, got., Partikel: Vw.: s. -uh
þ 1, got., Buchstabe: nhd. th, Abkürzung für 9; ne. th, abbreviation for 9; Q.: Kal (neunter Nov.) (4. Jh.); B.: þ Kal 2,10 A
þadei 12, þad-ei, got., Adv.: nhd. wohin, dorthin wo; ne. whither (Adv.), to where, to which place, in which, where; ÜG.: gr. ὅπου, ὅπου ἐάν, ὅπου ἐάν (=þiswaduh þadei); ÜE.: lat. quo, quocumque; Q.: Bi (340-380); E.: s. germ. *þat, Pron., das; got. -ei; vgl. idg. *se-, Pron., abseits, getrennt, für sich, sich, Pokorny 882, Lehmann Th1; B.: þadei Mat 8,19 CA; Joh 6,62 CA; Joh 8,21 CA; Joh 8,22 CA; Joh 13,33 CA; Joh 13,36 CA; Joh 14,4 CA; Luk 9,57 CA; Luk 10,1 CA; Mrk 6,55 CA; Mrk 6,56 CA; Mrk 14,14 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 192C1; Son.: relat. Adv.
*þagki?, *þagk-i?, got., st. N. (ja): Vw.: s. ga-; E.: s. þagkjan
þagkjan 19, þagk-jan, got., unr. sw. V. (1): nhd. denken, überlegen (V.); ne. think, deliberate, reason (V.), ponder, consider, consider to be, be engaged in thought, plan (V.), be uncertain, be silent; ÜG.: gr. ἀπορεῖσθαι, βουλεύεσθαι, διαπορεῖν, διαλογίζεσθαι, λογίζεσθαι, συλλογίζεσθαι, συμβάλλειν; ÜE.: lat. cogitare, (conferre), (haesitare); Vw.: s. and-, bi-; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þankjan, sw. V., denken, meinen; idg. *tong- (1), *teng-, V., denken, fühlen, Pokorny 1088; B.: þaggkeiþ Mrk 8,17 CA; þagkjai 2Kr 10,7 B; 2Kr 10,11 B; þagkjan Luk 5,21 CA; 2Kr 3,5 A B; þagkjandam Luk 3,15 CA; þagkjandans Joh 13,22 CA; Mrk 2,6 CA; þagkjandei Luk 2,19 CA; þagkjau 2Kr 1,17 A B; 3. Pers. Sg. Prät. þahta Luk 1,29 CA; Luk 9,7 CA; þahtedun Luk 20,5 CA; Luk 20,14 CA; Mrk 8,16 CA; Mrk 11,31 CA; þankeiþ Luk 14,31 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 35,5, 49,1, 57, 240,1b
þagks* 1, þagk-s*, þanks*, got., st. M. (a)?, st. F. (i)?: nhd. Dank; ne. thanks; ÜG.: gr. χάρις; ÜE.: lat. gratia; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. χάρις; E.: germ. *þanka-, *þankaz, st. M. (a), Denken, Dank; s. idg. *tongā, F., Gefühl, Pokorny 1088, Lehmann Th2; idg. *tong- (1), *teng-, V., denken, fühlen, Pokorny 1088; B.: Akk. Sg. þank Luk 17,9 CA (statt zu erwartendem þagk)
þahains* 1, þah-ain-s*, got., st. F. (i): nhd. Schweigen; ne. taciturnity, silence, muteness; ÜG.: gr. ἡσυχία; ÜE.: lat. silentium; Q.: Bi (340-380); E.: s. þahan; B.: Dat. Sg. þahainai 1Tm 2,12 A B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 152 Anm. 5
þahan* 6, þah-an*, got., sw. V. (3): nhd. schweigen; ne. be taciturn, be mute, keep quiet, keep secret; ÜG.: gr. σιγᾶν, σιωπᾶν, φιμοῦσθαι; ÜE.: lat. obmutescere, tacere; Vw.: s. ga-; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þagēn, *þagǣn, sw. V., schweigen; idg. *tak-, *takē-, *takēi-, V., schweigen, Pokorny 1055, Lehmann Th3; B.: Imp. þahai Mrk 1,25 CA; 3. Pers. Sg. Prät. þahaida Mrk 14,61 CA; þahaidedi Luk 18,39 CA; þahaidedun Luk 9,36 CA; Mrk 3,4 CA; þahands Luk 1,20 CA; Son.: vgl. PBB 15,93; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 41,1,2, 66, 244,1
þāhō* 1, þāh-ō*, got., sw. F. (n): nhd. Lehm, Ton (M.) (1); ne. clay; ÜG.: gr. πηλός; ÜE.: lat. lutum; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þanhō-, *þanhōn, *þahō-, *þahōn, sw. F. (n), Lehm, Ton (M.) (1); vgl. idg. *tenk-, V., ziehen, gerinnen, fest werden, Pokorny 1068; idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065, Lehmann Th4; B.: Gen. Sg. þahons Rom 9,21 A; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 57, 139,1
*þahsus?, *þahs-u-s?, got., st. M. (u): nhd. Dachs; ne. badger; Q.: Gamillscheg I, 27; E.: germ. *þahsu-, *þahsuz, st. M. (u), Dachs; vgl. idg. *tek̑t-?, V., flechten, fügen, Pokorny 1058
*þāhts?, *þāh-t-s?, got.: Vw.: s. anda-; E.: s. þagkjan
þaírh 160=159, þaír-h, got., Präp., m. Akk., Präf.: nhd. durch; ne. through, per, via (Präp.), whereby, by, throughout; ÜG.: gr. διά, ὑπό; ÜE.: lat. per; Q.: Bi (340-380), Sk, UrkN, Sal; E.: germ. *þerh, Präp., durch; idg. *ter- (5), Adv., durch, hindurch, über, Pokorny 1075, Lehmann Th5; B.: jaþ-þairh 2Kr 1,16 A; 2Kr 1,20 A; þairh Mat 7,13 CA2; Mat 8,17 CA; Mat 8,28 CA; Mat 27,9 CA; Joh 8,59 CA; Joh 10,1 CA; Joh 10,2 CA; Joh 10,9 CA; Joh 11,4 CA; Joh 14,6 CA; Joh 17,20 CA; Luk inc CA; Luk 1,70 CA; Luk 1,78 CA; Luk 4,30 CA; Luk 6,1 CA; Luk 8,4 CA; Luk 17,11 CA; Luk 18,25 CA; Luk 18,31 CA; Mrk inc CA; Mrk 2,23 CA; Mrk 6,2 CA; Mrk 9,30 CA; Mrk 10,25 CA; Mrk 11,16 CA; Mrk 16,20 CAS; Mrk exp CAS; Rom 7,4 A; Rom 7,5 A; Rom 7,7 A; Rom 7,8 A; Rom 7,11 A2; Rom 7,13 A2; Rom 7,25 A; Rom 8,3 A; Rom 8,37 A; Rom 10,17 A; Rom 11,36 CC; Rom 12,1 CC; Rom 12,3 CC; Rom 14,14 CC; Rom 15,4 CC; 1Kr 1,21 A2; 1Kr 10,29 A; 1Kr 13,12 A; 1Kr 15,2 A; 1Kr 15,21 A2; 1Kr 15,57 A B; 1Kr 16,3 A B; 2Kr 1,1 B; 2Kr 1,4 B; 2Kr 1,5 B; 2Kr 1,11 A B; 2Kr 1,16 B; 2Kr 1,19 A2 B2; 2Kr 1,20 A B2; 2Kr 2,4 A B; 2Kr 2,14 A B; 2Kr 3,4 A B; 2Kr 3,11 A B; 2Kr 4,14 B; 2Kr 4,15 B; 2Kr 5,7 A2 B2; 2Kr 5,18 A B; 2Kr 5,20 A B; 2Kr 6,7 A B; 2Kr 6,8 A2 B2; 2Kr 8,5 A B; 2Kr 9,11 B; 2Kr 9,12 B; 2Kr 9,13 B; 2Kr 10,9 B; 2Kr 10,11 B; 2Kr 11,33 B; 2Kr 12,17 A B; Eph 1,1 A B; Eph 1,5 A B; Eph 1,7 A B; Eph 2,8 A B; Eph 2,16 A B; Eph 2,18 A B (teilweise kursiv); Eph 3,6 B; Eph 3,10 A B; Eph 3,12 A B; Eph 3,16 A B; Eph 3,17 A B; Eph 4,16 A; Eph 5,6 B; Eph 6,18 A B; Gal 1,1 B2; Gal 2,16 B; Gal 2,19 A; Gal 2,21 A; Gal 4,7 A; Gal 4,13 A; Gal 5,6 B; Gal 6,14 A B; Php 1,19 B; Php 1,20 B2; Php 1,26 B; Php 3,9 A B; Kol 1,16 A B; Kol 1,20 A3 B3; Kol 1,22 A B; Kol 2,12 B; Kol 2,19 B; Kol 2,22 A B; Kol 3,6 A B; Kol 3,17 B; 1Th 4,2 B; 1Th 4,14 B; 1Th 5,9 B; 2Th 2,2 A (teilweise kursiv) 3 A (ganz kursiv); 2Th 3,14 A B; 1Tm 2,10 A B; 1Tm 2,15 A B; 1Tm 4,5 A B; 1Tm 4,14 B; 2Tm 1,1 A; 2Tm 1,6 A B; 2Tm 1,10 A2 B2; 2Tm 1,14 A B; 2Tm 2,2 B; 2Tm 3,15 A B; Phm 22 A; Sk 1,15 Enb; Sk 2,8 Enb; Sk 3,4 Enb; Sk 5,26 Enb; Sk 6,11 Enb; Sk 6,19 Enb; Sk 6,20 Enb 2; Sk 6,29 Enb; Sk 7,5 Enb; Sal 4 S; UrkN 1,2 UrkN; UrkN 2,2 UrkN; UrkN 3,2 UrkN; UrkN 4,2 UrkN; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 268Ab, Krause, Handbuch des Gotischen 199,1b, Krause, Handbuch des Gotischen 200,2
þaírharbaidjan* 1, þaír-h-arbai-d-jan*, got., sw. V. (1), m. Akk.: nhd. durcharbeiten; ne. labour through, work through; ÜG.: gr. κοπιᾶν; ÜE.: lat. laborare; Q.: Bi (340-380); I.: Lüs. gr. διὰ τίνος κοπιᾶν; E.: s. þairh, arbaidjan; B.: Pl. M. Part. Präs. þairharbaidjandans Luk 5,5 CA
þaírhbaíran* 1, þaír-h-baír-an*, got., st. V. (4): nhd. hindurchtragen; ne. carry through, bear through, produce; ÜG.: gr. διαφέρειν; ÜE.: lat. transferre; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. διαφέρειν; E.: s. þairh, bairan; B.: þairhberi Mrk 11,16 CA
þaírhgaggan 11, þaír-h-ga-g-g-an, got., def. red. unr. V. (3): nhd. hindurchgehen, vorübergehen, herumgehen, durchstreifen; ne. go through, pass through, go throughout; ÜG.: gr. διέρχεσθαι, παράγειν, παραπορεύεσθαι, παρέρχεσθαι, περιέρχεσθαι; ÜE.: lat. ambulare, circuire, pertransire, praeterire, transire; Q.: Bi (340-380); E.: s. þairh, gaggan; B.: þairhgagga 1Kr 16,5 A B; þairhgaggaima Luk 2,15 CA; þairhgaggan Luk 19,4 CA; Mrk 2,23 CA; 1Tm 5,13 A; þairhgaggands Joh 9,1 CA; þairhgaggiþ Luk 2,35 CA; Luk 18,37 CA; þairhiddja Luk 17,11 CA; þairhiddjedun Luk 9,6 CA; 1Kr 10,1 A
þaírhgaleikōn* 1, þaír-h-ga-leik-ōn*, got., sw. V. (2): nhd. deuten, auf jemanden übertragen, beziehen auf; ne. transfer the similarity of the form of, apply the resemblance of, apply to, refer to; ÜG.: gr. μετασχηματίζειν; ÜE.: lat. transfigurare; Q.: Bi (340-380); I.: Lüs. gr. μετασχηματίζειν; E.: s. þairh, galeikōn; B.: 1. Pers. Sg. Prät. þairhgaleikoda 1Kr 4,6 A (teilweise in eckigen Klammern)
þaírhleiþan 5, þaír-h-lei-þ-an, got., st. V. (1), perfektiv: nhd. hindurchgehen, vorbeigehen, weitergehen; ne. pass on through, pass through, travel through, go through, go past; ÜG.: gr. διέρχεσθαι, εἰσέρχεσθαι, κατέρχεσθαι, παράγειν, ἐν παρόδῳ (=þairhleiþands); ÜE.: lat. perambulare, transire, in transitu (=þairhleiþands); Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. διέρχεσθαι; E.: s. þairh, leiþan; R.: þairhleiþands, Part. Präs.: nhd. vorübergehend; ne. passing (Adj.); ÜG.: gr. ἐν παρόδῳ; ÜE.: lat. in transitu; 1Kr 16,7 A B; B.: þairhlaiþ Luk 19,1 CA; þairhleiþan Luk 18,25 CA; þairhleiþands Mat 9,9 CA; Luk 4,30 CA; 1Kr 16,7 A B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 203, Streitberg, Gotisches Elementarbuch 294ff.
þaírhsaíƕan* 1, þaír-h-saíƕ-an*, got., st. V. (5): nhd. durchschauen, im Spiegel erblicken; ne. look through a mirror, behold; ÜG.: gr. κατοπτρίζεσθαι; ÜE.: lat. speculari; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. κατοπτρίζεσθαι; E.: s. þairh, saiƕwan; B.: Nom. Pl. M. Part. Präs. þairhsaiƕandans 2Kr 3,18 A B
þaírhwakan* 2, þaír-h-wak-an*, got., st. V. (3): nhd. durchwachen, unter freiem Himmel übernachten, biwakieren; ne. stay awake throughout, keep watch; ÜG.: gr. ἀγραυλεῖν, διανυκτερεύειν (= naht þairhwakan); ÜE.: lat. pernoctare, vigilare; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. διανυκτερεύειν (= naht þairhwakan); E.: s. þairh, wakan; B.: þairhwakandans Luk 2,8 CA; þairwakands Luk 6,12 CA
þaírhwisan* 7, þaír-h-wi-s-an*, got., anom. V.: nhd. verbleiben, verharren; ne. persevere, continue on, remain constant, keep on, persist; ÜG.: gr. διαμένειν, ἐπιμένειν, μένειν, παραμένειν, προσμένειν, συμπαραμένειν; ÜE.: lat. instare, manere, permanere; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs., ? Lbd. gr. διαμένειν; E.: s. þairh, wisan; B.: þairhwis 1Tm 4,16 B; þairhwisa Php 1,25 B; þairhwisai Gal 2,5 GlA; þairhwisis Rom 11,22 A; þairhwisiþ Joh 9,41 CA; Kol 1,23 A B; 1Tm 5,5 A B; Son.: Präs. athem. unr., Prät. st. V. (5)
þaírkō* 2, þaír-k-ō*, got., sw. N. (n): nhd. Loch, Nadelöhr; ne. hole (N.), perforation, eye of a needle; ÜG.: gr. τρυμαλιά; ÜE.: lat. foramen; Q.: Bi (340-380); E.: s. germ. *þer-, V., durchdringen; idg. *ter- (4), *terə-, *tr̥̄-, *trā-, *teru-, *terh₂-, V., durchdringen, überqueren, überwinden, überholen, retten, Pokorny 1074, Lehmann Th6; B.: Akk. Sg. þairko Luk 18,25 CA; Mrk 10,25 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 137,2
*þaírsan?, *þaírs-an?, got., st. V. (3,2): nhd. verdorren; ne. wither (V.); Vw.: s. ga-; E.: germ. *þersan, st. V., dürr sein (V.), trocknen; idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 226,2
*þakjan, *þak-jan, got., sw. V. (1): nhd. decken; ne. thatch (V.), cover (V.); Q.: Kluge s. u. decken; E.: germ. *þakjan, sw. V., decken; s. idg. *steg- (1), *teg- (1), V., decken, Pokorny 1013
þammei, þamm-ei, got., Konj.: Vw.: s. þatei
þan 595=593, got., Adv., Konj.: nhd. dann, darauf, wann, so lange als, als, da; ne. then, at that time, this time, thereupon, thereafter, now then, and then, furthermore, moreover, when, but, thus, whenever; ÜG.: gr. ἄρα, δέ, δὲ καί, γάρ (=þanuh þan), ἰδού, ὅταν γάρ, καί, καίπερ, μέν, ὁπότε, ὅταν, καὶ ὅταν, ὅτε, οὖν, τότε; ÜE.: lat. autem, cum, enim, ergo, nam (CB Joh 8,17), quidem, sed postquam (= iþ þan), tunc; Vw.: s. afaruh-, aþ-, bijandzuþ-, ei-, ju-, miþ-, nauh-, nauhuþ-, swaþ-; Hw.: s. þanamais, þanaseiþs, þandē, þannu, þanuh, ananiujan*, anþar, atgaggan*, atgiban, bidjan, bigitan, dissitan*, gamiþsandjan*, gatráuan, hazjan, ƕas, jah, jūs, juþan, mais, manags*, munan* (2), nih, qiþan, sah, skulan*, sums, þaþrōh, þūhtus*, þwairhs, usgaggan, wairþan, weis (3), wiljan, wisan (1), wisan (3); Q.: Bi (340-380), Sk; E.: germ. *þan, Adv., dann; vgl. idg. *to- (1), *tā-, *ti̯o-, Pron., der, die, Pokorny 1086, Lehmann Th7; R.: ak þan: nhd. im Gegenteil; ne. on the contrary; ÜG.: gr. ὅταν ἀλλ’; ÜE.: lat. sed cum; Luk 14,10 CA; Luk 14,13 CA; R.: allis þan: nhd. tatsächlich, eigentlich, im Gegenteil; ne. when, as a matter of fact; ÜG.: gr. ὅταν γάρ; ÜE.: lat. cum enim; Mrk 12,25 CA; R.: iþ þan: nhd. aber als; ne. but when; ÜG.: gr. ὅτε δέ; ÜE.: lat. sed postquam; z. B. Luk 15,30 CA; B.: anþaruþ-þan Mrk 4,5 CA; anuþ-þan-niujaiþ Eph 4,23 A B; at-uh-þan-gaf Mrk 14,44 CA; atuþ-þan-gaggand 1Kr 14,23 A; bidjaiþuþ-þan 1Th 5,25 A B; bidjamuþ-þan 1Th 5,14 B; bidjandansuþ-þan Mat 6,7 CA; biþ-þan-gitanda 1Kr 15,15 CA; diz-uh-þan-sat Mrk 16,8 CA; gah-þan-miþ-sandidedum 2Kr 8,18 A (teilweise in spitzen Klammern); gaþ-þan-miþ-sandidedum 2Kr 8,18 B; gaþ-þan-traua 2Tm 1,5 A B; hazjuþ-þan 1Kr 11,2 A; ƕauþ-þan 1Kr 4,7 A; ƕouþ-þan 2Kr 6,15 A; 2Kr 6,16 A; jaþ-þan Joh 8,16 CA; 1Kr 4,5 A; 1Kr 12,14 A; 2Kr 6,1 A; jû-þan Mrk 15,44 CA (= ju-u-þan); juzuþ-þan 1Kr 4,10 A; maizuþ-þan Gal 4,9 A; managuþ-þan Luk 3,18 CA; munaidedunuþ-þan Joh 12,10 CA; niþ-þan Mat 9,13 CA; Mat 9,17 CA; Joh 11,30 CA; Luk 20,40 CA; 1Kr 1,17 A; 1Kr 5,8 A; 1Kr 12,21 A; Gal 6,13 A; 1Tm 1,4 A B; qaþuþ-þan Luk 14,12 CA; Luk 15,11 CA; Luk 16,1 CA; Luk 18,1 CA; Mrk 7,20 C; sijaiþ-þan Mat 5,37 CA; skaluþ-þan Tit 1,7 B; sumaimuþ-þan 2Kr 2,16 A B; sumaiþ-þan Mat 26,67 C; Joh 11,46 CA; 1Kr 15,6 A; sumaiuþ-þan Luk 9,8 CA; sumansuþ-þan Eph 4,11 A2; sumanzuþ-þan Eph 4,11 A; sumuþ-þan Rom 9,21 A; 2Tm 2,20 B; sumzuþ-þan 1Kr 11,21 A; þaiþ-þan Rom 12,4 CC; 1Kr 12,12 A; þan Mat 5,31 CA; Mat 6,2 CA; Mat 6,5 CA; Mat 6,6 CA; Mat 6,29 CA; Mat 6,32 CA; Mat 7,23 CA; Mat 7,28 CA; Mat 8,1 CA; Mat 8,5 CA; Mat 8,10 CA; Mat 8,16 CA; Mat 8,18 CA; Mat 8,21 CA; Mat 8,30 CA; Mat 9,8 CA; Mat 9,15 CA2; Mat 9,17 CA; Mat 9,25 CA; Mat 9,28 CA; Mat 9,36 CA; Mat 11,7 CA; Mat 11,12 CA; Mat 25,38 C; Mat 25,39 C; Mat 26,71 CA C; Mat 26,73 CA C; Mat 27,1 CA C; Mat 27,7 CA; Mat 27,15 CA; Mat 27,16 CA; Mat 27,17 CA; Mat 27,19 CA; Mat 27,45 CA; Mat 27,46 CA; Mat 27,51 CA; Mat 27,55 CA; Mat 27,57 CA; Mat 27,61 CA; Mat 27,62 