wa (1) 1, ahd.?, Interj.: nhd. weh!; ne. woe!; Q.: Gregor von Tours (4. Viertel 6. Jh.); E.: germ. *wai, Interj., wehe; idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes, 2001, 378b

wa* (2), ahd., Interj.: Vw.: s. wah*

wa..., lat.-ahd.?, Wort?: Vw.: s. a. va...; Son.: Wörter mit wa... am Anfang sind auch unter va... zu suchen

waba* 5, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wabe, Honigwabe; ne. honeycomb; ÜG.: lat. (examen) Gl, favus Gl, N, T; Hw.: s. wabo; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, OT, T; E.: s. germ. *waba-, *wabam, st. N. (a), Gewebe, Wabe; vgl. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., weben, flechten, Pokorny 75; W.: s. mhd. wabe, sw. M., sw. F., Honigwabe; nhd. Wabe, F., Wabe, Wachsscheibe und Honigscheibe des Bienenstockes, DW 27, 7; L.: ChWdW9 910a (waba); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wabarsiuni* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Schauspiel; ne. play (N.); ÜG.: lat. spectaculum T; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. spectaculum?; E.: s. *segnwi-, *segnwiz, *seuni-, *seuniz, st. F. (i), Sehen, Gesicht, Gestalt; vgl. idg. *sek̯- (1), V., folgen, Pokorny 896; L.: ChWdW9 714b (wabarsiuni)

wabo 9, ahd., sw. M. (n): nhd. Wabe, Honigwabe; ne. honeycomb; ÜG.: lat. favus Gl WH; Hw.: s. waba*; Q.: Gl (10. Jh.?), WH; E.: s. germ. *waba-, *wabam, st. N. (a), Gewebe, Wabe; vgl. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., weben, flechten, Pokorny 75; W.: s. mhd. wabe, sw. M., sw. F., Honigwabe

*waburi?, ahd., st. M. (i)?: Hw.: vgl. as. *wavuri?

wac..., ahd.: Vw.: s. wah..., wak...

wacha*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wahha*

wachal*, ahd., Adj.: Vw.: s. wahhal*

wachalīgo*, ahd., Adv.: Vw.: s. wahhalīgo*

wachalter, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wehhalter*

wacharōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wahhorōn*

wachēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. wahhēn*

wachorōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wahhorōn*

wackar*, ahd., Adj.: Vw.: s. wakkar*

wackarī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wakkarī*

wacta 19 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Wache, Wacht; ne. guard (N.); ÜG.: lat. (servitium) Urk, lat.-ahd.? (warda) Urk; Hw.: s. wahta*; Q.: Cap (6. Jh.?), Urk; E.: s. wahta

wactare* 5 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. wachen; ne. guard (V.); ÜG.: lat. (custodire) Urk; Q.: Urk (893); E.: s. wahta

wactaticum* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. „Wachtgeld“; ne. pay of the guard; Q.: Urk (Mitte 11. Jh.); E.: s. wahta

*wada, lang., Sb.: nhd. Zugnetz; ne. net for pulling; Q.: com. guada, Kescher, Schöpfnetz, mailänd. guda, Kescher, Schöpfnetz, mailänd./bergam. guada, Kescher, Schöpfnetz, mailänd./bresc./cremon. guada, Kescher, vicenz./paduan. gua, Kescher, roveret. guaa, Kescher, trient. guada, Kescher, trient. guade, Kescher

wada 1, ahd., F.?: nhd. Wade; ne. calf (N.) (2); ÜG.: lat. sura Gl; Hw.: s. wado; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *waþwō-, *waþwōn, *waþwa-, *waþwan, sw. M. (n), Krümmung, Muskel, Wade; vgl. idg. *u̯ā̆t- (2), V., krümmen, biegen, Pokorny 1113; idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: s. mhd. wade, sw. M., Wade; nhd. Wade, F., Wade, DW 27, 239

wadal* 20, wadil*, wedal*, wedil, ahd., st. M. (a)?: nhd. Wedel, Fächer, Büschel, Bürste, Wehen (N.), Mondwechsel; ne. whisk (N.); ÜG.: lat. fasciculum Gl, flabellum Gl, flabrum Gl, (formeus)? Gl, interlunium Gl, peniculus Gl, (perizoma) Gl, (scabellum) Gl; Hw.: vgl. as. wethil*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *waþala-, *waþalaz, st. M. (a), Wedel, Schweif; germ. *waþala-, *waþalam, st. N. (a), Wedel, Schweif; s. idg. *u̯etlo-, Adj., schweifend, Pokorny 84; vgl. idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., wehen, blasen, hauchen, Pokorny 81; W.: mhd. wedel, st. M., st. N., Pinsel, Wedel, Sprengwedel, Weihwedel, Fächer, Laubbüschel; s. nhd. (ält.) Wedel, M., N., Wedel, Mondwechsel, Zeit des Vollmonds, DW 27, 2815; L.: ChWdW8 305b (wadal), ChWdW9 887a (wadal); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wādal* 2, ahd., Adj.: nhd. arm, bedürftig; ne. poor (Adj.), needy; ÜG.: lat. egens Gl; Q.: Gl (765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wēþla-, *wēþlaz, *wǣþla-, *wǣþlaz, Adj., notleidend; L.: ChWdW8 305b (wādal), ChWdW9 887a (wādal); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wadalāri* 4, ahd., st. M. (ja): nhd. Peitscher, Prügler, Umherschweifer?; ne. flagellant?, beater?; ÜG.: lat. (plagiarius) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. plagiarius?; E.: s. wadalōn; W.: mhd. wadelære, st. M., Umherschweifer, Flüchtiger

wādalī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Armut, Bedürftigkeit; ne. poverty; ÜG.: lat. egestas Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. egestas?; E.: germ. *wēþlī-, *wēþlīn, *wǣþlī-, *wǣþlīn, sw. F. (n), Armut; L.: ChWdW8 305b (wādalī)

wādallīh* 1, ahd., Adj.: nhd. arm, bedürftig; ne. poor (Adj.); ÜG.: lat. (egestas) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. egestas?; E.: s. wādal, līh (3)

wadalōn* 12, ahd., sw. V. (2): nhd. schweifen, wandeln, umherschweifen, wandern, umgehen, umherwogen; ne. wander (V.); ÜG.: lat. ambulare Gl, evagari Gl, fluctuare Gl, in motu positus (= wadalōnti) Gl, multivomus (= wadalōnti)? Gl, vagari Gl, vage (= wadalōnto) Gl, vagus (= wadalōnti) Gl; Hw.: vgl. as. wathalon*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: germ. *waþlōn, sw. V., wallen (V.) (2), wandern, reisen; W.: mhd. wadelen, sw. V., schweifen (intr.), schwanken, wedeln (tr.), streichen, peitschen; s. nhd. wedeln, sw. V., wedeln, Schwanz hin und her bewegen, DW 27, 2827; R.: wadalōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. umherschweifend; ne. roaming; ÜG.: lat. vagus Gl; R.: wadalōnto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. umherschweifend; ne. roamingly; ÜG.: lat. (vage) Gl; L.: ChWdW9 887a (wadalōn); Son.: Wba07 = Alemannische Abrogans-Bearbeitung (Prag, Universitní knihovna MS XXIII E 54 [früher Prag, Fürstlich Lobkowitzsche Bibliothek 434])

wadalōnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wadalōn*

wadalōnto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. wadalōn*

wadalunga* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Hinschwingen und Herschwingen, Worfeln; ne. swing (N.); ÜG.: lat. (ventilatio) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. ventilatio?; E.: s. wadalōn; W.: mhd. wadelunge, st. F., Schwankung, Wasserschwall

wadare* 1, lat.-ahd.?, V.: nhd. hindurchwaten; ne. wade through; Q.: Gregor von Tours (4. Viertel 6. Jh.); E.: s. germ. *wadan, st. V., waten, gehen; idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, V., gehen, schreiten, Pokorny 1109; L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 378a

wadiare 28 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. „wetten“, versprechen, als Pfand einsetzen; ne. bet (V.), promise (V.); ÜG.: lat. (promittere) Urk; Vw.: s. re-; Hw.: s. wadium; Q.: Cap, Urk (720); E.: s. germ. *wadjōn, sw. V., verpfänden, einsetzen; vgl. idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, Sb., V., Pfand, Pfand geben, wetten, Pokorny 1109; Son.: lat.-lang.

wadiarius* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Versprechender, Garant, Testamentsvollstrecker; ne. guarantor, executor; ÜG.: lat. (mediator) Urk; Q.: Urk (971); E.: s. wadiare

wadiatio* 6 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Versprechen; ne. promise (N.); Hw.: s. a. wadium; Q.: Urk (832); E.: s. wadiare, wadium; Son.: lat.-lang.

wadiator* 7 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Versprechender; ne. guarantor, executor; Q.: Urk (910); E.: s. wadiare

wadil*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wadal*

wadiscapum 1, lat.-ahd.?, N.: nhd. Wasserschöpfe, Ort an dem man Wasser schöpfen kann; ne. place (N.) for scooping water; Q.: Formulae (4. Viertel 8. Jh.); E.: s. wazzar, scapium*; Son.: nach Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 372a lat.-anfrk.

wadium 140 und häufiger, vadium, lat.-ahd.?, N.: nhd. Pfand, Versprechen, Verpfändung; ne. pledge, promise (N.); ÜG.: lat. fenus Gl, (fideiussor) Urk, pignus Gl, vadimonium Gl, ahd. wetti Gl; Hw.: s. wetti; Q.: Cap, LAl, LBai, Gl, Urk (643); E.: s. germ. *wadja-, *wadjam, st. N. (a), Pfand, Handgeld; idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, Sb., V., Pfand, Pfand geben, wetten, Pokorny 1109; Son.: lat.-lang.

wadius* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Geisel; ne. hostage; Q.: Cap (8. Jh.), Urk; E.: s. wadium

*wadja, lang., F.: nhd. Pfand; ne. pledge (N.); Hw.: s. ahd. wetti

wado 45, ahd., sw. M. (n): nhd. Wade, Schenkel; ne. calf (N.) (2); ÜG.: lat. crus Gl, (suffrago) Gl, sura Gl; Hw.: s. wada; vgl. as. watho*; Q.: Gl (790), PN; E.: germ. *waþwō-, *waþwōn, *waþwa-, *waþwan, sw. M. (n), Krümmung, Muskel, Wade; s. idg. *u̯ā̆t- (2), V., krümmen, biegen, Pokorny 1113; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wade, sw. M., Wade; s. nhd. Wade, F., Wade, DW 27, 239; L.: ChWdW9 887a (wado); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Sglr04 = Walahfrids Körperteilglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14754), Tgl185 = Glosse (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. misc. o. 1.), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wadriscapium* 1 und häufiger, wadriscapum*, lat.-ahd.?, N.: nhd. Wasserlauf, Wasserstelle, Brunnen, Wasserrecht; ne. stream (N.), claim (N.) on water; Q.: Urk (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. wazzar, skepfen; L.: ChWdW8 372a (watriscapum), ChWdW9 1033b (wadriscapum), 2, 1038b (wadriscapum)

wadriscapum*, lat.-ahd.?, N.: Vw.: s. wadriscapium*

wāen* 16, wahen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wehen, hinwehen, lüften, durcheinanderwirbeln, windig sein (V.); ne. flare (V.); ÜG.: lat. aspirare Gl, (figere)? Gl, flabrum (= wāenti) Gl, (flamen) N, flare N, nascitur (auster) (= wāit) Gl, spirare Gl, ventilare Gl, ventosus (= wāenti) Gl, (ventus) (M.) (1) NGl; Vw.: s. ana-, duruh-, fir-, ūz-, zi-; Hw.: vgl. anfrk. *wāen?; Q.: Gl (765), GSp, N, NGl, WH; E.: germ. *wējan, *wǣjan, st. V., wehen; idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., blasen, wehen, hauchen, Pokorny 81; W.: mhd. wæjen, wæen, sw. V., wehen, spritzen, stieben; nhd. wehen, sw. V., wehen, DW 28, 69; R.: wāenti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. windig; ne. windy; ÜG.: lat. ventosus Gl; L.: ChWdW8 305b (wāen)

wāenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wāen*

wāfan* (1) 63, ahd., st. N. (a): nhd. Waffe, Schwert, Dolch, Gewalt, Waffengewalt; ne. weapon, sword, power (N.); ÜG.: lat. aerugo (= wāfan Fehlübersetzung) Gl, arma B, C, Gl, MH, N, NGl, O, armatura O, (armiger) Gl, (armilustrum) Gl, caput gladii Gl, cingulum Gl, culter Gl, ensis N, falx Gl, framea Gl, N, gladius Gl, MF, NGl, O, machaera Gl, mucro Gl, MH, romphaea Gl, rubigo (= wāfan Fehlübersetzung) Gl, scutum Gl, sica Gl, telum Gl; Vw.: s. skirm-; Hw.: vgl. as. wāpan*; Q.: B, C, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), MF, MH, N, NGl, O, PN; E.: germ. *wēpna-, *wēpnam, *wǣpna-, *wǣpnam, st. N. (a), Waffe; W.: mhd. wāfen, st. N., Waffe; s. nhd. Waffe, F., Waffe, DW 27, 251; L.: ChWdW8 305b (wāfan), ChWdW9 887b (wāfan); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wāfan (2), ahd., Adj.: nhd. bewaffnet; ne. with weapons; Vw.: s. un-, ur-, wana-

*wāfanberant?, ahd., st. M. (nt?) (a?) (i?): Hw.: vgl. as. wāpanberand*

*wāfandrehhi?, ahd., st. M. (ja?, i?), st. N. (ja)?: Hw.: vgl. as. wāpanthreki*

wāfanen* 12, ahd., sw. V. (1a): nhd. waffnen, wappnen, bewaffnen; ne. endow with weapons; ÜG.: lat. (accingere) N, armare Gl, MH, armatus (= giwāfaniter kneht) N, custos (= giwāfanit man) O, expeditus (= giwāfanit) Gl, (virtus) N; Vw.: s. gi-; Q.: Gl, M, MH (810-817), N, O; E.: s. wāfan (1); W.: mhd. wāfenen, sw. V., waffnen, wappnen, rüsten; nhd. waffnen, sw. V., waffnen, DW 27, 325; R.: giwāfanit, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. bewaffnet, kampfbereit; ne. armed (Adj.) (2); ÜG.: lat. expeditus Gl; L.: ChWdW9 888a (wāfanen); Son.: Tgl059 = Darmstädter Eutychglossen (Darmstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek 739)

wāfanhūs 4, ahd., st. N. (a): nhd. „Waffenhaus“, Waffenkammer, Rüstkammer, Zeughaus; ne. „weapon house“, weapon chamber; ÜG.: lat. armamentarium Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. armamentarium; E.: s. wāfan (1), hūs; W.: mhd. wāpenhūs, st. N., Waffenhaus, Zeughaus; mnd. wāpenhūs*, wapenhūs, N., „Waffenhaus“; nhd. (ält.) Waffenhaus, N., „Waffenhaus“, Zeughaus, DW 27, 306; L.: ChWdW9 438b (wāfanhūs); Son.: TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1) (3. Viertel 9. Jh.)

*wāfani (1), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *wēpeni?, as. *wāpni?

*wāfani (2), ahd., Adj.: Vw.: s. ur-

*wāfanidi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *wāpnithi?

*wāfanit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wāfanen*

wāfankamara* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Waffenkammer, Rüstkammer; ne. weapon chamber; ÜG.: lat. armamentarium Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. armamentarium?; E.: s. wāfan (1), kamara; W.: nhd. Waffenkammer, F., Waffenkammer, Rüstkammer, Waffensaal, DW 27, 307; L.: ChWdW9 458a (wāfankamara); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295) (4. Viertel 9. Jh.)

wāfanlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. Waffen..., nach Art einer Waffe gebildet, in Form eines Schwertes gebildet; ne. weapon...; ÜG.: lat. (romphaealis) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. romphaealis?; E.: s. wāfan (1), līh (3); W.: mhd. wāfenlich, Adj., zur Bewaffnung gehörend, zur Rüstung gehörend, zum Waffenkampfe gehörend; nhd. (ält.) waffenlich, Adj., zu den Waffen gehörig, zu der Rüstung gehörig, DW 27, 310

wāfanlūt* 1, ahd., Adj.: nhd. „waffenklingend“, waffenklirrend; ne. rustling of weapon; ÜG.: lat. armisonus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. armisonus; E.: s. wāfan (1), lūt; W.: mhd. wāfenlūt, Adj., rufend, wehklagend

*wāfanruoft?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. *wāpanhrōht?

wāfansahs* 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Waffenschwert“, kurzes Schwert; ne. sword; ÜG.: lat. (culter) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. culter?; E.: s. wāfan (1), sahs

wāfantraganti* 1, ahd., (Part. Präs.=)Adj.?: nhd. waffenfähig; ne. capable of bearing weapons; ÜG.: lat. armiger Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. armiger?; E.: s. wāfan (1), tragan

wafsī* 3, ahd., Sb.?: nhd. Wespe; ne. wasp; ÜG.: lat. vespa Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. germ. *wabesa-, *wabesaz, st. M. (a), Wespe; idg. *u̯obʰsā, F., Wespe, Pokorny 1179; s. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*waful?, ahd., Sb.: Vw.: s. *wapulidi?; Hw.: vgl. as. *wapul?

wāg* 36, ahd., st. M. (i): nhd. Woge, Flut, See (M.), Wasser, Strudel, wogendes Gewässer, Strömung; ne. wave (N.), flood (N.), water (N.), surf (N.); ÜG.: lat. abyssus N, (aequor) Gl, (caerula ponti) Gl, diluvium N, fretum C, Gl, gurges Gl, MH, N, lacus Gl, liquor Gl, pontus Gl, sclusa Gl, stagnum (N.) (1) Gl, T, vorago Gl; Vw.: s. meri-; Hw.: vgl. as. wāg*; Q.: C, Gl (765), MH, N, O, OT, T; E.: germ. *wēga-, *wēgaz, *wǣga-, *wǣgaz, st. M. (a), Woge, Sturm; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wāc, st. M., Strömung, Flut, Woge, Strom, Fluss, Meer, Wasser; nhd. (ält.) Wag, M., Woge, bewegtes Wasser, DW 27, 331; L.: ChWdW8 313a (wāg), ChWdW9 914a (wāg); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

waga (1) 16, ahd., sw. F. (n): nhd. Wiege, Sänfte; ne. cradle (N.); ÜG.: lat. cunabula Gl, cunabulum Gl, cunae Gl, cunulae Gl, (lectica) Gl; Vw.: s. kind-; Hw.: vgl. as. waga*; Q.: Gl (9. Jh.), O; E.: germ. *wagō-, *wagōn, sw. F. (n), Wiege; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wage, sw. F., st. F., Wiege; nhd. (ält.) Wage, F., Wiege, DW 27, 346; L.: ChWdW9 913b (waga); Son.: TrT23 = Bremer Aldhelm-Glossar (Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek Ms. b. 52)

waga* (2) 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Bewegung; ne. movement; ÜG.: lat. commotio N, motus N, vigilare (= in wgo wesan) N; Vw.: s. selb-; Q.: N (1000); E.: germ. *wagō, st. F. (ō), Bewegung, Schlitten, Wagen; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wage, st. F., Bewegung; nhd. (ält.) Wage, F., Bewegung, DW 27, 346; R.: in waga lāzan: nhd. wanken lassen; ne. let sway

