: vgl. mnl. proesten, mnd. prūsten (1); Q.: Lucid (1190-1195) (FB prūsten), Gl; E.: ahd. prūsten*, sw. V. (1a), sich tierisch benehmen, prusten, heftig niesen; germ. *prus-, sw. V., schnauben; schallnachahmend; W.: nhd. prusten, sw. V., prusten, DW 13, 2197; L.: LexerHW 2, 303 (prûsten)
prūstunge, mhd., st. F.: nhd. „Prustung“, Niesen; ÜG.: lat. sternutatio Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. prūsten; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 303 (prûstunge)
*prūt?, mhd., st. F.: Vw.: s. wints-; E.: s. brūt; W.: nhd. DW-
prūt..., mhd.: Vw.: s. brūt...
*prūtic?, mhd., Adj.: Vw.: s. wints-; E.: s. brūt; W.: nhd. DW-
*pruvieren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ge-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-
psalliærinne*, psallierin, mhd., st. F.: nhd. Psalterspielerin; ÜG.: lat. psaltrix Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. psallieren; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (psallierin)
psallieren, mhd., sw. V.: nhd. „psallieren“, Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Hw.: s. psaltieren, salme; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lw. lat. psallere; E.: s. lat. psallere, V., auf einem Saiteninstrument spielen, Zither spielen, zur Zither singen, Psalmen Davids singen, lobsingen; ψάλλειν (psállein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) psallieren, V., psallieren, DW 13, 2198; L.: Lexer 162a (psaltieren), LexerHW 2, 303 (psallieren)
psallierin, mhd., st. F.: Vw.: s. psalliærinne*
psalm, mhd., sw. M.: Vw.: s. psalme
psalme, psalm, mhd., sw. M.: nhd. Psalm; ÜG.: lat. psalmus Gl; Vw.: s. cantic-; Hw.: vgl. mnd. psalm; Q.: SGPr, Apk, EvA, Tauler, WernhMl (FB psalme), Chr, Gl, JbZürich, Litan (nach 1150), Renner; E.: ahd. psalmo* 66?, salmo, sw. M. (n), Psalm, Lobgesang; ahd. psalm* 8?, salm*, st. M. (a?, i?), Psalm; germ. *psalmo, M., Psalm; s. lat. psalmus, M., Psalm; gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalm, M., Psalm, DW 13, 2198; L.: Lexer 162a (psalme), LexerHW 2, 304 (psalme), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (psalme), LexerN 3, 342 (psalme)
psalmenklanc, mhd., st. M.: nhd. Psalmenklang; Q.: Pilgerf (1390?) (FB psalmenklanc); E.: s. psalme, klanc; W.: nhd. Psalmenklang, M., Psalmenklang, DW-; R.: gesanc von den suezen psalmenklanc: nhd. feierliches Psalmodieren; L.: Lexer 437a (psalmenklanc)
psalmiste, mhd., sw. M.: nhd. Psalmist; Hw.: vgl. mnd. psalmiste; Q.: Apk (vor 1312) (FB psalmiste), Vintl; I.: Lw. lat. psalmista; E.: s. lat. psalmista, M., Psalmist; gr. ψαλμιστής (psalmistḗs), M., Psalmendichter, Psalmensänger; vgl. gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalmist, M., Psalmist, DW 13, 2199; L.: Lexer 437a (psalmiste), LexerN 3, 342 (psalmiste)
psalmlērærinne*, psalmlērerin, mhd., st. F.: nhd. Psalmlehrerin, Psalterspielerin; ÜG.: lat. psaltrix Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. psaltrix?; E.: s. psalme, lērære; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (psalmlêrerin)
psalmlērerin, mhd., st. F.: Vw.: s. psalmlērærinne*
psalmodie, psalmodīe, mhd., sw. F.: nhd. „Psalmodie“, Psalmgesang, Psalmodieren, Psalmengebet; Hw.: s. psalme; vgl. mnd. psalmōdie; Q.: Pal, Suol (FB psalmodīe), Albert (1190-1200), BuchdRügen, PassI/II, PassIII, WvRh; I.: Lw. lat. psalmodia; E.: s. lat. psalmodia, F., Singen von Psalmen; gr. ψαλμηδία (psalmēdía), F., Singen von Psalmen; vgl. gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psállein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalmodie, F., Psalmodie, DW 13, 2199; L.: Lexer 162a (psalmodie), Hennig (psalmodīe), LexerHW 2, 304 (psalmodîe), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (psalmodîe)
psalmodīe, mhd., sw. F.: Vw.: s. psalmodie
psalmtihten, mhd., sw. V.: nhd. Psalm dichten (V.) (1); Q.: PsMb (um 1350) (FB psalmtihten); E.: s. psalme, tihten; W.: nhd. DW-
psaltenære*, psaltener, mhd., M.: nhd. Spieler eines Saiteninstruments, Saitenspieler, Zitherspieler, Psalmist; ÜG.: lat. psaltes Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. psaltes?; E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (psaltener)
psaltener, mhd., M.: Vw.: s. psaltenære*
psalter, mhd., st. M.: nhd. Psalter, Psalmbuch; ÜG.: lat. psalterium Gl; Hw.: s. salter; vgl. mnl. psalter, mnd. psalter; Q.: EckhIII (vor 1326), EckhV, MinnerII, Tauler, Stagel (FB psalter), Gl, JbZürich; E.: ahd. psalteri* 7, saltāri, st. M. (ja), Psalter; germ. *psalteri-, M., Psalter; s. lat. psaltērium, N., Psalter; gr. ψαλτήριον (psaltḗrion), N., Saiteninstrument; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Psalter, M., Psalter, Saiteninstrument, Buch der Psalmen, DW 13, 2199; R.: psalter lesen: nhd. beten; L.: Lexer 162a (psalter), Hennig (psalter), LexerHW 2, 304 (psalter), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (psalter), LexerN 3, 342 (psalter)
psalterære*, psalterer, mhd., M.: nhd. Spieler eines Saiteninstruments, Saitenspieler, Zitherspieler, Psalmist; ÜG.: lat. psaltes Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (psalterer)
psalterer, mhd., M.: Vw.: s. psalterære*
psalterī, mhd., st. N.: nhd. Psalterium; E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psalterī)
psalterīe, mhd., sw. F.: Vw.: s. psalterīe
psalterisieren, mhd., sw. V.: nhd. Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Q.: RqvI, WvÖst (1314) (FB psalterisieren); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psalterisieren)
psalterje, psalterīe, mhd., sw. F.: nhd. besaitetes Tonwerkzeug; ÜG.: lat. psalterium VocOpt; Hw.: vgl. mnd. *psaltērie?; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, HvNst, Pilgerf (FB psalterje), JTit, Krone (um 1230), Reinfr, VocOpt; I.: Lw. lat. psaltērium; E.: s. lat. psaltērium, N., Psalter; gr. ψαλτήριον (psaltḗrion), N., Saiteninstrument; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psalterje), LexerHW 2, 204 (psalterje), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (psalterîe)