CA; Joh 6,3 CA; Joh 6,4 CA; Joh 6,6 CA; Joh 6,10 CA; Joh 6,11 CA; Joh 6,23 CA; Joh 6,24 CA; Joh 6,40 CA; Joh 6,41 CA; Joh 6,43 CA; Joh 6,51 CA; Joh 6,64 CA; Joh 6,71 CA; Joh 7,2 CA; Joh 7,9 CA; Joh 7,13 CA; Joh 7,16 CA; Joh 7,25 CA; Joh 7,28 CA; Joh 7,30 CA; Joh 7,31 CA; Joh 7,32 CA; Joh 7,33 CA; Joh 7,39 CA; Joh 7,40 CA; Joh 7,44 CA; Joh 7,45 CA; Joh 7,47 CA; Joh 8,17 CA; Joh 8,19 CA; Joh 8,22 CA; Joh 8,28 CA2; Joh 8,35 CA; Joh 8,42 CA; Joh 8,44 CA; Joh 8,48 CA; Joh 8,59 CA; Joh 9,5 CA; Joh 9,12 CA; Joh 9,14 CA2; Joh 9,15 CA; Joh 9,16 CA; Joh 9,18 CA; Joh 9,20 CA; Joh 9,24 CA; Joh 9,31 CA; Joh 9,37 CA; Joh 10,4 CA; Joh 10,22 CA; Joh 11,1 CA; Joh 11,2 CA; Joh 11,3 CA; Joh 11,5 CA; Joh 11,6 CA; Joh 11,7 CA; Joh 11,13 CA; Joh 11,14 CA; Joh 11,17 CA; Joh 11,18 CA; Joh 11,25 CA; Joh 11,31 CA; Joh 11,37 CA; Joh 11,38 CA; Joh 11,41 CA; Joh 11,42 CA; Joh 11,47 CA; Joh 12,4 CA; Joh 12,7 CA; Joh 12,9 CA; Joh 12,14 CA; Joh 12,17 CA2; Joh 12,28 CA; Joh 12,29 CA; Joh 12,35 CA; Joh 12,41 CA; Joh 12,42 CA; Joh 12,47 CA; Joh 13,12 CA; Joh 13,23 CA; Joh 13,24 CA; Joh 13,25 CA; Joh 13,27 CA2; Joh 13,28 CA; Joh 13,30 CA2; Joh 13,31 CA; Joh 14,3 CA; Joh 14,7 CA; Joh 14,21 CA; Joh 15,26 CA; Joh 15,27 CA; Joh 16,13 CA2; Joh 16,21 CA; Joh 16,22 CA; Joh 17,3 CA; Joh 17,12 CA; Joh 18,2 CA; Joh 18,5 CA; Joh 18,7 CA; Joh 18,10 CA; Joh 18,14 CA; Joh 18,15 CA; Joh 18,18 CA; Joh 18,40 CA; Joh 19,1 CA; Luk 1,6 CA; Luk 1,8 CA; Luk 1,11 CA; Luk 1,13 CA; Luk 1,22 CA; Luk 1,24 CA; Luk 1,26 CA; Luk 1,34 CA; Luk 1,38 CA; Luk 1,39 CA; Luk 1,56 CA; Luk 1,62 CA; Luk 1,64 CA; Luk 1,66 CA; Luk 2,1 CA; Luk 2,2 CA; Luk 2,4 CA; Luk 2,6 CA; Luk 2,17 CA; Luk 2,35 CA; Luk 2,37 CA; Luk 2,42 CA; Luk 2,47 CA; Luk 3,1 CA2; Luk 3,7 CA; Luk 3,11 CA; Luk 3,12 CA; Luk 3,14 CA; Luk 3,15 CA; Luk 3,16 CA; Luk 3,21 CA; Luk 4,21 CA; Luk 4,24 CA; Luk 4,25 CA; Luk 4,38 CA2; Luk 4,39 CA; Luk 4,40 CA; Luk 4,41 CA; Luk 4,42 CA; Luk 5,3 CA; Luk 5,4 CA; Luk 5,8 CA; Luk 5,10 CA; Luk 5,15 CA; Luk 5,22 CA; Luk 5,35 CA2; Luk 5,36 CA; Luk 6,3 CA; Luk 6,6 CA; Luk 6,7 CA; Luk 6,9 CA; Luk 6,22 CA; Luk 6,26 CA; Luk 6,30 CA; Luk 6,39 CA; Luk 6,42 CA; Luk 6,43 CA; Luk 6,44 CA; Luk 6,48 CA; Luk 7,1 CA; Luk 7,2 CA; Luk 7,3 CA; Luk 7,8 CA; Luk 7,9 CA; Luk 7,12 CA; Luk 7,16 CA; Luk 7,20 CA; Luk 7,21 CA; Luk 7,24 CA; Luk 7,36 CA; Luk 7,39 CA; Luk 7,42 CA; Luk 7,43 CA; Luk 7,48 CA; Luk 7,50 CA; Luk 8,4 CA; Luk 8,8 CA; Luk 8,9 CA; Luk 8,13 CA; Luk 8,19 CA; Luk 8,22 CA; Luk 8,23 CA; Luk 8,24 CA; Luk 8,25 CA2; Luk 8,27 CA; Luk 8,28 CA; Luk 8,30 CA; Luk 8,33 CA; Luk 8,34 CA; Luk 8,35 CA; Luk 8,36 CA; Luk 8,38 CA2; Luk 8,40 CA; Luk 8,42 CA; Luk 8,45 CA; Luk 8,47 CA; Luk 8,51 CA; Luk 8,52 CA; Luk 9,1 CA; Luk 9,3 CA; Luk 9,6 CA; Luk 9,7 CA; Luk 9,8 CA; Luk 9,12 CA; Luk 9,14 CA; Luk 9,16 CA; Luk 9,19 CA2; Luk 9,20 CA2; Luk 9,21 CA; Luk 9,23 CA; Luk 9,27 CA; Luk 9,28 CA; Luk 9,32 CA; Luk 9,34 CA2; Luk 9,37 CA; Luk 9,41 CA; Luk 9,42 CA; Luk 9,43 CA3; Luk 9,46 CA; Luk 9,49 CA; Luk 9,51 CA; Luk 9,54 CA; Luk 9,55 CA; Luk 9,57 CA; Luk 9,59 CA; Luk 9,60 CA; Luk 9,61 CA; Luk 9,62 CA; Luk 10,2 CA; Luk 10,7 CA; Luk 10,17 CA; Luk 10,18 CA; Luk 10,30 CA; Luk 14,10 CA; Luk 14,12 CA; Luk 14,13 CA; Luk 14,15 CA; Luk 14,25 CA; Luk 15,3 CA; Luk 15,14 CA; Luk 15,17 CA; Luk 15,20 CA; Luk 15,22 CA; Luk 15,30 CA; Luk 16,3 CA; Luk 16,4 CA; Luk 16,7 CA; Luk 16,9 CA; Luk 16,14 CA; Luk 16,22 CA2; Luk 16,23 CA; Luk 17,3 CA; Luk 17,6 CA; Luk 17,7 CA; Luk 17,10 CA; Luk 17,15 CA; Luk 17,17 CA; Luk 17,20 CA; Luk 17,22 CA2; Luk 18,6 CA; Luk 18,9 CA; Luk 18,15 CA2; Luk 18,19 CA; Luk 18,22 CA; Luk 18,24 CA; Luk 18,26 CA; Luk 18,28 CA; Luk 18,31 CA; Luk 18,35 CA; Luk 18,36 CA; Luk 18,37 CA; Luk 18,40 CA2; Luk 19,8 CA; Luk 19,9 CA; Luk 19,11 CA; Luk 19,12 CA; Luk 19,13 CA; Luk 19,16 CA; Luk 19,19 CA; Luk 19,32 CA; Luk 19,33 CA; Luk 19,36 CA; Luk 19,37 CA; Luk 20,3 CA; Luk 20,9 CA; Luk 20,13 CA; Luk 20,14 CA; Luk 20,16 CA; Luk 20,23 CA; Luk 20,24 CA; Luk 20,27 CA; Luk 20,31 CA; Luk 20,39 CA; Luk 20,41 CA; Luk 20,45 CA; Mrk 1,28 CA; Mrk 1,32 CA2; Mrk 2,5 CA; Mrk 2,6 CA; Mrk 2,20 CA2; Mrk 2,25 CA; Mrk 3,6 CA; Mrk 3,11 CA; Mrk 3,27 CA (ganz in spitzen Klammern); Mrk 3,31 CA; Mrk 3,32 CA; Mrk 4,6 CA; Mrk 4,15 CA; Mrk 4,16 CA; Mrk 4,31 CA; Mrk 4,32 CA; Mrk 4,35 CA; Mrk 4,36 CA; Mrk 5,6 CA; Mrk 5,11 CA; Mrk 6,4 CA; Mrk 6,15 CA2; Mrk 6,16 CA; Mrk 6,21 CA; Mrk 7,5 CA; Mrk 7,17 CA; Mrk 8,1 CA; Mrk 8,8 CA; Mrk 8,19 CA; Mrk 8,20 CA; Mrk 8,28 CA; Mrk 8,29 CA; Mrk 8,38 CA; Mrk 9,9 CA; Mrk 9,25 CA; Mrk 9,38 CA; Mrk 10,14 CA; Mrk 10,28 CA; Mrk 11,4 CA; Mrk 11,8 CA; Mrk 11,25 CA; Mrk 12,5 CA; Mrk 12,23 CA; Mrk 12,25 CA; Mrk 13,21 CA; Mrk 13,26 CA; Mrk 13,27 CA; Mrk 13,28 CA; Mrk 13,29 CA; Mrk 14,7 CA; Mrk 14,12 CA; Mrk 15,7 CA; Mrk 15,25 CA; Mrk 15,36 CA; Mrk 15,39 CA; Mrk 15,41 CA; Mrk 16,9 CA; Mrk 16,12 CA; Mrk 16,14 CAS; Mrk 16,19 CAS; Rom 7,3 A; Rom 7,5 A; Rom 11,27 A; Rom 13,11 A; 1Kr 5,10 A; 1Kr 11,21 A; 1Kr 13,11 A; 1Kr 13,12 A2; 1Kr 14,26 A; 1Kr 15,7 A; 1Kr 15,24 A A (teilweise in eckigen Klammern); 1Kr 16,2 A B; 1Kr 16,4 A B; 1Kr 16,5 A B; 1Kr 16,8 B; 2Kr 2,10 A B; 2Kr 4,15 B; 2Kr 6,1 B; 2Kr 6,15 B; 2Kr 6,16 B; 2Kr 8,5 B; 2Kr 8,22 A B; 2Kr 10,6 B; 2Kr 12; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 196,2, Krause, Handbuch des Gotischen 24,1 202,1c, Krause, Handbuch des Gotischen 202,2f; Son.: demonstr. Adv. der Zeit, Konj., anreihend-adversativ, relativ-temporal
*þana-, *þan-a-, got., Adv.: nhd. dann; ne. then; Vw.: s. -mais; E.: s. þan
þanamais 10=9, þan-a-ma-i-s, got., Adv.: nhd. weiter, noch, mehr; ne. henceforth, still, further, yet; ÜG.: gr. ἔτι, τοῦ λοιποῦ, μηκέτι (= ni þanamais), οὐκέτι (= ni þanamais); ÜE.: lat. adhuc, de cetero; Q.: Bi (340-380); E.: s. þana, mais, Lehmann Th8; B.: þanamais Luk 16,2 CA; Mrk 5,35 CA; Mrk 14,63 CA; Mrk 15,5 CA; Rom 14,13 CC; Gal 5,11 B; Gal 6,17 A (teilweise kursiv) B; 1Th 3,1 B; 1Tm 5,23 A B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 195 Anm. 2
þanaseiþs 28, þan-a-sei-þ-s, got., Adv.: nhd. weiter, noch; ne. later than then, after then, thereafter, from then on; ÜG.: gr. μηκέτι (= ni þanaseiþs), οὐκέτι (= ni þanaseiþs), οὐκέτι (= iu þanaseiþs ni), οὐκέτι (=nu ni þanaseiþs); ÜE.: lat. adhuc, amplius; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þana, seiþs, Lehmann Th9; B.: þanaseiþs Joh 6,66 CA; Joh 14,19 CA; Joh 14,30 CA; Joh 15,15 CA; Joh 16,10 CA; Joh 16,21 CA; Joh 16,25 CA; Joh 17,11 CA; Luk 15,19 CA; Luk 15,21 CA; Luk 20,36 CA; Luk 20,40 CA; Mrk 9,8 CA; Mrk 9,25 CA; Mrk 10,8 CA; Mrk 11,14 CA; Mrk 12,34 CA; 2Kr 1,23 A B; 2Kr 5,15 A B; 2Kr 5,16 A B; Eph 4,14 A; Eph 4,17 A B; Eph 4,28 A B; Gal 2,20 A; Gal 4,7 A; Kol 2,20 A B; Sk 1,12 Enb; Sk 3,9 Enb; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 194,1b, 195 Anm. 2
þandē 19, þan-dē, got., Konj.: nhd. wenn, weil, so lange als, da; ne. while (Konj.), as long as, if, if only, when, because, since; ÜG.: gr. εἰ, εἰ δέ, εἰ γάρ, ἐπεί, ἕως, ὅτι, πλήν, ὡς; ÜE.: lat. dum, quia, quoniam, si; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þan, germ. *-de, Suff., Lehmann Th10; B.: þande Mat 6,30 CA; Joh 5,47 CA; Joh 8,46 CA; Joh 9,16 CA; Joh 12,35 CA; Joh 12,36 CA; Joh 13,17 CA; Luk 2,30 CA; 1Kr 15,12 A; 1Kr 15,20 A (ganz in eckigen Klammern); Gal 3,29 A; Gal 4,7 A; Sk 6,24 E (= Joh 5,37); þandei Luk 1,34 CA; Luk 16,3 CA; Rom 11,16 A; Rom 11,21 A; Gal 6,10 A B; Php 1,18 B; Son.: von ursprünglich temporaler Bedeutung, gewöhnlich hypothetisch gefärbt
þanei 3, þan-ei, got., Konj.: nhd. wann, wieviel; ne. when, at which time, at the time when, how much; ÜG.: gr. ἐφ’ ὅσον, ὅτε; ÜE.: lat. quamdiu, quando; Vw.: s. miþ-; Q.: Bi (340-380); E.: s. þan, ei, Lehmann Th11; B.: þanei Mat 25,40 C; Mat 25,45 C; Joh 9,4 CA (teilweise kursiv); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 359, Krause, Handbuch des Gotischen 202,2f.
*þanjan?, *þan-jan?, got., sw. V. (1): nhd. strecken, dehnen; ne. stretch (V.), extend; Vw.: s. uf-; E.: germ. *þanjan, sw. V., dehnen, spinnen; idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065
þanks?, got., st. M. (a)?, st. F. (i)?: Vw.: s. þagks
þannu 22, þan-nu, got., Adv.: nhd. ja, wohl, also darum; ne. so then, well (Adv.), now, in consequence; ÜG.: gr. ἄρα, ἄραγε, λοιπὸν οὖν (=þannu nu), μενοῦνγε (=þannu nu jai), ὥστε; ÜE.: lat. de cetero (=þannu nu), ergo nunc (=þannu nu), itaque, o (=þannu nu jai); Q.: Bi (340-380); E.: s. þan, nu; R.: þannu nu: nhd. deshalb, folglich; ne. consequently, now, hence; ÜG.: gr. ἄρα, ἄρα νῦν, ἄρα οὖν, λοιπὸν οὖν, ὥστε; ÜE.: lat. de cetero, ergo nunc, igitur, itaque; z. B. Rom 8,1 A; Rom 9,16 A; Rom 9,18 A; Rom 14,12 CC; 1Kr 4,5 A; 1Th 4,1 B; R.: þannu nu jai: nhd. jawohl; ne. consequently now indeed; ÜG.: gr. μενοῦνγε; ÜE.: lat. o; Rom 9,20 A; B.: þannu Mat 7,20 CA; Mrk 4,41 CA; Mrk 14,6 CA; Rom 7,3 A; Rom 8,1 A; Rom 9,16 A; Rom 9,18 A; Rom 9,20 A; Rom 10,17 A; Rom 14,12 CC; Rom 14,19 CC; 1Kr 4,5 A; 1Kr 5,8 A; 2Kr 5,15 A B; 2Kr 6,3 B; Gal 2,17 A; Gal 3,29 A; Gal 4,31 B; Gal 5,11 B; Gal 6,10 A B; 1Th 4,1 B; 1Th 5,6 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 202,1e
þanuh 88, þan-uh, got., Adv., Konj.: nhd. dann, daher, also, aber, nun; ne. and the, and at that time; ÜG.: gr. δέ, καί, ὅμως μέντοι (=þanuh þan swēþauh), ὅτε, οὖν, τότε; ÜE.: lat. at (=? ad) (CB Joh 9,28), autem, ergo, et, tunc, verumtamen et (=þanuh þan swēþauh); Vw.: s. nauh-; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þan, -uh; R.: þanuh þan swēþauh: nhd. dessenungeachtet, dennoch; ne. and yet that notwithstanding; ÜG.: gr. ὅμως μέντοι; ÜE.: lat. verumtamen et; Joh 12,42 CA; B.: þanuh Mat 8,26 CA; Mat 9,2 CA; Mat 9,6 CA; Mat 9,14 CA; Mat 9,25 CA; Mat 9,29 CA; Mat 9,32 CA; Mat 9,37 CA; Mat 11,20 CA; Mat 25,41 C; Mat 25,44 C; Mat 25,45 C; Mat 26,3 C; Mat 26,67 C; Mat 26,74 CA C; Mat 27,3 CA; Mat 27,9 CA; Mat 27,13 CA; Joh 6,12 CA; Joh 6,13 CA; Joh 6,34 CA; Joh 6,52 CA; Joh 6,60 CA; Joh 6,68 CA; Joh 7,3 CA; Joh 7,10 CA; Joh 7,11 CA; Joh 7,33 CA; Joh 7,43 CA; Joh 8,13 CA; Joh 8,21 CA; Joh 8,28 CA; Joh 8,31 CA; Joh 8,41 CA; Joh 8,52 CA; Joh 8,57 CA; Joh 8,59 CA; Joh 9,8 CA; Joh 9,10 CA; Joh 9,25 CA; Joh 9,26 CA; Joh 9,28 CA; Joh 10,7 CA; Joh 10,19 CA; Joh 10,24 CA; Joh 11,6 CA; Joh 11,12 CA; Joh 11,14 CA; Joh 11,16 CA; Joh 11,21 CA; Joh 11,33 CA; Joh 11,38 CA; Joh 11,45 CA; Joh 12,16 CA; Joh 12,19 CA; Joh 12,42 CA; Joh 13,22 CA; Joh 13,36 CA; Joh 16,25 CA; Joh 18,24 CA; Joh 18,28 CA; Joh 18,38 CA; Joh 19,1 CA; Joh 19,13 CA; Luk 1,26 CA; Luk 8,54 CA; Luk 9,12 CA; Luk 9,13 CA; Luk 10,28 CA; Luk 14,10 CA; Luk 14,21 CA; Luk 15,28 CA; Mrk 4,29 CA; Mrk 10,13 CA; Mrk 12,6 CA; Mrk 16,19 CAS; 1Kr 14,25 A; 1Kr 15,18 (wahrscheinlich Schreibfehler für þannu); 1Kr 15,28 A; 1Kr 15,54 A B; Php 1,23 B; Kol 3,4 A B (teilweise kursiv); 1Th 5,3 B; Sk 7,23 E (= Joh 6,13); Sk 7,25 E (= Joh 6,12); þanuþ-þan 1Kr 15,28 A; 1Kr 15,54 A; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 202, 1e
þanuþþan, þanuþ-þan, got., Adv., Konj.: Vw.: s. þanuh, þan
þar 2, þa-r, got., Adv.: nhd. dort, daselbst, da; ne. there, in that place; ÜG.: gr. ἐκεῖ; ÜE.: lat. ibi, illic; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þar, *þer-, Adv., dort, da; idg. *tor, *tēr, Adv., dort, Pokorny 1087; s. idg. *to- (1), *tā-, *ti̯o-, Pron., der, die, Pokorny 1086, Lehmann Th12; B.: þar Luk 9,4 CA; Mrk 6,10 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 192A2, Krause, Handbuch des Gotischen 195
þarba* (1) 5, þarb-a*, got., st. F. (ō): nhd. Mangel (M.), Armut; ne. want (N.), need (N.), privation, neediness, necessity; ÜG.: gr. ὑστέρημα, ὑστέρησις, ὑστερεῖσθαι (=þarbōs þulan); ÜE.: lat. quod mihi deerat (=þarba meina), inopia, penuria; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þarbō, st. F. (ō), Bedarf, Mangel (M.); s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077; B.: Dat. Sg. þarbai Php 4,11 B; Dat. Pl. þarbom 2Kr 8,14 A2 B2; Akk. Pl. þarbos 2Kr 11,9 B; Php 4,12 B
þarba (2), þarb-a, got., subst. sw. Adj.: Vw.: s. þarbs*
*þarba (3), *þarb-a, got., sw. Adj.: Vw.: s. ala-; Hw.: s. þarbs*; E.: s. þarba (1)
*þarban?, *þarb-an?, got., sw. V. (3): nhd. darben; ne. abstain, live in want; Vw.: s. ga-; E.: germ. *þarbēn, *þarbǣn, sw. V., darben, entbehren; idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077
þarbs* 5, þarb-s*, þarfs*, got., Adj. (a): nhd. nötig, bedürftig; ne. needful, necessary, needy, having need; ÜG.: gr. ἀναγκαῖος, πτωχός (=þarba, subst.), χρείαν ἔχων; ÜE.: lat. egenus, cura indigens, necessarius, pauper; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þarba-, *þarbaz, Adj., nötig; s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077, Lehmann Th13; R.: þarba, M.: nhd. Bettler; ne. beggar (M.); ÜG.: gr. πτωχός; ÜE.: lat. egenus, pauper; Joh 12,5 CA; Joh 12,6 CA; Mrk 10,21 CA; B.: þarb Php 2,25 B; þarbam Joh 12,5 CA; Mrk 10,21 CA; þarbane Joh 12,6 CA; þarbans Luk 9,11 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 49a, 106,4, 154,1
þarei 35, þa-r-ei, got., Adv.: nhd. wo; ne. where, in the place where, from where; ÜG.: gr. ὅπου, οὗ; ÜE.: lat. ubi; Q.: Bi (340-380); E.: s. þar, ei; B.: þarei Mat 6,19 CA2; Mat 6,20 CA2; Mat 6,21 CA; Joh 6,23 CA; Joh 7,34 CA; Joh 7,36 CA; Joh 7,42 CA; Joh 10,40 CA; Joh 11,30 CA; Joh 11,32 CA; Joh 11,41 CA; Joh 12,1 CA; Joh 12,26 CA; Joh 14,3 CA; Joh 17,24 CA; Joh 18,1 CA; Joh 18,20 CA; Luk 4,16 CA; Luk 4,17 CA; Luk 17,37 CA; Mrk 2,4 CA; Mrk 4,5 CA; Mrk 4,15 CA; Mrk 5,40 CA; Mrk 9,44 CA; Mrk 9,46 CA; Mrk 9,48 CA; Mrk 14,14 CA; Mrk 16,6 CA; Rom 9,26 A; 2Kr 3,17 A B; Kol 3,1 A B; Kol 3,11 B; Son.: relat. Adv.