*waga (3), lat.-ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n): Hw.: vgl. lat.-as. waga* (2)

wāga 73, ahd., st. F. (ō): nhd. Waage, Gewicht (N.) (1), abgemessenes Gewicht, Schwere, Abwägung; ne. scales; ÜG.: lat. bisa? Gl, lanx Gl, I, libra Gl, N, libramen? Gl, libratio Gl, mina (F.) (1) Gl, momentum Gl, moneta Gl, motorium (N.) Gl, obolus Gl, perpendiculum Gl, pondus Gl, pondus sarcinae Gl, sartago? Gl, statera Gl, N, trutina Gl; Vw.: s. frōno-, mūr-, trugi-, zwi-; Hw.: vgl. anfrk. wāga*, as. wāga*; Q.: Gl (765?), I, N, O; I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wēgō, *wǣgō, st. F. (ō), Waage; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wāge, st. F., Waage; nhd. Waage, F., Waage, Gewicht (N.) (1), Instrument zum Wägen, DW 27, 348; L.: ChWdW8 313a (wāga), ChWdW9 914a (wāga); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl015 = Regensburger Regum-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 9534), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wagan 73, ahd., st. M. (a): nhd. Wagen (M.), Karre, Fuhrwerk, Sternbild des Bären; ne. cart (N.), constellation of the Plough; ÜG.: lat. Arctos (= der wagan in himile) Gl, Arcturus (= wagan in himile) Gl, axis (M.) (1) Gl, carpentum Gl, carruca Gl, carrum Gl, carrus Gl, pilentum Gl, plaustrum Gl, N, raeda Gl, (subiugalis) Gl, trio Gl, trio Arcturus Gl, ursa maior N, vehiculum Gl; Vw.: s. kanz-, reit-; Hw.: vgl. anfrk. *wagan?, as. wagan*; Q.: Gl (765), N, O; E.: germ. *wagna-, *wagnaz, st. M. (a), Wagen; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. Wagen, st. M., Wagen, Wagen (als Sternbild); nhd. Wagen, M., Wagen, DW 27, 379; L.: ChWdW8 312b (wagan), ChWdW9 913b (wagan); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT20 = Sankt Galler Bibelglossar IV (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 1395), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

waganāri* 11, ahd., st. M. (ja): nhd. Wagner, Wagenbauer, Stellmacher; ne. cartwright; ÜG.: lat. carpentarius (M.) Gl; Vw.: s. reit-; Hw.: vgl. as. wagnāri*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. carpentarius?; E.: s. wagan; W.: mhd. wagener, M., Wagenmacher; nhd. Wagner, M., Wagner, einer der mit dem Wagen zu tun hat, Wagenlenker, DW 27, 493

waganhāhil* 1, ahd., st. M. (a)?: nhd. Wagenknecht; ne. driver; ÜG.: lat. (bubulcus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wagan

waganleisa* 24, ahd., sw. F. (n): nhd. Wagenspur, Wagengleis, Furche; ne. wheel track; ÜG.: lat. (exorbitare) Gl, orbita Gl, (scrutari)? Gl, vestigium rotae Gl; Hw.: vgl. as. waganlēsa*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: s. wagan; s. germ. *laisō, st. F. (ō), Spur, Leisten; vgl. idg. *leis-, Sb., Spur, Furche, Geleise, Pokorny 671?; W.: mhd. wagenleise, st. F., sw. F., Wagengleis, Spurweite eines Wagens; nhd. (ält.) Wagenleise, F., Wagenspur, Spur des Wagenrades im weichen Erdboden, DW 27, 459; L.: ChWdW9 504b (waganleisa); Son.: MrT03 = Wiener Sedulius-Glossar (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 2171), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741)

waganleist* 1, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Wagenspur; ne. wheel track; ÜG.: lat. orbita Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wagan, leist; W.: mhd. wagenleist, st. M., Wagengleis

waganleitara* 1, ahd.?, sw. F. (n): nhd. Wagenleiter; ne. cart-ladder; ÜG.: lat. (climax) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. climax?; E.: s. wagan, leitara; W.: mhd. wagenleiter, F., Wagenleiter; nhd. (ält.) Wagenleiter, F., leiterartiger Seitenteil des Bauernwagens, DW 27, 460

waganlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. Wagen..., zum Wagen gehörig; ne. cart...; ÜG.: lat. carpentarius Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. carpentarius?; E.: s. wagan, līh (3)

waganreitila* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Wagenlenkerin; ne. lady charioteer; ÜG.: lat. auriga (F.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. auriga?; E.: s. wagan, reitil

waganreito* 1, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Wagenlenker; ne. cart driver, charioteer; ÜG.: lat. auriga Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. auriga?; E.: s. wagan, reito

waganso 22, ahd., sw. M. (n): nhd. Schar (F.) (2), Pflugschar; ne. ploughshare; ÜG.: lat. bidens (Sb.) Gl, (culter) Gl, ligo Gl, (socus) Gl, vomer Gl, NGl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), NGl; E.: germ. *wagansō-, *wagansōn, *wagansa-, *wagansan, sw. M. (n), Schar (F.) (2), Pflugschar; idg. *u̯ogᵘ̯ʰnis, *u̯ogᵘ̯ʰnes-, Sb., Schar (F.) (2), Pflugschar, Pokorny 1179?; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wagense, sw. M., Schar (F.) (2), Pflugschar; nhd. (ält.) Wagense, Wägese, F., Schar (F.) (2), Pflugschar, DW 27, 471; L.: ChWdW8 305b (waganso), ChWdW9 888a (waganso); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wāgāri 2, ahd., st. M. (ja): nhd. „Wäger“, Abwäger, Prüfer, Beurteiler; ne. weigh-controller; ÜG.: lat. examinator Gl, trutinator Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. examinator?, trutinator?; E.: s. wegan; W.: mhd. wæger, st. M., Wäger, Waagemeister an der Stadtwaage; nhd. Wäger, M., „Wäger“, einer der wägt, DW 27, 480

wagastra* 2, wagastria*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wurfgeschoss; ne. missile; ÜG.: lat. falarica Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. falarica?; E.: s. germ. *wag-, V., scharf sein (V.)?; idg. (vgl. Falk/Torp 383); L.: ChWdW9 914a (wagastra); Son.: TrT27 = Sankt Galler Glossar zu den Hieronymus-Briefen (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299) (3. Viertel 9. Jh.)

wagastria*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wagastra*

wagēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. sich bewegen, schwanken, betreiben, in Bewegung geraten (V.); ne. move (V.); Vw.: s. ir-; Hw.: vgl. as. wāgian*; Q.: N (1000); E.: s. wagōn; W.: s. mhd. wagen, sw. V., bewegen (tr.), schütteln, schwanken (intr.), wackeln; s. nhd. (ält.) wagen, sw. V., sich hin und her bewegen, schwanken, DW 27, 389

*wāgen?, ahd., sw. V. (1): Vw.: s. gi-, *widar-; Hw.: s. weggen*; vgl. as. wāgian*

waggo 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Wacke, Kiesel, Kieselstein, Fels; ne. pebble (N.), rock (N.); ÜG.: lat. silex Gl; Q.: Gl (12. Jh.?); E.: s. wegan; W.: s. mhd. wacke, sw. M., Feldstein; s. nhd. Wacken, M., Flusskiesel, frei daliegender Stein, Felsblock, DW 27, 204

*wagi?, ahd., Adj.: nhd. gewichtig, sich neigend; ne. important, dipping (Adj.); Q.: ON

*wāgi (1), ahd., Adj.: Vw.: s. *gi-, un-, ungi-; E.: germ. *wēgi-, *wēgiz, *wǣgi-, *wǣgiz, *wēgja-, *wēgjaz, *wǣgja-, *wǣgjaz, Adj., gewogen, gewichtig, abzuwägen; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118

*wāgi (2), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-, sin-, widar-, zwi-; Hw.: vgl. as. wāgi* (2)

wāgī*? 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Gewicht (N.) (1), Bedeutung; ne. weight (N.); ÜG.: lat. pondus N; Vw.: s. widar-; Hw.: vgl. as. wāgi (1)?; Q.: N (1000); E.: germ. *wēgī-, *wēgīn, *wǣgī-, *wǣgīn, sw. F. (n), Gewicht, Bedeutung; s. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: s. mhd. wāge, st. F., Waage; s. nhd. (ält.) Waage, F., Waage, Gewicht (N.) (1), Instrument zum Wägen, DW 27, 348

wagila* 2, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wiege; ne. cradle (N.); ÜG.: lat. (crepundia) Gl, cunae Gl, nutrimentum infantium Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. cunae?; E.: s. waga

*wāglīdant?, ahd., st. M. (nt?, a?): Hw.: vgl. as. waglīthand*

wago* 1, ahd., sw. M. (n)?, Adv.?: nhd. erwähnt, erwähnt werden (= wago werdan); ne. be mentioned (= wago werdan)?; Vw.: s. gi-; Q.: O (863-871); E.: s. germ. *waga-, *wagaz, Adj., erwähnt; vgl. idg. *u̯ekᵘ̯-, V., sprechen, Pokorny 1135; R.: wago werdan: nhd. erwähnt werden; ne. be mentioned

wagōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Bewegung; ne. movement; ÜG.: lat. motus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. motus?; E.: s. wagōn

wagōn* 10, ahd., sw. V. (2): nhd. sich bewegen, schwanken, in Bewegung geraten (V.), wogen, branden, schwingen; ne. move (V.), sway (V.); ÜG.: lat. minari? Gl, (motus) N, moveri Gl, (moveri) N, nutare Gl, (spirare) Gl, vibrare Gl; Vw.: s. ir-, *nidar-; Hw.: vgl. as. *wagōn?; Q.: Gl (10. Jh.), GSp, N; E.: germ. *wagōn, sw. V., bewegen; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: s. mhd. wagen, sw. V., bewegen (tr.), schütteln, schwanken (intr.), wackeln; s. nhd. wagen, sw. V., sich hin und her bewegen, schwanken, DW 27, 389

*wagōt?, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Bewegen, Schütteln; ne. movement, shake (N.); Vw.: s. houbit-

wagreini* 1 und häufiger, ahd., Sb.: nhd. Wegrain; ne. ridge (N.); Q.: Urk; E.: s. weg, rein

wāgstein* 3, ahd., st. M. (a): nhd. „Waagstein“, Gewicht (N.) (1), als Gewicht gebrauchter Stein, Senkblei, Lot; ne. weight-stone; ÜG.: lat. (calculus) Gl, (perpendiculum) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. calculus?, perpendiculum?; E.: s. waga, stein; W.: nhd. Wagestein, Wagstein, M., „Waagstein“, als Gewicht gebrauchter Stein, DW 27, 486; L.: ChWdW9 806b (wāgstein); Son.: TrT23 = Bremer Aldhelm-Glossar (Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek Ms. b. 52) (4. Viertel 9. Jh.)

wāgūnzunga* 3, ahd.?, sw. F. (n): nhd. „Waagenzunge“, Zünglein an der Waage; ne. tongue of the scales; ÜG.: lat. examen Gl, (lanx) Gl, (momentana) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. examen?; E.: s. wāga, zunga

wah 2, wa*, ahd., Interj.: nhd. wehe, Schmach über dich, weh dir!; ne. woe (Interj.); ÜG.: lat. (euge) Gl, va T; Hw.: vgl. as. wah; Q.: Gl, OT, T (830); E.: germ. *wai, Interj., wehe; idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: mhd. wā̆ch, Interj., Ausruf des Staunens und des Unwillens; L.: ChWdW9 888b (wah)

*wāh?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wāh*; E.: germ. *wanha-, *wanham, *wanka-, *wankam, st. N. (a), Fehler, Böses, Übel; s. idg. *u̯onko-, Adj., krumm, Pokorny 1134; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108

*wahan?, ahd., st. V. (6): Vw.: s. gi-; E.: s. germ. *wahtu-, *wahtuz, st. M. (u), Erwähnung; vgl. idg. *u̯ek̯-, V., sprechen, Pokorny 1135

*wahanen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. gi-; E.: germ. *wahnjan, *wahwnjan, st. V., erwähnen; s. idg. *u̯ek̯-, V., sprechen, Pokorny 1135

*wahantlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-

wāhbilidi* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Gleichnis; ne. example; ÜG.: lat. figura NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. figura, Lsch. lat. parabola?; E.: s. bilidi

wahdila* 2, lat.-ahd.?, F.: nhd. Wachtel; ne. quail; ÜG.: lat. coturnix Gl; Hw.: s. wahtala; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *kwakul-, Sb., Wachtel; W.: s. mhd. wahtel, st. F., sw. F., Wachtel

wahen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wāen*

wahha* 5, wacha*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wache, Nachtwache; ne. guard (N.); ÜG.: lat. Agrypnia N, pervigilium N, vigilare (= wahha tuon) N, vigilia N; Vw.: s. duruh-, naht-; Q.: N (1000); E.: germ. *wakō, st. F. (ō), Wache; germ. *wakō-, *wakōn, sw. F. (n), Wache; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; W.: mhd. wache, st. F., Wachen, Wache; nhd. Wache, F., Wachen, Wache, DW 27, 24; R.: wahha tuon: nhd. wachen; ne. keep (V.) watch; ÜG.: lat. vigilare N

wahhal* 2, wachal*, ahd., Adj.: nhd. wach, wachend, wachsam; ne. awake (Adj.), wakeful; ÜG.: lat. vigil Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); E.: germ. *wakula-, *wakulaz, *wakala-, *wakalaz, Adj., wach, wachsam; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; L.: ChWdW9 889a (wahhal); Son.: Tgl032 = Alcuin-Glossen im Freisinger Alcuin/Beda-Codex (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6404) (4. Viertel 9. Jh.)

*wahhalīg?, *wachalīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. wahhalīgo*

wahhalīgo* 1, wachalīgo*, ahd., Adv.: nhd. wachsam, unermüdlich?; ne. wakefully; ÜG.: lat. vigilanter Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. vigilanter?; E.: s. wahhal

wahhalter*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wehhalter*

wahhar 1, ahd., Adj.: nhd. wachsam; ne. wakeful; ÜG.: lat. vigil Gl; Hw.: vgl. as. *wakar?; Q.: MH (810-817); E.: s. wahha; L.: ChWdW9 889a (wahhar)

wahharī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wakkarī*

wahharōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wahhorōn*

wahhēn* 42, wachēn*, ahd., sw. V. (3): nhd. wachen, erwachen, überwachen, wach bleiben; ne. wake (V.), wake up; ÜG.: lat. pernoctare T, pervigilare N, vigilare Gl, LB, MH, N, NGl, O, OG, Ph, T; Vw.: s. duruh-, furi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. wakon*, as. wakōn*, *wakoian?; Q.: AB, BB, BG, FB, Gl (Anfang 9. Jh.), JB, LB, MB, MH, N, NGl, O, OG, OT, PfB, Ph, PN, T; E.: germ. *wakēn, *wakǣn, sw. V., wach sein (V.), wachen; idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; s. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; W.: s. mhd. wachen, sw. V., wachen, erwachen; nhd. wachen, sw. V., wachen, DW 27, 36; R.: wahhēn muotes: nhd. erwachen, im Geiste erwachen; ne. wake (V.) up, be alert; L.: ChWdW8 305b (wahhēn), ChWdW9 888b (wahhēn); Son.: Tgl069 = Rheinfränkische Glossen zu Gregors Dialogen (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 261), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

wahhōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. wach sein (V.); ne. be awake; ÜG.: lat. vigilare WH; Q.: WH (um 1065); E.: s. wahhēn; L.: ChWdW9 888b (wahhōn)

wahhorōn* 1, wachorōn*, wahharōn*, wacharōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wachen; ne. wake (V.); ÜG.: lat. vigilare O; Hw.: s. *wakkaron?; Q.: O (863-871); I.: Lüs. lat. vigilare?; E.: s. wakkar, wahha, wahhal; L.: ChWdW9 889a (wahharōn)

*wahhunga?, *wachunga?, ahd., st. F. (ō): nhd. Wache; ne. guard (N.); Vw.: s. naht-

wāhi* 12, ahd., Adj.: nhd. fein, herrlich, kostbar, hervorragend, außerordentlich, kunstreich bearbeitet, zierlich, zart, schön; ne. precious, graceful, artful, excellent; ÜG.: lat. (dialecticus) Gl, (laboratus) (Adj.) Gl, (mansuetus) Gl, subtilis N; Q.: G, Gl (2. Viertel 9. Jh.), N, O, PN; I.: Lbd. lat. dialecticus?; E.: germ. *hwanhu-, *hwanhuz, Adj., kunstvoll, Heidermanns 314; W.: mhd. wæhe, Adj., glänzend, schön, fein, kunstreich; nhd. (ält.) wäh, Adj., kunstvoll, zierlich, fein, DW 27, 503; L.: ChWdW9 890a (wāhi); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.)

wāhī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Schönheit, Kostbarkeit, Schmuck; ne. beauty, jewel (N.); ÜG.: lat. ornatus (M.) N, (species) N; Q.: N (1000), ON, WH; I.: Lbd. lat. ornatus?; E.: germ. *hwanhī-, *hwanhīn, sw. F. (n), Schönheit, Heidermanns 314; s. ahd. wāhi; W.: mhd. wæhe, st. F., Schönheit, Zierlichkeit, Köstlichkeit, Ziererei, Schöntun; nhd. (ält.) Wähe, F., Wähe, kunstvolle Ausführung einer Sache, Zierlichkeit, DW 27, 506

wāhlīchī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wāhlīhhī*

*wāhlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wāhlīhhī*

wāhlīhhī* 1, wāhlīchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Schönheit; ne. beauty; ÜG.: lat. venustas Gl; Q.: Gl (10. Jh.?); I.: Lüs. lat. venustas?; E.: s. wāhi, līh (3)

wāho* 1, ahd., Adv.: nhd. kunstvoll; ne. artisticly; ÜG.: lat. (expolitus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wāhi; W.: mhd. wæhe, Adv., glänzend, schön, fein, kunstreich; s. nhd. wähe, Adj., kunstvoll, zierlich, fein, DW 27, 503

wahs (1) 14, ahd., st. N. (a): nhd. Wachs; ne. wax (N.) (2); ÜG.: lat. cera Gl, N, WH, (nectar) Gl; Vw.: s. trouf-, wīz-; Hw.: vgl. anfrk. wahs*, as. wahs*; Q.: Gl, N (1000), WH; E.: germ. *wahsa-, *wahsam, st. N. (a), Wachs; idg. *u̯okso-, Sb., Wachs, Pokorny 1180; s. idg. *au̯eks-, *auks-, *u̯eks-, *uks-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; s. idg. *au̯eg-, *u̯ōg-, *aug-, *ug-, *h₂eu̯g-, *h₂aug-, *h₂ug-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; vgl. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; W.: mhd. wahs, st. N., Wachs; nhd. Wachs, N., Wachs, DW 27, 62

*wahs (2), ahd., st. F. (i): Vw.: s. wīn-

*wahs (3), ahd., Sb.: Vw.: s. *gi-, ungi-

wahsa (1), ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wassa

*wahsa (2), ahd., st. F. (ō), sw. F. (n)?: Vw.: s. gi-

wahsamo* 54, wahsmo, ahd., sw. M. (n): nhd. Wachstum, Frucht, Kraft, Alter (N.), Lebenskraft, Fruchtbarkeit, Gedeihen; ne. growth, fruit (N.), power (N.), age (N.); ÜG.: lat. augmentatio Gl, concretio Gl, crementum Gl, fertilitas Gl, fructus I, MF, MNPs=MNPsA, O, T, genimen O, germen Gl, incrementum Gl, nascentia Gl, proficere aetate (= in wahsamon dīhan) O, opulentia Gl, statura? Gl, vigor MH; Hw.: vgl. anfrk. wahsmo*, as. wahsmo*; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), MF, MH, MNPs, MNPsA, O, OT, T; E.: germ. *wahsma-, *wahsmaz, *wahstma-, *wahstmaz, st. M. (a), Wachstum, Wuchs; s. idg. *au̯eks-, *auks-, *u̯eks-, *uks-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; vgl. idg. *au̯eg-, *u̯ōg-, *aug-, *ug-, *h₂eu̯g-, *h₂aug-, *h₂ug-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; vgl. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; L.: ChWdW8 306b (wahsmo), ChWdW9 890b (wahsmo); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl036 = Würzburger Aldhelm-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 21), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT19 = exestimatis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

wahsan* (1) 120, ahd., st. V. (6): nhd. wachsen (V.) (1), zunehmen, gedeihen, aufwachsen, heranwachsen, größer werden, mächtig werden, erstarken, nützen, abstammen, hervorsprießen, hervorsprossen, reifen, wimmeln; ne. grow, prosper, increase (V.), be useful, sprout (V.), ripen; ÜG.: lat. a iuventute mea (= fona des ih wahsan bigonta) N, adolescere Gl, adultus (= giwahsan Part. Prät.) N, agere Gl, (apportare) N, augere N, augmentum (= wahsan subst.) N, concrescere RhC, crassari Gl, crescere Gl, MF, N, NGl, O, T, (esse) Ph, excrescere Gl, exoriri N, fieri O, (fructuosus) Gl, (fructum facere)? O, (imbuere) N, increbrescere Gl, incrementum (= wahsan subst.) N, ipsa crementum suscipiunt (= siu selben wahsant duruh sih) N, laxare Gl, (magis) N, (maior esse) MF, mammae pubertatis (= giwahsano) Gl, (nasci) Gl, N, nutrire Gl, opulentus (= wahsanti) Gl, oriri N, pollere C, Gl, producere Gl, proficere N, (pubertas) Gl, pullulare Gl, NGl, surgere Gl, turgescere Gl, vegetare Gl, (vibrare)? Gl, vivere Gl, (vivificari) N; Vw.: s. ana-, anagi-, folla-, framir-, gi-, int-, ir-, ubar-, ūf-, ūfir-, zisamane-; Hw.: vgl. anfrk. wahsan*, as. wahsan*; Q.: C, Gl (765), MF, N, NGl, O, OT, Ph, RhC, T, WH; E.: germ. *wahsjan, *wahsan, st. V., wachsen (V.) (1), zunehmen; s. idg. *au̯eks-, *auks-, *u̯eks-, *uks-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; s. idg. *au̯eg-, *u̯ōg-, *aug-, *ug-, *h₂eu̯g-, *h₂aug-, *h₂ug-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; s. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; W.: mhd. wahsen, st. V., wachsen (V.) (1), aufwachsen, erwachsen (V.); nhd. wachsen, st. V., wachsen (V.) (1), DW 27,79; R.: wahsanto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. im Anwachsen; ne. in growing; ÜG.: lat. crescendo NGl; L.: ChWdW8 306a (wahsan), ChWdW9 890a (wahsan); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wahsan?* (2), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. gewachsen; ne. grown; Vw.: s. folla-, gi-, ir-, selb-, ubar-, un-, unfolla-; Hw.: s. wahsan* (1) st. V.

*wahsanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ubar-

wahsantlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. fruchtbar; ne. fertile; ÜG.: lat. fructuosus Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. fructuosus?; E.: s. wahsan, līh (3); L.: ChWdW8 306b (wahsantlīh)

wahsanto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. wahsan*

*wahsblank?, *wahsblanc?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wahsblank*

*wahsen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. wahsian*

wahsfaro* 1, ahd., Adj.: nhd. wachsfarben, wachsfarbig, wächsern, blaugrün; ne. waxy; ÜG.: lat. (glaucicomans) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. glaucicomans?; E.: s. wahs (1), faro; W.: mhd. wahsvar, Adj., wachsfarb; nhd. (ält.) wachsfarb, Adj., „wachsfarben“, von dunkelgelber rötlicher Farbe wie Wachs, DW 27, 132; L.: ChWdW9 281b (wahsfaro); Son.: Tgl035 = Reichenauer Sedulius- und Iuvencus-Glossen I (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII) (4. Viertel 9. Jh.)

wahsholdera*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wahsholuntra*

wahsholuntar* 9, ahd., st. M. (a): nhd. Wacholder, Stechpalme; ne. juniper, holly; ÜG.: lat. (apifusus)? Gl, (hulserida)? Gl, iuniperus Gl, ruscus Gl, (sambucus) (M.) (2) Gl; Hw.: vgl. as. wahsholondar*, wahshollendar*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wahs (1), holuntar; W.: mhd. wahsholunter, st. M., Wachsholunder, Wachsholler; nhd. (ält.) Wachsholder, Wachsholunder, M., Holunder, DW 27, 136

wahsholuntra* 1, wahsholdera*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wacholder?, Stechpalme?; ne. holly?; ÜG.: lat. (sambucus) (M.) (2) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wahs (1), holuntar; W.: s. nhd. Wachholder, Wachsholunder, M., Holunder, DW 27, 136

wahsī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wassī

wahsīnkerza 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wachskerze; ne. wax candle; ÜG.: lat. cereus (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. cereus?; E.: s. wahs (1), kerza

wahskerza* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wachskerze; ne. wax candle; ÜG.: lat. cereus (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. cereus?; E.: s. wahs (1), kerza; W.: mhd. wahskerze, sw. F., Wachskerze; nhd. Wachskerze, F., Wachskerze, DW 27, 137

wahsleib 5, ahd., st. M. (a): nhd. „Wachsleib“, ein Stück Wachs, Wachsklumpen; ne. a piece of wax; ÜG.: lat. (formella) Gl, (formellum) Gl, (formellus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wahs (1), leib

*wahslīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-

wahsmida* 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Wachstum, Wuchs, Frucht, Gewächs, Fülle, Jugend; ne. growth, fruit, youth (N.)?; ÜG.: lat. (adulescentia) Gl, fructus Gl, frugalitas Gl, incrementum Gl; Q.: Gl (765); E.: s. wahsamo; L.: ChWdW8 306b (wahsmida), ChWdW9 891a (wahsmida); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wahsmīg* 4, ahd., Adj.: nhd. fruchtbar, üppig; ne. fertile; ÜG.: lat. fertilis Gl, (fertilitas) Gl, opulentia (= wahsmīgiu) Gl, (ubertas) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. fertilis?; E.: s. wahsamo; L.: ChWdW8 306b (wahsmīg); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wahsmigī* 2, wahsmīgī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wachstum, Üppigkeit, Fruchtbarkeit, Fülle, Reichtum; ne. growth, prosperity; ÜG.: lat. fertilitas Gl, opulentia Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. fertilitas?, Lsch. lat. opulentia?; E.: s. wahsamo; L.: ChWdW8 306b (wahsmīgī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wahsmīgī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wahsmigī*

wahsmo, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wahsamo*

*wahsmuntīg, ahd., Adj.: Vw.: s. wahsmuntigī*

wahsmuntigī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Fruchtbarkeit, Fülle, Reichtum; ne. fertility; ÜG.: lat. opulentia Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. opulentia?; E.: s. wahsamo

*wahso?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. walto-, wild-, wildi-

wāhsprāchal*, ahd., Adj.: Vw.: s. wāhsprāhhal*

wāhsprāchi*, ahd., Adj.: Vw.: s. wāhsprāhhi*

wāhsprāchī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wāhsprāhhī*

wāhsprāhhal* 1, wāhsprāchal*, ahd., Adj.: nhd. redegewandt, schönrednerisch, rhetorisch; ne. eloquent, flattering (Adj.); ÜG.: lat. (dialecticus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. dialecticus?; E.: s. wāhi, sprāhhal

wāhsprāhhi* 1, wāhsprāchi*, ahd., Adj.: nhd. redegewandt, schönrednerisch; ne. eloquent, flattering (Adj.); ÜG.: lat. (dialecticus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. dialecticus?; E.: s. wāhi, sprāhha, sprehhan

wāhsprāhhī* 1, wāhsprāchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Beredtheit, kunstvolle Rede, Syllogismus; ne. eloquence; ÜG.: lat. (syllogismus) Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lsch. lat. syllogismus?; E.: s. wāhi, sprāhha, sprehhan

wāhsprāhlīh* 1, ahd., Adj.?: nhd. „redegewandt“, schönrednerisch, rhetorisch; ne. flattering (Adj.); ÜG.: lat. (dialecticus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. dialecticus?; E.: s. wāhi, sprahha, sprehhan, līh (3)

wāhsprechīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wāhsprehhīg*

wāhsprehhīg* 1, wāhsprechīg*, ahd., Adj.: nhd. „redegewandt“, schönrednerisch, rhetorisch; ne. eloquent, flattering (Adj.); ÜG.: lat. syllogismus plectilis (= wāhsprehhīga gikērida) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. syllogismus?; E.: s. wāhi, sprehhan

wahst* 3, ahd., st. M. (i)?, st. F. (i): nhd. „Wuchs“, Wachstum, Zuwachs, Nachwuchs, Statur; ne. growth; ÜG.: lat. incrementum Gl, statura T; Vw.: s. ā-, anagi-, fruma-, furi-, furigi-, gi-, selb-, swi-, ubar-, uo-; Hw.: vgl. as. wastōm*; Q.: Gl (790), T; E.: germ. *wahsti-, *wahstiz, st. F. (i), Wachstum, Wuchs; germ. *wahstu-, *wahstuz, st. M. (u), Wachstum, Wuchs; s. idg. *au̯eks-, *auks-, *u̯eks-, *uks-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; vgl. idg. *au̯eg-, *u̯ōg-, *aug-, *ug-, *h₂eu̯g-, *h₂aug-, *h₂ug-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; vgl. idg. *idg. u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; W.: mhd. wahst, st. F., Wachstum, Wuchs; L.: ChWdW9 891a (wahst); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wahstabla*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wahstafala*

wahstafala* 2, wahstavala*, wahstabla*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wachstafel; ne. wax tablet; ÜG.: lat. pugillaris (Sb.) Gl, tabula NGl; Hw.: vgl. as. wehsitāfla*; Q.: Gl, NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. tabula?; E.: s. wahs (1), tafala; W.: mhd. wahstavele, F., Wachstafel; nhd. Wachstafel, F., Wachstafel, Wabe des Bienenstockes, mit Wachs überzogene Schreibtafel, DW 27, 147

wahstavala*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wahstafala*

*wahstuom?, ahd., st. M. (a): Vw.: s. lido-; Hw.: vgl. anfrk. *wahsduom?, as. *wasdōm?, wastōm*

wahsunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wachstum, Frucht, Spross, Wuchs; ne. growth, fruit, sprout (N.); ÜG.: lat. germen Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. germen?; E.: s. wahsan; W.: mhd. wahsunge, st. F., „Wachsung“; nhd. (ält.) Wachsung, F., Wachstum, DW 27, 156

*wahszins?, ahd., st. M. (a?, i?): Hw.: vgl. as. *wahstins?

*wahszinsīg?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. *wahstinsig?

*waht?, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. gi-

wahta* 25, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wacht, Wache, Nachtwache, Vigil, Wachen (N.), Wachdienst; ne. guard (N.); ÜG.: lat. excubiae Gl, N, statio Gl, vigilia B, Gl, N, T; Vw.: s. gizelt-, heri-, kirih-, naht-, wega-, zelt-; Hw.: s. lat.-ahd.? wacta; vgl. as. wahta*; Q.: B, GB, Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, O, T, Urk; I.: Lbd. lat. vigilia?; E.: germ. *wahtwō, st. F. (ō), Wache, Wacht; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; W.: mhd. wahte, st. F., Wachen, Wachsein, Wacht, Wache; s. nhd. Wacht, F., Wacht, Wachen, DW 27, 159; R.: dera wahta pflegan: nhd. Nachtwache halten; ne. be on night-watch; L.: ChWdW8 305b (wahta), ChWdW9 889a (wahta), 2, 1037 (wahta); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325)

wahtala 30, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wachtel; ne. quail; ÜG.: lat. (avis) Gl, avis in segete Gl, coturnix Gl, luscinia Gl, (quaquara) Gl, (quasquila) Gl; Hw.: s. lat.-ahd.? wahdila*; vgl. as. wahtala*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. germ. *kwakul-, Sb., Wachtel; W.: mhd. wahtel, st. F., sw. F., Wachtel; nhd. Wachtel, F., Wachtel, DW 27, 173; L.: ChWdW9 891b (wahtala); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

*wahtāri, lang., st. M. (ja)?: nhd. Wächter; ne. guard (M.); Hw.: s. ahd. wahtāri*; Q.: it. quattero, quattaro, Küchenjunge, lucc. squattolo, Küchenjunge, friaul. suàtar, Küchenjunge, samn./biscegl./neapolitan. quàttere, Küchenjunge, samn./biscegl./neapolitan. quàtero, Küchenjunge, venez./emil. squatarar, umschütteln, umrühren, venez./emil. squaratar, umschütteln, umrühren, piacenz. quàtra, Erdscholle

wahtāri* 10, ahd., st. M. (ja): nhd. Wächter; ne. guard (M.); ÜG.: lat. custos WH, excubitor Gl, vigil (M.) Gl; Vw.: s. burg-, naht-; Hw.: s. lang. *wahtāri; Q.: Gl (10. Jh.), WH; I.: Lüt. lat. vigil?; E.: s. wahtēn, wahten; W.: mhd. wahtære, st. M., Wächter; nhd. Wächter, Wachter, M., Wächter, DW 27, 184

wahten* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. wachen; ne. wake (V.); ÜG.: lat. vigilare Gl; Q.: Gl (Ende 8./Anfang 9. Jh.?); I.: Lüs. lat. vigilare?; E.: s. wahta; W.: s. mhd. wahten, sw. V., Wache halten; s. nhd. (ält.) wachten, sw. V., Wache halten, bewachen, DW 27, 183

wahtēn* 10, ahd., sw. V. (3): nhd. wachen, Wache halten; ne. wake (V.); ÜG.: lat. excubare Gl, vigilare Gl, O; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), O; I.: Lüs. lat. vigilare?; E.: s. wahta; W.: s. mhd. wahten, sw. V., Wache halten; s. nhd. (ält.) wachten, sw. V., Wache halten, bewachen, DW 27, 183; L.: ChWdW8 306a (wahtēn), ChWdW9 889b (wahtēn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325)

wahtil* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Wächter; ne. guard (M.); ÜG.: lat. (pervigil) Gl; Vw.: s. burg-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. vigil?; E.: s. wahta

*wahtlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; E.: s. germ. *wahnjan, *wahwnjan, st. V., erwähnen; vgl. idg. *u̯ek̯-, V., sprechen, Pokorny 1135

*wahtlīhhī?, *wahtlīchī, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

*wahtlīhho?, *wahtlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-, ungi-

wahtscif, ahd.?, st. N. (a): Vw.: s. wahtskif*

wahtskif* 1, wahtscif, ahd.?, st. N. (a): nhd. „Wachtschiff“, Wachboot, zur Überwachung bestimmtes Schiff; ne. guardian ship; ÜG.: lat. (scapha) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. scapha?; E.: s. wahta, skif; W.: nhd. (ält.) Wachtschiff, N., „Wachschiff“, „Wachtschiff“, Kriegsschiff das den Eingang in einen Hafen überwacht, DW 27, 201

wahtunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wache, Wacht, Nachtwache; ne. guard (N.); ÜG.: lat. vigilia Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüt. lat. vigilia?; E.: s. wahta; W.: nhd. (ält.) Wachtung, F., „Wachtung“, DW 27, 202; L.: ChWdW8 306a (wahtunga)

wāhwirki* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Kunstwerk, kunstvoll verfertigtes Handwerk, außerordentliche Kunstfertigkeit; ne. piece of art; ÜG.: lat. artificium subtile Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt.?, Lsch.? lat. artificium subtile?; E.: s. wāhi, werk

*waid, lang., Sb.: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; Hw.: s. ahd. weit; Q.: s. com./mailänd. guàa, gelber Farbstoff, bergam. guad, Pflanze mit der man blau färbt, vicenz./paduan. guado, Waid, parm. guà, Waid, parm. guadon, schlechtester Waid, it. guado, Waid, it. guadone, Waid; E.: germ. *waizda-, *waizdaz, st. M. (a), Waidkraut, Färberwaid, Waid (M.); idg. *u̯ei- (2), *u̯eiə-, *u̯ī̆-, V., welken, Pokorny 1123; idg. *u̯idʰu-, Sb., Baum, Holz, Pokorny 1177

*waida, lang., F.: nhd. Weide (F.) (2), Wiese; ne. meadow, pasture (N.); Vw.: s. fio-; Q.: it. uai̯me, das erste zarte Gras das nach der Mahd auf den Wiesen wächst

*wāida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

*wāidī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

waido, ahd., sw. M. (n)?: Vw.: s. weito*

*waif, lang., Sb.: nhd. Binde; ne. bandage (N.); Hw.: s. ahd. weif*; Q.: toskan. guaffa, Binde, toskan. guafiera, Fahne, Abzeichen, Wappen

*waifil, lang., Sb.: nhd. Haspel; ne. reel (N.), winch (N.); Q.: it. guaffile, Haspel

*waifōn, lang., sw. V.: nhd. haspeln; ne. reel (V.); Q.: s. *waif, *waifil

waisda*, lat.-ahd.?, Sb.: Vw.: s. waisdo

waisdo 5, waisda*, waisdus*, gaisto*, lat.-ahd.?, Sb.: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad, woad for dyers; ÜG.: lat. isatis Gl, sandyx Gl, ahd. weit Gl; Q.: Gl, Urk (800); E.: s. germ. *waizda-, *waizdaz, st. M. (a), Waidkraut, Färberwaid, Waid (M.)

waisdus*, lat.-ahd.?, Sb.: Vw.: s. waisdo

wakkar* 19, wackar*, ahd., Adj.: nhd. „wacker“, wach, aufmerksam, munter, wachend, wachsam; ne. awake (Adj.); ÜG.: lat. (consurgens) O, exsurgere diluculo (= wakkar irstān) N, (nictans) N, pervigil N, (prudens) O, vigil MH, N, vigilans N, (vigilare) O; Vw.: s. ēr-; Q.: MH (810-817), N, O, PN; E.: germ. *wakra-, *wakraz, *wakara-, *wakaraz, Adj., wach, wachsam, munter, wacker, frisch; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; W.: mhd. wacker, Adj., wach, wachsam, munter, frisch, tüchtig, tapfer; nhd. wacker, Adj., wacker, wach, munter, tüchtig, DW 27, 216; L.: ChWdW9 889b (wackar)

wakkarī* 1, wackarī*, wahharī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wachsamkeit; ne. watchfulness; ÜG.: lat. vigilantia Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüt. lat. vigilantia?; E.: germ. *wakrī-, *wakrīn, *wakarī-, *wakarīn, sw. F. (n), Wachsamkeit; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; L.: ChWdW8 305b (wahharī)

*wakkarōn?, *wackarōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. ir-; E.: germ. *wakrōn, *wakarōn, sw. V., wach sein (V.), wachen; s. idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; vgl. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117

wal* (1) 10, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Verwüstung, Verheerung, Niederlage, Gemetzel, Schlacht, Untergang, Verderben, Schlachtfeld, Walstatt; ne. devastation, defeat (N.); ÜG.: lat. (calamitas) Gl, (clades) Gl, (strages) Gl, tropaeum (= wales rouba sigu)? Gl; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *wal?; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *wala-, *walaz, st. M. (a), Leiche, Schlachtfeld; germ. *wala- (1), *walam, st. N. (a), Leiche, Schlachtfeld; s. germ. *wala- (5), *walaz, Adj., tot; vgl. idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144; W.: s. mhd. wal, st. N., st. M., st. F., Schlachtfeld, Walstatt, Kampfplatz, Feld, Au; s. nhd. (ält.) Wal, F., N., Walstatt, DW 27, 1063; L.: ChWdW8 306b (wal), ChWdW9 891b (wal); Son.: Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wal* (2) 9, hwal*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wal, Walfisch; ne. whale (N.); ÜG.: lat. ballaena Gl, cetus Gl, MF, T; Hw.: vgl. as. hwal*; Q.: Gl, MF (Ende 8. Jh.), OT, T; E.: germ. *hwala-, *hwalaz, st. M. (a), Wal, Walfisch; germ. *hwali-, *hwaliz, st. M. (i), Wal, Walfisch; idg. *skᵘ̯alos, *kᵘ̯alos, Sb., ein Fisch, Pokorny 958; W.: mhd. wal, st. M., Wal, Walfisch; nhd. Wal, M., Wal, Walfisch, DW 27, 1068; L.: ChWdW9 891b (wal); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Wba05 = Regensburger Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14429)

wal (3), ahd., st. N. (a): nhd. Wall, Mauer, Wand; ne. dam (N.); ÜG.: lat. praerupta Gl; Vw.: s. erd-, erde-; Hw.: vgl. as. wal*; Q.: Gl (9. Jh.); E.: germ. *wall-, Sb., Wall; s. lat. vāllum, N., Wall, Schutzwehr, Verschanzung; s. lat. vāllus, M., Pfahl, Palisade; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; L.: ChWdW9 892a (wal); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

wal* (4), ahd., Adj.: Vw.: s. wol* (1)

*wāl?, ahd., st. M. (a?, i?): Hw.: vgl. anfrk. wāl

*Wal?, ahd., FlN: nhd. Waal (eine der Mündungen des Rheins); ne. Waal (a mouth of the river Rhine); Hw.: vgl. anfrk. Wal*

wala* (1) 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Wahl, Auswahl, freie Bestimmung, Entscheidung, freigewählter Standpunkt?; ne. election; ÜG.: lat. acceptio Gl, (deliberatio) Gl, electio Gl, N, (eligere) N, optio Gl; Vw.: s. selb-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: germ. *walō?, st. F. (ō), Wahl; s. idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; W.: mhd. wale, st. F., st. N., Wahl, Auswahl, Lage, Schicksal; nhd. Wahl, F., Wahl, Möglichkeit des Aussuchens unter mehreren, Auslese, Prüfung, DW 27, 507; L.: ChWdW9 921a (wala); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