psalterjen, mhd., sw. V.: nhd. auf dem Psalterium spielen, Psalmen singen; Q.: Seuse (1330-1360) (FB psalterjen); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psalterjen)
psalterjenspil, mhd., st. N.: nhd. Psalterspiel; Hw.: vgl. mnd. psaltērienspil; Q.: Schürebr (um 1400) (FB psalterjenspil); E.: s. psalterje, spil; W.: nhd. DW-
psaltersanc, mhd., st. N., st. M.: nhd. Psalm; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: s. psalter, sanc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (psaltersanc), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 305a (psaltersanc)
psaltersche, mhd., F.: nhd. Psalterspielerin; ÜG.: lat. psaltrix Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. psaltrix; E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (psalter)
psaltieren, mhd., sw. V.: nhd. Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Hw.: s. psallieren; vgl. mnd. psalteren*; Q.: Schürebr (FB psaltieren), Gl, WvÖst (1314); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psaltieren), LexerHW 2, 304 (psaltieren)
pseudoprophēte, mhd., sw. M.: nhd. Pseudoprophet; Q.: EvSPaul (1300-1350) (FB pseudoprophēte); E.: s. pseudo, prophēte; W.: s. nhd. Pseudoprophet, M., Pseudoprophet, DW-
*psille?, mhd., F.: nhd. eine Pflanze; Hw.: vgl. mnd. psillie; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
psillenkrūt, mhd., st. N.: nhd. eine Pflanze; ÜG.: lat. psyllion Gl; Hw.: vgl. mnd. psillenkrūt; Q.: BdN (1348/1350), Gl; E.: s. psille, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psillenkrūt), LexerHW 2, 304 (psillenkrût)
psillensāme, mhd., sw. M.: nhd. ein Pflanzensame; ÜG.: lat. semen psilii BdN; Q.: BdN (1348/1350); I.: Lüs. lat. semen psilii; E.: s. psille, sāme; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psillensāme), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 26a (psillensâme)
psitech, mhd., st. M.: Vw.: s. psitich
psitich, psitech, mhd., st. M.: nhd. „Sittich“, Papagei; ÜG.: lat. psittacus Gl; Hw.: s. sitich; Q.: Gl (13./14. Jh.); I.: Lw. lat. psittacus; E.: s. lat. psittacus, M., Papagei; gr. ψίττακος (psíttakos), M., Papagei; Lehnwort aus dem orientalischen Raum; wohl zu ai. súka-, M., Papagei; vgl. idg. *kā̆u-, *kē̆u-, *kū-, V., heulen, schreien, Pokorny 535; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psitich), Glossenwörterbuch 465b (psitich), EWAhd 6, 1583
pū, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. bū
publicān, mhd., st. M.: nhd. „Publican“, Zöllner, Ungläubiger; Hw.: vgl. mnd. pūblicān; Q.: EvA (publicanus), Tauler, Seuse (FB publicān), EvBeh, Wh (um 1210); I.: Lw. lat. pūblicānus; E.: s. lat. pūblicānus, M., Steuerpächter; vgl. lat. pūblicus, Adj., zum Volk gehörig, öffentlich; lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. (ält.) Publican, M., Publican, DW 13, 2201; L.: Hennig (publicān), LexerHW 2, 304 (publicân), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (publicân)
publicānisch, mhd., Adj.: nhd. zöllnerisch; Q.: Tauler (vor 1350) (FB publicānisch); E.: s. publicān; W.: nhd. DW-
publicus, mhd., st. M.: nhd. Notar; Hw.: vgl. mnd. pūblicus; Q.: Urk (1284); I.: Lw. lat. pūblicus; E.: s. lat. pūblicus, M., Staatssklave; vgl. lat. pūblicus, Adj., zum Volk gehörig, öffentlich; lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: WMU (publicus N243 [1284] 2 Bel.)
puch, boch, mhd., sw. M.: nhd. Prahler; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (puch)
puchel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. buchel
puchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bochen
puck..., mhd.: Vw.: s. buck...
puckel, mhd., st. F.: nhd. Beifuß; ÜG.: mlat. matricaria Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 204 (puckel)
pucken (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. bocken
pucken (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. bücken
pūdel, mhd., st. N.: nhd. ?; Q.: Renner (1290-1300); E.: Herkunft ungeklärt, s. biuden?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (pûdel)
püechel, mhd., st. N.: Vw.: s. büechel
pūer, mhd., st. M.: Vw.: s. būr
pueritor, mhd., st. N.: Vw.: s. bürgertor
püezen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büezen
püezlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. buozlīche
puf, mhd., st. M.: Vw.: s. buf
*püfel?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?
püffel, mhd., st. M.: Vw.: s. büffel
püg, mhd., st. F.: Vw.: s. büege (2)
puggel, mhd., st. M.: nhd. Buckel, Rücken?; Q.: StRMeran (14. Jh.); E.: s. buckel?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (puggel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (puggel)
pugile, mhd., sw. F.: nhd. Schreibtafel?; Q.: Gl, LexerHW (1435); I.: Lw. lat. pugillāres; E.: s. lat. pugillāres, N., Schreibtafel; vgl. lat. pūgnus, M., Faust, Faustschlag; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (pugile)
puhel, pühel, mhd., st. M.: Vw.: s. bühel
pühel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. buchel
puhsboum, mhd., st. M.: Vw.: s. buhsboum
pühse, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. bühse
pūkære, pūker, mhd., st. M.: nhd. „Pauker“, Paukenschläger; ÜG.: lat. tympanator Gl; Hw.: vgl. mnd. pūkære*; Q.: Ot (FB pūkære), Gl, Walberan (Anfang 14. Jh.); I.: Lüs. lat. tympanator; E.: s. pūke; W.: s. nhd. Pauker, M., Pauker, DW 13, 1512; L.: Lexer 162a (pūkære), LexerHW 2, 304 (pûkære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (pûkære)
pūkærinne, mhd., st. F.: nhd. Paukenschlägerin; ÜG.: lat. tympanistria Voc; Q.: Voc (1420); I.: Lüs. lat. tympanistria; E.: s. pūkære; W.: nhd. Paukerin, F., Paukerin, Paukenschlägerin, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkærinne)
pūke, mhd., sw. F.: nhd. Pauke; ÜG.: lat. tympanum Gl; Vw.: s. pfert-*; Hw.: vgl. mnd. *pūke? (1); Q.: HvNst, WvÖst, Ot, BDan, Hiob, MinnerI (FB pūke), Gl, Mügeln, Teichn, Voc, Wh (um 1210); E.: s. lautmalend (Kluge); W.: nhd. (ält.) Pauke, F., Pauke, DW 13, 1510; L.: Lexer 162a (pūke), Hennig (pūke), LexerHW 2, 305 (pûke), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541a (pûke)