þarf, got., Prät.-Präs. (3): Vw.: s. þaurban*
þarfs*, þarf-s*, got., Adj. (a): Vw.: s. þarbs*
þarihs* 1, þar-ih-s*, got., Adj. (a): nhd. ungewalkt; ne. unprocessed, coarse, freshly woven, unshrunk; ÜG.: gr. ἄγναφος; ÜE.: lat. rudis; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. ἄγναφος; E.: germ. *þariga-, *þarigaz, Adj., weich; s. idg. *ter- (5), Adv., durch, hindurch, über, Pokorny 1075, Lehmann Th14; B.: Gen. Sg. þarihis Mat 9,16 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 61 Anm. 2
þaruh 74, þa-r-uh, got., Adv., Partikel: nhd. da, nun, aber, daselbst; ne. and there, and at that place, there also, right there; ÜG.: gr. δέ, δέ (=þaruh þan), ἐκεῖ, ἰδού, καὶ ἰδού (=þaruh sai), καί, οὖν; ÜE.: lat. autem, ecce, enim, ergo, et (=þaruh þan); Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þar, -uh; R.: þaruh sai: nhd. und siehe da; ne. and see there, behold; ÜG.: gr. καὶ ἰδού; ÜE.: lat. ecce; Luk 7,12 CA; Luk 7,37 CA; R.: þaruh þan: nhd. und damit; ne. and therewith; ÜG.: gr. δέ; ÜE.: lat. et; Luk 8,23; B.: þaruh Mat 6,21 CA; Mat 9,3 CA; Mat 9,18 CA; Joh 6,5 CA; Joh 6,10 CA; Joh 6,14 CA; Joh 6,19 CA; Joh 6,20 CA; Joh 6,21 CA; Joh 6,24 CA; Joh 6,28 CA; Joh 6,32 CA; Joh 6,53 CA; Joh 6,67 CA; Joh 7,6 CA; Joh 7,35 CA; Joh 7,45 CA; Joh 8,25 CA; Joh 9,2 CA; Joh 11,36 CA; Joh 12,2 CA; Joh 12,26 CA; Joh 13,37 CA; Joh 14,3 CA; Joh 14,5 CA; Joh 14,9 CA; Joh 14,22 CA; Joh 16,17 CA; Joh 16,29 CA; Joh 18,5 CA; Joh 18,6 CA; Joh 18,11 CA; Joh 18,12 CA; Joh 18,15 CA; Joh 18,16 CA; Joh 18,17 CA; Joh 18,18 CA; Joh 18,25 CA; Joh 18,27 CA; Joh 18,29 CA; Joh 18,31 CA; Joh 18,33 CA (ganz in spitzen Klammern); Joh 18,37 CA; Joh 19,5 CA; Joh 19,6 CA; Joh 19,10 CA; Luk 2,25 CA; Luk 3,13 CA; Luk 4,43 CA; Luk 5,34 CA; Luk 6,8 CA; Luk 6,10 CA; Luk 7,12 CA; Luk 7,37 CA; Luk 7,43 CA; Luk 8,23 CA; Luk 8,30 CA; Luk 8,46 CA; Luk 8,52 CA; Luk 9,42 CA; Luk 10,26 CA; Luk 14,16 CA; Luk 15,27 CA; Luk 15,29 CA; Luk 15,31 CA; Luk 16,6 CA; Mrk 10,20 CA; Mrk 10,24 CA; Mrk 14,64 CA; Mrk 16,6 CA; Mrk 16,7 CA; 2Kr 3,17 A B; Sk 3,1 E (= Joh 3,23); Sk 8,5 E (= Joh 7,45); Son.: demonstr. Adv.
þata, þat-a, got., Pers.-Pron.: Vw.: s. sa, Lehmann Th15; Son.: gr. ἐν τῷ καθεξῆς (= biþē afar þata) Λθκ 8, 1, λοιπός (=þata nu anþar) Επη 6, 10; Son.: Nom. Akk. Sg. N.
þatain 6, þat-ai-n, got., Adj. (a): nhd. das eine; ne. the one, this only; ÜG.: gr. ἕν, μόνον, τοῦτο μόνον; ÜE.: lat. solus, unus; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þata, ains, Lehmann Th16; R.: ni þatain ... ak jah: nhd. nicht nur ... sondern auch; ne. not only ... but also; ÜG.: gr. οὐ μόνον ... ἀλλὰ καί; ÜE.: lat. non solum ... sed et; 1Tm 5,13 A; B.: þat-ain Joh 9,25 CA; Rom 9,10 A; 2Kr 8,19 A B; Gal 3,2 A; þatain 1Tm 5,13 A; Sk 1,27 Enb; Son.: Schulze ordnet þat-ain Joh 9,25, Rom 9,10, Gal 3,2, unter þata ein.
þatainei 29, þat-ai-n-ei, got., Adv.: nhd. nur; ne. only, solely; ÜG.: gr. μόνον; ÜE.: lat. solum, tantum; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þatain, ei; R.: ni þatainei ... ak jah: nhd. nicht nur ... sondern auch; ne. not solely ... but also, not just ... but also; ÜG.: gr. οὐ μόνον ... ἀλλὰ καί; ÜE.: lat. non solum ... sed etiam; z. B. Rom 9,24 A (teilweise kursiv); B.: þataine Sk 1,10 Enb; þatainei Mat 5,47 CA; Mat 8,8 CA; Mat 9,21 CA; Mat 10,28 CA; Mat 10,42 CA; Luk 8,50 CA; Mrk 5,36 CA; Rom 9,24 A (teilweise kursiv); Rom 12,17 A; Rom 13,5 A; 1Kr 15,19 A; 2Kr 7,7 A B; 2Kr 8,10 A B; 2Kr 8,21 A B; 2Kr 9,12 B; Eph 1,21 A B; Gal 1,23 A B; Gal 2,10 B; Gal 4,18 A; Gal 5,13 B; Php 1,27 B (ganz in eckigen Klammern); Php 1,29 B; Php 2,27 A B; 2Tm 2,20 B; 2Tm 4,8 A B; Sk 4,25 Enb; Sk 5,14 Enb; Sk 7,13 Enb
þatei 370, got., Konj.: nhd. dass, weil, als ob; ne. that, the fact that, for, because; ÜG.: gr. εἰ (1Κρ 7, 16), καθώς, ὅτι; ÜE.: lat. (postquam), quia, quod, quoniam (CC Rom 14,11), si; Vw.: s. niþ-; Hw.: s. saei (þatei als Neutrum des Relativpronomens); Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þata, ei, Lehmann Th16; R.: ni þatei: nhd. nicht dass; ne. not that; ÜG.: gr. οὐχ ὅτι; ÜE.: lat. non quia; z. B. Joh 6,46 CA; 1Kr 10,20 A A (ganz in eckigen Klammern); Php 3,12 A B; 2Th 3,9 A2 B2; R.: niba þau þatei: nhd. es sei denn dass; ne. unless it be alternatively that; ÜG.: gr. εἰ μήτι; ÜE.: lat. nisi forte; Luk 9,13 CA; B.: jaþ-þatei 1Kr 15,4 A; 1Kr 15,5 A; þatei Mat 5,20 CA; Mat 5,21 CA; Mat 5,22 CA; Mat 5,23 CA; Mat 5,27 CA; Mat 5,28 CA; Mat 5,31 CA; Mat 5,32 CA; Mat 5,33 CA; Mat 5,38 CA; Mat 5,43 CA; Mat 6,5 CA; Mat 6,16 CA; Mat 6,29 CA; Mat 6,32 CA; Mat 7,23 CA; Mat 8,11 CA; Mat 9,6 CA; Mat 9,18 CA; Mat 9,28 CA; Mat 10,34 CA; Mat 11,24 CA; Mat 26,2 C; Mat 26,72 CA C; Mat 27,3 CA; Mat 27,18 CA; Mat 27,43 CA; Mat 27,47 CA; Mat 27,63 CA; Joh 5,45 CA; Joh 6,14 CA; Joh 6,15 CA; Joh 6,22 CA2; Joh 6,24 CA; Joh 6,26 CA2; Joh 6,36 CA; Joh 6,42 CA; Joh 6,46 CA; Joh 6,61 CA; Joh 6,65 CA; Joh 6,69 CA; Joh 7,7 CA; Joh 7,12 CA; Joh 7,22 CA; Joh 7,26 CA; Joh 7,42 CA; Joh 7,52 CA; Joh 8,17 CA; Joh 8,24 CA2; Joh 8,27 CA; Joh 8,28 CA; Joh 8,33 CA; Joh 8,34 CA; Joh 8,37 CA; Joh 8,45 CA; Joh 8,48 CA; Joh 8,52 CA; Joh 8,54 CA; Joh 9,8 CA; Joh 9,9 CA3; Joh 9,17 CA; Joh 9,18 CA; Joh 9,19 CA; Joh 9,20 CA2; Joh 9,24 CA; Joh 9,29 CA; Joh 9,30 CA; Joh 9,31 CA; Joh 9,32 CA; Joh 9,35 CA; Joh 9,41 CA; Joh 10,7 CA; Joh 10,33 CA; Joh 10,36 CA; Joh 10,38 CA; Joh 10,41 CA2; Joh 11,6 CA; Joh 11,13 CA; Joh 11,20 CA; Joh 11,24 CA; Joh 11,27 CA; Joh 11,31 CA2; Joh 11,40 CA; Joh 11,42 CA2; Joh 12,9 CA; Joh 12,12 CA; Joh 12,16 CA; Joh 12,19 CA; Joh 12,34 CA2; Joh 13,19 CA; Joh 13,21 CA; Joh 13,29 CA; Joh 14,10 CA; Joh 14,11 CA; Joh 14,19 CA; Joh 14,20 CA; Joh 14,31 CA; Joh 15,5 CA; Joh 16,4 CA; Joh 16,9 CA; Joh 16,10 CA; Joh 16,11 CA; Joh 16,15 CA2; Joh 16,17 CA2; Joh 16,19 CA2; Joh 16,23 CA; Joh 16,27 CA; Joh 16,30 CA; Joh 17,8 CA2; Joh 17,21 CA; Joh 17,23 CA; Joh 17,25 CA; Joh 18,2 CA; Joh 18,6 CA; Joh 18,8 CA; Joh 18,14 CA; Joh 19,4 CA; Joh 19,10 CA; Luk 1,25 CA; Luk 1,29 CA (ganz in eckigen Klammern); Luk 1,45 CA; Luk 1,61 CA; Luk 2,11 CA; Luk 2,23 CA; Luk 2,49 CA2; Luk 3,8 CA; Luk 4,4 CA; Luk 4,10 CA; Luk 4,12 CA; Luk 4,21 CA; Luk 4,24 CA; Luk 4,25 CA; Luk 4,36 CA; Luk 4,41 CA; Luk 4,43 CA; Luk 5,24 CA; Luk 5,26 CA; Luk 5,36 CA; Luk 6,5 CA; Luk 7,4 CA; Luk 7,16 CA2; Luk 7,22 CA; Luk 7,37 CA; Luk 7,39 CA; Luk 8,20 CA; Luk 8,47 CA; Luk 8,49 CA; Luk 8,53 CA; Luk 9,7 CA; Luk 9,8 CA CA (ganz in spitzen Klammern); Luk 9,13 CA; Luk 9,19 CA; Luk 9,22 CA; Luk 10,11 CA; Luk 10,12 CA; Luk 10,24 CA; Luk 14,24 CA; Luk 14,30 CA; Luk 15,2 CA; Luk 15,7 CA; Luk 15,27 CA; Luk 17,10 CA2; Luk 17,34 CA; Luk 18,8 CA; Luk 18,29 CA; Luk 18,37 CA; Luk 19,7 CA; Luk 19,9 CA; Luk 19,22 CA; Luk 19,26 CA; Luk 19,31 CA; Luk 19,40 CA; Luk 19,42 CA; Luk 19,43 CA; Luk 19,46 CA; Luk 20,5 CA; Luk 20,19 CA; Luk 20,21 CA; Luk 20,37 CA; Mrk 1,15 CA; Mrk 1,37 CA; Mrk 1,40 CA; Mrk 2,1 CA; Mrk 2,8 CA; Mrk 2,10 CA; Mrk 2,12 CA; Mrk 2,16 CA; Mrk 3,11 CA; Mrk 3,21 CA; Mrk 3,22 CA2; Mrk 3,28 CA; Mrk 5,23 CA; Mrk 5,28 CA; Mrk 5,29 CA; Mrk 5,35 CA; Mrk 6,4 CA; Mrk 6,14 CA; Mrk 6,15 CA2; Mrk 6,18 CA; Mrk 6,23 CA; Mrk 7,6 CA; Mrk 7,20 CA; Mrk 8,24 CA; Mrk 8,31 CA; Mrk 9,1 CA; Mrk 9,11 CA; Mrk 9,13 CA; Mrk 9,25 CA; Mrk 9,26 CA; Mrk 9,31 CA; Mrk 10,33 CA; Mrk 10,42 CA; Mrk 10,47 CA; Mrk 11,3 CA; Mrk 11,17 CA; Mrk 11,24 CA; Mrk 11,32 CA; Mrk 12,6 CA; Mrk 12,7 CA; Mrk 12,12 CA; Mrk 12,14 CA; Mrk 12,19 CA; Mrk 12,26 CA; Mrk 12,28 CA; Mrk 12,29 CA; Mrk 12,32 CA; Mrk 12,34 CA; Mrk 12,35 CA; Mrk 13,28 CA; Mrk 13,29 CA; Mrk 14,14 CA; Mrk 14,58 CA2; Mrk 14,69 CA; Mrk 14,71 CA; Mrk 14,72 CA; Mrk 15,10 CA; Mrk 15,39 CA; Mrk 16,11 CA; Mrk 16,19 CAS; Rom 7,1 A; Rom 7,14 A; Rom 7,16 A; Rom 7,18 A; Rom 8,36 A; Rom 8,38 A; Rom 9,2 A; Rom 9,12 A; Rom 9,30 A; Rom 10,2 A; Rom 10,5 A; Rom 10,9 A; Rom 13,11 A; Rom 14,11 CC; Rom 14,14 CC; 1Kr 1,15 A; 1Kr 5,6 A; 1Kr 7,16 A; 1Kr 9,9 A; 1Kr 9,24 A; 1Kr 10,1 A; 1Kr 10,19 A2; 1Kr 11,3 A; 1Kr 11,23 A2; 1Kr 12,15 A; 1Kr 14,21 A; 1Kr 14,23 A; 1Kr 14,25 A; 1Kr 15,4 A; 1Kr 15,12 A2; 1Kr 15,15 A; 1Kr 15,27 A; 1Kr 15,58 A B; 1Kr 16,12 B; 1Kr 16,15 B; 2Kr 1,7 B; 2Kr 1,12 A B; 2Kr 1,24 A B; 2Kr 2,3 A B; 2Kr 3,3 A B; 2Kr 3,5 A B; 2Kr 4,14 B; 2Kr 5,1 B; 2Kr 5,6 A B; 2Kr 5,15 A B; 2Kr 6,16 A B; 2Kr 7,3 A B; 2Kr 7,8 A B; 2Kr 8,2 A B; 2Kr 8,9 A B; 2Kr 10,11 B; 2Kr 11,21 B; 2Kr 11,31 B; 2Kr 12,4 A B; 2Kr 12,13 A B; 2Kr 13,2 A B; 2Kr 13,5 A B; 2Kr 13,6 A B; Eph 2,11 A B; Eph 4,9 A; Eph 5,5 B; Eph 6,9 A B; Gal 1,23 A B; Gal 2,7 A B; Gal 2,14 B; Gal 2,16 B; Gal 4,6 A; Gal 4,13 A; Gal 4,15 A; Gal 4,22 A B; Gal 5,2 B; Gal 5,3 B; Gal 5,10 B (teilweise kursiv); Gal 5,21 A B; Php 1,25 B; Php 1,27 B; Php 2,22 B; Php 3,12 A B; Php 4,11 B; Php 4,15 B; Php 4,17 B; Kol 3,24 B; Kol 4,1 B; 1Th 3,3 B; 1Th 3,4 B; 1Th 3,6 B; 1Th 4,14 B; 1Th 4,15 B; 1Th 5,2 B; 2Th 3,9 A B; 1Tm 1,8 A B; 1Tm 1,9 A B; 1Tm 1,15 A B; 1Tm 4,1 A B; 1Tm 6,7 A B; 2Tm 1,5 A B; 2Tm 1,15 A B; 2Tm 2,23 A B; 2Tm 3,15 A B; Sk 1,11 Enb; Sk 2,17 Enb; Sk 3,20 Enb; Sk 4,13 Enb; Sk 5,2 Enb; Sk 6,9 E (= Joh 5,35); Sk 7,27 E (= Joh 6,12); Sk 8,27 E (teilweise kursiv) (= Joh 7,52); Sk 8,27 E (Bennett bestätigt Konjektur Streitbergs) (= Joh 7,52); vgl. Streitberg unter þatei (þizei, þammei); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 353ff., Krause, Handbuch des Gotischen 183,1; Son.: relat. Konj.