*wala (2), ahd., st. F. (ō): nhd. Wohl, Vermögen; ne. welfare, wealth; Vw.: s. ōt-; E.: s. wola

wala* (3), ahd., Adv.: Vw.: s. wola

wāla* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Fächer, Blasebalg, Wehen (N.); ne. fan (N.), bellows (Pl.), waving (N.); ÜG.: lat. flabellum Gl, flabrum Gl, sufflatorium Gl, ventus (M.) (1) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wāen?

walachēn*, ahd., sw. V. (3)?: Vw.: s. walahhēn*

walag*, ahd., Adj.: Vw.: s. wolag*

walagōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. walgōn*

Walah* 8, ahd., st. M. (a): nhd. Welscher, Fremder, Romane, Römer, Rutuler, Nichtdeutscher; ne. foreigner, Roman (M.); ÜG.: lat. Chortonicum (N.) (= Walaho lant) Gl, Gallia (= Walaho lant) Gl, in Romana (= in Walahun) Gl, Latinus Gl, Quirites (= Walaha) Gl, Romanus (M.) Gl, KG, Rutulus Gl; Hw.: vgl. as. *walh?, *walha, *walhaz; Q.: Gl, KG (8. Jh.?), NGl, ON; E.: germ. *Walaha-, *Walahaz, st. M. (a), Kelte, Welscher, Fremder, Lw. lat.-kelt. Volca; W.: mhd. Walch, st. M., sw. M., Welscher, Romane, Italiener, Franzose; R.: in Walahun: nhd. im römischen Gebiet; ne. on Roman territory; ÜG.: lat. in Romana Gl; R.: Walaho lant: nhd. Gallien, Wales?; ne. Gaul, Wales?; ÜG.: lat. Chortonicum Gl, Gallia Gl; L.: ChWdW9 892a (walah); Son.: Tgl079 = Freisinger Orosiusglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6308)

walahhēn* 2, walachēn*, ahd., sw. V. (3)?: nhd. lauwarm sein (V.), lauwarm werden; ne. be lukewarm, become lukewarm; ÜG.: lat. tepere Gl, tepescere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: vgl. germ. *walga- (1), *walgaz, Adj., lauwarm, ekelhaft; idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145

walahisc*, ahd., Adj.: Vw.: s. walask*

walahisk*, ahd., Adj.: Vw.: s. walask*

walahleudi* 2, ahd.?, Sb.: nhd. „Welschenwergeld“, Wergeld für einen Romanen; ne. compensation for a Roman; Q.: PLSal (507-511?); E.: s. *Walah?, leudis; Son.: nach Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes, 2001, 361a, 377a anfrk.

walasc*, ahd., Adj.: Vw.: s. walask*

walask* 7, walasc*, walahisk*, walahisc*, walisk*, ahd., Adj.: nhd. welsch, romanisch, lateinisch; ne. Roman (Adj.), Romanic, Latin; ÜG.: lat. balsamiten (= walaskiu minza) Gl, Latine (= in walaskūn) NGl, vulgo (= in walaskūn) N, vulgariter (= in walaskūn) NGl, volema (= walaskiu bira) Gl; Q.: Gl, N (1000), NGl; E.: germ. *waliska-, *waliskaz, Adj., welsch, fremd, z. T. Lw. lat.-kelt. Volca; W.: mhd. walsch, Adj., welsch, italienisch, französisch, romanisch; nhd. wälsch, welsch, Adj., welsch, romanisch, italienisch, französisch, DW 27, 1327; R.: in walaskūn: nhd. auf romanisch, auf lateinisch; ÜG.: lat. Latine NGl, vulgo N, vulgariter NGl; R.: walaskiu bira: nhd. italienische Birne; ne. Italian pear; ÜG.: lat. volema Gl

walberi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. waldberi*

walbī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Drehbarkeit; ne. turnability; ÜG.: lat. volubilitas N; Q.: N (1000); E.: germ. *hwalbī-, *hwalbīn, sw. F. (n), Gewölbtheit; s. idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630

*walbnassi?, ahd., Sb.: Vw.: s. fir-

walbo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Hohlziegel; ne. hollow brick; ÜG.: lat. imbrex Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. imbrex?; E.: germ. *hwalbō-, *hwalbōn, *hwalba-, *hwalban, sw. M. (n), Wölbung; s. idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630; W.: mhd. walbe, sw. M., Walm; nhd. Walm, Walben, Walbe, M., Walm, Heuhaufe, DW 27, 1316

walbōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. sich drehen; ne. turn around; ÜG.: lat. volubilis esse N; Vw.: s. zisamane-; Q.: N (1000); E.: germ. *hwalbōn, sw. V., drehen; idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630

walc..., ahd.: Vw.: s. walk...

walca*, ahd., sw. F. (n)?: Vw.: s. walka*

walcan*, ahd., red. V.: Vw.: s. walkan* (1)

walcāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. walkāri

walcatorium* 2 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. Walkmühle; ne. fulling-mill; Q.: Urk (875); E.: s. germ. *walkan, st. V., drehen, wandern, walken; idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140

walco*, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. walko*

walcwurf*, ahd., st. M. (i): Vw.: s. walkwurf*

*wald, lang., st. M. (i)?: nhd. Wald; ne. woodland; Hw.: s. ahd. wald; Q.: it. waldus, gualdus, Wald, ON

wald 50, ahd., st. M. (i): nhd. Wald, Wildnis, Baumwipfel?, Wüste, Einöde; ne. woodland; ÜG.: lat. desertum (= wuostinna waldes) O, eremus B, Gl, (Libanus) NGl, nemus Gl, N, saltus (M.) (2) Gl, silva Gl, N, NGl, Ph; Vw.: s. sīt-; Hw.: s. lat.-ahd.? gualdus, lang. *wald; vgl. anfrk. wald* (1), as. wald* (1); Q.: B, GB, Gl (765), LN, N, NGl, O, Ph, ON, PN, WS; E.: germ. *walþu-, *walþuz, st. M. (u), Wald, Wildnis, Heide (F.) (1); s. idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139; W.: mhd. walt, st. M., Wald, Waldgebirge, Baumbestand, Waldhöhle; nhd. Wald, M., Wald, DW 27, 1072; L.: ChWdW8 306a (wald), 1, 377a (wald), ChWdW9 892a (wald); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Tgl09 = Glossen zum Jeremias-Kommentar des Hieronymus (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14425), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*walda, lang., F.: nhd. Verwaltete; ne. dependent woman; Vw.: s. mund-

waldator* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Förster, Waldhüter; ne. forest-keeper; Q.: Urk (779); E.: s. wald

waldatura* 1, lat.-lang., F.: nhd. Wald; ne. forest; Q.: Urk (1033); E.: s. wald

waldberi* 1, walberi*, ahd.?, st. N. (ja): nhd. Waldbeere, Heidelbeere; ne. wild berry, blue-berry; ÜG.: lat. vaccinium Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wald, beri; W.: nhd. Waldbeere, F., Waldbeere, in Wäldern wachsende Beere, DW 27, 1095

waldboum* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Waldbaum“, Baum des Waldes; ne. forest-tree; ÜG.: lat. lignum silvae N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. lignum silvae; E.: s. wald, boum; W.: s. nhd. Waldbaum, M., Waldbaum, im Walde wachsender Baum, DW 27, 1095

waldeih* 1, ahd., st. F. (i)?: nhd. Stieleiche; ne. English oak; ÜG.: lat. ilex Gl; Hw.: vgl. as. waldēk*; E.: s. wald, eih; W.: s. nhd. Waldeiche, F., „Waldeiche“, im Walde wachsende Eiche, Sommereiche, DW 27, 1108

waldemannus* 3, lat.-lang.?, M.: nhd. Waldaufseher; ne. forest-keeper; Q.: LLang (772); E.: s. wald, man

*waldēn?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. ir-

waldesil* 3, ahd.?, st. M. (a): nhd. „Waldesel“, Wildesel; ne. forest donkey, African wild ass; ÜG.: lat. onager Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. onager?; E.: s. wald, esil; W.: mhd. waltesel, st. M., Waldesel; nhd. Waldesel, M., „Waldesel“, wilder Esel, DW 27, 1116

waldfalco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. waldfalko*

waldfalko* 4, waldfalco*, ahd., sw. M. (n): nhd. „Waldfalke“, wilder Falke, Wildfalke; ne. a falcon, wild falcon; ÜG.: lat. herodius Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. herodius?; E.: s. wald, falko; W.: nhd. Waldfalke, M., „Waldfalke“, Edelfalke, Taubenfalke, Wanderfalke, DW 27, 1123; L.: ChWdW9 270b (waldfalko); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295) (4. Viertel 9. Jh.)

waldfeld* 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Waldfeld“, Feld in der Wildnis; ne. field in the forest; ÜG.: lat. campus saltus N; Q.: N. (1000); I.: Lbd.?, Lüt.? lat. campus saltus?; E.: s. wald, feld

waldhaft* 1, ahd., Adj.: nhd. waldig, am Baum wachsend; ne. woody; ÜG.: lat. (arbustivus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. arbustivus?; E.: s. wald, haft; W.: s. nhd. waldhaft, Adj., waldig, DW 27, 1143

waldhederih* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Waldhederich, Hederich; ne. mustard plant; ÜG.: lat. (agaricum) Gl, (boletus montanus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wald, hederih; W.: nhd. Waldhederich, M., Waldhederich

waldholz* 4, ahd., st. N. (a): nhd. Waldbaum; ne. forest-tree; ÜG.: lat. (silva) WH; Hw.: vgl. anfrk. waldholt*; Q.: WH (um 1065); E.: s. wald, holz

*waldi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wīt-, wuost-

waldilīn* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Wäldlein, Wäldchen; ne. grove; ÜG.: lat. (silva) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. silvula?; E.: s. wald; W.: nhd. Wäldlein, N., Wäldlein, DW 27, 1162; L.: ChWdW8 307a (waldilīn)

waldlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. Wald..., einsiedlerisch, Eremit (= waldlīh subst.); ne. living (Adj.) in the wood; ÜG.: lat. eremita (= waldlīhhēr subst.) B; Q.: B (800); I.: Lüs. lat. eremita (= waldlīhhēr subst.); E.: s. wald, līh (3); W.: vgl. nhd. waldlich, Adj., förstlich, forstlich, DW 27, 1163; R.: waldlīhhēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. Eremit; ne. hermit; ÜG.: lat. eremita B; L.: ChWdW9 892a (waldlīh)

*waldman, lang., M. (athem.): Vw.: s. waldemannus*

*waldman?, ahd., st. M. (athem.): Hw.: vgl. as. *waldman?

waldmarca* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. „Waldmark“; ne. wooded country; Q.: Urk (858); E.: s. wald, marka

waldmarca*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. waldmarka*

waldmarka* 1, waldmarca*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Waldmark“, Waldbesitz; ne. wooded country; Q.: Urk (1045); E.: s. wald, marka; W.: nhd. (ält.) Waldmark, F., aus Wald bestehende Mark als gemeinsamer Besitz, Holzmark, DW 27, 1168

waldmasta* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Waldmast“; ne. feed for pigs from the forest; ÜG.: lat. ad porcos saginandum Urk; Q.: Urk (770); E.: s. wald, mast

waldscraz*, ahd.?, st. M. (a?, i?): Vw.: s. waldskraz*

waldskraz* 1, waldscraz*, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Waldgeist, Waldschrat; ne. faun; ÜG.: lat. Faunus Gl, homo silvester Gl; Q.: Gl (13./14. Jh.); I.: Lsch. lat. Faunus?, Lüt. lat. homo silvester?; E.: s. wald, skraz

waldtior* 3, ahd., st. N. (a): nhd. Waldtier, Wild, wildes Tier; ne. wildlife; ÜG.: lat. bestia silvae N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. bestia silvae?; E.: s. wald, tior; W.: nhd. Waldtier, N., Waldtier, im Walde lebendes Tier, DW 27, 1200 (Waldthier)

*waldus, lat.-ahd.?, M.: Vw.: s. mundwaldus

waldus* (1) 17 und häufiger, lat.-lang., M.: nhd. Wald; ne. woodland; ÜG.: lat. silva Urk; Q.: Urk (746); E.: s. wald

*waldus (2), lat.-lang., M.: nhd. Verwalter; ne. steward; Vw.: s. mund-

walfisc*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. walfisk*

walfisk* 4, walfisc*, ahd.?, st. M. (a): nhd. Wal, Walfisch; ne. whale; ÜG.: lat. ballaena Gl, cetus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wal (2), fisk

*walg?, ahd., Adj.: Vw.: s. ana-; E.: germ. *walga- (2), *walgaz, Adj., sich drehend?; s. idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140

*walgī?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. ana-; E.: germ. *walgī-, *walgīn, sw. F. (n), Fülle; s. idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140

walgōn* 5, walagōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wandeln?, wälzen, sich wälzen, rollen, wirbeln, bewegen; ne. walk (V.)?, roll (V.); ÜG.: lat. (ambulare) Gl, volvere Gl; Vw.: s. bi-; Q.: Gl (10. Jh.); E.: germ. *walg-, V., wälzen; idg. *u̯olk-, V., drehen, bewegen, Pokorny 1144; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: s. mhd. walgen, sw. V., rollen (intr.), bewegen, wimmeln, wälzen (tr.), rollen; nhd. (ält.) walgen, sw. V., wälzen, rollen, sich wälzen, DW 27, 1227

walī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Lauheit; ne. lukewarmness; ÜG.: lat. tepor Gl; Hw.: s. walo*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: germ. *walī-, *walīn, sw. F. (n), Lauheit; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; L.: ChWdW9 892b (walī); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949)

walir* 9, ahd., Sb.: nhd. Wal, Walfisch; ne. whale; ÜG.: lat. ballaena Gl, (dentix) Gl, genus piscis Gl, (vibex) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wal (2); W.: mhd. walre, sw. F., Walfisch;

walira 23, walra, ahd., sw. F. (n): nhd. Waller, Wels, Wal, Walfisch; ne. whale; ÜG.: lat. ballaena Gl, cetus Gl, (dentix) Gl, (horrena)? Gl, species piscis Gl, (vibex) Gl; Q.: Gl (10. Jh.), ON, R; E.: s. wal (2)

walisk*, ahd., Adj.: Vw.: s. walask*

walka* 2, walca*, ahd., sw. F. (n)?: nhd. Band (N.), Fallstrick, Schlinge, Fessel (F.) (1); ne. rope (N.), snare (N.); ÜG.: lat. pedica Gl, vitta Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. germ. *walkan, st. V., drehen, wandern, walken; idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140

*walkan?, lang., st. V.: nhd. walken, pressen; ne. full (V.), press (V.); Hw.: s. ahd. *walkan; Q.: it. gualcare, walken

walkan* (1) 1, walcan*, ahd., red. V.: nhd. walken, verfilzen, verdichtet (= giwalkan), verfilzt (= giwalkan); ne. full (V.), felt (V.), felted (= giwalkan); ÜG.: lat. concretus (= giwalkan) Gl; Vw.: s. fir-; Hw.: s. lang. *walkan; Q.: Gl (11. Jh.), ON; E.: germ. *walkan, st. V., drehen, wandern, walken; idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144?; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140?; W.: s. mhd. walken, st. V., red. V., walken, vertilgen, schlagen, dreinschlagen; nhd. walken, sw. V., hin und her bewegen, in der Walke bearbeiten, DW 27, 1244

*walkan (2), *walcan, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-, gi-; Hw.: s. walkan* (1)

walkāri 7, walcāri*, ahd., st. M. (ja): nhd. Walker, Tuchbereiter; ne. fuller; ÜG.: lat. coagitator Gl, compressor Gl, fullo Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. fullo?; E.: s. germ. *walkan, st. V., drehen, wandern, walken; idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144?; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. walker, st. M., Walker; nhd. Walker, M., Walker, der Tuche und Felle walkt, DW 27, 1250

*walkjan, lang., sw. V.?: nhd. walken, pressen; ne. full (V.); Hw.: s. ahd. walkan* (1); Q.: moden. sgualzir, walken, sien. gualcire, walken, it. gualcire, übel zurichten, zerknittern, amasen. gualcire, den Flachs rotten, mailänd. magolciá, abtasten, irpin. sguanciá, abgreifen, zerknüllen

walko* 1, walco*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Stampfer?; ne. pounder?; ÜG.: lat. (pinzonaticus) Gl; Vw.: s. fahs-; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. walkan (1)

walkwurf* 1, walcwurf*, ahd., st. M. (i): nhd. „Walkwurf“, „Haarziehen“, Herunterziehen der Kopfbedeckung; ne. pulling (N.); ÜG.: lat. (discriminalia eicere de capite) LBai; Q.: LBai (vor 743); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurf; s. germ. *walkan, st. V., drehen, wandern, walken; idg. *u̯olg-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; L.: ChWdW8 377a (walcwurf), ChWdW9 1037 (walcwurf)

*walla?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. bein-

wallan 33, ahd., red. V.: nhd. wallen (V.) (1), aufwallen, sieden, kochen, aufbrausen, hervorsprudeln, überlaufen (V.), schwären, brodeln, wimmeln; ne. boil (V.); ÜG.: lat. aestuare Gl, aestus (= wallan subst.) Gl, bullire Gl, ebullire Gl, effervescere Gl, emanare Gl, fervere Gl, fervor (= wallan subst.) Gl, fervescere Gl, infervescere Gl, scatere Gl, trepidus (= wallanti) Gl, undare Gl; Vw.: s. int-, ir-, ūz-, ūzir-, zisamane-, zuo-; Hw.: vgl. anfrk. *wallan?, as. wallan*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), O; E.: germ. *wallan, st. V., wallen (V.) (1), sieden, sprudeln; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. wallen, red. V., wallen (V.) (1), aufkochen, sprudeln; s. nhd. wallen, sw. V., wallen (V.) (1), sprudeln, bewegt fließen, aufkochen, DW 27, 1269; R.: wallan, (subst. Inf.=)N.: nhd. Wallung, Hitze; ne. heat (N.), flush (N.); ÜG.: lat. aestus Gl, fervor Gl; R.: wallanti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. kochend, schäumend; ne. cooking (Adj.), foaming (Adj.); ÜG.: lat. trepidus Gl; L.: ChWdW8 307a (wallan), ChWdW9 892b (wallan); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wāllīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wāllīhho*

*wallīg?, ahd., Adj.: nhd. wallend; ne. boiling (Adj.); Vw.: s. strede-

wāllīh* 2, ahd., Adj.: nhd. schön; ne. beautiful; Vw.: s. un-; Hw.: s. wāllīhho*; Q.: N (1000); E.: s. wāli, līh (3)

wāllīhho* 1, wāllīcho*, ahd., Adv.: nhd. schön, euphemistisch; ne. beautifully; ÜG.: lat. ornatus (M.) N; Q.: N (1000); E.: s. wāli, līh (3)

wallōn* (1) 26, ahd., sw. V. (2): nhd. wallen (V.) (2), wandern, reisen, wandeln, ziehen, pilgern, gehen, umhergehen, umherziehen, fortschreiten, sich ausbreiten, sich bewegen, sich verbreiten, im Ausland leben; ne. walk (V.), travel (V.), wander; ÜG.: lat. ad loca diversa migrare N, (belua) mobilis (= wallōnti) N, demeare N, (egressio) N, errare Gl, exsulare Gl, meare N, perambulare N, peregrinari Gl, pertransire N, pervagari N, NGl, planetae (= diu wallōnten sternon) N, (secare) N, (transmittere) N, (vagus) N, vitae huius callem viator intrasses (= wallōtist dū in disemo lībe) N, volitare Gl, (volutari) N; Vw.: s. fir-, *gi-, ir-, nidar-, ūf-, widar-; Hw.: vgl. anfrk. *wallon?; Q.: Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), N, NGl, O, PN; I.: Lbd. lat. errare?; E.: s. germ. *waþlōn, sw. V., wallen (V.) (2), wandern, reisen; W.: mhd. wallen, sw. V., wandern, wallen (V.) (2), pilgern; nhd. wallen, sw. V., wallen (V.) (2), von Ort zu Ort ziehen, wallfahrten, wandeln, DW 27, 1287; L.: ChWdW8 307a (wallōn), ChWdW9 892b (wallōn); Son.: TrA05 = Kölner alphabetisches Beda-Glossar (Köln, Dombibliothek XIX)

wallōn* (2) 1, ahd., Sb.: nhd. „Wallen “, Gang? (M.) (1); ne. tread (N.); ÜG.: lat. meatus Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); E.: s. wallōn* (1); L.: ChWdW9 892b (wallōn); Son.: Tgl031 = Freisinger Hieronymus-Glossen I (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6305) (1. Viertel 9. Jh.)

wallōntī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Ausströmung; ne. effluence; ÜG.: lat. manatio Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lsch. lat. manatio?; E.: s. wallōn

walm* 3, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Eifer, Glut, Hitze, Sieden; ne. zeal, heat (N.); ÜG.: lat. fervor B; Q.: B (800), GB, ON; E.: germ. *walmi-, *walmiz, st. M. (i), Sieden, Wallen, Glut; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. walm, st. M., Dampf (M.) (1), Qualm, Wallen; L.: ChWdW9 892b (walm)

walmen* 1, ahd., sw. V. (1a)?: nhd. wüten, rasen; ne. rage (V.); ÜG.: lat. furere Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. furere?; E.: s. walm; L.: ChWdW9 892b (walmēn?); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.), sw. V. (3)?