pūkelære*, pūkeler, mhd., st. M.: nhd. Paukenschläger; ÜG.: lat. tympanator Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüs. lat. tympantor; E.: s. pūke; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 305 (pukel)
pūkeler, mhd., st. M.: Vw.: s. pūkelære*
pūken (1), mhd., sw. V.: nhd. pauken; Hw.: vgl. mnd.*pauken? (1), *pūken? (2); Q.: HvNst (um 1300), Teichn (FB pūken); E.: s. pūke; W.: nhd. (ält.) pauken, V., pauken, DW 13, 1511; L.: Lexer 162a (pūken), LexerHW 2, 305 (pûken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (pûke)
pūken (2), mhd., st. N.: nhd. Pauken (N.); Vw.: s. ōr-; Q.: Enik, Teichn (FB pūken), Kolm, Wh (um 1210); E.: s. pūken (1); W.: nhd. (ält.) Pauken, N., Pauken (N.), DW 13, 1511; L.: LexerHW 2, 305 (pûken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (pûken)
pūkendōz, mhd., st. M.: nhd. Paukenschlag; Q.: Teichn (1350-1365) (FB pūkendōz); E.: s. pūke, doz; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 437a (pūkendōz)
pūkenmachære*, pūkenmacher, mhd., st. M.: nhd. Paukenmacher, Paukenschläger; ÜG.: lat. tympanator Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. tympanator; E.: s. pūke, machære; W.: nhd. Paukenmacher, M., Paukenmacher, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkenmacher)
pūkenmacher, mhd., st. M.: Vw.: s. pūkenmachære*
pūkenschal, mhd., st. M.: nhd. Paukenschall, Paukenklang; Q.: Teichn (1350-1365); E.: s. pūke, schal (2); W.: nhd. Paukenschall, M., Paukenschall, Paukenklang, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkenschal)
pūkenslahære*, pūkenslaher, mhd., st. M.: nhd. Paukenmacher, Paukenschläger; ÜG.: lat. tympanator Gl; Hw.: vgl. mnd. pūkenslēgære*; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. tympanator; E.: s. pūke, slahære*; W.: nhd. Paukenschläger, M., Paukenschläger, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkenslaher)
pūkenslaher, mhd., st. M.: Vw.: s. pūkenslahære*
pūker, mhd., st. M.: Vw.: s. pūkære
pukerān, mhd., st. M.: Vw.: s. buckeram
pulbret, mhd., st. M.: nhd. Lesepult, Katheder; Q.: Wyle (um 1410-1479); I.: z. T. Lw. lat. pulpitum; E.: s. lat. lat. pulpitum, N., bretterne Erhöhung, Brettergerüst, Gerüst, Bühne; idg. *pelpo-?, Sb., Gestell, Gezimmertes, Pokorny 807; s. mhd. bret; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke I, 238b (pulbret)
pulchrieren, mhd., sw. V.: nhd. übertreffen; I.: lat. Lw.; E.: s. lat. pulcher, Adj., schön, vortrefflich, herrlich; idg. *perk̑- (2), Adj., gesprenkelt, bunt, Pokorny 820; vgl. idg. *per- (1), *perə-, *prē-, V., sprühen, spritzen, prusten, schnauben, Pokorny 809; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulchrieren)
pulei, puleie, mhd., st. N.: nhd. Polei, Flöhkraut, Flohkraut, Minze; ÜG.: lat. pulegium VocOpt; Hw.: s. polei; Q.: Gl, VocOpt (1328/1329); E.: ahd. polei 13, pulei, st. N. (ja), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: s. nhd. Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (polei), Hennig (polei), LexerHW 2, 283 (polei/pulei), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (puleie)
puleie, mhd., st. N.: Vw.: s. pulei
pulfer, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pulver
pulinieren, mhd., sw. V.: nhd. glätten, abschleifen, polieren; Q.: PrWack (12.-14. Jh.); E.: s. lat. polīre, V., feilen, glätten, polieren; vgl. idg. *apo-, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; s. lat. linere, V., schmieren (V.) (1), aufschmieren, bestreichen; idg. *lei- (3), Adj., V., schleimig, klebrig, gleiten, glätten, streichen, Pokorny 662; W.: vgl. nhd. polieren, V., polieren, DW 13, 1978; L.: Lexer 162a (pulinieren), LexerHW 2, 305 (pulinieren)
puljān, mhd., st. M.: nhd. Kuppler; Hw.: s. buoliān; Q.: Teichn (FB puljān), HvNst (um 1300); E.: s. buolen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (puljan), LexerHW 2, 305 (puljân), Benecke/Müller/Zarncke II/,1 541b (puljân), LexerN 3, 342 (puljân)
Pulle, mhd., N.=ON: Vw.: s. Pülle
Pülle, Pulle, mhd., N.=ON: nhd. Apulien; I.: Lw. lat. Apūlia; E.: s. lat. Apūlia, F.=ON, Apulien; vgl. idg. *ab-, Sb., Wasser, Fluss, Pokorny 1; idg. *ā̆p- (2), Sb., Wasser, Fluss, Pokorny 51; W.: vgl. nhd. Apulien, N., Apulien, DW-; L.: Hennig (Pülle)
püllen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büllen (1)
püllisch, mhd., Adj.: nhd. apulisch; Q.: Enik (FB püllisch), Chr, RvZw (1227-1248); E.: s. Pülle; W.: vgl. nhd. apulisch, Adj., apulisch, DW-; L.: Lexer 162a (püllisch), LexerHW 2, 305 (püllisch), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (püllisch)
pulpet, mhd., st. N.: Vw.: s. pulpit
pulpit, pulpet, mhd., st. N.: nhd. Pult, Lesepult, Schreibpult; Hw.: vgl. mnd. pulmet; Q.: Gl, Voc (1482); I.: Lw. lat. pulpitum; E.: s. lat. pulpitum, N., bretterne Erhöhung, Brettergerüst, Gerüst, Bühne; idg. *pelpo-?, Sb., Gestell, Gezimmertes, Pokorny 807; W.: vgl. nhd. Pult, N., Pult, DW 13, 2215; L.: Lexer 162a (pulpit), LexerHW 2, 305 (pulpit)
puls, mhd., st. M., st. F.: nhd. Puls, Pulsader; Hw.: vgl. mnd. puls (1); Q.: Pilgerf (1390?) (st. M.) (FB puls), Diocl, Gl, RSp, Teichn; I.: Lw. frz. pouls; E.: s. frz. pouls, M., Puls; lat. pulsus, M., Stoßen, Stampfen, Schlagen, Stoß; vgl. lat. pellere, V., stoßen, schlagen, treiben; idg. *pel- (2a), *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, V., stoßen, bewegen, treiben, Pokorny 801; W.: nhd. Puls, M., Puls, DW 13, 2212; L.: Lexer 162a (puls), LexerHW 2, 305 (puls), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (puls)
pulsāder, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pulsader, Puls; ÜG.: lat. pulsus Voc; Hw.: vgl. mnd. pulsādere; Q.: PfzdHech (2. Hälfte 14. Jh.), Voc; E.: s. puls, āder; W.: nhd. Pulsader, F., Pulsader, DW 13, 2214; L.: LexerHW 2, 306 (pulsâder), LexerN 3, 342 (pulsâder)
pulsbluot, mhd., st. N.: nhd. Pulsblut, Blut der Pulsader; Q.: Myns (um 1440); E.: s. puls, bluot (2); W.: nhd. Pulsblut, N., Pulsblut, DW 13, 2214; L.: LexerHW 2, 306 (pulsbluot)
pulse, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfulse
pulver, pulfer, bulver, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pulver, Staub, Asche, Sand, Schießpulver; ÜG.: lat. pulvis Gl; Vw.: s. alrūn-, apotēken-, bühsen-, enziān‑, hantbühsen-, kranewit-, kümel-, lakritzen-, salz-, schiez-, vīl-, wīhrouch-*, zinamōm-, zünt-; Hw.: vgl. mnl. pulver, mnd. pulver; Q.: (st. M.) Lei, SGPr, GTroj, HvNst, (st. N.) TrSilv, Ren, RWchr5, Apk, Minneb, MinnerII (FB pulver), Albrant, Albrecht, BdN, Chr, EbvErf, Er (um 1185), En, Gl, HB, Ipocr, KvWLd, KvWPant, KvWTroj, LS, Netz, NvJer, PassI/II, Ring, Serv, Wh, WolfdB; E.: ahd. pulver* 1, st. N. (a), Staub; s. lat. pulvis, M., F., Staub; idg. *polu̯i-, Sb., Staub, Pokorny 802; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. Pulver, N., Staub, Pulver, DW 13, 2217; L.: Lexer 162a (pulver), Hennig (pulver), LexerHW 2, 306 (pulver), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 541b (pulver), DRW
pulveren*, pulvern, pülvern, bulvren, mhd., sw. V.: nhd. „pulvern“, pulverisieren, zermalmen, zu Pulver machen, stoßen, reiben, zu Asche verbrennen, mit Pulver bestreuen; Vw.: s. ver-, zer-*; Hw.: vgl. mnd. pulveren; Q.: RWchr, Brun, Kreuzf, Stagel (FB pulvern), BdN, HB, KvWTroj, Macer (13. Jh.), NvJer; E.: s. pulver; W.: nhd. pulvern, V., pulvern, DW 13, 2223; L.: Lexer 162a (pulvern), Hennig (pulvern), LexerHW 2, 306 (pulvern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 542a (pulvere), LexerN 3, 342 (pulvern)
pulverkemerlīn, mhd., st. N.: nhd. Kammer für Schießpulver; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pulver, kamer, *līn (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 306 (pulverkemerlîn)
*pulverlich?, mhd., Adj.: nhd. Pulver...., wie ein Pulver seiend; E.: s. pulver; W.: nhd. DW-
pulverlīche, mhd., Adv.: nhd. wie ein Pulver; Q.: Seuse (1330-1360) (FB pulverlīche); E.: s. pulver; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulverlīche)
pulverlīn, mhd., st. N.: nhd. Pulverlein; Hw.: vgl. mnd. pulverlīn; Q.: Seuse (FB pulverlīn), Renner (1290-1300); E.: s. pulver, līn; W.: nhd. Pulverlein, N., Pulverlein, DW 13, 2222; L.: LexerHW 2, 306 (pulverlîn)
pulvermül, mhd., st. F.: nhd. Pulvermühle; Hw.: vgl. mnd. pulvermȫle; Q.: LexerHW (1425); E.: s. pulver, mül; W.: nhd. Pulvermühle, F., Pulvermühle, DW 13, 2223; L.: LexerHW 2, 306 (pulvermül)
pülvern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pulveren*
pulvervar, pulverfar*, mhd., Adj.: nhd. „pulverfarben“, aschfarben, staubfarben; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pulver, var; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulvervar), LexerHW 2, 307 (pulvervar)
pülwechs, mhd., Adj.: Vw.: s. balwahs
pūman, mhd., st. M.: Vw.: s. būman
*pumbelen?, mhd., V.: nhd. „poltern“; E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-
pumbeln, mhd., st. N.: Vw.: s. pumpelen*
pumer, mhd., st. M.: nhd. Dröhnen; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumer); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-
pumern (1), mhd., sw. V.: nhd. „dröhnen“; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumern); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-
pumern (2), mhd., st. N.: nhd. „Dröhnen“; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumern); E.: s. pumern (1); W.: nhd. DW-
pumeze, mhd., st. N.?: nhd. Bims, Bimsstein; ÜG.: lat. pumex Gl; Hw.: s. bimz; vgl. mnl. pomse, mnd. pōmes; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lw. lat. pūmex; E.: s. ahd. pumiz 12, st. N. (a)?, Bims, Bimsstein; lat. pūmex, M., Bimsstein; idg. *spoimno-, *poimno-, Sb., spoimnā-, *poimnā, F., Schaum, Gischt, Pokorny 1001; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 465b (pumeze), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 342 (pumeze), EWAhd 6, 1587
pumpelen*, pumbelen*, pumbeln, mhd., st. N.: nhd. Poltern, Gepolter; E.: s. pumpen; W.: nhd. (ält.) Pumpeln, N., Pumpeln (N.), DW 13, 2228; L.: Hennig (pumbeln)
pumpen, mhd., sw. V.: nhd. hämmern, pochen, lärmend fallen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) pumpen, V., pumpen, DW 13, 2228; L.: Lexer 162a (pumpen), LexerHW 2, 307 (pumpen)
pumperen* (1), pumpern, pümpern, mhd., sw. V.: nhd. „pumpern“, hämmern, pochen, lärmend fallen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (dial.) pumpern, sw. V., pumpern, klopfen, DW 13, 2231; L.: Lexer 162a (pumpen), LexerHW 2, 307 (pumpern), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 542a (pümpere)
pumperen* (2), pumpern, mhd., st. N.: nhd. „Pumpern“, Poltern, Gepolter; E.: s. pumperen* (1); W.: nhd. (dial.) Pumpern, N., Pumpern, Hämmern, Poltern, DW 13, 2231; L.: Hennig (pumbeln)
pumpern (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pumperen* (1)
pumpern (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pumperen* (2)
punct, punkt, punt, point, mhd., st. M.: nhd. Punkt, Mittelpunkt, Zeitpunkt, Augenblick, Abschnitt, Stelle, Umstand, Abteilung, Stück, Artikel, Abschluss, Abmachung; ÜG.: lat. centrum Gl, punctus Gl; Vw.: s. gegen-, houbet-, mittel-, ūz-, wider-; Hw.: s. puncte; vgl. mnl. poent, mnd. punct; Q.: Gund, Apk, Ot, EckhII, EckhIII, Parad, MinnerII, EvA, Tauler, KvMSph, Sph, Gnadenl (FB punct), BairFreibr, BdN, Chr, Georg (nach 1231), Gl, LuM, Mügeln, SchöffIglau, StRMünch, Übervart, Urk, WeistGr, WeistÖ, WvÖst; I.: Lw. lat. pūnctum; E.: s. lat. pūnctum, N., Stich, Punkt, Abschnitt; vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. Punkt, M., Punkt, DW 13, 2233; L.: Lexer 162a (punct), WMU (punct 602 [1283] 11 Bel.), LexerHW 2, 307 (punct), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (punt), DRW
puncte, mhd., sw. M.: nhd. Punkt, Augenblick, Mittelpunkt, Zeitpunkt, Umstand, Abteilung, Stück, Artikel, Abschluss, Abmachung; ÜG.: lat. punctus Gl; Hw.: s. punct; Q.: Heimesf (1200-1210), WvÖst, EckhIII, EckhV, Tauler, Seuse, Stagel, Gnadenl (FB puncte), Beh, Chr, Gl, LuM, MNat; E.: ahd. punkto* 1, puncto, sw. M. (n), Punkt; s. lat. pūnctum, N., Stich, Punkt, Abschnitt; vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: s. nhd. Punkt, M., Punkt, DW 13, 2233; L.: Lexer 162a (punct), Hennig (punct), LexerHW 2, 207 (puncte), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (puncte)
*punctec?, mhd., Adj.: Vw.: s. *punctic?