þatist, þat-ist, got.: Vw.: s. sa, wisan (1)
þatuh, þat-uh, got., Dem.-Pron. (N.): Vw.: s. sah, sa, uh
þaþrō 11, þa-þrō, got., Adv.: nhd. daher, von da, darauf, hinfort, für die Zukunft; ne. from the place, from this place, from here, hence, after this time, thereafter, afterwards, then, after that; ÜG.: gr. ἐντεῦθεν, ἔπειτα, λοιπόν; ÜE.: lat. deinde, hinc, in reliquo; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: germ. *þaþrō, Adv., daher; vgl. idg. *to- (1), *tā-, *ti̯o-, Pron., der, die, Pokorny 1086, Lehmann Th18; B.: þaþro Joh 7,3 CA; Joh 14,31 CA; Joh 18,36 CA; Luk 4,9 CA; Luk 4,29 CA; Gal 1,21 B; Gal 2,1 B; 1Th 4,17 B; 2Tm 4,8 B; Sk 6,28 Enb; SkB 7,18 Enb (bei Streitberg fehlt Lesung Bennetts); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 192B1, Krause, Handbuch des Gotischen 195; Son.: Adv. des Ortes und der Zeit
þaþrōei 1, þa-þrō-ei, got., Adv.: nhd. von wannen, woher, von wo; ne. from the place that, from which place; ÜG.: gr. ἐξ οὗ; ÜE.: lat. unde; Q.: Bi (340-380); E.: s. þaþrō, ei; B.: þaþroei Php 3,20 A B; Son.: relat. Adv.
þaþrōh 24, þa-þrō-h, got., Adv.: nhd. von da, daher, darauf, darnach; ne. from there, after that; ÜG.: gr. εἶτα, εἶτα (=þaþrōh þan), ἐκεῖθεν, ἔπειτα, ἔπειτα (=þaþrōh þan), καί, καὶ πάλιν, οὖν, απὸ τότε; ÜE.: lat. deinde, hinc, inde; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þaþrō, -uh; B.: þaþroh Joh 11,7 CA; Joh 18,7 CA; Luk 4,9 CA; Luk 8,12 CA; Luk 9,4 CA; Luk 16,7 CA; Luk 16,16 CA; Mrk 4,17 CA; Mrk 4,28 CA2; Mrk 7,5 CA; Mrk 8,25 CA; 1Kr 15,6 A; 1Kr 15,7 A; 2Kr 8,5 B; Gal 2,1 A; 1Tm 2,13 A B; 2Tm 4,8 A; Sk 3,7 E (nach Bennett, =Joh 3,25?); þaþroþ-þan 1Kr 7,5 A; 1Kr 15,7 A; 1Kr 15,23 A; 1Kr 15,24 A; 2Kr 8,5 A; Son.: Adv. des Ortes und der Zeit
þau 86, got., Adv.: nhd. als, oder, doch, wohl, etwa, wie; ne. than, compared to, perchance, perhaps, but, instead; ÜG.: gr. ἄν, ἄρα, ἤ, ἤπερ, οὐ μή (= ni þan); ÜE.: lat. an, etiamsi, quam; Q.: Bi (340-380), Sk; E: germ. *þau, *þauh, Adv., doch; idg. *tou, Adv., doch, Kluge s. u. doch, Lehmann Th19; B.: ga-þau-laubidedeiþ Joh 5,46 CA; þau Mat 5,20 CA2; Mat 6,15 CA; Mat 9,5 CA; Mat 11,3 CA; Mat 11,21 CA (teilweise kursiv); Mat 11,22 CA (ganz kursiv); Mat 11,24 CA; Mat 27,17 CA; Joh 7,17 CA; Joh 7,41 CA; Joh 8,19 CA; Joh 8,42 CA; Joh 9,2 CA; Joh 9,41 CA; Joh 11,21 CA; Joh 12,43 CA; Joh 18,30 CA; Joh 18,34 CA; Luk 5,23 CA; Luk 6,9 CA2; Luk 7,19 CA; Luk 7,20 CA; Luk 7,39 CA; Luk 9,13 CA; Luk 9,46 CA; Luk 10,12 CA; Luk 10,13 CA; Luk 10,14 CA; Luk 15,7 CA; Luk 16,17 CA; Luk 17,6 CA; Luk 18,14 CA; Luk 18,25 CA; Luk 20,4 CA; Luk 20,22 CA; Mrk 2,9 CA; Mrk 6,11 CA; Mrk 6,56 CA; Mrk 9,43 CA; Mrk 9,45 CA; Mrk 9,47 CA; Mrk 10,25 CA; Mrk 11,26 CA; Mrk 11,30 CA; Mrk 12,14 CA; Mrk 14,5 CA; Rom 7,1 A; Rom 8,35 A6; Rom 9,21 A; Rom 9,29 A2; Rom 12,3 CC; Rom 13,11 A; 1Kr 7,5 A; 1Kr 7,9 A; 1Kr 9,6 A; 1Kr 10,22 A; 1Kr 11,22 A; 1Kr 11,31 A; 1Kr 15,6 A; 1Kr 15,14 A; 1Kr 15,29 A; 1Kr 15,30 A; 2Kr 11,16 B; 2Kr 13,5 A; Eph 3,20 A B; Gal 3,2 A; Gal 3,5 A; Gal 4,27 B; 1Tm 1,4 A B; 2Tm 3,4 A B; Sk 1,17 Enb; þauh Joh 11,25 CA; Joh 11,32 CA; Mrk 10,15 CA; Mrk 13,20 CA; Mrk 16,18 CAS; 2Kr 13,5 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 202,1f., Krause, Handbuch des Gotischen 202,1b, Krause, Handbuch des Gotischen 197,1, Krause, Handbuch des Gotischen 197,1; Son.: Im zweiten Glied einer Doppelfrage steht in selbständigen disjunktiven Fragen im ersten Glied -u, im zweiten Glied þau, hinter dem -u, -uh fast immer wiederholt wird; in unvollständigen, sich an das Interrogativum eines vorhergehenden vollständigen Fragesatzes anschließenden disjunktiven Fragen findet sich im ersten Glied keine Charakterisierung, im zweiten meist þau. þauh ist aus þau und -uh gebildet; Adv. nach Komp., im zweiten Glied einer Doppelfrage, in der Frage, den Nachsatz eines Bedingungssatzes einleitend
*þauh, *þau-h, got., Konj.: nhd. oder, doch; ne. or, but, even though; Vw.: s. swe-; Hw.: s. þau; E.: germ. *þau, *þauh, Adv., doch; s. idg. *tou, Adv., doch, Kluge22 148; Son.: vgl. Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 111
þauhjabai 3, þau-h-ja-ba-i, got., Konj.: nhd. wenn auch; ne. even though, even if, although; ÜG.: gr. εἰ καί, κἄν; ÜE.: lat. sed et si; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: s. þauh, jabai; B.: þauhjabai 1Kr 7,21 A; 2Kr 4,16 B; Sk 4,21 Enb; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 202,2b
*þaúr, got., st. M. (a): nhd. Riese (M.); ne. giant (M.); Hw.: s. *þauris; Q.: PN, Thurwarus, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 111; E.: germ. *þurisa-, *þurisaz, *þursa-, *þursaz, st. M. (a), Thurse, Riese (M.), þ-Rune; vgl. idg. *tu̯er- (1), *tur-, V., drehen, quirlen, wirbeln, bewegen, Pokorny 1100
þaúrban* 20=19, þaúrb-an*, got., Prät.-Präs. (3): nhd. nötig haben, bedürfen, Mangel leiden; ne. need to, need (V.), have need, have to, must (V.); ÜG.: gr. ἀνάγκην ἔχειν, χρείαν ἔχειν, χρήζειν; ÜE.: lat. desiderare, egere, indigere, necesse esse, necessitatem habere, opus esse; Q.: Bi (340-380); E.: Etymologie unsicher, ? germ. *þerban, *þerfan, *þurban, *þurfan, *þarban, *þarfan, Prät.-Präs., dürfen, bedürfen, entbehren; s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077, Lehmann Th20; B.: þarf Luk 14,18 CA; 1Kr 12,21 A2; þarft Joh 16,30 CA; þaurbandin Eph 4,28 A B; þaurbeima Joh 13,29 CA; þaurbeiþ 1Th 4,12 B; þaurbum Mat 26,65 C; Mrk 14,63 CA; 2Kr 3,1 A B (teilweise kursiv); 1Th 4,9 B; 1Th 5,1 B; þaurbun Mat 9,12 CA; Luk 5,31 CA; Luk 15,7 CA; Mrk 2,17 CA; þaurbuþ Mat 6,8 CA; Mat 6,32 CA; þaurfta Mrk 2,25 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 220,5, Krause, Handbuch des Gotischen 62,1a, 106,4, 247, 248, 255
*þaúrbs, *þaúrb-s, got., Adj. (a): nhd. enthaltsam; ne. abstinent; Vw.: s. ga-; E.: germ. *þurba-, *þurbaz, Adj., bedürftig; s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077
þaúrfts* (1) 3, þaúrf-t-s*, got., Adj. (a): nhd. nötig, nützlich, notwendig; ne. needed, necessary, requisite (Adj.), useful; ÜG.: gr. ἀναγκαῖος, ὠφέλιμος; ÜE.: lat. necessarius, utilis; Vw.: s. naudi- (1); Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. ὠφέλιμος; E.: Etymologie unsicher, germ. *þurfta-, *þurftaz, Adj., nötig, bedürftig; vgl. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077; B.: Nom. Pl. þaurftai 1Kr 12,22 A; Nom. Pl. F. þaurftos 2Tm 3,16 A B; Komp. sw. Nom. N. þaurftozo Php 1,24 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 154,2; Son.: Ursprünglich Part. Prät. zu þaurban.
þaúrfts (2) 6, þaúrf-t-s, got., st. F. (i): nhd. Bedürfnis, Notdurft, Not; ne. need (N.), necessity, requisiteness; ÜG.: gr. ἀνάγκη, ἀνήκειν (= du þaurftai fairrinnan), χρεία, χρείαν ἔχειν (=þaurfts wisan), ὠφελεῖσθαι (=þaurfte gataujan sis); ÜE.: lat. necessarius esse (=þaurfts wisan), necessitas, pertinere (= du þaurftai fairinnan), proficere (=þaurfte gataujan sis); Vw.: s. naudi- (2); Q.: Bi (340-380), Sk; I.: ? Lbd. gr. ἀνάγκη; E.: Etymologie unsicher, germ. *þurfti-, *þurftiz, st. F. (i), Bedürfnis, Bedarf; vgl. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077; B.: Nom. Sg. þaurfts Luk 19,34 CA; þaurftai Eph 5,4 B; Gen. Sg. þaurftais 1Kr 7,26 A; Php 2,25 B; Sk 7,13 Enb; þaurfte Luk 9,25 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 131,2
*þaúris, *þaúr-i-s, *þōris, *þuris, got., st. M. (a): nhd. Riese (M.); ne. giant (M.); Q.: PN, Thorismōd, Turismōd, Thurisarius, Thurismund, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 111; E.: germ. *þurisa-, *þurisaz, *þursa-, *þursaz, st. M. (a), Thurse, Riese (M.), þ-Rune; vgl. idg. *tu̯er- (1), *tur-, V., drehen, quirlen, bewegen, Pokorny 1100
þaúrneins* 2, þaúr-n-ein-s*, got., Adj. (a): nhd. von Dornen, dornen; ne. thorny, made of thorn; ÜG.: gr. ἀκάνθινος; ÜE.: lat. spineus; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. ἀκάνθινος; E.: s. þaurnus; B.: Akk. Sg. F. þaurneina Mrk 15,17 CA; Akk. Sg. M. þaurneinan Joh 19,5 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 154,2
*þaúrnja, *þaúr-n-j-a, got., sw. M. (n)?: nhd. Dornbusch; ne. thornbush; Q.: Gamillscheg II, 288; E.: s. þaurnus
þaúrnus* 9, þaúr-n-u-s*, got., st. M. (u): nhd. Dorn; ne. thorn-plant; ÜG.: gr. ἄκανθα; ÜE.: lat. spina; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þurna-, *þurnaz, st. M. (a), Dorn; vgl. idg. *ter- (3), *terə-, *terh₁-, V., reiben, bohren, drehen, Pokorny 1071, Lehmann Th21; B.: Gen. Pl. þaurniwe Luk 8,7 CA; Nom. Pl. þaurnjus Luk 8,7 CA; Mrk 4,7 CA; Dat. Pl. þaurnum Mat 7,16 CA; Joh 19,2 CA; Luk 6,44 CA; Akk. Pl. þaurnuns Luk 8,14 CA; Mrk 4,7 CA; Mrk 4,18 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 134,1
þaúrp* 1, þaúr-p*, got., st. N. (a): nhd. bebautes Land, Acker, Feld; ne. farmland, agricultural tract, land (N.), lived-on property; ÜG.: gr. ἀγρός; ÜE.: lat. ager; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þurpa-, *þurpam, st. N. (a), Dorf, Schar (F.) (1)?; vgl. idg. *tu̯er- (1), *tur-, V., drehen, wirbeln, quirlen, bewegen, Pokorny 1100, Lehmann Th22; B.: Akk. Sg. þaurp Neh 5,16 D; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 119,2
*þaúrpan, *þaúr-p-an, got., sw. V. (3): nhd. vergleichen; ne. compare; Vw.: s. ga-; E.: s. þaurp
*þaúrsiþs, *þaúrs-iþ-s, got., Adj. (a) = Part. Prät.: nhd. durstig; ne. thirsty; Vw.: s. af-; E.: s. thaursjan
þaúrsjan* 4, þaúrs-jan*, got., sw. V. (1): nhd. dürsten; ne. make to thirst, be thirsty; ÜG.: gr. διψᾶν; ÜE.: lat. sitire; Vw.: s. af-; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þurzjan, sw. V., dürsten; s. idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078, Lehmann Th23; B.: þaurseiþ Joh 6,35 CA; þaursidai 1Kr 4,11 A; þaursjai Joh 7,37 CA; Rom 12,20 A CC; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 239,1b; Son.: Joh 6,35, Joh 7,37, Rom 12,12 unpersönlich konstruiert (þaurseiþ mik) und 1Kr 4,11 persönlich konstruiert (þaursidai); unpersönlich bzw. persönlich
*þaursnan?, *þaurs-n-an?, got., sw. V. (4): nhd. verdorren, vertrocknen; ne. become dry, dry up; Vw.: s. ga-; E.: germ. *þurznōn, sw. V., trocknen; s. idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 246,1
þaúrstei* 1, þaúrs-t-ei*, got., sw. F. (n): nhd. Durst; ne. thirst (N.); ÜG.: gr. δίψος; ÜE.: lat. sitis; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þurstī-, *þurstīn, sw. F. (n), Durst, Lehmann Th24; s. idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078; B.: Dat. Sg. þaurstein 2Kr 11,27 B
*þaúrsts, *þaúrs-t-s, got., Adj. (a) = Part. Prät.: nhd. durstig; ne. thirsty; Hw.: s. þaurstei; Q.: Regan 131, Schubert 47; E.: germ. *þursti-, *þurstiz, Adj., durstig; s. idg. *tr̥sto-, Adj., getrocknet, trocken, heiser, Pokorny 1078; vgl. idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078; Son.: erstarrtes athem. Part. Prät.
þaúrsus 3, þaúrs-u-s, got., Adj. (u): nhd. dürr, vertrocknet; ne. dry (Adj.), parched, withered, dried up; ÜG.: gr. ἐξηραμμένος, ξηρός; ÜE.: lat. aridus; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þurzu-, *þurzuz, Adj., dürr, trocken; s. idg. *tr̥sto-, Adj., getrocknet, trocken, heiser, Pokorny 1078; idg. *ters-, V., Sb., trocknen, verdorren, dürsten, Durst, Pokorny 1078, Lehmann Th25; B.: þaursja Luk 6,8 CA; þaursjana Mrk 11,20 CA; Nom. Sg. þaursus Luk 6,6 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 184, Krause, Handbuch des Gotischen 161
þē 1, got., Adv.: nhd. desto, um so; ne. by that much the, do much the, any the; Vw.: s. bi-, du-, jaþ-; Hw.: s. sa; Q.: Sk (400); E.: s. sa, Lehmann Th 26; B.: þe Sk 4,22 Enb; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 57 Anm. 1, 167 Anm. 1, 256 Anm. 3, Krause, Handbuch des Gotischen 179, 180; Son.: Nur in ni þē haldis, nicht um so mehr, keineswegs, einmal belegt; ja þe 2Kr 8,23 B für jaþþe in A, þe 1Kr 16,6 B für þei 1Kr 16,6 A; Sg. N. Instrumental des Demonstrativpronomens sa = Adv.