*walmi, lang., Adj.: nhd. wallend, siedend; ne. boiling (Adj.); Q.: it. gualmo, unsauber, it. gualma, Unsauberkeit, Schmutz

walo*, ahd., Adv.: Vw.: s. wālo*

wālo* 2, walo*, ahd., Adv.: nhd. lau; ne. lukewarmly; ÜG.: lat. tepide B, Gl; Q.: B (800), GB, Gl; E.: s. germ. *wala- (3), *walaz, Adj., lau; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; L.: ChWdW9 892b (walo); Son.: TrT19 = exestimatis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

walobaus* 4, walubaus*, lang., Sb.: nhd. schreckhafte Vermummung; ne. terrifying disguise; Q.: LLang (643); E.: s. wal (1)?; vgl. germ. *wala- (5), *walaz, Adj., tot?; idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144?

walra, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. walira

walt* (1) 1, ahd., st. M. (a?, i?), st. F. (i): nhd. „Gewalt“, Recht, Vollmacht; ne. force (N.), power (N.), law; ÜG.: lat. ius (N.) (2) Gl; Vw.: s. gi-, selbgi-*, selb-, suntar-; Hw.: s. waltī*; vgl. anfrk. *wald (2)?, as. *wald (3)?; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lbd. lat. ius (N.) (2)?; E.: s. germ. *walda-, *waldam, st. N. (a), Gewalt, Macht; germ. *waldi-, *waldiz, st. F. (i), Macht, Gewalt; vgl. idg. *u̯aldʰ-, *u̯ald-, V., stark sein (V.), vermögen, herrschen, Pokorny 1111; idg. *u̯al-, V., stark sein (V.), Pokorny 1111; W.: nhd. (ält.) Walt, F., Gewalt, DW 27, 1368; R.: bī walti: nhd. Vollmacht; ne. warrant (N.); ÜG.: lat. ius (N.) (2) Gl; L.: ChWdW9 894a (walt); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

*walt (2), ahd., Adj.: Vw.: s. ala-, ana-; Hw.: vgl. as. *walt (4)?

*walt (3), ahd., st. M. (a?, i?): Hw.: vgl. as. *wald (2)?

waltambaht* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Gewalthaber“, Hauptmann; ne. leader, captain; ÜG.: lat. centurio T; Q.: OT, T (830); I.: Lsch. lat. centurio?; E.: s. ambaht; s. germ. *walda-, *waldam, st. N. (a), Gewalt, Macht; germ. *waldi-, *waldiz, st. F. (i), Macht, Gewalt; vgl. idg. *u̯aldʰ-, *u̯ald-, V., stark sein (V.), vermögen, herrschen, Pokorny 1111; idg. *u̯al-, V., stark sein (V.), Pokorny 1111; L.: ChWdW9 136a (waltambaht)

waltan* 85, ahd., red. V.: nhd. walten, herrschen, beherrschen, regieren, herrschen über, Herr sein (V.), Herr sein (V.) über, mächtig sein (V.), in seiner Gewalt haben, die Aufsicht haben, wachen, wachen über, bewachen, sorgen, sorgen für, bewirken, halten, tun, besitzen; ne. rule (V.), govern; ÜG.: lat. arbiter (= waltanti subst.) Gl, compos esse N, (custodire) O, daemonium habes (= waltit dīn der tiufal) O, data est mihi potestas (= walt ih) O, (diva) N, dominare Gl, N, T, dominari N, dominator (= waltanto subst.) Gl, I, fecit in potestatem (= teta zi waltanne) N, imperare N, introire in illum (= waltan sīn) O, omnipollens (= waltanti)? Gl, possidere Gl, potens (= waltanti) B, N, praesidere N, protegere N, regnare N, (tenere) (V.) I, exousiazein (gr.) Gl; Vw.: s. *ana-, *bi-, gi-; Hw.: vgl. anfrk. waldan*, as. waldan*; Q.: AB, B, BG, FP, GB, Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, N, O, T, WS; I.: Lbd. lat. dominator (= waltanto subst.); E.: germ. *waldan, st. V., walten, herrschen; s. idg. *u̯aldʰ-, *u̯ald-, V., stark sein (V.), vermögen, herrschen, Pokorny 1111; vgl. idg. *u̯al-, V., stark sein (V.), Pokorny 1111; W.: mhd. walten, red. V., herrschen, besitzen, haben; s. nhd. walten, sw. V., walten, Macht über etwas haben, regieren, besitzen, DW 27, 1370; R.: waltant, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Gebieter; ÜG.: lat. arbiter Gl; R.: waltanto, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Herrscher; ne. ruler (M.), master (M.); ÜG.: lat. dominator Gl, I; L.: ChWdW8 307a (waltan), ChWdW9 893a (waltan); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

*waltant?, ahd., (Part. Präs.=)st. M. (nt?, a?): Vw.: s. *sah-; Hw.: vgl. as. waldand*

*waltantgot?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. *waldandgod?

waltanti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. ala-, ana-; Hw.: s. waltan*

waltanto*, ahd., (Part. Präs.=)M.: Vw.: s. waltan*

waltāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. „Walter“, Herrscher; ne. ruler (M.); ÜG.: lat. regnator Gl; Q.: Gl (9. Jh.?); I.: Lüs. lat. regnator?; E.: s. waltan; W.: mhd. waltære, st. M., Herrscher; nhd. (ält.) Walter, M., Sachwalter, „Walter“, DW 27, 1398

*waltāt?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. waldād

*waltbiotōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. giwaltbiotōn*

*waltbot?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

waltboto* 7 und häufiger, ahd., sw. M. (n): nhd. „Gewaltbote“, Verwalter, Stellvertreter, Vollstrecker; ne. holder of an office; ÜG.: lat. advocatus Urk, exactor Gl, procurator Gl; Q.: Gl, Urk (965); I.: Lbd. lat. procurator?; E.: s. boto; s. germ. *walda-, *waldam, st. N. (a), Gewalt, Macht; germ. *waldi-, *waldiz, st. F. (i), Macht, Gewalt; s. idg. *u̯aldʰ-, *u̯ald-, V., stark sein (V.), vermögen, herrschen, Pokorny 1111; vgl. idg. *u̯al-, V., stark sein (V.), Pokorny 1111; W.: mhd. waltbote, sw. M., Abgesandter

*walti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-, hōhgi-

waltī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Gewalt, Recht; ne. authority, power (N.), law; ÜG.: lat. (ius) (N.) (2) Gl; Hw.: s. walt* (1); Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lbd. lat. ius (N.) (2)?; E.: s. walt (1); W.: s. mhd. walt, st. M., st. F., Gewalt; nhd. (ält.) Walt, F., Gewalt, DW 27, 1368

*waltida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ana-, gi-, selb-, widar-

*waltidi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *gi-; Hw.: vgl. as. *weldithi?

*waltīg?, ahd., Adj.: nhd. gewaltig, kraftvoll, machtvoll; ne. with power; Vw.: s. gi-, selb-, un-, ungi-, unselb-, willi-; Hw.: vgl. anfrk. *weldig?, *waldig?, as. *waldig?, *weldig?

*waltigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. selb-, willi-

*waltīglīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *waltīglīhho?

*waltīglīhho?, *waltīglīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-

*waltīgo?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-, selb-, willi-

waltinōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. walten, herrschen, befehligen, Aufsicht haben; ne. rule (V.); ÜG.: lat. praesidere Gl, (tonare) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. waltan; L.: ChWdW9 894b (waltinōn); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.)

waltisāri* 2, ahd., st. M. (ja): nhd. „Walter“, Herrscher, Tyrann; ne. ruler (M.), tyrant; ÜG.: lat. tyrannus N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. tyrannus; E.: s. waltisōn

waltisōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Herrschaft; ne. rule (N.); ÜG.: lat. sine legibus mortis (= ānu tōdes waltisōd) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. waltisōn

waltisōn* 7, ahd., sw. V. (2): nhd. herrschen, walten, vermögen, berühmt sein (V.), reich sein (V.); ne. rule (V.); ÜG.: lat. abundare Gl, cluere Gl, imperare N, imperio regi N, imperitare N, pollere Gl; Q.: Gl, N (1000); E.: s. waltan

*waltlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-

*waltlīhho?, *waltlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-

waltmasta*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. waldmasta*

walto* (1) 1, ahd., sw. M. (n): nhd. eine Pflanze; ne. a plant; ÜG.: lat. (herba) Gl; Q.: Gl (12. Jh.)

*walto (2), ahd., sw. M. (n): nhd. „Walter“, Verwalter, Herrscher; ne. keeper, ruler (M.); Vw.: s. ala-, ana-, gitriu-, gitriuwi-, lant-, sigu-, triu-; Hw.: vgl. as. *waldo?

*waltōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. *gi-; Hw.: vgl. as. waldon*?

waltwahso* 13, waltowahso, ahd., sw. M. (n): nhd. Nerv, Sehne, Muskel, Fessel (F.) (1), Strick (M.) (1); ne. nerve (N.); ÜG.: lat. (copadium) Gl, nervus Gl, (palear) Gl, (pulpa) (F.) (1) Gl, (scorpio) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lbd. lat. nervus?; E.: s. wahsan?; s. germ. *walda-, *waldam, st. N. (a), Gewalt, Macht; germ. *waldi-, *waldiz, st. F. (i), Macht, Gewalt; vgl. idg. *u̯aldʰ-, *u̯ald-, V., stark sein (V.), vermögen, herrschen, Pokorny 1111; idg. *u̯al-, V., stark sein (V.), Pokorny 1111; W.: mhd. walterwahse, st. M., sw. M., Nerv, Sehne; nhd. (ält.-dial.) Waltenwachs, Waltwachs, M., N., sehniges Fleisch im menschlichen oder tierischen Körper, DW 27, 1396; L.: ChWdW9 891b (waltwahso); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

walubaus*, lang., Sb.: Vw.: s. walobaus*

walugiri* 9, ahd., Adj.: nhd. grausam; ne. cruel (Adj.); ÜG.: lat. crudelis Gl; Q.: Gl (765), (PN); E.: s. wal (1), giri; L.: ChWdW8 144a (walugiri), ChWdW9 353b (walugiri); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

walugirī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Grausamkeit; ne. cruelty; ÜG.: lat. crudelitas Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. wal (1), girī; L.: ChWdW8 144a (walugirī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

walugirida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Grausamkeit; ne. cruelty; ÜG.: lat. crudelitas Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. crudelitas?; E.: s. wal (1), girida; L.: ChWdW8 144a (walugirida)

walurauba* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Leichenberaubung“; ne. robbing dead bodies; ÜG.: lat. (vestitum mortuorum auferre) LBai; Q.: LBai (vor 743); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wal (1), rouba; L.: ChWdW8 370a (waluraupa)

waluroubāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Leichenfledderer, Grabschänder; ne. robber of dead bodies; ÜG.: lat. vispillo Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. vispillo?; E.: s. wal (1), roubōn

waluwīb* 1, ahd., st. N. (a): nhd. grausame Frau; ne. cruel woman; ÜG.: lat. (Sapphira) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. Sapphira?; E.: s. wal (1), wīb; L.: ChWdW9 942a (waluwīb); Son.: Tgl067 = Sankt Galler Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 219) (4. Viertel 9. Jh.)

walza 14, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Walze“, Fessel (F.) (1), Schlinge, Falle; ne. roller; ÜG.: lat. decipula? Gl, (deliberatio) Gl, laqueus Gl, pedica Gl, trica? Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: germ. *waltō, st. F. (ō), Walze; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. walze, sw. F., Walze; nhd. Walze, F., Walze, Rolle, DW 27, 1403

walzanto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. welzenanto*

walzōn* 5, ahd., sw. V. (2): nhd. sich wälzen, rollen, brandend aufbrausen zusammenstürzen; ne. roll (V.); ÜG.: lat. collabi Gl, effervescere Gl, volutari T, volvere Gl; Q.: Gl, T (830); E.: s. germ. *waltan, st. V., sich wälzen; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. walzen, red. V., rollen, walzen, drehen, sich wälzen; nhd. walzen, sw. V., walzen, sich drehen, rollen, DW 27, 1409; L.: ChWdW9 921b (walzōn)

walzunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. „Walzung“, Suhle; ne. rolling (N.); ÜG.: lat. volutabrum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. volutabrum?; E.: s. germ. *waltan, st. V., sich wälzen; vgl. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: nhd. Wälzung, Walzung, F., „Wälzung“, DW 24, 1441

*wam (1), ahd.?, st. N. (a?, i?).: Vw.: s. liti-, *lizzi-; Hw.: vgl. as. wam*, wamm* (1); E.: germ. *wamma-, *wammam, *wammja-, *wammjam, st. N. (a), Fleck, Mal (N.) (2); s. idg. *u̯em-, *u̯emə-, V., speien, erbrechen, Pokorny 1146

*wam (2), ahd., Adj.: Vw.: s. *un-; Hw.: vgl. as. wam*, wamm* (2); E.: germ. *wamma-, *wammaz, Adj., befleckt; s. idg. *u̯em-, *u̯emə-, V., speien, erbrechen, Pokorny 1146

wamba 55, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Leib, Bauch, Schoß (M.) (1), Mutterleib, Wanst, Gebärmutter, Körper; ne. womb; ÜG.: lat. alvus Gl, WH, aqualiculus Gl, (latebra uteri) N, uterus Gl, N, venter Gl, I, MF, MH, N, O, Ph, T, WH, ventriculus Gl, (ventrix)? Gl, volva Gl, N, T; Hw.: s. wambo; vgl. anfrk. wamba*, as. wamba*; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), I, MF, MH, N, O, OT, Ph, PN, T, WH; E.: germ. *wambō, st. F. (ō), Wampe, Bauch, Leib; W.: mhd. wambe, st. F., sw. F., Bauch, Wanst; nhd. Wamme, Wampe, F., Wampe, Bauch, Wamme, DW 27, 1442; L.: ChWdW8 307b (wamba), ChWdW9 895a (wamba); Son.: Sglr02 = Reichenauer Sachglossare (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]), Sglr04 = Walahfrids Körperteilglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14754), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wambasetī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Sattheit, Sättigung des Magens; ne. saturation of the stomach; ÜG.: lat. distentio ventris Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. distentio ventris?; E.: s. wamba, setī; L.: ChWdW9 708b (wambasetī); Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295) (3. Viertel 9. Jh.)

wambo 2, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Bauch, Wanst, Gebärmutter; ne. womb; ÜG.: lat. alvus Gl, omasus Gl; Hw.: s. wamba; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wamba; W.: mhd. wambe, st. F., sw. F., Mutterleib; s. nhd. Wamme, Wampe, F., Wampe, Bauch, Wamme, DW 27, 1442

wamezzen* 2, wamizzōn*, ahd., sw. V. (1a, 2): nhd. quellen, schreien, hervorquellen, hervorsprudeln, weinen; ne. swell (V.), cry (V.); ÜG.: lat. scaturire Gl, vagire Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. scaturire?; E.: s. germ. *wem-, st. V., sprudeln, vernichten

wamizzōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wamezzen*

*wamlōs?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wamlōs*, wammlōs*

*wamskado?, ahd., sw. M. (n): Hw.: vgl. as. wamskatho*, wammskatho*

*wamskaft?, ahd., st. F. Pl. (i): Vw.: s. skaft* (2); Hw.: vgl. as. wamskaft*

*wamtāt?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wamdād*, wammdād*

wan* (1) 21, ahd., Adj.: nhd. fehlend, mangelnd, mangelhaft, leer, unvollkommen, nicht voll, entfernt, fern; ne. missing (Adj.), empty; ÜG.: lat. abesse (= wan wesan) T, deesse (= wan wesan) B, Gl, T, diminutus N, minus integer N, imperfectus N, (obscurus) Gl, (videri) N; Hw.: vgl. as. wan*; Q.: B, GB, Gl (765), N, OT, T; E.: germ. *wana- (1), *wanaz, Adj., mangelnd, fehlend; idg. *u̯ənos, Adj., mangelnd, Pokorny 345; s. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wan, Adj., nicht voll, unerfüllt, erfolglos; nhd. (ält.) wahn, Adj., mangelnd, mangelhaft, leer, DW 27, 639; R.: wan wesan: nhd. fehlen; ne. miss (V.); ÜG.: lat. abesse T, deesse B, Gl, T; R.: wan sīn: nhd. fehlen, mangeln; ne. miss (V.); ÜG.: lat. deesse B; L.: ChWdW8 307b (wan), ChWdW9 895a (wan); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

*wan (2), ahd., Konj.: Vw.: s. *stō-; Hw.: vgl. as. hwan*

wan* (3), ahd., Adv., Konj.: Vw.: s. wanta* (1)

*wān?, ahd., Adj.: Vw.: s. *un-; Hw.: vgl. as. *wān (2)?

wān* 141, ahd., st. M. (a): nhd. Meinung, Ansicht, Erwartung, Hoffnung, Glaube, Wahn, Vermutung, Schein, Sinn, Mutmaßung, Überlegung, Vorstellung, Urteil; ne. opinion, hope (N.), belief, fancy (N.); ÜG.: lat. aestimatio Gl, affirmatio N, (anima) Gl, arbitrari (= ana wān wesan) Gl, conceptio N, error (= irriglīh wān) N, (existimare) N, existimatio Gl, N, fallitur (= der wān triugit) N, fallitur (= wān wesan) N, (libere) (V.) (= wān wesan) N, num (= wān ist) Gl, numquid (= wān ist) Gl, (opinari) N, opinatio N, opinio Gl, N, placitum N, (possibilitas) N, sperare (= wān eigan) MF, scire (= in wān kweman) O, spes B, Gl, MH, MNPsA, N, suspectus (M.) (= ubil wān) Gl, suspicio Gl, O; Vw.: s. ana-, arg-, bi-, odo-, ubar-, un-, zuo-, zur-; Hw.: vgl. anfrk. wān*, as. wān*; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), MF, MH, MNPsA, N, O; E.: s. germ. *wēnō, *wǣnō, st. F. (ō), Erwartung, Hoffnung; germ. *wēni-, *wēniz, *wǣni-, *wǣniz, st. F. (i), Erwartung, Hoffnung; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wān, st. M., Meinung, Glauben, Erwartung, Hoffen; nhd. Wahn, M., Wahn, Erwartung, Hoffnung, Verdacht, DW 27, 602; R.: ānu wān: nhd. ohne Zweifel; ne. without doubt, certainly; R.: der wān triugit: nhd. jemand täuscht sich; ne. s.o. is mistaken; ÜG.: lat. fallitur N; R.: wān ist: nhd. meinst du dass; ne. do you think that; ÜG.: lat. num Gl, numquid Gl; R.: ana wān wesan: nhd. meinen; ne. think; ÜG.: lat. arbitrari Gl; R.: wān eigan: nhd. Hoffnung haben, zuversichtlich sein (V.); ne. be (V.) hopeful; ÜG.: lat. sperare Gl; L.: ChWdW8 307b (wān), ChWdW9 895b (wān); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl15 = Sankt Gallener Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 217), Tgl16 = München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4549 (4. Viertel 8. Jh.), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl063 = Würzburger Isidorglossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 79), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

wanaheil* 11, ahd., Adj.: nhd. krank, schwach, lahm, schwächlich, gebrechlich; ne. sick (Adj.), lame; ÜG.: lat. debilis B, T, (mancus) Gl, saucius N; Q.: B (800), GB, Gl, N, T; E.: s. wan (1), heil; W.: mhd. waneheil, Adj., krank, schwächlich; L.: ChWdW9 401b (wanaheili

wanaheilen* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. schwächen, lähmen; ne. weaken; ÜG.: lat. debilitare Gl; Q.: Gl (765); E.: s. wan (1), heilen; L.: ChWdW8 307b (wanaheilen)

wanaheili* 1, ahd., Adj.: nhd. schwächlich, krank, schwach, lahm; ne. weak; ÜG.: lat. (semianimis) Gl; Q.: Gl, T (830); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wan (1), heil; L.: ChWdW8 307b (wanaheilī), ChWdW9 401b (wanaheili)

wanaheilī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Krankheit, Schwäche, Gebrechlichkeit; ne. sickness, weakness; ÜG.: lat. debilitas Gl, imbecillitas Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. debilitas?, imbecillitas?; E.: s. wan (1), heil; L.: ChWdW8 156b (wanaheilī), ChWdW9 401b (heilī); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl100 = Mainzer Cura-Glossen (Oxford, Bodleian Library Laud. misc. 263)