punctel, mhd., st. N.: nhd. Pünktchen; Hw.: s. pünctelīn; Q.: MNat (um 1300); E.: s. punct; L.: LexerHW 2, 07 (punctelîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (punctel)
pünctelīn, punctelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pünktlein“, Pünktchen; Hw.: s. punctel; Q.: EckhII, EckhIII, Hiob, JvFrst, Tauler, Seuse (FB punctelīn), Neidh (1. Hälfte 13. Jh.), PrWack; E.: s. puncte; W.: nhd. Pünktlein, N., Pünktlein, DW 13, 2240; L.: Lexer 437a (pünctelīn), LexerHW 2, 07 (punctelîn)
punctenmachære*, punctenmacher, mhd., st. M.: nhd. „Punktmacher“, Stecher, Stupfer; ÜG.: mlat. punctor Voc; Q.: Voc (1482); I.: Lüt. mlat. punctor?; E.: s. punct, machære*; W.: nhd. (ält.) Punktenmacher, M., „Punktmacher“, Stecher, Stupfer, DW 13, 2239; L.: LexerHW 2, 307 (punctenmacher)
punctenmacher, mhd., st. M.: Vw.: s. punctenmachære*
*punctic?, *punctec?, mhd., Adj.: nhd. „punktig“; Vw.: s. ūz-*, zuo-*; E.: s. punct; W.: nhd. DW-
punctieren, mhd., sw. V.: nhd. punktieren; Hw.: vgl. mnd. punctēren (2); Q.: Vintl (1411); I.: Lw. lat. pūnctāre; E.: s. lat. pūnctāre, V., stechen?; vgl. lat. pūnctum, N., Stich, Punkt, Abschnitt; lat. pungere, V., stechen; s. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: s. nhd. punktieren, sw. V., punktieren, DW 13, 2239 (punctieren); L.: LexerN 3, 342 (punctieren)
punctierunge?, mhd.?, st. F.: nhd. Punktierung; ÜG.: lat. punctio Gl; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. punctieren; W.: nhd. Punktierung, F., Punktierung, DW-; L.: LexerHW 2, 307 (punctierunge)
punctīsen, punktīsen, puntīsen, mhd., st. N.: nhd. „Punkteisen“, Eisen der Schreiber um Löcher in das Pergament zu stechen; ÜG.: lat. punctorium VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. punct, īsen (1); W.: nhd. Punkteisen, N., „Punkteisen“, DW 13, 2239; L.: LexerHW 2, 307 (punctîsen), Benecke/Müller/Zarncke I, 756b (punktîsen),
punctlich, mhd., Adj.: nhd. pünktlich; ÜG.: lat. punctualis Voc; Hw.: s. punctlīche, punctlīcheit; vgl. mnd. punctlīk*; Q.: Voc (1482); I.: Lüs. lat. punctualis; E.: s. punct, *lich? (1); W.: nhd. pünktlich, Adj., pünktlich, DW 13. 2240; L.: DW 13, 2240
punctlīche, mhd., Adv.: nhd. pünktlich; ÜG.: lat. punctatim Gl; Hw.: vgl. mnd. punctlīke*; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lüt. lat. punctatim; E.: s. punct, *lich? (1); W.: nhd. pünktlich, Adv., pünktlich, DW 13. 2240; LexerHW 2, 308 (punctlîche)
punctlīchheit, mhd., st. F.: nhd. Pünktlichkeit; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. punct, *lich? (2), *heit? (2); W.: nhd. Pünktlichkeit, F., Pünktlichkeit, DW 13, 2240; L.: LexerHW 2, 308 (punctlîcheit)
punder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder
punderamt, mhd., st. M.: Vw.: s. poinderambehte
puneis, mhd., Adj.: nhd. stinkend; Q.: Suol1 (FB puneis), Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); I.: Lw. afrz. puneis; E.: s. afrz. puneis, Adj., stinkend, nichtsnutzig; gallo-rom. *pūtināsius, Adj., stinkend; vgl. gallo-rom. *pūtire, V., stinken; lat. puer, M., Kind, Knabe, junger Mensch; idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; lat. nõsus, nõssus (ält.), M., Nase; idg. *nas‑, *h₂n̥h₁os-, Sb., Nasenloch, Nase, Pokorny 755; vgl. idg. *aný-, *an- (3), V., atmen, hauchen, Pokorny 38; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puneis), Hennig (puneis), LexerHW 2, 308 (puneis), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 542a (puneis)
puneiz, pungeiz, buneiz, mhd., st. M., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen auf den Gegner, Stoß, Anprall, Kampf, Haufe anrennender Reiter, Wegstrecke, Angriff mit der Lanze, Lanzenstechen, Sturmangriff, Anlauf, Anlaufstrecke; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Ren, RAlex, Enik, HBir, Vät, HvNst (FB puneiz), Bit, Craun, Dietr, Greg, Hartm (um 1180-um 1210), Iw, Krone, LivlChr, LS, NibC, Parz, Rab, Reinfr, Trist, UvLFrd, UvZLanz, Wh, Wig, WvE; E.: s. mfrz. poingneis, pougneis, punger, lat. pūgnāre, V., kämpfen, fechten, streiten; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puneiz), Hennig (puneiz), LexerHW 2, 308 (puneiz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 543a (puneiz), LexerN 3, 342 (puneiz)
*puneizen? (1), mhd., V.: nhd. stoßend anrennen, stoßend kämpfen; Hw.: s. puneizen (2); E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-
puneizen (2), mhd., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen, stoßendes Kämpfen; Q.: RqvI (FB puneizen), NvJer (1331-1341); E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 3089 (puneizen), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 543b (puneizen)
pungieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. punieren
punier, mhd., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen auf den Gegner, Stoß; Q.: Suol (FB punier), Athis (um 1210?), JTit; E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-
punieren (1), pungieren, pinieren, bunieren, bungieren, mhd., sw. V.: nhd. anrennen gegen, auf den Gegner stoßend anrennen, heransprengen, heranstürmen, Angriff führen, vorstoßen durch, einstürmen auf, reiten; Q.: Pal, Suol, RqvII, Ren, GTroj, Gund (FB punieren), Dietr, En, Er (um 1185), Helbl, Herb, Parz, Rab, RvEGer, Tit, Trist, UvZLanz, WälGa, Wh, Wig; E.: vielleicht von lat. pūgnāre, V., kämpfen, fechten, streiten; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; oder zu lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; R.: ros punieren: nhd. Pferde tummeln, zu Pferde angreifen; L.: Lexer 162b (punieren), Lexer 437a (punieren), Hennig (punieren), LexerHW 2, 308 (punieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 542b (puniere)
punieren (2), mhd., st. N.: nhd. Anrennen, Heransprengen; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. punieren (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerN 3, 342 (punieren)
punion, mhd., st. M., st. N.: nhd. Wimpel; Q.: Lanc (1240-1250) (FB punion); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-
punjūr, mhd., st. M.: nhd. Angreifer, Kämpfer, Held der stoßend auf den Gegner anrennt; Q.: Suol, Ren, TürlWh (FB punjūr), Wh (um 1210); E.: s. punieren; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punjūr), LexerHW 2, 309 (punjûr), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 543b (punjûr)
punkel, bunkel, mhd., st. N.: nhd. Streich; E.: vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (punkel)
punkelen*, punkeln, mhd., sw. V.: nhd. pochen, hämmern; Q.: LS (1430-1440); E.: s. punken; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punkeln), LexerHW 2, 309 (punkeln), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (punkel)
punkelīn, punkellīn*, mhd., st. N.: nhd. Stoß, Schlag; Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punkelīn), LexerHW 2, 309 (punkelīn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 543b (punkelîn)
punkeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. punkelen*
punken, mhd., sw. V.: nhd. „punken“, stoßen, schlagen; E.: s. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. (ält.) punken, V., punken, DW 13, 2233; L.: Lexer 162b (punken), LexerHW 2, 309 (punken), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (punke), LexerN 3, 342 (punken)
punkt, mhd., st. M.: Vw.: s. punct
punktīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. punctīsen
punt (1), mhd., st. F.: Vw.: s. punte
punt (2), mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. punct
punt (3), mhd., st. M.: Vw.: s. spunt
punt (4), mhd., st. N.: Vw.: s. pfunt*
Punt (5), mhd., ON: nhd. Punt; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (Punt); Son.: eine Stadt
punte, punt, mhd., st. F.: nhd. „Punte“, stoßendes Anrennen des Reiters, Haufe so anrennender Reiter, Haufen..., Wegmaß; Q.: Suol1 (FB punte), GFrau (um 1230), Wigam; E.: s. punieren; W.: nhd. (ält.) Punte, F., Punte, DW 13, 2242; L.: Lexer 162b (punte), LexerHW 2, 309 (punte)
punten, mhd., sw. V.: nhd. stechend durchdringen, stechen, hauen; Q.: Dietr (1275-1296); E.: s. punte; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 309 (punten), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544a (punte)
puntestāt, pontestāt, mhd., st. F.: nhd. Angriff, Ansturm; Q.: Suol (FB puntestāt), Wh (um 1210); E.: s. punte, stāt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (puntestāt), LexerHW 2, 309 (puntestāt), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 524b (pontestât), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (puntestât)
puntīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. punctīsen
puntloch, mhd., st. N.: Vw.: s. spuntloch
puntsolde, mhd., sw. M.: nhd. Pfundsöldner?; Q.: Suol (FB puntsolde); E.: s. pfunt, solden; W.: nhd. DW-
Punturteis, mhd., st. M.: nhd. Bewohner von Punturtoys; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. Punturtoys; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (Punturteis)
Punturtoys, mhd., ON: nhd. Punturtoys; Q.: Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (Punturtoys); Son.: ein Königreich
puntvar, mhd., Adj.: Vw.: s. buntvar
punze, ponze, mhd., sw. M.: nhd. „Punze“, Stichel, Meißel, Fass; Vw.: s. silber-; Hw.: vgl. mnd. punzūne; Q.: StRAugsb (1276), StRMünch, Urk; I.: Lw. it. punzone; E.: s. it. punzone, M., Stichel, Meißel; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. (ält.) Punze, M., Punze, DW 13, 2243; L.: Lexer 162b (punze), LexerHW 2, 309 (punze), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (punze), LexerN 3, 342 (punze)
punzenieren, mhd., sw. V.: nhd. punzieren, mit dem Stichel arbeiten, in Metallblech getriebene Arbeit machen; Q.: RqvI (punsenieren) (FB punzenieren), LexerHW (1429); E.: s. punze; W.: s. nhd. punzieren, V., punzieren, DW-; L.: Lexer 162b (punzenieren), LexerHW 2, 309 (punzenieren)
puobe, mhd., sw. M.: Vw.: s. buobe
puoc, mhd., st. M.: Vw.: s. buoc
puoch, mhd., st. N.: Vw.: s. buoch (1)
puoch..., mhd.: Vw.: s. buoch...
puocheichel, mhd., sw. F.: Vw.: s. buocheichel
puochswam, mhd., st. M.: Vw.: s. buochswam
puole, mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. buole
puosem, mhd., st. M.: Vw.: s. buosem
puover, mhd., Adj.: Vw.: s. pōver
puoze, mhd., st. F.: Vw.: s. buoze
puozen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büezen
püpelen, mhd., sw. V.: nhd. „(?)“; Vw.: s. herūz-; Q.: Berth (um 1275); I.: Lw. lat. populāre; E.: s. lat. populāre, V., verheeren, verwüsten, plündern; vgl. lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h₁-, *pelh₁-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 309 (püpelen)
puppe, poppe, boppe, mhd., F.: nhd. Puppe, Docke; ÜG.: lat. (pupa) Gl; Hw.: vgl. mnl. poppe, mnd. poppe (1); Q.: Gl; I.: Lw. lat. pūpa, puppa; E.: s. lat. pūpa, puppa, F., Mädchen, Backfisch, Puppe; vgl. idg. *pup-, Sb., Gebauschtes, Knospe, Kind, Brust, Pokorny 848; idg. *pū̆- (1), *peu-, *pou-, V., blasen, schwellen, bauschen, Pokorny 847; W.: fnhd. puppe, boppe, F., Puppe; nhd. Puppe, F., Puppe, DW 13, 2244; L.: LexerHW 2, 309 (puppe), Glossenwörterbuch 828a (puppa), Kluge s. u. Puppe, Karg-Gasterstädt/Frings 7, 344 (puppe)
püppel, mhd., st. N.: nhd. kleine Puppe, Püpplein, Püppchen, Püppel; Hw.: s. püppelīn; Q.: Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. puppe; W.: nhd. Püppel, N., Püppel, Püpplen, kleine Puppe, DW 13, 2246; L.: LexerHW 2, 309 (püppel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (püppel)
püppelīn, mhd., st. N.: nhd. kleine Puppe, Püpplein, Püppchen; ÜG.: lat. pupula Gl; Hw.: s. püppel; Q.: Gl (15. Jh.?); I.: Lbd. lat. pupula?; E.: s. puppe, *līn? (2); W.: nhd. Püpplein, N., Püpplen, kleine Puppe, DW 13, 2251; L.: LexerHW 2, 309 (püppelîn)
pūr (1), mhd., Adj.: nhd. „pur“, rein, lauter, unverfälscht; ÜG.: lat. purus Gl; Hw.: vgl. mnd. pūr (1); Q.: RqvII, EckhIII, Tauler, Seuse (FB pūr), Gl, PuS, RhMl (1220-1230); I.: Lw. frz. pur; E.: s. frz. pur, Adj., rein, lauter; lat. pūrus, Adj., rein, lauter, klar, hell; vgl. idg. *peu- (1), *peu̯ə-, *pū̆-, V., reinigen, sieben (V.), läutern, Pokorny 827; W.: nhd. pur, Adj., pur, DW 13, 2251; L.: Lexer 162b (pūr), Hennig (pūr), LexerHW 2, 310 (pûr)
pūr (2), mhd., Adv.: nhd. „pur“, nur, nichts als; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pūr (1); W.: nhd. pur, Adv., pur, DW 13, 2251; L.: LexerHW 2, 310 (pûr), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (pûr)
pūr (3), mhd., st. M.: Vw.: s. būr
purc, mhd., st. F.: Vw.: s. burc
pürde..., mhd.: Vw.: s. bürde...
Purdel, mhd., ON: nhd. Purdel; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (Purdel)
purdūn, burdūn, mhd., st. M.: nhd. Dolch, Stichdegen, Stab, Pilgerstab; ÜG.: lat. pugio Gl; Q.: Suol (burdūn), RqvI (FB purdūn), Gl (12. Jh.), JTit, Urk; E.: vielleicht von frz. bourdon, Sb., Pilgerstab, Turnierlanze; von einem frk. *behordjan; s. mhd. behurden, būhurdieren, Gamillscheg 1, 137; L.: Lexer 162b (purdūn), WMU (purdūn 1800 [1293] 6 Bel.), LexerHW 2, 310 (purdûn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (purdûn), Glossenwörterbuch 86a (burdūn), Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1524 (burdūn), MWB 1, 1138 (burdūn), EWAhd 2, 456
purdūne, mhd., sw. M.: nhd. Pfeife; I.: Lw. frz. bourdon; E.: s. frz. bourdon, Sb., Schnarrpfeife; zu einem lat.? burda, F., Rohr als tönendes Instrumend, Gamillscheg 1, 137; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (purdūne)
purdūz, mhd., st. M.: Vw.: s. burdūz
pūren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen, läutern; ÜG.: lat. (examinare) BrTr; Vw.: s. zuo-; Hw.: vgl. mnd. pūren; Q.: RqvII, MinnerI, MinnerII (FB pūren), BrTr, Kirchb, RhMl, Wh (um 1210); E.: s. pūr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūren), LexerHW 2, 310 (pûren), LexerN 3, 342 (pûren)
purg..., mhd.: Vw.: s. burg...
purgermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. burgæremeister
purgieren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen; Hw.: vgl. mnd. pūrgēren; Q.: RqvII, SAlex (FB purgieren), Barth, Pelzb (14. Jh.); I.: Lw. lat. pūrgāre; E.: s. lat. pūrgāre, V., säubern, reinigen; vgl. idg. *peu- (1), *peu̯ə-, *pū̆-, V., reinigen, sieben (V.), läutern, Pokorny 827; W.: s. nhd. purgieren, V., purgieren, DW 13, 2253; L.: LexerHW 2, 310 (purgieren), LexerN 3, 342 (purgieren)
pūrheit, mhd., st. F.: nhd. „Purheit“, Reinheit, Lauterkeit; Hw.: vgl. mnd. pūrhēt; Q.: RqvII (FB pūrheit), Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pūr, heit; W.: nhd. Purheit, F., Purheit, DW 13, 2254; L.: Lexer 162b (pūrheit), LexerHW 2, 310 (pûrheit)
pūrieren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen, läutern; Q.: RqvI, HvNst (um 1300), Pilgerf (FB pūrieren); E.: s. pūr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūrieren)
pūrlich, būrlich, mhd., Adj.: nhd. „purlich“, rein, pur; Hw.: vgl. mnd. pūrlīk; Q.: Parad (1300-1329) (FB pūrlich); E.: s. pūr; W.: nhd. (ält.) purlich, Adj., purlich, DW 13, 2255; L.: Lexer 162b (pūrlich)
pūrlīche, mhd., Adv.: nhd. „purlich“, rein; Hw.: vgl. mnd. pūrlīke; Q.: RqvII (FB purlīche), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. pūr, līche; W.: nhd. (ält.) purlich, Adv., purlich, DW 13, 2255; L.: LexerHW 2, 310 (purlîche)
purlieren?, mhd., sw. V.: nhd. polieren, glänzend machen; Q.: Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. polieren?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 310 (purlieren), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 544b (purliere)
purper (1), purpur, mhd., st. M., st. F.: nhd. kostbarer Seidenstoff, Seidengewand, Gewand aus Seidenstoff, mit Purpur gefärbter Stoff, Purpur, Purpurseide; Hw.: vgl. mnl. purper, mnd. purpern; Q.: (st. M.) Ren, Enik, GTroj, Gund, SHort, HvNst, Apk, BDan, HistAE, MinnerI, Teichn (FB purper), Eracl, Gl, Krone, KvWAlex, KvWEngelh, KvWLd, KvWTroj, KvWTurn, LS, PassIII, Rol (um 1170), SchwPr, Trist, Tund; E.: s. ahd. purpura* 8, sw. F. (n), Purpur, Purpurgewand, kostbarer Seidenstoff; s. lat. purpura, F., Purpur, Purpurschnecke, Purpurkleid, Purpurfarbe; gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. Purpur, M., Purpur, DW 13, 2256; L.: Lexer 162b (purpur), Lexer 162b (purper), Hennig (purper), LexerHW 2, 310 (purper), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (purpur), LexerN 3, 342 (purper), Karg-Gasterstädt/Frings 7, 345 (purper)
purper (2), purpur, mhd., Adj.: nhd. purpurn, seiden; Q.: En (1187/1189); E.: s. purpur (1); W.: s. nhd. purpurn, Adj., purpurn, DW 13, 2269; L.: Lexer 162b (purpur), Hennig (purper), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (purpur)
purperbrūn, purpurbrūn, mhd., Adj.: nhd. „purpurbraun“, purpurglänzend; Hw.: vgl. mnd. purpurbrūn; Q.: Trist, UvZLanz (nach 1193); E.: s. purper, brūn; W.: s. nhd. purpurbraun, Adj., purpurbraun, dunkelrotbraun, DW 13, 2261; L.: Hennig (purperbrūn), LexerHW 2, 311 (purperbrûn), Benecke/Müller/Zarncke I, 268a (purpurbrûn)
purpergewant, mhd., st. N.: nhd. Purpurgewand; Q.: BDan (um 1331) (FB purpergewant), Gl; E.: s. purper, gewant; W.: nhd. Purpurgewand, N., Purpurgewand, DW 13, 2265; L.: LexerHW 2, 311 (purpergewant), LexerN 3, 342 (purpergewant)
purperīn, purprīn, purpurīn, pürperīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, purpurn; Hw.: vgl. mnl. purperijn, mnd. purpuren; Q.: Lucid (1190-1195), EvA (FB purperīn), BdN, Gl, HB, KvWSilv; E.: ahd. purpurīn* 8, Adj., purpurn; s. lat. purpureus, Adj., purpurfarben, purpurn; gr. πορφύρεος (porphýreos), Adj., purpurn; vgl. gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. purpurn, Adj., purpurn, DW 13, 2269; L.: Lexer 162b (purperīn), Hennig (purperīn), LexerHW 2, 311 (purperîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (pürperîn)
pürperīn, mhd., Adj.: Vw.: s. purperīn
purperkleit, purpurkleit, mhd., st. N.: nhd. Purpurkleid, Purpurgewand; Hw.: vgl. mnd. purpurklēt; Q.: EvSPaul, JvFrst, Cranc (FB purperkleit), Alex (2. Hälfte 13. Jh.), Beisp, Gl, PfzdHech, Voc; E.: s. purpur (1), kleit; W.: nhd. Purpurkleid, N., Purpurkleid, DW 13, 2267; L.: Lexer 437a (purpurkleit), LexerHW 2, 311 (purperkleit), LexerN 3, 342 (purperkleit)
purperrōt, mhd., Adj.: nhd. purpurrot; Q.: WvÖst (1314) (FB purperrōt); E.: s. purpur (1), rōt; W.: nhd. purpurrot, Adj., purpurrot, DW 13, 2271; L.: Lexer 162b (purperrōt)
purpervar, purpurvar, purperfar*, purpurfar*, mhd., Adj.: nhd. purpurfarben, purpurfarbig, purpurrot; Hw.: vgl. mnl. purpervaer, mnd. purpurvār; Q.: Brun, Apk, KvHelmsd, Seuse (FB purpervar), BdN, Flore, Glaub, KvWSilv, SchwPr, VMos (1130/1140); E.: s. purper, var; W.: s. nhd. (ält.) purpurfarb, Adj., purprfarben, DW 13, 2262; W.: vgl. nhd. purpurfarbig, Adj., purpurfarbig, DW 13, 2263; L.: Lexer 162b (purpervar), Hennig (purpervar), LexerHW 2, 311 (purpervar), Benecke/Müller/Zarncke III, 239a (purpervar)
purpervarwe, purperfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Purpurfarbe; Hw.: vgl. mnd. purpurvarwe (1); Q.: Trudp1 (vor 1150), RWchr, Minneb (FB purpervarwe); E.: s. purper, varwe; W.: nhd. Purpurfarbe, F., Purpurfarbe, DW 13, 2262; L.: Lexer 162b (purpervarwe), Hennig (purpervarwe)
purpunt, mhd., st. N.: nhd. Wams; Q.: RqvI (FB purpunt), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. purper (1); W.: vgl. nhd. Purpur, M., Purpur, DW 13, 2256; L.: LexerHW 2, 311 (purpunt)
purpur (1), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. purper (1)
purpur (2), mhd., Adj.: Vw.: s. purper (2)
purpur..., mhd.: Vw.: s. purper...