þēei 3, þē-ei, got., Partikel: nhd. darum dass, deshalb dass, als ob, als wenn; ne. from the motive that, for the reason that; ÜG.: gr. οὐχ ἵνα (= ni þēei), οὐχ ὅτι (= ni þēei); ÜE.: lat. quia, quicumque; Q.: Bi (340-380); E.: s. þē, ei, Lehmann Th27; B.: þeei Joh 6,38 CA; Joh 12,6 CA; 2Kr 2,4 A B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 184 Anm. 1, 202,2c; Son.: Nur in Verbindung mit ni verwendet; Relat. Partikel
þei 29, got., Partikel, Konj.: nhd. was auch immer, dass, damit; ne. such as that, this that, such that; ÜG.: gr. ἐάν, ἵνα, ὅτι; ÜE.: lat. quia, quicumque; Q.: Bi (340-380); E.: s. sa, Lehmann Th28; B.: þe 1Kr 6,16 B; þei Mat 6,26 CA; Mat 9,15 CA; Joh 6,7 CA; Joh 6,12 CA; Joh 7,35 CA; Joh 11,22 CA; Joh 13,34 CA; Joh 13,35 CA; Joh 13,38 CA; Joh 15,7 CA; Joh 15,16 CA; Joh 16,20 CA; Joh 16,23 CA; Joh 16,26 CA; Joh 16,33 CA; Luk 4,6 CA; Mrk 6,10 CA; Mrk 6,22 CA; Mrk 6,23 CA; Mrk 9,18 CA; Mrk 11,23 CA; Mrk 11,24 CA; Mrk 14,9 CA; Rom 10,9 A; 1Kr 4,9 A; 1Kr 11,2 A; 1Kr 15,50 A B; 1Kr 16,6 A (=þe B); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 345, Krause, Handbuch des Gotischen 183 Anm. 2, Krause, Handbuch des Gotischen 202,2c; Son.: Als Relativpartikel häufig hinter neutralem Indefinitpronomen; Relat. Partikel
þeihan 7, þei-h-an, got., st. V. (1): nhd. gedeihen, Fortschritte machen; ne. make progress, wax (V.), gain (V.) (2), thrive, succeed, cooperate; ÜG.: gr. (προκοπή), προκόπτειν, συμβιβάζεσθαι; ÜE.: lat. (construere), (profectus), proficere; Vw.: s. ga-, ufar-; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: Etymologie unklar, germ. *þenhan, st. V., *þi-, V., gedeihen; idg. *tenk-, V., ziehen, gerinnen, fest werden, Pokorny 1068; s. idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065, Lehmann Th29; B.: 3. Pers. Sg. Prät. þaih Luk 2,52 CA; þeihais 1Tm 4,15 B; þeihan Sk 2,17 Enb; 3. Pers. Pl. Präs. þeihand 2Tm 3,9 A B; 2Tm 3,13 A B; þeihandei Sk 4,10 Enb (teilweise kursiv); SkB 4,10 Enb (Bennett bestätigt Konjektur Streitbergs); þeihando Kol 2,19 B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 203, Krause, Handbuch des Gotischen 35,1a,5, 57, 92,4, 222,2, 223,3
þeihs* 2, þeih-s*, got., st. N. (a): nhd. Zeit; ne. time (N.), occasion; ÜG.: gr. καιρός, χρόνος; ÜE.: lat. tempus; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. καιρός, χρόνος; E.: Etymologie schwierig, s. germ. *þengaz, *þingaz, Sb., Versammlung, Zeit, Ding, Lehmann Th30; B.: Akk. Sg. þeihs Rom 13,11 A; Akk. Pl. þeihsa 1Th 5,1 B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 54,2, Krause, Handbuch des Gotischen 121,1b
þeihwō* 2, þei-h-w-ō*, got., sw. F. (n): nhd. Donner; ne. thunder (N.); ÜG.: gr. βροντή; ÜE.: lat. tonitrus; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þenhwō-, *þenhwōn, sw. F. (n), Donner; vgl. idg. *tenk-, V., ziehen, gerinnen, fest werden, Pokorny 1068?; idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065, Lehmann Th31; B.: Akk. Sg. þeiƕon Joh 12,29 CA; Gen. Sg. þeiƕons Mrk 3,17 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 54,2, Krause, Handbuch des Gotischen 100 Anm. 2, 139,1
þeins 231=230, þein-s, got., Poss.-Pron.: nhd. dein; ne. thy, thine, your, of you; ÜG.: gr. ἴδιος, σός, ὁ σοῦ; ÜE.: lat. tuus; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þīna-, *þīnaz, Poss.-Pron., dein; idg. *tu̯einos?, Kluge s. u. dein; s. idg. *tū̆, *túh₂, Pron., du, Pokorny 1097, Lehmann Th32; B.: þein Mat 5,23 CA; Mat 5,29 CA2; Mat 5,30 CA; Mat 6,9 CA; Mat 6,17 CA; Mat 6,22 CA2; Mat 6,23 CA2; Luk 4,7 CA; Luk 6,30 CA; Luk 8,30 CA; Luk 15,30 CA; Luk 15,31 CA; Mrk 2,11 CA; Mrk 5,9 CA; Mrk 9,47 CA; 1Kr 15,55 A B; 2Tm 4,5 A B; Phm 14 A A (teilweise in eckigen Klammern); þeina Mat 5,24 CA2; Mat 5,30 CA; Mat 5,39 CA; Mat 5,40 CA; Mat 6,3 CA2; Mat 6,4 CA; Mat 6,6 CA; Mat 6,17 CA; Mat 9,18 CA; Mat 9,22 CA; Mat 26,73 CA C; Joh 7,3 CA; Joh 8,13 CA; Joh 13,38 CA; Joh 17,10 CA2; Joh 18,35 CA; Luk 1,13 CA2; Luk 1,36 CA; Luk 2,30 CA; Luk 2,35 CA; Luk 6,10 CA; Luk 7,50 CA; Luk 8,20 CA; Luk 8,48 CA; Luk 8,49 CA; Luk 15,29 CA; Luk 17,19 CA; Luk 18,42 CA; Luk 19,44 CA; Mrk 3,5 CA; Mrk 3,32 CA; Mrk 5,34 CA; Mrk 5,35 CA; Mrk 7,10 CA; Mrk 9,43 CA; Mrk 10,19 CA; Mrk 10,52 CA; Mrk 14,70 CA; 1Kr 7,16 A; þeinai Mat 6,6 CA; Mat 9,14 CA; Joh 7,3 CA (ganz in spitzen Klammern); Joh 17,6 CA; Joh 17,9 CA; Luk 2,32 CA; Luk 4,23 CA; Luk 5,14 CA; Luk 5,33 CA; Luk 8,20 CA; Luk 10,27 CA3; Luk 19,43 CA; Mrk 1,44 CA; Mrk 2,18 CA; Mrk 2,24 CA; Mrk 3,32 CA; Mrk 7,5 CA; Mrk 7,29 CA; Mrk 10,37 CA2; Mrk 12,30 CA3; 1Tm 4,12 B (teilweise kursiv); 2Tm 1,5 A2; Phm 21 A; þeinaim Luk 19,39 CA; Luk 19,42 CA; Mrk 5,19 CA; Mrk 9,18 CA; þeinaize Mat 5,29 CA; Mat 5,30 CA; Luk 15,19 CA; Luk 20,43 CA; Mrk 12,36 CA; 2Tm 1,4 A; þeinaizo 1Tm 5,23 A B; þeinaizos Luk 1,44 CA; Luk 19,44 CA; þeinamma Mat 5,24 CA; Mat 5,25 CA; Mat 5,36 CA; Mat 6,6 CA; Mat 6,18 CA; Mat 7,22 CA3; Joh 17,11 CA; Joh 17,12 CA; Luk 1,38 CA; Luk 1,61 CA; Luk 2,29 CA; Luk 5,5 CA; Luk 6,41 CA; Luk 6,42 CA4; Luk 7,27 CA; Luk 8,39 CA; Luk 9,49 CA; Luk 10,17 CA; Luk 10,21 CA; Luk 10,27 CA; Luk 15,18 CA; Luk 15,21 CA; Luk 19,5 CA; Luk 19,22 CA; Luk 19,42 CA2; Mrk 2,11 CA; Mrk 5,19 CA; Mrk 5,34 CA; Mrk 9,38 CA; Mrk 10,37 CA; Mrk 12,30 CA; Rom 10,6 A; Rom 10,8 A2; Rom 10,9 A2; Rom 14,10 CC; Rom 14,15 CC; Rom 15,9 CC; 1Kr 8,11 A; þeinana Mat 5,43 CA2; Mat 9,6 CA2; Mat 11,10 CA; Joh 17,1 CA; Luk 2,29 CA; Luk 4,8 CA; Luk 4,11 CA; Luk 4,12 CA; Luk 5,24 CA; Luk 7,27 CA; Luk 7,44 CA; Luk 9,41 CA; Luk 10,27 CA2; Luk 18,20 CA; Mrk 1,2 CA; Mrk 7,10 CA; Mrk 10,19 CA; Mrk 12,30 CA; Mrk 12,31 CA; Rom 12,20 A CC; Rom 13,9 A; Rom 14,10 CC; Gal 5,14 B; þeinans Mat 5,33 CA; Luk 9,40 CA; Luk 14,12 CA3; Luk 20,43 CA; Mrk 12,36 CA; þeinata Joh 12,28 CA; Joh 17,6 CA2; Joh 17,14 CA; Joh 17,17 CA; Joh 17,26 CA; Luk 5,24 CA; Mrk 2,9 CA; þeinis Luk 1,42 CA; Luk 6,41 CA; Luk 6,42 CA; Luk 16,2 CA; Mrk 6,18 CA; 1Tm 5,23 A B; þeinos Mat 9,2 CA; Luk 5,20 CA; Luk 7,48 CA; Mrk 2,5 CA; Mrk 2,9 CA; Mrk 3,32 CA; þeins Mat 5,23 CA; Mat 6,4 CA; Mat 6,6 CA; Mat 6,10 CA2; Mat 6,18 CA; Joh 8,19 CA; Joh 11,23 CA; Joh 12,15 CA; Joh 17,1 CA; Luk 2,48 CA; Luk 15,19 CA; Luk 15,21 CA; Luk 15,27 CA2; Luk 15,30 CA; Luk 15,32 CA; Luk 17,3 CA; Luk 19,16 CA; Luk 19,18 CA; Luk 19,20 CA; Mrk 9,45 CA; Rom 14,15 CC; 1Kr 15,55 A B (teilweise kursiv); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 165, 279, Krause, Handbuch des Gotischen 154,3, 178; Son.: Geht dem Substantiv der Artikel voraus, so folgt das Pronomen dem Substantiv stets nach.
*þeuhbrōks?, *þeu-h-brōk-s?, got., Sb.: Vw.: s. *þiuhbrōks
þēwis* 2, þēw-i-s*, got., st. N. (a): nhd. Dienerschaft, Knechte; ne. servitors, bondsmen, thralls, slaves; ÜG.: gr. δοῦλοι; ÜE.: lat. servi; Q.: Bi (340-380); E.: s. germ. *þewanōn, sw. V., dienen; vgl. idg. *tekᵘ̯-, V., laufen, fließen, Pokorny 1059, Lehmann Th33; B.: Vok. Pl. þewisa Kol 3,22 B; Dat. Pl. þewisam Kol 4,1 B; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 108,5; Son.: Pl. þewisa; ? erstarrtes Part. Prät. Akt. mit hochstufigem Suffix und präsentischer Bedeutung.
*þiljō, *þil-j-ō, got., sw. F. (n): nhd. Diele, Planke, Brett; ne. floorboard, plank (N.), board (N.); Q.: frz. tillac, span. tilla, port. tilha, Verdeck, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 111; E.: germ. *þeljō-, *þeljōn, *þiljō-, *þiljōn, sw. F. (n), Brett, Boden, Gestell; idg. *tel- (2), *telə-, *telu-, Adj., Sb., flach, Boden, Brett, Pokorny 1061
*þinsan, *þin-s-an, got., st. V. (3,1): nhd. ziehen; ne. pull (V.); Vw.: s. at-; E.: germ. *þensan, st. V., ziehen; idg. *tens-, V., ziehen, spannen, dehnen, Pokorny 1068; s. idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, ziehen, spannen, Pokorny 1065; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 226,1
*þiqjan?, *þiq-jan?, got., sw. V. (1): nhd. dick werden; ne. become fat; Q.: it. attecchire, afrz. tehir, wachsen (V.) (1), Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 112; E.: s. germ. *þeku-, *þekuz, *þekwju-, *þekwjuz, Adj., dick; idg. *tegu-?, Adj., dick, Pokorny 1057
þishun 6=5, þi-s-hun, got., Adv.: nhd. meist, vorzüglich, besonders; ne. in particular, particularly, specifically, especially, above all; ÜG.: gr. μάλιστα; ÜE.: lat. maxime; Q.: Bi (340-380); E.: s. sa (Gen. des Pronominalstammes þa-), -hun, Lehmann Th35; B.: þishun Gal 6,10 A B; 1Tm 4,10 B; 1Tm 5,8 A B; 2Tm 4,13 A; Tit 1,10 A B (teilweise kursiv)
þisƕaduh 5, þi-s-ƕad-uh, got., Adv.: nhd. wohin auch immer, wohin nur immer; ne. whithersoever, wherever to, to whichever place; ÜG.: gr. ὅπου ἐάν, οὑ ἐάν; ÜE.: lat. quocumque; Q.: Bi (340-380); E.: s. sa, ƕaþ, -uh, Lehmann Th36; B.: þisƕaduh Mat 8,19 CA; Luk 9,57 CA; Mrk 6,10 CA; Mrk 6,56 CA; 1Kr 16,6 A B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 190 Anm.; Son.: Stets folgt þadei oder þei.
þisƕah, þi-s-ƕah, got., Indef.-Pron.: Vw.: s. þisƕazuh; Son.: Indef.-Pron. (Nom. Akk. Sg. N. zu þisƕazuh)
þisƕaruh 2, þi-s-ƕar-uh, got., Adv.: nhd. wo auch immer, wo nur immer; ne. wherever, in whichever place; ÜG.: gr. ὅπου ἐάν (=þisƕaruh þei); ÜE.: lat. ubicumque; Q.: Bi (340-380); E.: s. sa, ƕar, -uh, Lehmann Th38; B.: þisƕaruh Mrk 9,18 CA; Mrk 14,9 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 190 Anm.; Son.: Stets folgt þei.
þisƕazuh 20, þi-s-ƕaz-uh, got., Indef.-Pron.: nhd. wer auch immer, wer nur immer; ne. whoever, whosoever, whomever; ÜG.: gr. ὅς (=þisƕazuh saei), ὅς (=þisƕazuh ei), ὅς (=þisƕazuh þei), ὅς ἐάν; ÜE.: lat. qui, quicumque, quisquis; Q.: Bi (340-380); E.: s. sa, ƕazuh, Lehmann Th37, Th39; B.: Nom. Akk. Sg. N. þisƕah Joh 11,22 CA; Joh 16,23 CA; Mrk 6,23 CA; Mrk 7,11 CA; Mrk 11,23 CA; Mrk 11,24 CA; Gal 5,17 A B; Php 4,8 B6; Kol 3,17 B; Kol 3,23 B; þisƕammeh Luk 4,6 CA; Mrk 4,25 CA; þisƕanoh Mat 10,33 CA; þisƕazuh Mrk 11,23 CA; þishwizuh Mrk 6,22 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 190,2; Son.: Stets folgt ei, þei oder saei; þisƕah ist Zusammensetzung aus dem Gen. des Pronominalstammes þa- und Neutrum von ƕazuh; stets folgt þadei oder þei.
þiubi* 1, þiub-i*, got., st. N. (ja): nhd. Diebstahl; ne. theft, thievery, stealing (N.); ÜG.: gr. κλοπή; ÜE.: lat. furtum; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þeubjō, *þeufjō, st. F. (ō), Diebstahl; s. idg. *teup-?, V., sich kauern, sich hocken, sich verstecken, Pokorny 1085; B.: Nom. Pl. þiubja Mrk 7,22 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 125,2
*þiubjis?, *þiub-j-i-s?, got., Adj. (ja): nhd. diebisch, heimlich; ne. secret, clandestine; Hw.: s. þiubjō; E.: s. germ. *þeubjō, *þeufjō, st. F. (ō), Diebstahl; idg. *teup-?, V., sich kauern, sich hocken, sich verstecken, Pokorny 1085
þiubjō* 2, þiub-j-ō*, got., Adv.: nhd. verstohlen, heimlich; ne. stealthily, secretly, clandestinely, in secret; ÜG.: gr. ἐν κρυπτῷ, λάθρα; ÜE.: lat. occulte (CB Joh 11,28), in occulto; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. ἐν κρυπτῷ, λάθρα; E.: s. þiubjis; B.: þiubjo Joh 11,28 CA; Joh 18,20 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 191A2, Krause, Handbuch des Gotischen 193,2
þiubs, þiub-s, got., st. M. (a): Vw.: s. þiufs*
þiuda 54, þiu-d-a, got., st. F. (ō): nhd. Volk, Heiden; ne. people, ethnic group, nation, gentiles, heathens; ÜG.: gr. ἐθνάρχης (= fauramaþleis þiudōs), ἐθνικοί, ἔθνος, Ἑλληνες, (τελώνης); ÜE.: lat. ethnici, gens, gentiles, Graeci, (publicanus); Vw.: s. Gut-, un-; Q.: Bi (340-380), PN, Theodagunda, Theudegisl; I.: Lbd. gr. ἐθνικοί, ἔθνος; E.: germ. *þeudō, st. F. (ō), Volk, Stamm; idg. *teutā, F., Volk, Land, Pokorny 1084, Lehmann Th40; s. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080; B.: þiuda Joh 18,35 CA (Nom. Sg.); Luk 7,5 CA (Akk. Sg.); þiudai Rom 10,19 A; þiudo Mat 5,46 CA; Mat 6,7 CA; Joh 7,35 CA (Gen. Pl.); Joh 12,20 CA (Gen. Pl.); Rom 11,13 A; Rom 11,25 A (Gen. Pl.); 1Kr 1,24 A (Gen. Pl.); Eph 3,1 B (Gen. Pl.); 1Tm 2,7 A B (Gen. Pl.); 2Tm 1,11 A B (Gen. Pl.); þiudom Luk 2,32 CA (Dat. Pl.); Luk 18,32 CA (Dat. Pl.); Mrk 10,33 CA (ganz in spitzen Klammern); Mrk 10,42 CA (Dat. Pl.); Mrk 11,17 CA (Dat. Pl.); Rom 9,24 A (Dat. Pl.); Rom 11,11 A (Dat. Pl.); Rom 11,12 A (Dat. Pl.); Rom 11,13 A (Gen. Pl.); Rom 15,9 CC (Dat. Pl.); Rom 15,12 CC (Dat. Pl.); 1Kr 1,23 A (Dat. Pl.); 1Kr 10,32 A (Gen. Pl.); 2Kr 11,26 B (Dat. Pl.); Eph 3,8 B (Dat. Pl.); Gal 2,2 B (Dat. Pl.); Gal 2,9 B (Dat. Pl.); Gal 2,12 B (Dat. Pl.); Gal 2,15 B (Dat. Pl.); Kol 1,27 A B (Dat. Pl.); 1Th 2,16 B (Dat. Pl.); 1Tm 3,16 A (Dat. Pl.); Neh 5,17 D (Dat. Pl.); þiudos Mat 6,32 CA (Nom. Pl.); Joh 7,35 CA (Akk. Pl.); Rom 9,30 A (Nom. Pl.); Rom 15,9 CC (Akk. Pl.); Rom 15,10 CC (Vok. Pl.); Rom 15,11 CC (Vok. Pl.); Rom 15,12 CC (Nom. Pl.); 1Kr 10,20 A (Nom. Pl.); 1Kr 12,13 A (Nom. Pl.); 2Kr 11,32 B (Gen. Sg.); Eph 2,11 A B (Nom. Pl.); Eph 3,6 B; Eph 4,17 A B (Nom. Pl.); Gal 2,2 A (teilweise kursiv); Gal 2,8 A B; Gal 2,14 B; 1Th 4,5 B (Nom. Pl.); Neh 6,16 D (Nom. Pl.); L.: Krause, Handbuch des Gotischen 56,3, 127,1
þiudangardi 65, þiu-d-an-gard-i, got., st. F. (jō): nhd. Königsschloss, Königreich, Palast; ne. royal domain, realm, kingdom, royal palace, king’s court; ÜG.: gr. βασιλεία, βασίλειον; ÜE.: lat. regnum, domus regis; Q.: Bi (340-380), Sk; I.: ? Lüt., Lbd. gr. βασιλεία, βασιλεῖον; E.: s. þiudans, gards; B.: Nom. Sg. þiudangardi Mat 6,13 CA; Mat 11,12 CA; Joh 18,36 CA3; Luk 6,20 CA; Luk 10,9 CA; Luk 10,11 CA; Luk 16,16 CA; Luk 17,20 CA2; Luk 17,21 CA; Luk 18,16 CA; Luk 19,11 CA; Mrk 1,15 CA; Mrk 3,24 CA2; Mrk 4,26 CA; Mrk 10,14 CA; Mrk 11,10 CA; Rom 14,17 CC; Akk. Sg. þiudangardja Mat 7,21 CA; Luk 4,43 CA; Luk 8,1 CA; Luk 9,2 CA; Luk 9,11 CA; Luk 9,60 CA; Luk 9,62 CA; Luk 18,17 CA; Luk 18,24 CA; Luk 18,25 CA; Luk 19,12 CA; Luk 19,15 CA; Mrk 4,30 CA; Mrk 6,23 CA; Mrk 9,47 CA; Mrk 10,15 CA; Mrk 10,23 CA; Mrk 10,24 CA; Mrk 10,25 CA; Kol 1,13 A B; Sk 2,7 E (= Joh 3,3); Sk 2,20 E (= Joh 3,5); Dat. Sg. þiudangardjai Mat 5,19 CA2; Mat 5,20 CA; Mat 8,11 CA; Mat 11,11 CA; Luk 7,28 CA; Luk 14,15 CA; Mrk 12,34 CA; Eph 5,5 B; 1Th 2,12 B; Sk 2,5 Enb; Dat. Pl. þiudangardjom Luk 7,25 CA; Gen. Sg. þiudangardjos Mat 8,12 CA; Mat 9,35 CA; Luk 18,29 CA; Mrk 1,14 CA; Mrk 4,11 CA; Mrk 15,43 CA; Gal 5,21 A B; Kol 4,11 A B; 2Th 1,5 A B; Sk 3,20 Enb; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 129,1
þiudanōn 7, þiu-d-an-ōn, got., sw. V. (2): nhd. herrschen, König sein (V.); ne. reign (V.), be a king, rule (V.); ÜG.: gr. βασιλεύειν; ÜE.: lat. regnare, rex (=þiudanōnds); Vw.: s. miþ-; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. βασιλεύειν; E.: s. þiudans; B.: þiudanodedeiþ 1Kr 4,8 A; þiudanodeduþ 1Kr 4,8 A; þiudanon Luk 19,14 CA; Luk 19,27 CA; 1Kr 15,25 A; þiudanondane 1Tm 6,15 B; þiudanoþ Luk 1,33 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 242,2e
þiudans 35, þiu-d-an-s, got., st. M. (a): nhd. König; ne. king; ÜG.: gr. βασιλεύς; ÜE.: lat. rex; Q.: Bi (340-380), Kal (dritter Nov.); I.: Lbd. gr. βασιλεύς; E.: germ. *þeudana-, *þeudanaz, st. M., Herr, Führer, König; idg. *teutonos, M., Führer, Herr, Pokorny 1084; s. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080, Lehmann Th41; B.: þiudan Joh 18,39 CA; Joh 19,12 CA; Luk 14,31 CA; Mrk 15,9 CA; Mrk 15,12 CA; Mrk 15,18 CA; þiudana Joh 6,15 CA; Mrk 6,25 CA; 1Tm 1,17 B; þiudanam 1Tm 2,2 A B; þiudane Mat 11,8 CA; þiudanis Mat 5,35 CA; Luk 1,5 CA; 2Kr 11,32 B; Neh 5,14 D; Kal 2,4 A; þiudanos Luk 10,24 CA; þiudans Mat 25,40 C; Mat 27,11 CA; Joh 12,13 CA; Joh 12,15 CA; Joh 18,33 CA; Joh 18,37 CA2; Joh 19,3 CA; Luk 14,31 CA; Luk 19,38 CA; Mrk 6,14 CA; Mrk 6,22 CA; Mrk 6,26 CA; Mrk 6,27 CA; Mrk 15,2 CA; Mrk 15,26 CA; Mrk 15,32 CA; 1Tm 6,15 B (Nom. Sg.); L.: Krause, Handbuch des Gotischen 118, 119,1, 122
þiudinassus 10, þiu-d-i-n-a-s-su-s, got., st. M. (u): nhd. Regierung, Königreich, Reich; ne. governance, reign (N.), reigning (N.), kingship, kingdom, rule (N.); ÜG.: gr. βασιλεία, ἡγεμονία; ÜE.: lat. imperium, regnum; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. βασιλεία, ἡγεμονία; E.: s. þiudans; B.: Akk. Sg. þiudinassau Luk 9,27 CA; Gen. Sg. þiudinassaus Luk 1,33 CA; Luk 3,1 CA; Luk 8,10 CA; Akk. Sg. þiudinassu Mrk 9,1 CA; 1Kr 15,24 A; 1Kr 15,50 A B; 2Tm 4,1 A B; þiudinassuns Luk 4,5 CA; Nom. Sg. þiudinassus Mat 6,10 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 37, 134,1, 135,1a
þiudiskō 1, þiu-d-isk-ō, got., Adv.: nhd. heidnisch; ne. heathenly, in the manner of the gentiles, like the heathen; ÜG.: gr. ἐθνικῶς; ÜE.: lat. gentiliter; Q.: Bi (340-380); I.: Lüs. gr. ἐθνικῶς; E.: germ. *þeudiska-, *þeudiskaz, Adj., völkisch; vgl. idg. *teutā, F., Volk, Land, Pokorny 1084, Lehmann Th42; idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080; B.: þiudisko Gal 2,14 B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 191A2, Krause, Handbuch des Gotischen 28,4, 154,2, 193,2
*þiudisks?, *þiud-isk-s?, got., Adj. (a): Vw.: s. þiudiskō
*þiufadia?, *þiu-fad-ia?, lat.-got., st. F.: Vw.: s. *þiufaþia; Son.: (st.) F.