*wānam?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wānam*

*wānami?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wānami*

*wānamo?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. as. wānamo*

wanān* 93 und häufiger, wannān*, ahd., Adv.: nhd. woher, wovon, weshalb, wodurch, wovon sonst, wo, von wo, wie; ne. where ... from, why; ÜG.: lat. (cuius) N, cur N, quare N, unde B, Gl, I, N, NGl, O, PT=T, T; Vw.: s. alles-, anderes-, ander-, iogi-, *neiz-; Q.: B, GB, Gl, I (Ende 8. Jh.), N, NGl, O, OT, PT, T, WH; E.: s. germ. *hwana, Adv., wann; vgl. idg. *kᵘ̯o-, *kᵘ̯os (M.), *kᵘ̯e-, *kᵘ̯ā- (F.), *kᵘ̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: s. mhd. wannān, Pron. Adv., woher; L.: ChWdW8 308a (wanān), ChWdW9 897b (wanān)

wanana* 16, wanna*, ahd., Adv.: nhd. woher, weshalb; ne. where ... from, why; ÜG.: lat. quomodo O, unde Gl, KG, O, PG; Vw.: s. alles-; Hw.: vgl. as. hwanan*, hwanana*; Q.: Gl, KG (8. Jh.?), PG, O; E.: s. germ. *hwana, Adv., wann; vgl. idg. *kᵘ̯o-, *kᵘ̯os (M.), *kᵘ̯e-, *kᵘ̯ā- (F.), *kᵘ̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: s. mhd. wannān, Pron. Adv., woher; R.: wanana lantes: nhd. aus welchem Land; ne. from which country; ÜG.: lat. unde O; L.: ChWdW9 897b (wanana)

wanānūz* 1, ahd., Adv.: nhd. woraus; ne. whereof; Q.: N (1000); E.: s. wanān, ūz

wanasēli* 1, ahd., Adj.: nhd. entseelt, leblos; ne. lifeless; ÜG.: lat. exanimis Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. exanimis?; E.: s. wan (1), sēla; L.: ChWdW9 716a (wanasēli); Son.: Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92) (4. Viertel 9. Jh.)

wanast* 15, wenist, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wanst, Bauch, Magen (M.), Pansen, Schwartenmagen; ne. belly (N.); ÜG.: lat. abdomen Gl, (farcimen) Gl, referta (N. Pl.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *wanestu-, *wanestuz, st. M. (u), Bauch, Magen; W.: mhd. wanst, st. M., Wanst, Bauch; nhd. Wanst, M., Wanst

wanawāfan* 1, ahd., Adj.: nhd. unbewaffnet; ne. without weapons; ÜG.: lat. inermis Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. inermis?; E.: s. wan (1), wāfan; L.: ChWdW8 305b (wanawāfan)

wanawizzen* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. töricht sein (V.), den Verstand verlieren; ne. be stupid; ÜG.: lat. desipere Gl; Hw.: s. wanawizzōn*; Q.: Gl (8. Jh.?); I.: Lüt. lat. desipere?; E.: s. wan (1), wizzan

wanawizzi* 2, ahd., Adj.: nhd. wahnwitzig, unsinnig, töricht, ohne Verstand; ne. insane; ÜG.: lat. vecors Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. vecors?; E.: s. wan (1), wizzan; W.: mhd. wanwitze, Adj., unsinnig

wanawizzī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wahnwitz, Wahnsinn; ne. insanity; ÜG.: lat. dementia Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. dementia?; E.: s. wan (1), wizzan; W.: s. nhd. Wahnwitz, M., Wahnwitz, Wahnsinn, äußerste Torheit, DW 27, 685; L.: ChWdW9 895b (wanawizzī); Son.: Tgl035 = Reichenauer Sedulius- und Iuvencus-Glossen I (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII) (2. Viertel 9. Jh.)

wanawizzōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. töricht sein (V.); ne. be (V.) foolish, be (V.) silly; ÜG.: lat. desipere Gl; Hw.: s. wanawizzen*; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); E.: s. wan (1), wizzan; L.: ChWdW9 971a (wanawizzōn); Son.: Tgl175 = Glosse (Schaffhausen, Stadtbibliothek Ministerialbibliothek Cod 61) (4. Viertel 9. Jh.)

wanburtīg* 1 und häufiger, ahd., Adj.: nhd. unehelich; ne. illegitimate; Hw.: vgl. as. wanburdig*; Q.: Urk (1030); I.: Lsch. lat. spurius?; E.: s. wan (1), burtīg

wanc..., ahd.: Vw.: s. wank...

*wanclīh?, *wanklīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wanklīhho*

wancōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wankōn*

wancstuodal*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wankstuodal*

Wandali*, Wantali*, lat.-ahd.?, st. M. Pl. (i)?, PN: Vw.: s. Wandalus*

Wandalus* 9 und häufiger, lat.-ahd.?, M.=PN: nhd. Wandale; ne. Vandale (M.); ÜG.: ahd. Winid Gl, lat. (Scytha) Gl; Q.: Gl (9. Jh.)

*wandiu?, ahd., Konj.: Hw.: vgl. as. hwanthiu*

wānen* 322, ahd., sw. V. (1a): nhd. wähnen, denken, meinen, vermuten, hoffen, glauben, annehmen, halten für, sich halten für, erhoffen, von etwas glauben dass, etwas glauben, sich etwas vorstellen, denken an, hoffen auf, etwas erwarten, etwas für sich befürchten, abschätzen, beurteilen; ne. suppose, hope (V.), guess (V.), consider, imagine; ÜG.: lat. aestimare B, Gl, N, NGl, T, aestimator (= wānenti subst.) Gl, arbiter (= wānenti subst.) Gl, arbitrari Gl, N, T, censere Gl, N, coniectare N, coniector (= wānento subst.) Gl, (constituere) N, decernere N, credere NGlP, O, existimare B, Gl, N, O, T, (fortasse) N, (forte) Gl, O, forte (= ih wāno) N, iudicare N, (num) N, opinari Gl, N, (opinio) N, opinione (= diu wānent) N, praesumere N, putare B, Gl, I, N, NGl, O, T, reputare Gl, reri Gl, N, WH, sperare APs, B, Gl, MH, N, NGl, O, T, sperare solere N, suspicari Gl, N, suspicere? Gl, taxare Gl, taxator (= wānenti subst.) Gl, utpote (= sōso ih meist wāniu) Gl, (verisimilis) N, (videri) N; Vw.: s. arg-, bi-, fir-, gi-, giur-, int-, *ir-, *ur-, zir-; Hw.: s. ungiwānit*; vgl. anfrk. wānen*, as. wānian*; Q.: APs, B, BG, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, M, MH, N, NGl, O, OT, T, WH; E.: germ. *wēnjan, *wǣnjan, sw. V., hoffen, erwarten; idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wænen, sw. V., meinen, glauben, vermuten, ahnen; nhd. wähnen, sw. V., wähnen, erwarten, hoffen, vermuten, DW 27, 650; R.: wānenti, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Abschätzer, Beurteiler; ne. aestimating person, assessor; ÜG.: lat. aestimator Gl, arbiter Gl, taxator Gl; R.: wānento, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Vermutender; ne. assuming person; ÜG.: lat. coniector Gl; L.: ChWdW8 308a (wānen), ChWdW9 896b (wānen); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), Tgl038 = Würzburger Evangelienglossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 67), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT19 = exestimatis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wānenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. vermutet; ne. expected; Vw.: s. un-; Hw.: s. wānen

*wānentlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *ir-, *unir-; Hw.: vgl. as. *wāniandelīk?

*wanēr?, ahd., Pron., Adv.: Hw.: vgl. as. hwanēr*

waneweho, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wannweho*

*wānezzen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. ūf-

wang* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Wang“, Feld, Au, Aue, Wiese, Hang; ne. field (N.), meadow; Vw.: s. heban-, holz-; Hw.: vgl. as. wang*; Q.: L (882?), ON; E.: germ. *wanga-, *wangaz, st. M. (a), „Wang“, Feld, Abhang, Hang, Wiese, Flur (F.); s. idg. *u̯eng-, V., gebogen sein (V.), Pokorny 1148; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; L.: ChWdW9 898b (wang), 2, 1037 (wang)

*wanga?, lang., F.: nhd. Wange, Backe (F.) (1), Backenzahn; ne. cheek (N.); Hw.: s. ahd. wanga; Q.: kalabr. ganga, Backenzahn, sizil. ganga, Kinnbacken, neapolitan. ganghe, Kinnbacken, sizil. aña, Kiefer (M.), sizil. gangali, Backenzahn der Tiere

wanga, lat.-ahd.?, F.: Vw.: s. vanga

wanga 23, ahd., sw. N. (n): nhd. Wange, Backe (F.) (1); ne. cheek (N.); ÜG.: lat. (alapa) O, bucca Gl, (buccella) Gl, facies Gl, (follis) Gl, gena Gl, mala Gl, maxilla Gl, T; Vw.: s. warg-; Hw.: s. lang. *wanga; vgl. anfrk. wanga*, as. wanga; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), L, O, OT, T; E.: germ. *wangō-, *wangōn, *wanga-, *wangan, sw. N. (n), Wange; s. idg. *u̯eng-, V., gebogen sein (V.), Pokorny 1148; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wange, sw. N., st. N., Wange, Backe (F.) (1); nhd. Wange, F., Gesichtsseite, Seitenteil, DW 27, 1749; L.: ChWdW8 308b (wanga), ChWdW9 898b (wanga); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wangāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Kopfkissen; ne. pillow (N.); ÜG.: lat. plumacium Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. plumacium?; E.: s. wanga; W.: s. mhd. wangære*, wanger, st. M., „Wanger“, Wangenkissen, Kopfkissen; nhd. Wanger, M., Wangenkissen, DW 27, 1786

Wangiones, lat.-ahd., M. Pl.=PN: Vw.: s. Vangiones*

*wangja?, lang., F.: nhd. Wange, Backe (F.) (1); ne. cheek (N.); Hw.: s. ahd. wanga; Q.: spolet. guankia, Wange, it. guancia, Wange, apul. gardza, Wange, sizil. gargia, Wange, lombard./venez. zguandza, zguanza, zgwand, Wange, emilian. zgwanza, Wange

wangkussi*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wangkussīn*

wangkussī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wangkussīn*

wangkussilī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wangkussilīn*

wangkussilīn* 2, wangkussilī*, ahd., st. N. (a): nhd. Kopfkissen, Halstuch?; ne. pillow (N.); ÜG.: lat. cervical Gl; Q.: Gl (1070); I.: Lsch. lat. cervical?, plumacium?; E.: s. wanga, kussilin; W.: mhd. wangküsselīn, st. N., Kopfkissen; s. nhd. Wangenkisslein, N., „Wangenkisslein“, DW 27, 1782 (Kisslein)

wangkussin*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wangkussīn*

wangkussīn* 15, wangkussin*, wangkussī*, wangkussi*, ahd., st. N. (a): nhd. Kopfkissen; ne. pillow (N.); ÜG.: lat. (auricularis) (Sb.) Gl, capitale Gl, (capitellus)? Gl, cervical Gl, (focalia) Gl, plumacium Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. cervical?, plumacium?; E.: s. wanga, kussīn; W.: mhd. wangküssen, st. N., Kopfkissen; s. nhd. (ält.- dial.) Wangenkissen, N., Wangenkissen, DW 27, 1782

*wani?, ahd., Adj.: Vw.: s. ana-

wanī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Mangel (M.); ne. want (N.); ÜG.: lat. imminutio N; Q.: N (1000); E.: germ. *wanī-, *wanīn, sw. F. (n), Mangel (M.); s. idg. *u̯ənos, Adj., mangelnd, Pokorny 345; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345

*wāni (1), ahd., Adj.: Vw.: s. ana-* (1), arg-, ubar-, ur-, zur-; E.: germ. *wēni-, *wēniz, *wǣni-, *wǣniz, Adj., erhofft, zu hoffen, wünschbar; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wāni (2), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ana- (2); Hw.: vgl. as. *wāni?; E.: s. germ. *wēnō, *wǣnō, st. F. (ō), Erwartung, Hoffnung; germ. *wēni-, *wēniz, *wǣni-, *wǣniz, st. F. (i), Erwartung, Hoffnung; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

wānī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Meinung, Hoffnung; ne. opinion, hope (N.); Vw.: s. ana-, ubar-, ur-; Q.: O (863-871); E.: germ. *wēnī-, *wēnīn, *wǣnī-, *wǣnīn, sw. F. (n), Erwartung, Hoffnung; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wæne, st. F., Meinung, Vermutung; nhd. (ält.-dial.) Wahne, Wähne, F., „Wahne“, DW 27, 648; R.: iz mag sīn in wānī: nhd. es kann angenommen werden; ne. it may be assumed; R.: der was in wānī: nhd. von diesem wurde geglaubt; ne. he was believed

wānida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Meinung, Ansicht, Eingebildetheit; ne. opinion; ÜG.: lat. (cenodoxia) Gl; Vw.: s. ana-, gireht-, reht-, ubar-; Q.: Gl (um 1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wēniþō, *wēneþō, *wǣniþō, *wǣneþō, st. F. (ō), Hoffnung; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wānīg?, ahd., Adj.: nhd. wähnend, denkend; ne. supposing (Adj.); Vw.: s. arg-, ubar-; E.: germ. *wēnīga-, *wēnīgaz, *wǣnīga-, *wǣnīgaz, Adj., hoffend; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wānit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-, fir-, gi-, giur-, unbi-, unfir-, ungi-, *ur-; Hw.: s. wānen*, giwānen*

*wānitlīh?, ahd., Adj.: nhd. vermutet; ne. expected; Vw.: s. un-

*wānito?, *wānto?, ahd., (Part. Prät.=)Adv.: Vw.: s. bi-, gi-, unbi-, ungi-; Hw.: s. wānen*, giwānen*

*wanizzen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. ūf-

wank* 23, wanc*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wanken, Zweifel, Zweifel an, Krümmung, Biegung, Richtungswechsel, Täuschung; ne. doubt (N.); ÜG.: lat. (detorquere) N, flexus (M.) Gl, sinuamen Gl; Q.: Gl, N, O (863-871), PN; E.: s. wankōn; s. germ. *wanha-, *wanhaz, *wanka-, *wankaz, Adj., krumm, gekrümmt, verkehrt, falsch; idg. *u̯onko-, Adj., krumm, Pokorny 1134; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wanc, st. M., Zweifel, Untreue; nhd. (ält.) Wank, M., Bewegung nach einer Richtung hin, Untreue, DW 27, 1788; R.: ānu wank: nhd. sicher, gewiss, zweifelsohne, bestimmt, unbeirrt; ne. certainly; L.: ChWdW9 899a (wank), 2. 1037 (wank)

wanka* 1, wanca*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wanken, Zweifel, Zögern, Zaudern, Krümmung; ne. doubt (N.), hesitation; Q.: O (863-871); E.: s. wank; L.: ChWdW9 899a (wanka)

wankal* 5, wancal*, ahd., Adj.: nhd. wankend, schwankend, unstet, unsicher, unbeständig, leichtfertig, zögernd; ne. wavering (Adj.); ÜG.: lat. (frivolus) Gl, (iners) Gl, (lubricus) Gl, (versipellis) Gl; Hw.: vgl. anfrk. *wankil?, as. wankol*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wankula-, *wankulaz, Adj., wankend, schwankend; s. idg. *u̯onko-, Adj., krumm, Pokorny 1134; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wankel, Adj., schwankend, unbeständig; nhd. (ält.) wankel, Adj., schwankend, unbeständig, unsicher, DW 27, 1796; L.: ChWdW9 899a (wankal); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

*wankalheitī?, ahd., st. F. (ī): Hw.: vgl. anfrk. wankilheide*

wankalīg* 4, wancalīg*, wenkilīg*, ahd., Adj.: nhd. wankend, schwankend, wankelmütig; ne. wavering (Adj.); ÜG.: lat. nubilosus Gl, nutabundus Gl, versipellis Gl; Hw.: s. wank; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. nutabundus?; E.: germ. *wankulīga-, *wankulīgaz, Adj., schwankend; s. idg. *u̯onko-, Adj., krumm, Pokorny 1134; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: nhd. (ält.) wankelich, wankelig, Adj., wankelmütig, DW 27, 1806

wankalīn* 1, wancalīn*, ahd., Adj.: nhd. wankend, schwankend; ne. wavering (Adj.); ÜG.: lat. (fortuitus) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wank

wankallīh* 3, wancallīh*, ahd., Adj.: nhd. wankend, sich verändernd, schwankend, unbeständig; ne. wavering (Adj.); ÜG.: lat. fallax Gl, (fictus) Gl, versipellis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wank, līh (3); W.: mhd. wankelich, Adj., schwankend, unbeständig; nhd. (ält.) wankelich, Adj., wankelmütig, DW 27, 1806

wankalōn* 3, wancalōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wanken, schwanken, zögern; ne. waver; ÜG.: lat. fluitare Gl, (renutare) Gl, vacillare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wank; W.: mhd. wankeln, sw. V., wanken; nhd. (ält.) wankeln, sw. V., wanken, schwanken, erschüttert werden, DW 27, 1815

*wankīg?, ahd., Adj.: nhd. wankend; ne. wavering (Adj.); Vw.: s. wilo-

*wanklīh?, *wanclīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wanklīhho*

wanklīhho* 1, wanclīcho*, ahd., Adv.: nhd. wankend, weichlich, unfest, haltlos; ne. waveringly; ÜG.: lat. enerviter Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. enerviter?; E.: s. wank, līh (3)

wankluggī* 1, wancluggī*, ahd., st. F. (ī): nhd. „Truglüge“, „Trugverlobung“, lügnerische Täuschung; ne. false promise; ÜG.: lat. (feminam liberam suadere quasi ad coniugem et in viam eam dimittere) LBai; Q.: LBai (vor 743); E.: s. wank, luggi; L.: ChWdW9 526b (wankluggī), 2, 1025a (wangluggī)

wankōn* 46, wancōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wanken, schwanken, wackeln, straucheln, schweifen, wankend werden, entgehen, abweichen (V.) (2); ne. waver, shake (V.); ÜG.: lat. (aegrotare) N, agitari Gl, cadere Gl, claudicare Gl, (declinare) N, (deducere) N, dubitare Gl, fluctuare Gl, inclinari N, NGl, labare Gl, lascivus (= wankōnti) MH, (moveri) N, mutari N, nutare Gl, N, nutus (= wankōn subst.) Gl, passivus (Adj.) (2) (= wankōnti) Gl, titubare Gl, vacillare Gl; Vw.: s. bi-, gi-, widar-; Hw.: vgl. as. wankon*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), MH, N, NGl, O; E.: germ. *wankōn, sw. V., wanken, schwanken; s. idg. *u̯onko-, Adj., krumm, Pokorny 1134; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wanken, sw. V., wanken, schwanken; nhd. wanken, sw. V., wanken, sich hin und her bewegen, schwanken, DW 27, 1819; R.: wankōn, (subst. Inf.=)N.: nhd. Nicken; ne. nod (N.); ÜG.: lat. nutus Gl; L.: ChWdW8 308b (wankōn), ChWdW9 899a (wankōn); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT15a = Rheinauer Väter-Glossar (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wankōnti?, *wancōnti?, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. wankend; ne. shaken; Vw.: s. un-; Hw.: s. wankōn*

wankstuodal* 4, wancstuodal*, ahd., st. M. (a)?: nhd. „Trugstellung“, Täuschung; ne. treacherous position; ÜG.: lat. simulatus LBai, si quis liber a facie inimicorum suorum fugerit et alius eum per vim constare fecerit aut se contra illum paraverit interdum inimici illius coniunxerint et interficerint et iste nihil amplius commiserit nec ipse tetegerit LBai; Q.: LBai (vor 743); E.: s. wank, stantan?; vgl. germ. *stuþila-, *stuþilaz, st. M. (a), Stütze, Pfosten; idg. *stā-, *stə-, *stāu-, *stū̆-, V., stehen, stellen, Pokorny 1004; L.: ChWdW8 374a (wancstodal)

*wānlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *bi-, *un-, unbi-; Hw.: vgl. as. *wānlīk?