purpurbrūn, mhd., Adj.: Vw.: s. purperbrūn
purpurhellōr, mhd., st. M.: nhd. „Purpur...“(?); Q.: Lucid (1190-1195) (FB purpurhellōr); E.: s. purper (1); W.: nhd. DW-
purpurisch, mhd., Adj.: nhd. „purpurisch“, purpurn; Q.: EvPass (1300-1325) (FB purpurisch); E.: s. purper (1); W.: nhd. (ält.) purpurisch, Adj., purpurisch, DW 13, 2266
purpurkleit, mhd., st. N.: Vw.: s. purperkleit
purpurpfeller*, purpurpheller, mhd., st. M.: nhd. Purpurgewand, Purpurdecke; E.: s. ahd. purpurpfellōl* 1, purpurphellol*, st. M. (a), Purpurgewand, Gewand aus purpurgefärbtem Stoff; s. purpura, pfellōl; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (purpurheller)
purpurpheller, mhd., st. M.: Vw.: s. purpurpfeller
Purrel, mhd., ON: nhd. Purrel; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (Purrel); Son.: ein König
pürste, mhd., sw. F.: Vw.: s. burste
purt, mhd., st. F.: Vw.: s. burt
purzel, burzel, mhd., sw. F.: nhd. „Bürzel“, Portulak (ein Kraut zum Salat), Bürzelkraut; Q.: Gl, SH, Parz (1200-1210), SalArz; E.: ahd. burzila* 26, purzila*, sw. F. (n), Burzel, Portulak, Quendel; s. roman. porcillāca, F., Portulak; lat. portulāca, F., Portulak; vgl. lat. portula, F., kleines Tor (N.), Pförtchen; lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Bürzel, F., Burzel, Portulak (ein Kraut bzw. ein Gewürz), DW 2, 554; L.: Lexer 162b (purzel), Hennig (purzel), MWB 1, 1152 (burzel), LexerHW 1, 399 (burzel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (purzel)
purzelsouc*, burzelsouc, mhd., st. M.: nhd. Portulaksaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. purzel, souc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 1, 399 (burzelsouc)
pūs, mhd., st. M.: Vw.: s. būs
pusch, mhd., st. M.: Vw.: s. busch
pūsch, mhd., st. M.: Vw.: s. būsch
pūse (1), mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pause (F.) (1), Rast; Hw.: vgl. mnd. pause, pōse (2); Q.: (F.) Suol, RqvI, (st. F.) Ot (FB pūse), Helbl, Rcsp, Urk (1275), Voc; I.: Lw. lat. pausa; E.: s. lat. pausa, F., Pause (F.) (1), Innehalten, Stillstand; gr. παῦσις (pausis), F., Ruhe, Rast; vgl. gr. παύειν (paúein), V., aufhören machen, zur Ruhe bringen, beenden; vgl. idg. *paus-?, V., lassen, ablassen, aufhören, Pokorny 790; W.: nhd. Pause, F., Pause (F.) (1), DW 13, 1514; L.: Lexer 162b (pūse), WMU (pūse 236 [1275] 1 Bel.), LexerHW 2, 312 (pûse), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545b (pûse), LexerN 3, 342 (pûse)
pūse (2), mhd., st. F., sw. F.: nhd. Waage, Wägung, Pfund, Abwägung, Abschätzung; Q.: Ot (1301-1319) (FB pūse); E.: s. lat. pensa; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūse)
pūsen, mhd., sw. V.: nhd. „pausen“, sich aufhalten, rasten; Hw.: vgl. mnd. pōsen (2); Q.: RqvI, Ot (1301-1319), Teichn (FB pūsen), Beh, Voc; E.: s. pūse (F.) (1); W.: nhd. (ält.) pausen, V., pausen, DW 13, 1514; L.: Lexer 162b (pūsen), LexerHW 2, 312 (pûsen)
pūsine, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. busīne
pūstære*, pūster, mhd., st. M.: nhd. „Puster“, Blasebalg; ÜG.: lat. foculare Gl; Hw.: vgl. mnd. pǖstære*; Q.: Gl, StRHeiligenst (um 1300); E.: s. pūsten; W.: nhd. (ält.) Püster, M., „Puster“, Blasebalg, DW 13, 2278; L.: LexerHW 2, 312 (pûster), LexerN 3, 342 (pûster)
pūsten, mhd., sw. V.: nhd. pusten, blasen; ÜG.: lat. flare Gl; Hw.: vgl. mnd. pūsten; Q.: Gl (15. Jh.?); E.: s. germ. *pukan, sw. V., fauchen; idg. *beu- (2), *bū̆-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. pusten, sw. V., pusten, DW 13, 2278; L.: LexerHW 2, 312 (pûsten), LexerN 3, 342 (pûsten)
pūster, mhd., st. M.: Vw.: s. pūstære*
pūsun..., mhd.: Vw.: s. busīn..., busūn...
pusūnære, mhd., st. M.: Vw.: s. busīnære
pusūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. busīne
pusūnen, mhd., sw. V.: Vw.: s. busīnen (1)
pusūner, mhd., st. M.: Vw.: s. busīnære
pusūnieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. busūnieren
puter, mhd., sw. F., sw. M.: Vw.: s. buter
putigler, mhd., st. M.: Vw.: s. butiglære
*pütsche?, mhd., sw. F.: Vw.: s. aschen-; E.: s. büte?
putschisen, mhd., sw. V.: nhd. „(?)“; Q.: Jüngl (nach 1280) (FB putschisen); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 3, 312 (putschisen)
putte, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
püttich, mhd., st. M., sw. F.: Vw.: s. boteche
pützbrunne, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfützbrunne*
putze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
pütze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze
putzelīn, mhd., st. N.: nhd. ein Kraut; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 312 (putzelîn), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545b (putzelîn)
pūwen, mhd., sw. V.: Vw.: s. būwen
puz, mhd., st. M.: Vw.: s. pūz
pūz, puz, mhd., st. M.: nhd. Knüppel; Q.: HvFritzlHl (1343-1349); E.: zu biuzen?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pūz), LexerHW 3, 312 (puz), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (puz)
Puzāt, Puzzāt, mhd., PN: nhd. Puzat, Puzzat; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545a (Puzât); Son.: Name des Streitrosses des Markgrafen Wilhelm
puze, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfütze
puzēle, buzēle, mhd., F.: nhd. Jungfrau, Mädchen; Q.: Suol, RWh (FB puzēle), Trist (um 1210); I.: Lw. frz. pucelle; E.: frz. pucelle, F., Jungfrau; vulgärlat. puellicella, F., liebes Mädchen, Gamillscheg 2, 732a; vgl. lat. puella, F., Mädchen, Geliebte, Tochter, junge Frau; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puzēle), Hennig (buzēle), LexerHW 3, 312 (pûzele), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545b (puzêle)
pūzeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. būzelen*
*pūzen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. hervüre-*; E.: s. pfütze
pūzwurz, mhd., st. F.: nhd. Purgierwinde, Ladanum?, Ladanum-Baum?; ÜG.: lat. aposomus Gl, diagrydium Gl; Hw.: s. buozwurz; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wurz; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 85b (buozwurz), 466b (pūzwurz), 839b (buozwurz)
Puzzāt, mhd., PN: Vw.: s. Puzāt
Pynel, Pīnel, mhd., M.=PN: nhd. Pynel, Pinel; Q.: Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 545 (Pynel); Son.: ein sarazenischer König