þiufadus, þiu-fad-us, lat.-got., st. M.: Vw.: s. þiufaþus*; Son.: (st.) M.
*þiufaþia, *þiu-faþ-ia, *þiufadia, lat.-got., st. F. (jō): nhd. Tausendschaft?; ne. division of a thousand men?; Hw.: s. þūsundi, faþs; Q.: Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch s. u. þiufaþs; E.: s. þius, faþia; Son.: (st.) F. (jō)
*þiufaþs?, *þiu-faþ-s?, got., st. M. (i): nhd. „Knechtführer“, Tausendführer?; ne. leader of servants, leader of a thousand men?; Hw.: s. þiuphadus, þūsundi, faþs; Q.: Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 112; E.: s. þius, faþs
þiufaþus* 21, þiu-faþ-us*, þiufadus, thiuphadus, lat.-got., st. M.: nhd. „Knechtführer“, Tausendführer?; ne. leader of a thousand men, leader of servants; ÜE.: lat. centenarius; Q.: LVis (Mitte 7. Jh.); E.: s. þius, faþus; B.: thiufadi LVis 63,6; 367,19; 368,9; 374,29; 375,9; thiufadis LVis 369,3; 372,21; thiufado LVis 371,17; thiufadus LVis 366,21; 368,21; 368,23; 371,13; 378,15; thiuphadi LVis 44,5; 63,2; thiuphadis LVis 63,4; thiuphadum LVis 70,27; thiuphadus LVis 75,18; tiufadis LVis 203,28; tiuphadi LVis 364,28; tiuphadis LVis 365,1; Son.: Nach D. Claude, millenarius und thiuphadus, ZRG GA 88 (1971), 181 ff. eher als „Knechtführer“ zu verstehen; (st.) M.
þiufs* 8, þiuf-s*, þiubs, got., st. M. (a): nhd. Dieb, Räuber; ne. thief, robber; ÜG.: gr. κλέπτης, λῃστής; ÜE.: lat. fur, latro; Q.: Bi (340-380); E.: Etymologie dunkel, ? germ. *þeuba-, *þeubaz, *þiuba-, *þiubaz, st. M. (a), Dieb; vgl. idg. *teup-?, V., sich kauern, sich hocken, sich verstecken, Pokorny 1085, Lehmann Th43; B.: Gen. Pl. þiube Luk 19,46 CA; Nom. Pl. þiubos Mat 6,19 CA; Mat 6,20 CA; Joh 10,8 CA; Nom. Sg. þiubs Joh 10,10 CA; Joh 12,6 CA; 1Th 5,2 B; 1Th 5,4 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 107 Anm. 1
*þiuh, *þiu-h, got., st. N. (a): nhd. Oberschenkel, Hüfte; ne. thigh, hip (N.); Q.: Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 112; E.: germ. *þeuha-, *þeuham, st. N. (a), Oberschenkel, Hintern, Gesäß; vgl. idg. *teuk-, V., Sb., schwellen, Fett, Pokorny 1081; idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080
*þiuhbrōks, *þiu-h-brōk-s, *þeuhbrōks, got., st. Sb.: nhd. Kniehose; ne. knee breeches; Q.: lat. tubracus, prov. trebuc, mozarab. tarbuka, tubaka, it. dial. trüzi, travüs, trus, trauk, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 112; E.: s. þiuh, brōks; Son.: Vgl. Gamillscheg I, 374, II, 258.
þiumagus 6, þiu-magu-s, got., st. M. (u): nhd. Knecht; ne. servant boy; ÜG.: gr. παῖς; ÜE.: lat. puer; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. παῖς; E.: s. þius, magus; B.: Gen. Sg. þiumagaus Luk 1,69 CA; Dat. Sg. þiumagu Luk 1,54 CA; Nom. Sg. þiumagus Mat 8,6 CA; Mat 8,8 CA; Mat 8,13 CA; Luk 7,7 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 88,1
þiuphadus, þiu-phadus, lat.-got., st. M.: Vw.: s. þiufaþus*; Son.: (st.) M.
þius* 2, þiu-s*, got., st. M. (a) (wa): nhd. Haussklave, Diener, Knecht; ne. thrall, bondsman, servant, servitor, boy; ÜG.: gr. οἰκέτης, παιδάριον; ÜE.: lat. puer, servus; Q.: Bi (340-380); I.: Lbd. gr. οἰκέτης, παιδάριον; E.: *þewa-, *þewaz, *þegwa-, *þegwaz, germ., st. M. (a), Läufer (M.) (1)?, Diener, Knecht; vgl. idg. *tekᵘ̯-, V., laufen, fließen, Pokorny 1059, Lehmann Th44; B.: Gen. Pl. þiwe Luk 16,13 CA; Nom. Pl. þiwos Neh 5,16 D; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 147, Krause, Handbuch des Gotischen 88,1, 120,1; Son.: vgl. Kribitsch 83; st. M. (a=wa)
þiuþ 20, þiu-þ, got., st. N. (a): nhd. das Gute, die gute Sache, Gut; ne. good (N.), something good, good things; ÜG.: gr. τὸ ἀγαθόν, ἀγαθοποιεῖν (=þiuþ taujan); ÜE.: lat. benefacere (=þiuþ taujan), bonum; Vw.: s. un-; Hw.: s. *þiuþs; Q.: Bi (340-380), Sal; I.: Lüs. gr. τὸ ἀγαθόν; E.: Etymologie schwierig, s. germ. *þeuda-, *þeudaz, *þeudja-, *þeudjaz, *þeuþa-, *þeuþaz, *þeuþja-, *þeuþjaz, Adj., gut, freundlich, vertraut; vgl. idg. *teu- (2), V., aufmerken, beachten, Pokorny 1079, Lehmann Th45; B.: þiuþ Luk 6,9 CA; Luk 6,33 CA2; Luk 6,35 CA; Luk 6,45 CA; Mrk 3,4 CA; Rom 7,18 A (Nom. Sg.); Rom 10,15 A; Rom 13,3 A CC; Rom 14,16 CC; 2Kr 5,10 A B; Eph 4,28 A B; Gal 6,10 A B; 1Th 5,15 B; Phm 14 A; þiuþa Rom 12,21 A CC; þiuþe Luk 1,53 CA; þiuþis Rom 9,11 A; Eph 6,8 B; thyth Sal; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 46a, 239,2b; Son.: Im Altisländischen ist der Name der þ-Rune von þurs, M., Riese (M.), im Altenglischen von þorn, M., Dorn, genommen.
*þiuþan, *þiu-þ-an, got., sw. V. (2): nhd. lärmen; ne. howl (V.), blare (V.); Hw.: s. þuthaurn; Q.: Regan 132, Schubert 19; E.: germ *þeutan, st. V., tosen, heulen, schallen; s. idg. *tu, *tutu-, Sb., Vogelruf, Pokorny 1097?
*þiuþei, *þiu-þ-ei, got., sw. F. (n): nhd. Güte; ne. goodness; Q.: Feist s. u. þiuþiquiss; E.: s. þiuþ
þiuþeigs 17, þiu-þ-eig-s, got., Adj. (a): nhd. gut, gepriesen; ne. good, perfect, beneficial, laudable, praised, blessed; ÜG.: gr. ἀγαθός, εὐλογητός, καλός; ÜE.: lat. benedictus, bonus; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. εὐλογητός; E.: s. þiuþ; B.: þiuþeiga Mat 7,18 CA; Luk 18,18 CA; Mrk 10,17 CA; Rom 7,12 A; 2Kr 11,31 B; þiuþeigaim Eph 2,10 GlA; þiuþeigamma Luk 6,45 CA; þiuþeigana Luk 18,19 CA; Mrk 10,18 CA; þiuþeigins Mrk 14,61 CA; þiuþeigo Rom 7,13 A2; þiuþeigs Mat 7,18 CA; Luk 1,68 CA; Luk 6,45 CA; Luk 18,19 CA (Nom. Sg.); Mrk 10,18 CA
þiuþeins* 4, þiu-þ-ein-s*, got., st. F. (i/ō): nhd. Güte, Segen; ne. beneficence, good-doing, blessing (N.), benefaction, goodness, generosity; ÜG.: gr. ἀγαθωσύνη, εὐλογία; ÜE.: lat. benedictio, bonitas; Q.: Bi (340-380); I.: Lüs. gr. ἀγαθωσύνη, εὐλογία; E.: s. þiuþ; B.: Dat. Sg. þiuþeinai 2Kr 9,6 A2 B2; Eph 1,3 A B; Gen. Sg. þiuþeinais 2Th 1,11 A; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 152 Anm. 6
þiuþiqiss* 1, þiu-þ-i-qi-s-s*, got., st. F. (i): nhd. Segen, Segnung; ne. benediction, blessing (N.); ÜG.: gr. εὐλογία; ÜE.: lat. benedictio; Q.: Bi (340-380); I.: Lüs. gr. εὐλογία; E.: s. þiuþjan, -qiss; B.: Gen. Sg. þiuþiqissais 1Kr 10,16 A; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 115,1
þiuþjan* 19, þiu-þ-jan*, got., sw. V. (1): nhd. segnen; ne. bless (V.), confer benediction, pronounce good upon; ÜG.: gr. εὐλογητός (=þiuþiþs), εὐλογεῖν; ÜE.: lat. benedicere; Vw.: s. ga-, un-; Q.: Bi (340-380); I.: Lbd. gr. εὐλογεῖν; E.: s. þiuþ; B.: þiuþida Joh 12,13 CA; Luk 1,29 CA (ganz in eckigen Klammern); Luk 2,28 CA; Luk 2,34 CA; Luk 19,38 CA; Mrk 10,16 CA; Mrk 11,9 CA; þiuþido Luk 1,28 CA; Luk 1,42 CA2; Mrk 11,10 CA; þiuþiþs Rom 9,5 A; 2Kr 1,3 B; Eph 1,3 A B; þiuþjaiþ Mat 5,44 CA; Luk 6,28 CA; Rom 12,14 A2; þiuþjands Luk 1,64 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 239,2b, Krause, Handbuch des Gotischen 116,1; Son.: m. Akk. oder m. Dat.
*þiuþs?, *þiu-þ-s?, got., Adj. (i): nhd. gut; ne. benevolent, benefactory, beneficial; Hw.: s. þiuþ; Q.: Regan 132, Schubert 56; E.: germ. *þeuda-, *þeudaz, *þeudja-, *þeudjaz, Adj., gut, freundlich, vertraut; vgl. idg. *teu- (2), V., aufmerken, beachten, Pokorny 1079
þiuþspillōn* 1, þiu-þ-s-pil-l-ōn*, got., sw. V. (2), m. Dat.: nhd. Gutes künden, frohe Botschaft künden, verkündigen; ne. preach good news, promulgate good tidings; ÜG.: gr. εὐαγγελίζεσθαι; ÜE.: lat. evangelizare; Q.: Bi (340-380); I.: Lüt. gr. εὐαγγελίζεσθαι; E.: s. þiuþ, spillōn; B.: þiuþspilloda Luk 3,18 CA
þiwadw* 1, þiw-adw*, got., st. N. (a) (wa): nhd. Knechtschaft, Dienstbarkeit; ne. thralldom, bondage, servitude; ÜG.: gr. δουλεία; ÜE.: lat. servitus; Hw.: s. þius; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüs. gr. δουλεία; E.: s. þius; B.: Akk. Sg. þiwadw Gal 4,24 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 88,4, 120,1; Son.: st. N. (a=wa)
*þiwairna, *þiw-airn-a, got., st. F. (ō): nhd. Magd; ne. maidservant; Q.: Feist s. u. þiwi; E.: germ. *þewernō, st. F. (ō), Knechtstochter, Dienerin; germ. *þewernō-, *þewernōn, sw. F. (n), Knechtstochter, Dienerin; s. idg. *tekᵘ̯-, V., laufen, fließen, Pokorny 1059
*þiwan, *þiw-an, got., sw. V. (3): nhd. dienstbar machen; ne. make subservient; Vw.: s. ana-, ga-; E.: germ. *þewēn, sw. V., dienen machen; vgl. idg. *tekᵘ̯-, V., laufen, fließen, Pokorny 1059
þiwi 11, þiw-i, got., st. F. (jō): nhd. Magd; ne. maidservant, handmaid; ÜG.: gr. δούλη, παιδίσκη; ÜE.: lat. ancilla; Q.: Bi (340-380); I.: Lbd. gr. παιδίσκη; E.: s. þius; germ. *þewi-, *þewiz, st. F. (i), Dienerin; vgl. idg. *tekᵘ̯-, V., laufen, fließen, Pokorny 1059; B.: Dat. Sg. þiujai Gal 4,22 A B; Gal 4,23 A B; Gal 4,30 B; Gen. Sg. þiujo Mrk 14,66 CA; Gen. Sg. þiujos Luk 1,48 CA; Gal 4,30 B; Gal 4,31 B; Nom. Sg. þiwi Mat 26,69 C; Joh 18,17 CA; Luk 1,38 CA; Mrk 14,69 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 35,1c, 129,2
þizei, got., Konj.: Vw.: s. þatei
þlahsjan* 1, þlahs-jan*, got., sw. V. (1): nhd. schrecken (tr.), erschrecken (tr.); ne. frighten (tr.), scare (V.) (tr.); ÜG.: gr. ἐκφοβεῖν; ÜE.: lat. terrere; Q.: Bi (340-380); E.: Ohne sichere Etymologie, germ. *þlahs-, V., erschrecken, Lehmann Th46; B.: Nom. Pl. M. Part. Präs. þlahsjandans 2Kr 10,9 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 104,5, 246,2; Son.: vgl. Schubert 74
*þlahsnan?, *þlahs-n-an?, got., sw. V. (4): nhd. erschrecken (intr.); ne. be frightened, become frightened; Vw.: s. ga-; E.: s. þlahsjan; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 246,2
*þlaihan?, *þlaih-an?, got., red. V. (1): nhd. ermahnen, trösten; ne. comfort (V.), hearten, encourage, exhort; Vw.: s. ga-; E.: Keine sicheren Verwandten, s. germ. *þlaihan, st. V., schmeicheln, zureden; idg.?; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 104,5, 116,1, 234,I
*þlaihts?, *þlaih-t-s?, got., st. F. (i): nhd. Trost; ne. comforting (N.); Vw.: s. ga-; E.: s. þlaihan
þlaqus 1, þla-q-u-s, got., Adj. (u): nhd. zart; ne. pliant, supple (Adj.), tender (Adj.); ÜG.: gr. ἁπαλός; ÜE.: lat. tener; Q.: Bi (340-380); E.: Etymologisch dunkel, Feist 499, Lehmann Th47, vielleicht zu germ. *flaku-, *flakuz, *þlakwu-, þlakwuz, Adj., zart; s. idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; B.: (Nom. Sg.) þlaqus Mrk 13,28 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 104,5, 161
þlaúhs 1, þla-ú-h-s, got., st. M. (i): nhd. Flucht (M.) (1); ne. flight (1), fleeing (N.); ÜG.: gr. φυγή; ÜE.: lat. fuga; Q.: Bi (340-380); E.: s. germ. *þlugi-, *þlugiz, st. M. (i), Flucht (M.) (1), got. þliuhan; B.: þlauhs Mrk 13,18 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 131,1
þliuhan 6, þli-u-h-an, got., st. V. (2): nhd. fliehen; ne. flee, take flight; ÜG.: gr. φεύγειν; ÜE.: lat. fugere; Vw.: s. af-, ga-, unþa-; Q.: Bi (340-380); E.: ohne sichere Etymologie, germ. *þleuhan, st. V., fliehen; idg. *pleu-, V., rinnen, fließen, schwimmen, fliegen, Pokorny 835?; s. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798, Lehmann Th48; B.: þliuh 2Tm 2,22 A B; þliuhais 1Tm 6,11 A B; þliuhaiþ Mat 10,23 CA; þliuhan Luk 3,7 CA; þliuhand Joh 10,5 CA; 3. Pers. Sg. Präs. þliuhiþ Joh 10,12 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 204, Krause, Handbuch des Gotischen 104,5, 224,2
*þōris?, *þōri-s?, got., st. M. (a): Vw.: s. þauris
þrafsteins* 1, þraf-st-ein-s*, got., st. F. (i/ō): nhd. Trost, Tröstung; ne. heartening (N.), consolation, encouragement, comfort (N.); ÜG.: gr. παράκλησις; ÜE.: lat. solacium; Vw.: s. ga-; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. παράκλησις; E.: s. þrafstjan; B.: Gen. Sg. þraftsteinais Rom 15,5 CC; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 152 Anm. 6
þrafstjan* 11, þraf-st-jan*, got., sw. V. (1): nhd. trösten, mahnen, ermahnen; ne. cheer (V.), hearten, console (V.), comfort (V.), encourage, reassure; ÜG.: gr. θαρσεῖν (=þrafstjan sik), νουθετεῖν, παρακαλεῖν, παραμυθεῖσθαι; ÜE.: lat. animaequior esse, bono animo esse (=þrafstjan sik), confidere, consolari, exhortari, terrere; Vw.: s. ana-, ga-; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. θαρσεῖν; E.: Etymologie dunkel, vielleicht zu germ. *þrafstjan?, sw. V., trösten; s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077, Lehmann Th49; R.: þrafstjan, sik: nhd. sich trösten, getrost vertrauen; ne. take heart, cheer up; ÜG.: gr. θαρσεῖν; ÜE.: lat. bono animo esse; Mrk 10,49 CA (CB); B.: þrafstei Mat 9,2 CA; Mat 9,22 CA; Luk 8,48 CA; Mrk 10,49 CA; þrafsteiþ Joh 16,35 CA; 1Th 4,18 B; 1Th 5,11 B; þrafstidedun Neh 6,14 D; þrafstjaiþ 1Th 5,14 B; þrafstjandans Joh 11,31 CA; þrafstjands Luk 3,18 CA; Son.: vgl. Schubert 75
*þrafsts?, *þraf-st-s?, got., st. M. (i): nhd. Trost; ne. consolation; Q.: Schubert 75; E.: germ. *þrafsti-, *þrafstiz, st. M. (i), Trost; s. idg. *terp-, *trep-, V., sättigen, genießen, Pokorny 1077
þragjan* 4, þrag-jan*, got., sw. V. (1): nhd. laufen; ne. run (V.), go running; ÜG.: gr. δραμεῖν, τρέχειν; ÜE.: lat. accurrere, currere; Vw.: s. bi-; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þrag-, V., laufen; idg. *trāgʰ-, *trō̆gʰ-, V., Sb., ziehen, schleppen, laufen, Nachkommen (N.), Pokorny 1089, Lehmann Th50; B.: þragida Mat 27,48 CA; þragjai 2Th 3,1 B; þragjands Luk 15,20 CA; Mrk 15,36 CA
þraihans, þrai-h-an-s, got., Adj. (a) = Part. Prät.: Vw.: s. þreihan*
*þraihn, *þrai-h-n, *þraihns, got., st. N. (a)?, st. M. (a)?: nhd. Menge; ne. quantity, amount, accumulation; Vw.: s. *faihu-; E.: s. þreihan; Son.: Nach Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch þraíhn, þraíhns.