*wānlīhho?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. as. wānlīko*

wanna (1) 24, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Wanne“, Futterschwinge, Getreideschwinge, Worfschaufel; ne. van (N.) (3), trough; ÜG.: lat. (cotibula)? Gl, gregaria Gl, (palavannus) Gl, sporta Gl, vallus (F.) Gl, vannus Gl, ventilabrum Gl; Hw.: vgl. as. wanna*; Q.: Gl (9. Jh.); E.: germ. *wann-, Sb., Wanne; s. lat. vannus, M., Schwinge (Getreideschwinge), Futterschwinge; vgl. idg. *u̯ēt-, V., blasen, wehen, Pokorny 83; idg. *u̯ē- (3), V., blasen, wehen, hauchen, Pokorny 1114; idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., wehen, blasen, hauchen, Pokorny 81; W.: mhd. wanne, sw. F., st. F., Getreideschwinge, Futterschwinge; nhd. Wanne, F., „Wanne“, Kornschwinge, eirundes Gefäß, DW 27, 1883

wanna* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. „Wanne“, Korb, Gefäß; ne. basket; Q.: Urk (Anfang 11. Jh.); E.: s. wanna (1)

wanna* (2), ahd., Adv.: Vw.: s. wanana*

wannān*, ahd., Adv.: Vw.: s. wanān*

wannāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Worfler; ne. winnower; ÜG.: lat. ventilator Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 9. Jh.); I.: Lüt. lat. ventilator?; E.: s. wannōn

wanne* 106, hwanne*, wenne*, wenno*, ahd., Adv., Konj.: nhd. wann, irgendwann, jemals, einst, wie oft, einmal, irgendeinmal, bis dass, als, woher; ne. when, once, till; ÜG.: lat. aliquando Gl, cum I, cum (= sō wanne) Gl, in futuro (= noh wanne) N, nonne (= ninu wanne) Gl, olim Gl, olim (= noh wanne) N, quando B, Gl, MF, N, T, quandoque Gl, (quandoquidem)? Gl, quondam (= jū wanne) Gl, quot vices PG, sī quando (= sō wanne) Gl, tandem (= jū wanne) Gl, tunc (= noh wanne) N, utcumque (= sō wanne sō) Gl; Vw.: s. alles-, iogi-, io-, ni-, noh-, sih-; Hw.: vgl. anfrk. *wanne?, as. hwanna*; Q.: B, GB, Gl (765?), I, MF, N, NGl, O, OT, Ph, PG, T, WH; E.: germ. *hwana, Adv., wann; s. idg. *kᵘ̯o-, *kᵘ̯os (M.), *kᵘ̯e-, *kᵘ̯ā- (F.), *kᵘ̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: mhd. wanne, Pron. Adv., wann; nhd. wann, Adv., Konj., wann, irgendwann, woher, DW 27, 1875, 1880, 1882; R.: noh wanne: nhd. dereinst, zukünftig; ne. future (Adj.); ÜG.: lat. in futuro N, olim N, tunc N; R.: ju wanne: nhd. einstmals, weiland, irgendwann einmal; ne. sometime; ÜG.: lat. quondam Gl, (tandem) Gl; R.: sō wanne: nhd. wenn; ne. when; ÜG.: lat. cum Gl, si quando Gl; R.: io sō wanne: nhd. wann auch immer; ne. whenever; ÜG.: lat. quandoque Gl; L.: ChWdW8 308b (wanne), ChWdW9 897b (wanne); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl044 = Freisinger Glossen zu Gregors Homilien I (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6263), TrA04 = alphabetisches Berner Canones-Glossar (Bern, Burgerbibliothek A 26 + MS 89), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wannio* 2, wenneo*, ahd., Adv.: nhd. schließlich, endlich, irgendwann; ne. finally; ÜG.: lat. aliquando? Gl, (olim)? Gl, quondam (= jū wannio) Gl, tandem MH; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), MH; E.: s. wanne; R.: jū wannio: nhd. einmal, einst; ne. once; ÜG.: lat. quondam Gl; L.: ChWdW9 445b (wannio); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wannōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Worfeln; ne. winnowing (N.); ÜG.: lat. ventilatio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. ventilatio?; E.: s. wannōn

wannōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. auswerfen, ausworfeln, zittern; ne. winnow (V.), tremble (V.); ÜG.: lat. tremere Gl, vibrare Gl; Vw.: s. hina-, ir-; Hw.: s. ungiwannōt*; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lbd. lat. vibrare?; E.: s. wanna (1); W.: mhd. wannen, sw. V., schwingen; nhd. (ält.) wannen, sw. V., in der Kornwanne schwingen, reinigen, DW 27, 1878

*wannōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wannōn*

wannowehil*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wannwehil*

wannoweho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wannweho*

wannweha* 1, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Turmfalke; ne. kestrel; ÜG.: lat. (loaficus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. weho, wannōn?; W.: s. mhd. wannenwëhe, sw. M., Turmfalke

wannwehāri* 1, ahd.?, st. M. (ja): nhd. Turmfalke; ne. kestrel; ÜG.: lat. (loaficus) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. weho, wannōn?; W.: s. mhd. wannenwëher, st. M., Turmfalke; nhd. (ält.-dial.) Wannenweher, M., Turmfalke, DW 27, 1908

wannwehil* 1, wannowehil*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Turmfalke; ne. kestrel; ÜG.: lat. (loaficus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. weho, wannōn?

wannweho* 4, wannoweho*, waneweho, ahd., sw. M. (n): nhd. Turmfalke; ne. kestrel; ÜG.: lat. (loaficus) Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. weho, wannōn?

wanōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. vermindern, schwinden, verderben, wegnehmen; ne. decrease (V.); ÜG.: lat. corrumpere Gl, demere Gl; Hw.: vgl. as. wanōn*; Q.: Gl (790), O; E.: germ. *wanōn, sw. V., verringern, vermindern; s. idg. *u̯ənos, Adj., mangelnd, Pokorny 345; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; L.: ChWdW9 895b (wanēn), 2, 895b (wanōn); Son.: nach Seebold sind die Glossenbelege sw. V. (3), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wānōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. wähnen, vermuten, verdächtigen; ne. suppose; ÜG.: lat. opinari Gl; Vw.: s. ana-; Hw.: vgl. anfrk. wānen; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. opinari?; E.: s. wānen; W.: s. mhd. wænen, sw. V., vermuten, ahnen; s. nhd. wähnen, sw. V., wähnen, erwarten, hoffen, vermuten, DW 27, 650

*wanskaft?, ahd., st. F. Pl. (i): Vw.: s. skaft* (2); Hw.: vgl. as. wanskaft*

want (1) 29, ahd., st. F. (i): nhd. Wand, Mauer, Sockel; ne. wall (N.); ÜG.: lat. (crepido) Gl, paries Gl, N, NGl, Ph, WH, (pinnaculum) O, (tabulatum) (N.) Gl; Hw.: vgl. anfrk. wand*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), N, NGl, O, Ph, WH; E.: germ. *wandi-, *wandiz, st. F. (i), Geflecht, Wand; s. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. want, st. F., Wand; nhd. Wand, F., Wand, Seitenfläche eines Gebäudes oder eines anderen begrenzten Raumes, DW 27, 1472; L.: ChWdW8 308b (want), ChWdW9 956a (want); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

*want (2), ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. gi-, ubar-; E.: germ. *wanda-, *wandaz, st. M. (a), Wende (F.), Bewandtnis; s. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*want (3), ahd., st. N. (a): Vw.: s. ana-, gi-; Hw.: vgl. as. *wand (2)?

*want (4), ahd., Adj.: Vw.: s. *un-; Hw.: vgl. as. wand* (1); E.: germ. *wanda-, *wandaz, Adj., sich wendend, veränderlich, verkehrt; s. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*want (5), ahd., sw. F. (n): Vw.: s. *-werfa?; Hw.: vgl. as. *wnad (3)?; E.: s. germ. *wandu- (1), *wanduz, st. M. (u), Erdratte, Maulwurf; vgl. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

wanta* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, Sb.: nhd. Handschuh; ne. glove (N.); Hw.: s. wantus*; Q.: Urk (884); E.: s. germ. *wantu-, *wantuz, st. M. (u), Handschuh, Fausthandschuh; idg. vgl. Falk/Torp 391

wanta (1) 1985, wan*, ahd., Adv., Konj.: nhd. warum, weshalb, da, weil, weil ja, denn, dass, nämlich, wenn, nachdem, als, wenn nur; ne. why, because, that; ÜG.: autem T, cum MF, N, O, dum (= bidiu wanta) MF, ecce T, enim Gl, I, N, NGl, NGlP, O, T, enim (= bidiu wanta) I, T, eo quod N, O, T, eo quod (= bidiu wanta) I, T, etenim N, ideoque (= bidiu wanta) I, nam Gl, I, N, O, T, nam (= wanta bidiu) I, namque N, (propter) O, (quando) Gl, MF?, quandoquidem Gl, quare B, Gl, KG, MF, PG, (qui) I, MF, T, quia E, Gl, I, MF, MNPs, N, NGl, O, RhC, T, WK, quia (= bidiu wanta) I, MF, T, (quidni) Gl, quod I, MF, N, O, T, quondam Gl, quoniam MF, MNPs, N, NGl, NGlP, O, T, quoniam (= bidiu wanta) T; Hw.: vgl. anfrk. wanda, as. hū, hwand*, hwanda*; Q.: B, E, GA, GB, Gl, I, KG (8. Jh.?), M, MF, MNPs, N, NGl, O, OT, PG, RB, RhC, T, TSp, WH, WK, WU; E.: s. germ. *hwana, Adv., wann; vgl. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: mhd. wante, Adv., Konj., warum, weshalb; R.: bīdiu wanta: nhd. da, weil, denn, nämlich, dass; ne. because, namely, that; ÜG.: lat. dum MF, enim I, T, eo quod I, T, ideoque I, quia I, MF, T, quoniam T; L.: ChWdW8 308b (wanta), ChWdW9 898a (wanta); Son.: Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614), Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104), Tgl047 = Regensburger Glossen zu Bedas Kommentar zur Apostelgeschichte (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14478)

wanta* (2) 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Wendung, Wirbel, Drehung; ne. turn (N.); ÜG.: lat. turbo N; Vw.: s. ana-, gi-, ruggi-, widar-, wint-; Hw.: s. wenten*; vgl. as. *wanda?; Q.: N, Urk (884); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wanda-, *wandaz, st. M. (a), Wende (F.), Bewandtnis; idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, Pokorny 1148; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wante, st. F., Drehung, Wendung; nhd. (ält.-dial.) Wande, F., Wendung, Umkehr, DW 27, 1524

wantal* 3, ahd., st. M. (a)?: nhd. Wandel, Umwandlung, Wechsel, Tausch, Vergütung, Änderung, Verkehr; ne. mutation; ÜG.: lat. commutatio Gl, NGl, conversatio NGl; Vw.: s. līb-; Q.: Gl (9. Jh.), NGl; I.: Lbd. lat. conversatio?; E.: s. wantalōn; W.: mhd. wandel, st. N., st. M., Wechsel, Änderung, Tausch; nhd. Wandel, M., Wandel, Wechsel, Verkehr, Gang (M.) (1), Lebensführung, DW 27, 1524; L.: ChWdW9 956b (wantal); Son.: Tgl038 = Würzburger Evangelienglossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 67)

*Wantal?, ahd., st. M. (a)?: Hw.: s. lat.-ahd. wandalus*; vgl. as. *Wandal?

wantala* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wandel, Geschäft, Handel, Unternehmung; ne. trade (N.); ÜG.: lat. negotium Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lbd. lat. negotium?; E.: s. wantal, wantalōn; L.: ChWdW9 956b (wantala); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wantalāri?, ahd., st. M. (ja): nhd. Wechsler; ne. money-changer; Vw.: s. pfending-

*wantalēn?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. bi-, int-

wantalgiwāti* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Gewand, Wechselkleid, Festgewand; ne. garment; ÜG.: lat. mutatorium (N.) Gl; Q.: Gl (1. Drittel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. mutatorium?; E.: s. wantal, gi, wāt; L.: ChWdW9 907b (wantalgiwāti); Son.: Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20) (1. Drittel 9. Jh.)

wantalhūti* 1, ahd., Adj.: nhd. „wechselhäutig“, verschlagen (Adj.); ne. sly; ÜG.: lat. versipellis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. versipellis; E.: s. wantal, hūt

Wantali*, lat.-ahd.?, st. M. Pl.=PN: Vw.: s. Wandali*, Wandalus*

wantallīh* 1, ahd., Adj.: nhd. wandelbar; ne. changeable; ÜG.: lat. mutabilis NGl; Vw.: s. un-, unwidar-; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. mutabilis?; E.: s. wantal, līh (3); W.: mhd. wandellich, Adj., wandelbar

wantalōn* 24, ahd., sw. V. (2): nhd. wandeln, verwandeln, umgestalten, verändern, zurückrufen, handeln, rückgängig machen, umwenden, wechseln, verkaufen, erwägen; ne. transform, change (V.); ÜG.: lat. (confercire) Gl, convertere Gl, demutare? Gl, emendare Gl, evolvere Gl, (exercere) Gl, mutare NGl, mutuare Gl, mutuus (= giwantalōt) Gl, negotiari Gl, (purgari) Gl, refragari Gl, revocari Gl, transformari Gl, vendere Gl, ventilare Gl, (versari) Gl, vice versa (= giwantalōntiu stunta) Gl, volutare Gl, volvere Gl; Vw.: s. bi-, fir-, gi-, ir-; Hw.: vgl. as. wandlon*; Q.: Gl (765), N, NGl; I.: Lbd. lat. negotiari?, purgari?; E.: s. germ. *wandōn, sw. V., wenden; germ. *wandjan, sw. V., wenden; idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wandeln, sw. V., verwandeln, umändern; nhd. wandeln, sw. V., wandeln, verkehren, gehen, ändern, DW 27, 1587; R.: giwantalōt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. wechselseitig; ne. reciprocal (Adj.); ÜG.: lat. mutuus Gl; R.: giwantalōntiu stunta: nhd. umgekehrt; ne. reversed; ÜG.: lat. vice versa Gl; L.: ChWdW8 325a (wantalōn), ChWdW9 956b (wantalōn); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wantalōntilīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *unbi-; Hw.: vgl. as. *wandlondelīk?

wantalōt* 1, ahd., st. M.: nhd. Betätigung, Erwerb; ne. pursuit; ÜG.: lat. negotium Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. wantalōn; L.: ChWdW9 956b (wantalōt); Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295) (3. Viertel 9. Jh.)

wantalunga* 14, ahd., st. F. (ō): nhd. Wandel, Verkehr, Verbindung, Handel, Verwandlung, Rückgabe, Krampf, Verrenkung?; ne. trade (N.), change (N.); ÜG.: lat. commercium Gl, N, fenus Gl, (lucrum) Gl, mutatio NGl, negotium Gl, (pecunia) Gl, reditus distractarum rerum Gl, tortio Gl, transmutatio Gl; Vw.: s. bi-, fir-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, NGl; I.: Lbd. lat. commercium?; E.: s. wantalōn; W.: mhd. wandelunge, st. F., Änderung, Verwandlung, Wechsel; nhd. Wandlung, Wandelung, F., Wandel, Wandlung, Verkehr, Gang (M.) (1), Lebensführung, DW 27, 1721; L.: ChWdW8 325a (wantalunga), ChWdW9 956b (wantalung); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Tgl110 = Regensburger Theodulfglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14727), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685)

wanteboro* 2, lang., sw. M. (n): nhd. „Handschuhträger“, Vorsprecher; ne. speaker; Q.: Urk (769)

*wanti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. jārgi-

*wantī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. afur-

*wantil?, ahd., st. M. (a): nhd. Wandel; ne. mutation; Vw.: s. līb-

wantlachan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wantlahhan*

wantlahhan* 3, wantlachan*, ahd., st. N. (a): nhd. „Wandlaken“, Vorhang, Vorhang als Scheidewand, Zeltbahn; ne. „wall cloth“, curtain; ÜG.: lat. cortina Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. cortina?; E.: s. want (1), lahhan; L.: ChWdW9 494a (wantlahhan); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), TrT18 = Würzburger AT-Glossar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 3)

wantlūs 34, ahd., st. F. (i): nhd. Wanze; ne. bug; ÜG.: lat. cimex Gl, (vermis) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. want (1), lūs; W.: mhd. wantlūs, st. F., Wanze; nhd. Wandlaus, F., „Wandlaus“, Wanze, DW 27, 1716

*wānto?, ahd., (Part. Prät.=)Adv.: Vw.: s. *wānito?

wantōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. sich wandeln, sich wenden, verändern; ne. change (V.); ÜG.: lat. mutuus (= wantōnti) Gl, (rapere) N; Vw.: s. wīl-; Q.: Gl (nach 765?), N, PN; E.: germ. *wandōn, sw. V., wenden; idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wanten, sw. V., drehen; R.: wantōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. wechselseitig; ne. reciprocal (Adj.); ÜG.: lat. mutuus Gl; L.: ChWdW8 325a (wantōn)

wantōnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wantōn*

wantstat* 2, ahd., st. F. (i): nhd. „Wandstätte“, räumliche Ausdehnung der Wand; ne. size of a wall; ÜG.: lat. locus habitationis parietis N; Q.: N (1000); E.: s. want (1), stat

wantstōrida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Ruine, Mauerrest, verfallenes Gemäuer; ne. broken wall; ÜG.: lat. parietinae (= wantstōrida Pl.) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. parietinae?; E.: s. want (1), stōrida

*wantunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. missi-

wantus, lat.-ahd.?, M.: Vw.: s. vantus

*wantwerfa?, ahd., sw. F. (n): Hw.: vgl. as. wandwerpa*

wantwurm* 2, ahd., st. M. (i): nhd. Wanze; ne. bug; ÜG.: lat. cimex Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. want (1), wurm; W.: mhd. wantwurm, st. M., Wanze; nhd. (ält.) Wandwurm, M., Wanze, DW 27, 1747

wanunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Verminderung, Verlust, Schade, Schaden; ne. decrease (N.); ÜG.: lat. detrimentum Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.); I.: Lsch. lat. detrimentum?; E.: s. wanōn; L.: ChWdW8 307b (wanunga); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.)

*wānunga?, ahd., st. F. (ō): nhd. Meinung, Hoffnung; ne. opinion, hope (N.); Vw.: s. ana-, arg-, bi-

wapce*, wapces*, ahd.?, F.: nhd. Wespe; ne. wasp; ÜG.: lat. crabro? Gl, scrabro? Gl, vespes? Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. wafsī; Son.: roman.-ahd.?

wapces*, ahd.?, F.: Vw.: s. wapce*

*wapulidi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *waful; Hw.: vgl. as. *weplithi?