*þraihns, *þrai-h-n-s, got., st. N. (a)?, st. M. (a)?: Vw.: s. *þraihn
þramstei* 1, þra-m-st-ei*, got., sw. F. (n): nhd. Heuschrecke; ne. locust, cicada, grasshopper; ÜG.: gr. ἀκρίς; ÜE.: lat. locusta; Q.: Bi (340-380); E.: ? s. germ. *þremman, st. V., schwellen; idg. *trem-, *trems-, V., trippeln, trampeln, zittern, Pokorny 1092; vgl. idg. *ter- (1)?, V., zappeln?, zittern?, Pokorny 1070, Lehmann Th51; B.: Akk. Pl. þramsteins Mrk 1,6 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 139,2; Son.: vgl. Schubert 47
*þras?, *þra-s?, got., Adj. (a): nhd. schnell, verwegen; ne. fast (1), daring (Adj.), bold; Q.: Gamillscheg I, 323; E.: s. germ. *þras-, V., streiten, bewegen; idg.?
þrasabalþei* 1, þras-a-bal-þ-ei*, got., sw. F. (n): nhd. Streitsucht; ne. raucous boldness, quarrelsomeness; Q.: Sk (400); E.: s. þras, balþei; Etymologie dunkel, Lehmann Th52; B.: Akk. Sg. þrasabalþein Sk 5,11 Enb
*þrasabalþs, *þras-a-bal-þ-s, got., Adj. (a): nhd. streitsüchtig; ne. quarrelsome; Hw.: s. *þrasabalþei; E.: s. þras, balþs
*þrask, *þra-sk, got., st. N. (a): Vw.: s. ga-; E.: s. þriskan*
þreihan* 10, þrei-h-an*, got., st. V. (1): nhd. drängen; ne. press (V.), crowd (V.), cramp (V.), thong (V.), crush (V.); ÜG.: gr. ἀποθλίβειν, θλίβειν, τεθλιμμένος (=þraihans), στενοχωρεῖν, συμπνίγειν, συνθλίβειν; ÜE.: lat. affligere, angustiari, artus (=þraihans), comprimere, tribulare, tribulationem pati; Vw.: s. ga-; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þrenhan, *þreng-?, *þrinh-, *þring-, V., drängen; idg. *trenk- (1), V., stoßen, drängen, Pokorny 1093; s. idg. *ter- (3), *terə-, *terh₁-, *teri-, *trēi-, *trī-, *teru-, *treu-, *terh₃u-, V., reiben, bohren, drehen, Pokorny 1071, Lehmann Th53; R.: þraihans Adj. = Part. Prät.: nhd. schmal; ne. slim, slender; ÜG.: gr. τεθλιμμένος; ÜE.: lat. artus; Mat 7,14 CA; B.: þraihanai 2Kr 4,8 A B; Part. Prät. þraihans Mat 7,14 CA; þraiheina Mrk 3,9 CA; 3. Pers. Pl. Prät. þraihun Luk 8,42 CA; Mrk 5,24 CA; 3. Pers. Pl. Präs. þreihand Luk 8,45 CA; þreihanda 2Kr 1,6 B; 2Kr 6,12 A2 B2; þreihandein Mrk 5,31 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 203, Krause, Handbuch des Gotischen 222,2, 223,3
þreihsl* 2=1, þrei-h-sl*, got., st. N. (a): nhd. Drangsal, Bedrängnis; ne. constriction, pressured condition, distress (N.), difficulty; ÜG.: gr. στενοχωρία; ÜE.: lat. angustia; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. στενοχωρία; E.: s. þreihan; B.: Dat. Pl. þreihslam 2Kr 12,10 A B (Konjektur für þleihslam 2Kr 12,10 B)
þreis* 25, þrei-s*, þrija, tria, got., tria, krimgot., Num. Kard.: nhd. drei; ne. three; ÜG.: gr. τρεῖς, τριάκοντα (=þreis tigjus), τριακόσιοι (=þrija hunda), τρίς (=þrim sinþam); ÜE.: lat. ter (=þrim sinþam), trecenti (=þrija hunda), tres, triduo (= dagans þrins), triginta (=þreis tigjus); Q.: Bi (340-380), BKV; E.: germ. *þri-, Num. Kard., drei; idg. *trei-, Num. Kard., drei, Pokorny 1090; s. idg. *tris, Adv., dreimal, Pokorny 1090, Lehmann Th54; R.: þreis tigjus: nhd. dreißig; ne. thirty; ÜG.: gr. τριάκοντα; ÜE.: lat. triginta; Mat 27,3 CA; Mat 27,9 CA; Luk 3,23 CA; R.: þrija hunda: nhd. dreihundert; ne. three hundred; ÜG.: gr. τριακόσιοι; ÜE.: lat. trecenti; Mrk 14,5 CA; R.: þrim sinþam: nhd. dreimal; ne. three times; ÜG.: gr. τρίς; ÜE.: lat. ter; z. B. Mat 26,75 CA C; Joh 13,38 CA; B.: jaþ-þrije 2Kr 13,1 A; tria Feist 502 = Stearns 12; Nom. Akk. N. þrija Mrk 14,5 CA; Gen. M. þrije Luk 3,23 CA; 2Kr 13,1 B; 1Tm 5,19 A; Dat. M. u. N. þrim Mat 26,75 CA C; Joh 13,38 CA; Luk 4,25 CA (Dat. N.); Mrk 14,72 CA; 2Kr 11,25 B2; 2Kr 12,8 A B; Akk. M., Akk. F. þrins Mat 27,3 CA; Mat 27,9 CA; Mat 27,63 CA; Luk 1,56 CA; Luk 2,46 CA; Luk 9,33 CA; Mrk 8,2 CA; Mrk 8,31 CA; Mrk 9,5 CA; Mrk 14,58 CA; Mrk 15,29 CA; 1Kr 14,27 A; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 194,1 Anm. 3, Krause, Handbuch des Gotischen 90,1, 103,II,1c, 171, 172,2
þreistigjus, þreis-tig-j-u-s, got., Num. Kard.: nhd. dreißig; ne. thirty; Hw.: s. þreis, tigjus
þridja 12, þrid-j-a, got., Num. Ord.: nhd. dritte; ne. third; ÜG.: gr. τρίτος; ÜE.: lat. tertius; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þridjō-, *þridjōn, *þridja-, *þridjan, Num. Ord., dritte; idg. *tr̥tīi̯o-, *triti̯o-, Num. Ord., dritte, Pokorny 1090; s. idg. *trei-, Num. Kard., drei, Pokorny 1090; B.: þridja Luk 20,31 CA; Mrk 12,21 CA; þridjan Mat 27,64 CA; Luk 20,12 CA; 2Kr 12,2 A B; þridjin Luk 9,22 CA; Luk 18,33 CA; Mrk 9,31 CA; Mrk 10,34 CA; 1Kr 15,4 A; þridjo Mrk 15,25 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 152,3c, 173, 174,5b, 193 Anm.
*þridjataihun 1, *þrid-j-a-taihun, treithyen, got., treithyen, krimgot., Num. Kard.: nhd. dreißig; ne. thirty; lat. triginta; Q.: BKV (1562); E.: s. þridja, taihun; B.: treithyen Feist 480 = Stearns 12
þridjō 2, þrid-j-ō, got., Adv.: nhd. zum dritten Mal; ne. for the third time; ÜG.: gr. τρίτον; ÜE.: lat. tertio; Q.: Bi (340-380); E.: s. þridja; B.: 2Kr 12,14 A B; 2Kr 13,1 A B; Son.: Adv. = Nom. Akk. N. d. sw. Adj.
þrija, þri-j-a, got., Num. Kard.: Vw.: s. þreis*; Son.: (Nom., Akk. N.)
*þrimman, *þri-m-m-an, got., st. V. (3): nhd. schwellen?; ne. thrum (1), strum (V.), drum (V.); Q.: Regan 133, Schubert 47; E.: germ. *þremman, st. V., schwellen; idg. *trem-, *trems-, V., trippeln, trampeln, zittern, Pokorny 1092; s. idg. *ter- (1)?, V., zappeln?, zittern?, Pokorny 1070
þriskan* 3, þri-sk-an*, got., st. V. (3,2): nhd. dreschen; ne. thresh; ÜG.: gr. ἀλοᾶν; ÜE.: lat. triturare; Vw.: s. *ga-; Q.: Bi (340-380); E.: Etymologie unsicher, ? germ. *þreskan, *þreskwan, st. V., treten, stampfen, dreschen; idg. *ter- (3), *terə-, *terh₁-, *teri-, *trēi-, *trī-, *teru-, *treu-, *terh₃u-, V., reiben, bohren, drehen, Pokorny 1071, Lehmann Th55; B.: Akk. Sg. M. Part. Präs. þriskandan 1Kr 9,9 A; Dat. Sg. þriskandin 1Tm 5,18 A; þri....d.. 1Kr 9,9 GlA (ganz kursiv) (=þriskandin?); L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 206, Krause, Handbuch des Gotischen 226,1
*þriutan?, *þri-ut-an?, got., st. V. (2): nhd. schwerfallen; ne. be hard, be difficult; Vw.: s. us-; E.: germ. *þreutan, st. V., belästigen, verdrießen, ermüden; idg. *treud-, V., quetschen, stoßen, drücken, Pokorny 1095; vgl. idg. *ter- (3), *terə-, *terh₁-, V., reiben, bohren, drehen, Pokorny 1071; L.: vgl. Krause, Handbuch des Gotischen 224,1
-þrō, got., Suff.: Vw.: s. alja-, ƕa-, jain-, þa-; E.: idg. *trōd, mit erstarrter Ablativendung idg. *-ōd; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 195; Son.: Vgl. Feist s. u. aljaþrō; Suff. mit örtlicher Bedeutung
*þrōþeins?, *þrō-þ-ein-s?, got., st. F. (i/ō): Vw.: s. us-; E.: s. þrōþjan*
þrōþjan* 1, þrō-þ-jan*, got., sw. V. (1): nhd. üben; ne. exercise (V.), train (V.), drill (V.), practise (2); ÜG.: gr. γυμνάζειν; ÜE.: lat. exercere; Vw.: s. us-; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lbd. gr. γυμνάζειν; E.: Innergermanische Beziehungen unsicher; ? germ. *þrōþ-, V., anstrengen, üben; s. idg. *ter- (3), *terə-, *terh₁-, *teri-, *trēi-, *trī-, *teru-, *treu-, *terh₃u-, V., reiben, bohren, drehen, Pokorny 1071, Lehmann Th 56; B.: 2. Pers. Sg. Imp. þroþei 1Tm 4,7 A B
*þruks?, *þruk-s?, got., st. M. (i): nhd. Druck, Stoß; ne. pressure; Q.: gasc. truc, Hieb, span., truco, Fortstoßung, prov. trucar, schlagen, stoßen, it. trucco, Kugelspiel, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 114, Kribitisch 67; E.: s. germ. *þrukki-?, Sb., Druck; idg.?
*þrūts, *þrū-t-s, got.: Vw.: s. þrūþsfill, þrūtsfills*; E.: s. germ. *þrūtan?, st. V., schwellen; idg. *streudʰ-, *streud-, Adj., V., starr, steif, sträuben, Pokorny 1027; vgl. idg. *ster- (1), *ter- (7), *sterə-, *terə-, *strē-, *trē-, *sterh₁-, *terh₁-, Adj., Sb., V., starr, steif, Stengel, starren, stolpern, fallen, stolzieren, Pokorny 1022
þrūtsfill 6, þrū-t-s-fil-l, got., st. N. (a): nhd. Aussatz; ne. leprosy; ÜG.: gr. λέπρα, λεπρός (=þrūtsfill habands); ÜE.: lat. lepra, leprosus (=þrūtsfill habands); Q.: Bi (340-380); I.: Lüt. gr. λέπρα; E.: s. þrūts, -fills, Lehmann Th57; B.: Nom. Sg., Akk. Sg. þrutsfill Mat 8,2 CA; Mat 8,3 CA; Luk 5,13 CA; Mrk 1,40 CA; Mrk 1,42 CA; Gen. Sg. þrutsfillis Luk 5,12 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 65,1
þrūtsfills* 4, þrū-t-s-fil-l-s*, got., Adj. (a): nhd. aussätzig; ne. leprous; ÜG.: gr. λεπρός; ÜE.: lat. leprosus; Q.: Bi (340-380); I.: Lüt. gr. λεπρός; E.: s. þrūtsfill; B.: Nom. Pl. þrutsfillai Mat 11,5 CA; Luk 4,27 CA; Luk 7,22 CA; Luk 17,12 CA
*þrūþs?, *þrū-þ-s?, got., st. F. (i): nhd. Kraft; ne. power (N.); Q.: PN, Trūdhildis, Trūdildis, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 114; E.: germ. *þrūti-, *þrūtiz, Sb., Kraft, Stärke; idg.?
þū 394, tzo, got., tzo, krimgot., Pers.-Pron.: nhd. du; ne. you; lat. tu; ÜG.: gr. σύ; ÜE.: lat. tu; Q.: Bi (340-380), Sk, UrkA, Ver, BKV; E.: germ. *þū, Pron., du; idg. *tū̆, *túh₂, Pron., du, Pokorny 1097, Lehmann Th58; B.: jaþ-þuk Phm 19 A; tzo Feist 487 = Stearns 12; þeina Mat 6,13 CA; 2Kr 12,21 A; 2Kr 6,2 A B; Phm 20 A; þu Mat 6,6 CA; Mat 6,9 CA; Mat 6,17 CA; Mat 11,23 CA CA (ganz kursiv); Mat 26,69 C; Mat 26,73 CA C; Mat 27,4 CA; Mat 27,11 CA2; Joh 6,30 CA; Joh 6,69 CA; Joh 7,3 CA; Joh 7,52 CA; Joh 8,13 CA; Joh 8,25 CA; Joh 8,33 CA; Joh 8,48 CA; Joh 8,52 CA; Joh 8,53 CA2; Joh 9,17 CA; Joh 9,28 CA; Joh 9,34 CA2; Joh 9,35 CA; Joh 10,24 CA; Joh 10,33 CA; Joh 11,27 CA; Joh 11,42 CA; Joh 12,34 CA; Joh 13,38 CA; Joh 14,9 CA; Joh 16,30 CA2; Joh 17,5 CA; Joh 17,8 CA; Joh 17,21 CA2; Joh 17,23 CA2; Joh 17,25 CA; Joh 18,17 CA; Joh 18,25 CA; Joh 18,33 CA; Joh 18,34 CA; Joh 18,37 CA2; Joh 19,9 CA; Luk 1,28 CA; Luk 1,42 CA; Luk 1,76 CA; Luk 3,22 CA; Luk 4,7 CA; Luk 4,23 CA; Luk 4,41 CA; Luk 9,20 CA; Luk 9,60 CA; Luk 10,15 CA2; Luk 15,31 CA; Luk 16,7 CA; Luk 17,8 CA; Luk 17,9 CA; Luk 19,19 CA; Luk 19,42 CA; Mrk 1,11 CA; Mrk 1,24 CA; Mrk 3,11 CA; Mrk 8,29 CA; Mrk 9,25 CA2; Mrk 14,61 CA; Mrk 14,67 CA; Mrk 14,68 CA; Mrk 15,2 CA2; Rom 9,20 A; Rom 11,17 A; Rom 11,18 A; Rom 11,20 A; Rom 11,22 A; Rom 11,24 A; Rom 14,4 A; Rom 14,10 CC2; 1Kr 7,16 A; Gal 2,14 B; Gal 6,1 A B; 1Tm 4,15 B; 1Tm 6,11 A B; 2Tm 1,18 A B; 2Tm 2,1 B; 2Tm 2,3 B; 2Tm 3,10 A B; 2Tm 3,14 A B; 2Tm 4,5 A B; 2Tm 4,15 A; Tit 2,1 A; Phm 12 A; Sk 4,4 E (= Joh 3,26); Sk 8,26 E (= Joh 7,52); þû (=þu-u) Mat 11,3 CA; Luk 7,19 CA; Luk 7,20 CA; þuk Mat 5,23 CA; Mat 5,25 CA2; Mat 5,29 CA; Mat 5,30 CA; Mat 5,39 CA; Mat 5,41 CA; Mat 5,42 CA; Mat 6,3 CA; Mat 8,4 CA; Mat 8,19 CA; Mat 9,2 CA; Mat 9,22 CA2; Mat 25,38 C; Mat 25,39 C; Mat 25,44 C; Mat 26,68 C; Mat 26,73 CA C; Mat 27,13 CA; Joh 7,4 CA; Joh 7,20 CA; Joh 8,13 CA; Joh 8,53 CA; Joh 10,33 CA2; Joh 11,8 CA; Joh 11,28 CA; Joh 13,37 CA2; Joh 14,22 CA; Joh 16,30 CA; Joh 17,1 CA; Joh 17,3 CA; Joh 17,4 CA; Joh 17,25 CA2; Joh 18,26 CA; Joh 18,35 CA; Joh 19,10 CA2; Luk 1,35 CA; Luk 2,48 CA; Luk 4,9 CA; Luk 4,10 CA2; Luk 4,11 CA; Luk 4,23 CA; Luk 4,34 CA; Luk 5,8 CA (ganz in eckigen Klammern); Luk 5,14 CA; Luk 6,29 CA; Luk 6,30 CA; Luk 7,6 CA; Luk 7,50 CA; Luk 8,20 CA; Luk 8,28 CA; Luk 8,39 CA; Luk 8,45 CA; Luk 8,48 CA2; Luk 9,38 CA; Luk 9,57 CA; Luk 9,61 CA; Luk 10,27 CA; Luk 14,10 CA; Luk 14,12 CA; Luk 14,18 CA; Luk 14,19 CA; Luk 17,6 CA2; Luk 17,19 CA; Luk 18,28 CA; Luk 18,42 CA; Luk 19,21 CA; Luk 19,22 CA; Luk 19,43 CA3; Luk 19,44 CA; Mrk 1,24 CA; Mrk 1,37 CA; Mrk 1,44 CA; Mrk 3,32 CA; Mrk 4,38 CA; Mrk 5,7 CA; Mrk 5,19 CA; Mrk 5,31 CA; Mrk 5,34 CA; Mrk 9,43 CA; Mrk 9,45 CA; Mrk 9,47 CA; Mrk 10,28 CA; Mrk 10,35 CA; Mrk 10,49 CA2; Mrk 10,52 CA; Mrk 11,23 CA; Mrk 12,14 CA; Mrk 12,31 CA; Mrk 14,60 CA; Mrk 15,4 CA; Mrk 15,30 CA; Rom 8,36 A; Rom 9,17 A; Rom 11,18 A; Rom 11,21 A; Rom 13,9 A; Rom 15,3 CC; 1Kr 4,7 A; 1Kr 8,10 A; 2Kr 12,9 A B; Gal 5,14 B; Gal 6,1 A B; Php 4,3 A B; 1Tm 1,3 A B; 1Tm 1,18 A B; 1Tm 4,7 A B; 1Tm 4,16 B; 1Tm 5,22 A B; 1Tm 6,14 B; 2Tm 1,3 A; 2Tm 1,4 A; 2Tm 1,6 A B; 2Tm 1,8 A B; 2Tm 2,1 B; 2Tm 2,15 B; 2Tm 3,14 A B; 2Tm 3,15 A B; Phm 13 A; Phm 23 A; Ver 8,14 V; þus Mat 5,26 CA; Mat 5,29 CA2; Mat 5,30 CA2; Mat 5,40 CA; Mat 5,42 CA; Mat 6,2 CA; Mat 6,4 CA; Mat 6,6 CA; Mat 6,18 CA; Mat 6,23 CA; Mat 8,13 CA; Mat 8,29 CA; Mat 9,2 CA; Mat 9,5 CA; Mat 11,10 CA2; Mat 11,21 CA (teilweise kursiv) CA (ganz kursiv); Mat 11,24 CA; Mat 25,39 C; Mat 25,44 C; Mat 27,19 CA; Joh 6,30 CA; Joh 9,10 CA; Joh 9,17 CA; Joh 9,26 CA2; Joh 9,37 CA; Joh 11,22 CA; Joh 11,40 CA; Joh 11,41 CA; Joh 12,15 CA; Joh 13,38 CA; Joh 17,5 CA2; Joh 17,7 CA; Joh 17,8 CA; Joh 17,11 CA; Joh 17,13 CA; Joh 17,21 CA; Joh 18,30 CA; Joh 18,34 CA2; Joh 19,11 CA2; Luk 1,3 CA; Luk 1,13 CA2; Luk 1,14 CA; Luk 1,19 CA2; Luk 1,28 CA; Luk 1,30 CA; Luk 1,35 CA; Luk 4,6 CA; Luk 4,34 CA; Luk 5,10 CA; Luk 5,20 CA; Luk 5,23 CA; Luk 5,24 CA; Luk 6,29 CA; Luk 7,7 CA; Luk 7,14 CA; Luk 7,20 CA; Luk 7,27 CA; Luk 7,40 CA; Luk 7,47 CA; Luk 7,48 CA; Luk 8,28 CA; Luk 8,39 CA; Luk 9,33 CA; Luk 10,13 CA2; Luk 10,21 CA; Luk 14,10 CA3; Luk 14,12 CA; Luk 14,14 CA2; Luk 15,29 CA; Luk 16,2 CA; Luk 16,6 CA; Luk 16,7 CA; Luk 17,4 CA; Luk 18,11 CA; Luk 18,22 CA; Luk 18,41 CA; Luk 19,43 CA; Luk 19,44 CA2; Luk 20,2 CA; Mrk 1,2 CA2; Mrk 1,24 CA; Mrk 2,5 CA; Mrk 2,9 CA; Mrk 2,11 CA; Mrk 5,7 CA; Mrk 5,19 CA; Mrk 5,41 CA; Mrk 6,18 CA; Mrk 6,22 CA; Mrk 6,23 CA; Mrk 9,5 CA; Mrk 9,17 CA; Mrk 9,25 CA; Mrk 9,43 CA; Mrk 9,45 CA; Mrk 9,47 CA; Mrk 10,21 CA; Mrk 10,51 CA; Mrk 11,14 CA; Mrk 11,23 CA; Mrk 11,28 CA; Mrk exp CAS; Rom 9,7 A; Rom 9,17 A; Rom 10,8 A; Rom 11,22 A; Rom 13,4 A CC; Rom 15,9 CC; 2Kr 6,2 A B; 1Tm 1,18 B; 1Tm 3,14 A2; 1Tm 4,14 B2; 1Tm 4,15 B; 1Tm 4,16 B2; 2Tm 1,5 A2 B; 2Tm 1,6 A B; 2Tm 2,7 B; 2Tm 3,14 A B; 2Tm 4,11 A B; Tit 1,5 B2; Phm 11 A; Phm 16 A; Phm 18 A; Phm 19 A; Phm 21 A; Sk 2,6 E (= Joh 3,3); Sk 2,19 E (= Joh 3,5); Sk 4,4 E (= Joh 3,26); UrkA 1 UrkA; tzo Feist 487 = Stearns 12; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 164, Krause, Handbuch des Gotischen 175, 176; Son.: þeina (Gen.), þus (Dat.), þuk (Akk.); þū nach Regan þu; in þû ist -u mit dem vorausgehenden þu verschmolzen.
þūei 4, þū-ei, got., Rel.-Pron.: nhd. der du; ne. you who; ÜG.: gr. ὅς; ÜE.: lat. qui; Q.: Bi (340-380); E.: s. þū, ei; B.: Nom. þuei Rom 14,4 A; Akk. þukei Mrk 1,11 GlCA; Dat. þuzei Luk 3,22 CA; Mrk 1,11 CA; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 172b2, Krause, Handbuch des Gotischen 185,1; Son.: vgl. a. jūzeiz?
*þufaz?, *þu-f-az?, got., st. M. (a): nhd. Fahne, Büschel; ne. flag (N.), tuft (N.), bundle (N.); Hw.: s. tufa; Q.: Gamillscheg II, 257; E.: germ. *þūba-, Sb., Büschel, vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080
þugkjan* 23, þugk-jan*, got., unr. sw. V. (1): nhd. glauben, meinen, gelten, erscheinen, dünken; ne. have the impression, suppose, opine (V.), deem (V.), it seems (=þugkeiþ), believe, appear; ÜG.: gr. δοκεῖν, δοκεῖ μοι (=þugkeiþ mis), φαίνειν, φαίνεσθαι, φαίνεταί μοι (=þugkeiþ mis); ÜE.: lat. apparere, existimare, putare, videtur (=þugkeiþ mis); Q.: Bi (340-380), Sk; I.: ? Lbd. gr. δοκεῖν; E.: germ. *þunkjan, sw. V., dünken; idg. *tong- (1), *teng-, V., denken, fühlen, Pokorny 1088, Lehmann Th59; B.: þuggkeiþ Joh 16,2 CA; þuggkjand Mrk 10,42 CA; þugkeiþ Mat 6,7 CA; Mat 26,66 C; Luk 8,18 CA; Mrk 14,64 CA; 1Kr exp A; 2Kr 12,19 A B; Gal 6,3 A B; Php 3,4 A B; þugkjaima 2Kr 10,9 B; 2Kr 13,7 A2 B2; þugkjand 1Kr 12,22 A; þugkjandam Gal 2,6 A B; þugkjandans Gal 2,6 A B; þuhta Luk 19,11 CA; Gal 2,2 A B; Sk 4,19 Enb; Sk 6,11 Enb; þuhtedi Sk 1,17 Enb; þuhtedun Gal 2,9 B; Sk 6,3 Enb; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 35,5, 49,1, 57, 92,4, 240,1b; Son.: Teilweise persönlich (z. B. Luk 8,18 CA; 1Kr 12,22 A) und teilweise unpersönlich (z. B. Mat 26,66 C; Mrk 14,64 CA) gebraucht.
*-þūhts?, *-þūh-t-s?, got., Adj. (a) = Part. Prät.: nhd. -mütig, dünkend; ne. „-moody“; Vw.: s. hauh-, mikil-; E.: s. þugkjan
þūhtus* 5=4, þūh-tu-s*, got., st. M. (u): nhd. Gewissen; ne. seeming (N.), surmise (N.), conscience; ÜG.: gr. συνείδησις; ÜE.: lat. conscientia; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. συνείδησις; E.: s. þugkjan; B.: Gen. Sg. þuhtaus 1Kr 10,28 A (teilweise in spitzen Klammern); Kol 2,23 A (ganz in eckigen Klammern) B (ganz in eckigen Klammern) (teilweise kursiv); Akk. Sg. þuhtu 1Kr 10,29 A; þuhtuþ-þan 1Kr 10,29 A; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 65,2
þulains* 12, þul-ain-s*, got., st. F. (i): nhd. Dulden, Leiden, Geduld; ne. toleration, forbearance, sufferance, suffering (N.), patience, fortitude, perseverance; ÜG.: gr. πάθημα, ὑπομονή; ÜE.: lat. passio, patientia; Vw.: s. us-; Q.: Bi (340-380), Sk; I.: ? Lbd. gr. πάθημα; E.: s. þulan; B.: Akk. Pl. þulain Rom 15,4 CC; 1Tm 6,11 A B; Sk 2,2 Enb; Dat. Sg. þulainai Luk 8,15 CA; 2Kr 12,12 A B; 2Tm 3,10 A B; Gen. Sg. þulainais Rom 15,5 CC; 2Kr 2,2 Enb; Gen. Pl. þulaine 2Kr 1,5 B; 2Kr 1,6 B; 2Kr 1,7 B; Php 3,10 A B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 152 Anm. 5, Krause, Handbuch des Gotischen 132,3c
þulan 6, þul-an, got., sw. V. (3): nhd. dulden, leiden; ne. tolerate, suffer, bear (V.) (1), endure; ÜG.: gr. ἀνέχεσθαι, στέγειν, ὑστερεῖσθαι (=þarbos þulan); ÜE.: lat. pati, sufferre, supportare; Vw.: s. ga-, us-; Q.: Bi (340-380); I.: Lbd. gr. ἀνέχεσθαι; E.: germ. *þulēn, *þulǣn, sw. V., dulden; idg. *tel- (1), *telə-, *tlēi-, *tlē-, *tlā-, *telh₂-, V., heben, wägen, tragen, dulden, Pokorny 1060, Lehmann Th60; B.: þulaiþ 1Kr 13,7 A; 2Th 1,5 A (teilweise kursiv); þulan Php 4,12 B; þulandans Kol 3,13 B; þulau Luk 9,41 CA; Mrk 9,19 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 54,4, 244,1
*þulds?, *þul-d-s?, got., st. F. (i): nhd. Geduld; ne. patience; Q.: PN, Tuldila, ON, Tolda, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 114; E.: germ. *þuldi-, *þuldiz, st. F. (i), Geduld; vgl. idg. *tel- (1), *telə-, *tlēi-, *tlē-, *tlā-, *telh₂-, V., heben, wägen, tragen, dulden, Pokorny 1060
*þunara, *þun-ar-a, got., st. M. (a): nhd. Donnerer, Donar; ne. thunderer, Thor; E.: germ. *þunara-, *þunaraz, st. M. (a), Donner; vgl. idg. *sten- (1), *ten- (2), V., donnern, rauschen, dröhnen, stöhnen, Pokorny 1021
*þund-, *þun-d-, got., st. V.: nhd. schwellen?; ne. swell (V.) (?); Q.: PN, Tundtuldo, Tundulfus, Holthausen, Gotisches etymologisches Wörterbuch 114; E.: germ. *þendan, st. V., schwellen, spannen; s. idg. *ten- (1), *tend-, *tenə-, *tenh₂-, V., dehnen, spannen, ziehen, Pokorny 1065
*þunds, *þun-d-s, got., st. M.: nhd. Held; ne. hero; Q.: PN, Tundtuldo, Tundulfus; E.: s. *þund-
*þuris?, *þuri-s?, got., st. M. (a): Vw.: s. *þauris?
*þūs?, *þū-s?, got., Adj.?, Sb.?: nhd. groß?, Kraft; ne. great?, power (N.)?; Hw.: s. þūsundi; Q.: vgl. Feist s. u. þūsundi; E.: s. germ. *þūs-, Adj., groß; vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080
þūsundi 16, þūs-und-i, got., st. F. (jō), Num. Kard.: nhd. tausend; ne. thousand; ÜG.: gr. δισχίλιοι (= twōs þūsundjōs), πεντακισχίλιοι (= fimf þūsundjōs), τρισχίλιοι (= .g. þusundjōs), τετρακισχίλιοι (= fidwor þūsundjōs), χίλιοι; ÜE.: lat. mille; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: germ. *þūsundi, *þūshundi, Num. Kard., Großhundert, Tausend; vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080, Lehmann Th61; R.: fidwor þūsundjōs: nhd. viertausend; ne. four thousand; ÜG.: gr. τετρακισχίλιοι; ÜE.: lat. quattuor milia; z. B. Mrk 8,9 CA; R.: fimf þūsundjōs: nhd. fünftausend; ne. five thousand; ÜG.: gr. πεντακισχίλιοι; ÜE.: lat. quinque milia; z. B. Joh 6,10 CA; R.: twōs þūsundjōs: nhd. zweitausend, ne. two thousand; ÜG.: gr. δισχίλιοι; ÜE.: lat. duo milia; z. B. Mrk 5,13 CA; R.: .g. (=þreis) thūsundjōs: nhd. dreitausend; ne. three thousand; ÜG.: gr. τρισχίλιοι; ÜE.: lat. tria milia; z. B. Neh 7,28; B.: Nom. Sg. þusundi Neh 7,34 D; Neh 7,40 D; Neh 7,41 D; Neh 7,42 D; Gen. Pl. þusundjo Luk 14,31 CA; Dat. Pl. þusundjom Luk 14,31 CA; Mrk 8,19 CA; Mrk 8,20 CA; Nom. Pl. þusundjos Joh 6,10 CA; Luk 9,14 CA; Mrk 5,13 CA; Mrk 8,9 CA; Neh 7,19 D (teilweise kursiv); Neh 7,38 D; Sk 7,9 Enb (Akk. Pl.); þusundjus Neh 7,17 D; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 129,1, 171, 172,7
þūsundifaþs 2, þūs-und-i-faþ-s, got., st. M. (i): nhd. Tausendführer, Anführer von Tausend; ne. commander of a thousand men; ÜG.: gr. χιλίαρχος; ÜE.: lat. tribunus; Q.: Bi (340-380); I.: Lüt. gr. χιλίαρχος; E.: s. þūsundi, faþs; B.: Dat. Pl. þusundifadim Mrk 6,21 CA; Nom. Sg. þusundifaþs Joh 18,12 CA; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 68,2, 131,1
þuthaúrn* 2, þu-t-haúr-n*, got., st. N. (a): nhd. Trompete; ne. trumpet (N.); ÜG.: gr. σάλπιγξ; ÜE.: lat. tuba; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. σάλπιγξ; E.: Etymologie dunkel, s. þuts, haurn, Lehmann Th62; B.: Dat. Sg. þuthaurna 1Kr 15,52 A B; 1Th 4,16 B; L.: Krause, Handbuch des Gotischen 68,3
þuthaúrnjan* 1, þu-t-haúr-n-jan*, got., sw. V. (1): nhd. trompeten; ne. trumpet (V.), blow a horn; ÜG.: gr. σαλπίζειν; ÜE.: lat. tuba canere; Q.: Bi (340-380); I.: ? Lüt. gr. σαλπίζειν; E.: s. þuthaurn; B.: 3. Pers. Sg. Präs. þuthaurneiþ 1Kr 15,52 A B
*þuts?, *þu-t-s?, got., st. M. (i): nhd. Lärm; ne. stridor, blare (N.); Hw.: s. þuthaurn*; Q.: Regan 134, Schubert 18; E.: germ. *þuti-, *þutiz, st. M. (i), Lärm, Getöse; idg. *tu-, *tutu-, Sb., Vogelruf, Pokorny 1097?
þwahan 5, þwah-an, got., st. V. (6): nhd. etwas waschen, sich waschen; ne. wash (V.), lave, bathe (V.); ÜG.: gr. νίπτειν, νίπτεσθαι (=þwahan sik); ÜE.: lat. lavare; Vw.: s. af-, bi-, us-; Hw.: s. unþwahans; Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þwahan, st. V., waschen; idg. *tu̯ak- (2)?, V., baden, Pokorny 1098, Lehmann Th64; B.: þwah Mat 6,17 CA; þwahan Joh 9,7 CA; Joh 13,14 CA; 3. Pers. Pl. Präs. þwahand Mrk 7,3 CA; 3. Pers. Sg. Opt. Prät. þwohi 1Tm 5,10 A B; L.: Streitberg, Gotisches Elementarbuch 209, Krause, Handbuch des Gotischen 232
þwahl* 2, þwah-l*, got., st. N. (a): nhd. Bad, Taufe; ne. washing (N.), laving (N.), cleansing (N.); ÜG.: gr. λουτρόν; ÜE.: lat. lavacrum; Q.: Bi (340-380), Sk; I.: Lbd. gr. λουτρόν; E.: germ. *þwahla-, *þwahlam, st. N. (a), Waschen, Bad; idg. *tu̯ak- (2)?, V., baden, Pokorny 1098, Lehmann Th64; B.: Akk. þwahl Sk 2,8 Enb (falsche Lesung Streitbergs); Dat. Sg. þwahla Eph 5,26 A; þwalh SkB 2,8 Enb (Bennetts Lesung oder Deutung weicht von Streitberg ab); L.: Krause, Handbuch des Gotischen 9,1,2
þwaírhei 13, þwaírh-ei, got., sw. F. (n): nhd. Zorn, Streitigkeit, Streit; ne. wrathfulness, angriness, ire, irateness, arousedness, retribution, anger (N.), quarrels, passion; ÜG.: gr. ἔρις, θυμός, ὀργή, παροργισμός, παροργίζειν (= in þwairhein briggan); ÜE.: lat. contentio, indignatio, ira, iracundia; Q.: Bi (340-380), Sk; E.: germ. *þwerhī-, *þwerhīn, sw. F. (n), Verkehrtheit; vgl. idg. *terk-, *trek-, *tork-, *trok-, V., drehen, Pokorny 1077?; idg. *tu̯erk̑-, V., schneiden, Pokorny 1102?; B.: Nom. Sg. þwairhei Eph 4,31 A B; þwairhein Rom 9,22 A; Rom 10,19 A; Rom 12,19 A CC; Rom 13,4 A CC; Eph 4,26 A B; Kol 3,8 A B; Kol 3,21 B; 1Tm 2,8 A B; þwairheins Rom 9,22 A; Rom 13,5 A; 2Kr 12,20 A B; Sk 8,17 Enb
þwaírhs 3, þwaírh-s, got., Adj. (a): nhd. quer, zornig; ne. wrathful, angry, irate, aroused, quicktempered; ÜG.: gr. ὀργίλος, ὀργισθείς, ὀργίζεσθαι (=þwairhs wisan); ÜE.: lat. iracundus, irasci (=þwairhs wisan); Q.: Bi (340-380); E.: germ. *þwerha-, *þwerhaz, *þwerhwa-, *þwerhwaz, Adj., quer, zwerch, verkehrt; vgl. idg. *terk-, *trek-, *tork-, *trok-, V., drehen, Pokorny 1077?; idg. *tu̯erk̑-, V., schneiden, Pokorny 1102?, Lehmann Th65; B.: þwairhaiþ-þan Eph 4,26 A B; þwairhs Luk 14,21 CA; Tit 1,7 B (Nom. Sg.); L.: Krause, Handbuch des Gotischen 154,1; Son.: vgl. Kribitsch 62
þwastiþa 1, þwa-st-iþ-a, got., st. F. (ō): nhd. Sicherheit; ne. stability, security, establishedness, safeguard; ÜG.: gr. τὸ ἀσφαλής; ÜE.: lat. necessarium; Q.: Bi (340-380); E.: Ohne Etymologie, germ. *þwastiþō, *þwasteþō, st. F. (ō), Sicherheit; s. germ. *þwasta-, *þwastaz, Adj., fest; vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080?, Lehmann Th66; B.: Nom. Sg. þwastiþa Php 3,1 A B
*þwastjan?, *þwa-st-jan?, got., sw. V. (1): nhd. befestigen; ne. make firm; Vw.: s. ga-; E.: germ. *þwastjan, sw. V., fest machen; s. germ. *þwasta-, *þwastaz, Adj., fest; vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080?
*þwasts?, *þwa-st-s?, got., Adj. (a): nhd. fest; ne. stable (1); Hw.: s. þwastiþa; Q.: Schubert 51; E.: germ. *þwasta-, *þwastaz, Adj., fest; vgl. idg. *tēu-, *təu-, *teu̯ə-, *tu̯ō-, *tū̆-, *teu̯h₂-, V., schwellen, Pokorny 1080?
þwmiama* 2, þwmiam-a*, got., st. M. (a)?, sw. M. (n)?: nhd. Rauchopfer, Räucherwerk; ne. incense (N.), incense-burning, incense offering; ÜG.: gr. θυμίαμα; ÜE.: lat. incensum; Q.: Bi (340-380); I.: Lw. gr. θυμίαμα (thymíama); E.: s. gr. θυμίαμα (thymíama), N., Räucherwerk, Räuchern, Lehmann Th67; vgl. gr. θυμιάειν (thymiáein), V., räuchern, anzünden; gr. θύειν (thýein), V., opfern; vgl. idg. *dʰeu- (4), *dʰeu̯ə-, *dʰeu̯h₂-, *dʰuh₂-, V., Sb., stieben, wirbeln, wehen, stinken, schütteln, Dampf (M.) (1), Hauch, Rauch, Pokorny 261; B.: Gen. Sg. þwmiamins Luk 1,10 CA; Luk 1,11 CA