*war (1), ahd., Adj.: nhd. aufmerksam, sorgsam, gewahr; ne. aware, careful; Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. war* (2); Q.: PN; E.: germ. *wara-, *waraz, Adj., aufmerksam, vorsichtig, genau wahrnehmend; idg. *u̯orós?, Adj., aufmerksam, Pokorny 1164; s. idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164

*war (2), ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wahrer; ne. keeper; Q.: PN

*war (3), ahd., M.: Vw.: s. hah-

*war (4), ahd., st. F. (i?): Vw.: s. *huoh-; Hw.: vgl. as. *war (1)?

wār* (1) 331, ahd., Adj., Adv., Interj.: nhd. wahr, wahrhaft, wirklich, richtig, gewiss, fürwahr, wahrheitsgemäß, wahrlich, amen, sieh doch; ne. true (Adj., Adv.); ÜG.: lat. amen MF, MH, T, caritas (= wāriu minna) Gl?, N, certus I, constare (= wār wesan) O, divinare (= wāriu wīzagōn) Gl, fieri (= wār werdan) O, non sequitur (= daz ni ist niowiht wār) N, oratio (= wāriu reda) N, perspicax N, sententia (= wāriu reda) N, vah NGl, vaticinari (= wāriu wīzagōn) Gl, verax Gl, N, T, vere (= daz kwadi dū wār) T, (veritas) N, verus B, Gl, I, LF, MH, N, NGl, O, T; Vw.: s. ala-, *gi-, ungi-; Hw.: s. wāri*; vgl. as. hwār*, wār* (1); Q.: B, DH, G, GB, Gl (Ende 8. Jh.), I (Ende 8. Jh.), L, MF, MH, N, NGl, O, PN; I.: Lbd. lat. verus, amen; E.: germ. *wēra-, *wēraz, *wǣra-, *wǣraz, *wērja-, *wērjaz, *wǣrja-, *wǣrjaz, Adj., zuverlässig, wahr, freundlich; idg. *u̯erōs-, Adj., freundlich, vertrauenswert, wahr, Pokorny 1165; s. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-, Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; W.: mhd. wār, Adj., wahr, wahrhaft; nhd. wahr, Adj., wahr, der Wirklichkeit gemäß, verwirklicht, wirklich, DW 27, 689; R.: wār irrahhōn: nhd. feststellen, als vorhanden feststellen; ne. state as existing; R.: wār giwisso: nhd. wahrlich, sondern auch; ne. really, but also; L.: ChWdW8 308b (wār), 1, 309b (wār), ChWdW9 899b (wār); Son.: Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wār* (2) 271, ahd., st. N. (a): nhd. Wahres, Wahrheit, wahrlich (= in wāre), wahrlich (= zi wāre), fürwahr (= in wār), fürwahr (= in wār mīn), fürwahr (= in wāre); ne. truth; ÜG.: lat. (amen) O, T, atqui (= zi wāre) N, (autem) O, contumax (= zi wāre hōhfertīg) Gl, enim (= zi wāre) MF, etenim (= zi wāre) N, (gestum) N, leges Gl, pro certe (= zi wāre) Gl, quippe (= zi wāre) Gl, MF, re vera (= zi wāre) Gl, vere (= zi wāre) MF, veritas Gl, N, NGl, O, T, vero (Adv.) (= zi wāre) Gl, N, (verum) Gl, (verumtamen) T, (verus) N; Vw.: s. ala-; Hw.: vgl. as. wār* (2); Q.: Ch, G, Gl (765?), I, LN, MF, N, NGl, O, OT, PT, T; I.: Lbd. lat. veritas?; E.: germ. *wēra-, *wēram, *wǣra-, *wǣram, st. N. (a), Wahrheit; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; W.: s. mhd. wære, st. F., Wahrheit; R.: in wār: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; R.: in wār mīn: nhd. fürwahr; ne. in truth; R.: in mīn wār: nhd. fürwahr; ne. in truth; R.: in wāre: nhd. in Wahrheit, fürwahr, gewiss, wahrlich, nämlich; ne. in truth, namely; R.: zi wāre: nhd. in Wahrheit, fürwahr, gewiss, wahrlich, freilich, nämlich, wahrhaftig, in der Tat; ne. in truth, namely, indeed; ÜG.: lat. atqui N, enim MF, etenim N, pro certe Gl, quippe Gl, re vera Gl, vere MF, vero (Adv.) Gl; R.: zi wāre bringan: nhd. bewahrheiten; ne. come true; L.: ChWdW8 309a (wār), ChWdW9 900a (wār); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Tgl25 = München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6233, Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104)

wār (3) 181, ahd., Adv.: nhd. wo, woher, irgendwo, wann, wohin, wozu, wie; ne. where, where ... from, where ... to, when; ÜG.: lat. (inde)? Gl, passim (= wār inti wār) Gl, per loca (= wār inti wār) Gl, per singula (= wār inti wār) Gl, (quid) N, (quo) Gl, N, quonam N, (quorsum) Gl, sicubi (= sō wār sōso) Gl, sparsim (= wār inti wār) Gl, ubi Gl, KG, N, NGl, O, PG, T, WH, (ubinam) N, ubique Gl, N, unde N, O; Vw.: s. alles-, anderes-, io-, iogi-, odo-, sō-; Hw.: vgl. as. hwar*; Q.: Ch, Gl, KG (8. Jh.?), M, N, NGl, O, OT, PG, T, WH; E.: germ. *hwēr, Adv., wo; vgl. idg. *kᵘ̯o-, *kᵘ̯os (M.), *kᵘ̯e-, *kᵘ̯ā- (F.), *kᵘ̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: mhd. wār, Pron. Adv., wo, woher; R.: sō wār sō: nhd. wo auch immer, wo immer; ne. wherever; ÜG.: lat. ubicumque B; R.: sō wār sōso: nhd. irgendwo; ne. somewhere; ÜG.: lat. sicubi Gl; R.: wār inti wār: nhd. hier und da, hier und dort; ne. here and there; ÜG.: lat. passim Gl, per loca Gl, sparsim Gl; L.: ChWdW9 905a (wār); Son.: Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

wara* (1) 37, ahd., st. F. (ō): nhd. Aufmerksamkeit, Achtung, Acht (F.) (2); ne. awareness, care (N.); ÜG.: lat. (accommodare) N, advertere (= wara tuon) Gl, N, animadvertere (= wara tuon) N, (aestimare) N, (attendere) N, audire (= wara tuon) N, (considerare) WH, consideratio N, (contemplari) WH, curare (= wara tuon) N, in conspectu esse (= wara tuon) N, (inspicere) WH, intendere (= wara tuon) N, oculos ponere (= wara neman) Gl, proponere in conspectu (= wara tuon) N, (prospicere) WH, recipere (= wara neman) N, NGl, respicere (= wara tuon) N, subicere (= wara tuon) NGl, (videre) WH, videre (= wara tuon)? N; Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. wara (1)*; Q.: Gl, N (1000), NGl, PN, WH; E.: germ. *warō (1), st. F. (ō), Aufmerksamkeit, Obacht, Obhut; idg. *u̯orā?, F., Aufmerksamkeit, Pokorny 1164?; s. idg. u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben; idg. *u̯erə-, V., achten; W.: mhd. ware, st. F., Wahrnehmung, Aufmerksamkeit; nhd. (ält.) Wahr, F., Aufmerksamkeit, Acht (F.) (2), Aufsicht, DW 27, 748; R.: wara neman: nhd. beobachten, einer Sache zusehen, achten auf, sich jemandem zuwenden, sich kümmern um, ansehen; ne. watch s.th., turn to s.o., look after s.o., look at; ÜG.: lat. curare N, oculos ponere Gl, recipere N, NGl; R.: wara tuon: nhd. sehen, etwas sehen, etwas ansehen, wahrnehmen, beachten, Acht haben, achten auf, sich jemandes annehmen, sich einer Sache annehmen; ne. see s.th., look at s.th., observe, look after s.o., look after s.th.; ÜG.: lat. advertere Gl, N, animadvertere N, audire N, curare N, in conspectu esse N, intendere N, proponere in conspectu N, respicere N, subicere NGl, videre? N

wara* (2) 66, ahd., Adv.: nhd. wohin, bis wohin, worauf, wonach, wozu; ne. where ... to; ÜG.: lat. quo Gl, N, O, T, WH, quolibet (= sō wara sō) Gl, quonam Gl, N, quorsum N, ubi N, O, T, usque quo (= unzan wara) T; Vw.: s. alles-, anderes-, sō-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, O, OT, PG, T, WH; E.: s. germ. *hwara, Adv., wo; vgl. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: s. mhd. war, Pron. Adv., wohin; R.: unz wara: nhd. wie lange; ne. how long; R.: unzan wara: nhd. wie lange, wozu; ne. how long, what for; ÜG.: lat. usque quo T; R.: sō wara sō: nhd. irgendwohin, wohin auch immer; ne. somewhere; ÜG.: lat. quolibet Gl; L.: ChWdW8 309b (wara), ChWdW9 904b (wara); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

*wara (3), ahd., F.: nhd. Wahrerin; ne. keeper (F.); Q.: PN

wara* (4), ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wāra* (2)

*wara (5), ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. *wara (2)?

wāra* (1) 106, ahd., st. F. (ō): nhd. Wahres, Wahrheit; ne. truth; ÜG.: lat. amen (= in wāra) O; Vw.: s. ala-, gi-; Hw.: vgl. as. *wāra?; Q.: O (863-871), PN?; E.: germ. *wērō, *wǣrō, st. F. (ō), Wahrheit; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; s. ahd. wār (1); R.: in wāra: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; ÜG.: lat. amen O; R.: in wāra mīna: nhd. fürwahr; ne. in truth; R.: in wāru: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; R.: zi wāru: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; R.: in wārōm: nhd. fürwahr; ne. in truth; R.: zi wārōm: nhd. fürwahr; ne. in truth; L.: ChWdW9 901a (wāra)

wāra* (2) 8, wara*, ahd., st. F. (ō): nhd. Schutz, Huld, Beistand, Gelübde, Vertrag, Bündnis, Bund; ne. protection; ÜG.: lat. foedus (N.) Gl, pactum Gl; Vw.: s. gi-, *skilt-?; Hw.: s. wār (1); vgl. as. wara* (1); Q.: Gl (790), O; E.: s. wār (1); germ. *wērō, st. F. (ō), Versprechen; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-, Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; L.: ChWdW8 309a (wāra), ChWdW9 904b (wāra); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

warah*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. warg* (2)

waraheit* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Aufmerksamkeit, Vorsicht, Fürsorge, Sorgfalt; ne. carefulness; ÜG.: lat. cura Gl; Vw.: s. gi-, ungi-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. cura?; E.: s. wara (1), heit

warain* 1, ahd., Adv.: nhd. wohinein; ne. where ... into; Q.: N (1000); E.: s. wara (2), in

*waralīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *waralīk?; E.: germ. *waralīka-, *waralīkaz, Adj., vorsichtig, aufmerksam; idg. *u̯orós?, Adj., aufmerksam, Pokorny 1164; s. idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164; idg. *lē̆ig- (2), *līg-?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667

*waralīhho?, *waralīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. waralīko*

*Waran?, ahd., st. M. (a)?: Hw.: vgl. as. *Waran-?, *Werin-?

wārana* 9, ahd., Adv.: nhd. woran, worauf, worum; ne. whereupon; ÜG.: lat. in quo N, quo N; Vw.: s. sō-; Q.: N (1000); E.: s. wār (3), ana

waranemāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. „Wahrnehmer“, Hüter; ne. keeper; ÜG.: lat. susceptor N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. susceptor; E.: s. wara (1), neman; W.: nhd. (ält.) Wahrnehmer, M., „Wahrnehmer“, der die Aufmerksamkeit auf etwas richtet, der etwas bemerkt, DW 27, 963

waranemo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wahrnehmer“, Betrachter, Anschauer, Anschauer Gottes (Israelit); ne. a person being aware; ÜG.: lat. Israelita (vir videns deum) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. Israelita (vir videns deum)?; E.: s. wara (1), neman

waranio* 4, warino*, lat.-ahd.?, M.: nhd. Hengst; ne. stallion; ÜG.: lat. (emissarius) Urk, ahd. reino Gl; Q.: Gl, PLSal (507-511)?; E.: s. germ. *wrainjō-, *wrainjōn, *wrainja-, *wrainjan, sw. M. (n), Hengst; s. idg. *u̯rizd-, V., drehen, lachen, schämen, Pokorny 1158?; vgl. idg. *u̯rei-, V., drehen, wenden, Pokorny 1158?; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152?; L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 368b (waranio)

warantus 17 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Garant, Bürge; ne. guarantee (M.); ÜG.: lat. defensor? Urk, venditor Urk; Q.: Urk (967)

*warasō?, ahd., Adv.: nhd. wo; ne. where; Vw.: s. sō-

*warasun?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. as. hwarasun*

warazuo* 14, ahd., Adv.: nhd. wozu, weshalb; ne. why; ÜG.: lat. ad quod N; Q.: N (1000); E.: s. wara (2), zuo; W.: mhd. warzuo, Adv., wofür

warb* 2, ahd., st. M. (a) (i) (indekl.): nhd. Wechsel, Mal (N.) (2), mal (zur Bildung von Zahladverbien); ne. turn (N.), times (after numbers); ÜG.: lat. septies (= sibun warb) T, vertigo N; Hw.: vgl. as. hwarf*, warf*; Q.: N, ON, T (830); E.: s. germ. *hwarba-, *hwarbaz, Adj., -mal, -fach, -falt; vgl. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631?; W.: mhd. warp, st. M., Wendung, Mal (N.) (1), mal; L.: ChWdW9 926b (warb); Son.: st. M. (a?, i?, indekl.)

warba* 19, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Drehung, Unbeständigkeit, Spannung, Spannung der Saiten, Bewegung, Lauf, Windung; ne. twist (N.), movement; ÜG.: lat. (circulus) N, motus N, (rota) Gl, tropi (= die warba des sanges) N, vagatio Gl, vertigo N; Vw.: s. willi-; Q.: Gl, N, O (863-871); E.: s. germ. *hwarba-, *hwarbaz, st. M. (a), Umdrehen, Umdrehung, Haufe, Haufen; germ. *hwarba-, *hwarbam, st. N. (a), Umdrehen, Umdrehung, Haufe, Haufen; vgl. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631?; W.: s. mhd. warbe, st. M., Drehung; R.: dia warba: nhd. auf diese Weise; ne. in this way; R.: dio warbā: nhd. auf diese Weise; ne. in this way; R.: dēm warbōm: nhd. wechselweise, abwechselnd; ne. reciprocal; R.: sārio dia warba: nhd. sogleich; ne. at once; R.: sār dia warbun: nhd. sogleich; ne. at once; R.: sīd disem warbōm: nhd. später; ne. later; L.: ChWdW9 926b (warba)

warbalōn* 12, ahd., sw. V. (2): nhd. sich drehen, sich bewegen, sich herumdrehen, wirbeln, zurückkehren; ne. turn (V.), move (V.); ÜG.: lat. conversare Gl, (deambulare) N, discurrere Gl, (lentare) Gl, recursare Gl, rotare Gl, vagari Gl, versari Gl; Hw.: vgl. as. warpolōn*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: s. warba, werban

*warbīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. wint-

warblīh* 8, ahd., Adj.: nhd. drehbar, kreisend, rollend, wirbelnd, abgelaufen; ne. rotatory; ÜG.: lat. (versatilis) Gl, volubilis Gl, volvendus Gl; Q.: Gl (8. Jh.), N; I.: Lüs. lat. versatilis?; E.: s. warba, werban, līh (3); L.: ChWdW9 926b (warblīh); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

warbo* 1, ahd.?, Sb.: nhd. Entfernung; ne. removing (N.); Hw.: vgl. anfrk. warbo*; Q.: LSal (3. Viertel 8. Jh.); E.: s. werban*; Son.: nach Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes, 2001, 379a anfrk.

warbōn* 8, ahd., sw. V. (2): nhd. wandeln, drehen; ne. turn (V.); ÜG.: lat. (deverberare)? Gl, (diverberare)? Gl, (morari) (V.) (1) Gl, (recursare) Gl, versare Gl, versari Gl; Hw.: s. werban; vgl. as. hwarvon*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *hwarbōn, sw. V., wandeln, gehen; idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631?; L.: ChWdW8 316b (warbōn), ChWdW9 927a (warbōn); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tgl034 = Cura-Glossen aus Sankt Florian (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

warbunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Wendung, Umlauf; ne. turn (N.); ÜG.: lat. volumen Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. volumen?; E.: s. warbōn

ward*, lang., st. M. (a)?: nhd. Wart; ne. guard (M.); Hw.: s. scaffardus*; Q.: s. scaffardus*, *warda; E.: s. wart

*warda?, lang.?, F.: nhd. Warte, Wache; ne. guard (N.); Hw.: s. ahd. warta, lat.-ahd.? warda*; Q.: ON

warda* 27 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Wache; ne. watch (N.); Hw.: s. warta, lang. *warda; Q.: Cap, Urk (654-681); E.: s. warta

wardare* 6 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. bewachen; ne. watch (V.); ÜG.: lat. parcere Urk; Q.: Urk (986); E.: s. warda, warta; Son.: lat.-lang.

*wardia? 1 und häufiger, lat.-lang., F.: nhd. Warte, Wache; ne. guard (N.); ÜG.: lat.-lang. sculca Urk; Q.: Urk; E.: s. warta

*wardistall?, lang., Sb.: nhd. Wartestelle, Warteplatz; ne. watch-post; Q.: ON

*wardus?, lat.-ahd.?, M.: Vw.: s. dage-, scap-; Hw.: s. scaffardus*

waregang 5, warigang*, lang.?, st. M. (a?, i?): nhd. „Schutzgänger“, Fremder; ne. a protected person, stranger; Q.: LLang (643)

*waren?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. *bi-; Hw.: s. unbiwarito*

*warēn?, *waren?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. bi-

wāren* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. beweisen; ne. prove; ÜG.: lat. probare Gl; Vw.: s. bi-, gi-; Hw.: s. wār (1); Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wērjan, *wǣrjan, sw. V., beweisen; s. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; L.: ChWdW9 901a (wāren); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146) (Anfang 9. Jh.)

warentia* 1, lat.-ahd., F.: nhd. Färberröte; ne. red dye (N.); Q.: Urk (2. Viertel 9. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; L.: ChWdW9 1038 (warentia)

warenna* 5 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Jagdgebiet; ne. hunting-ground; Q.: Urk (754); E.: s. wara (1)

warere* 1, lat.-lang.?, V.: nhd. bewahren, beobachten; ne. protect, watch (V.); Q.: Urk (923); E.: s. wara (1)

wārezzen* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. versichern, darlegen, zustimmen, sicher sein (V.), behaupten, zuschreiben; ne. assure, agree; ÜG.: lat. asserere Gl, certus esse Gl; Vw.: s. ūf-; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. certus esse?; E.: germ. *wēratjan, *wǣratjan, sw. V., versichern; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165

warf (1) 41, ahd., st. N. (a): nhd. Kette beim Weben, Kette des Gewebes; ne. warp (N.); ÜG.: lat. fila stantia? Gl, stamen Gl, (subtemen) Gl; Vw.: s. līn-; Hw.: vgl. as. warp*, *warf?; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. germ. *warpa-, *warpam, st. N. (a), Wurf; vgl. idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. warf, st. N., Garnknäuel; nhd. Warf, N., Warf, Aufzug, Kette eines Gewebes, DW 27, 2014; L.: ChWdW8 318b (warf), ChWdW9 933a (warf); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT43 = Regensburger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14434)

*warf (2), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

*wārfast?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wārfast*

*wārfesten?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. wārfestian

*warfida, lang., F.: Vw.: s. ga-

*warfīn?, ahd., Adj.: Vw.: s. līn-

warfstecho*, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. warstehho*

warfstehho* 1, warfstecho*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Weberkamm; ne. weaver’s comb; ÜG.: lat. texera Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. texera?; E.: s. warf (1), stekko

warg* (1) 4, ahd., st. M. (a): nhd. Würger, Feind, Teufel, Böser, Übeltäter, Wolf (M.) (1), Friedloser; ne. evil-doer, strangler, enemy, devil, banned man; ÜG.: lat. (tyrannus) Gl, MH; Hw.: vgl. as. warag*, *warg?; Q.: Gl, LSal (3. Viertel 8. Jh.), M, MH, PN; E.: germ. *warga-, *wargaz, st. M. (a), Würger, Vertriebener, Übeltäter; s. idg. *u̯erg̑ʰ-, V., drehen, einengen, würgen, pressen, Pokorny 1154; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. warc, st. M., Wüterich, Teufel; L.: ChWdW8 309b (warg), ChWdW9 905b (warg), 2, 1038 (warg); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

warg* (2) 12, warah*, ahd., st. N. (a): nhd. Eiter, Jauche, Geifer, Wundmal; ne. pus, liquid manure; ÜG.: lat. (livor) Gl, pus Gl, sanguis putridus? Gl, sanies Gl, (stomachus) Gl, tabum Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *warha-, *warham, st. N. (a), Eiter; s. idg. *u̯er- (2), Sb., Hohes, Knoten, Blase, Pokorny 1151; W.: mhd. warc, st. N., Eiter; L.: ChWdW8 309b (warah), ChWdW9 905b (warah); Son.: Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tgl056 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 147), Tgl107 = Basler Beda- und Hieronymusglossen (Basel, Öffentliche Bibliothek der Universität B. VI. 3), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wargare* 1, lat.-ahd., V.: nhd. würgen; ne. choke (V.); Q.: LSal (4. Viertel 8. Jh.); E.: s. warg* (1); L.: ChWdW9 1038a (uuargare)

*wargen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. *gi-; Hw.: vgl. as. *wargian?; E.: germ. *wargjan, sw. V., verdammen; idg. *u̯erg̑ʰ-, V., drehen, einengen, würgen, pressen, Pokorny 1154; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wargenus* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Fremder; ne. stranger; Q.: Urk (643); E.: s. gangan

warghengil* 8, ahd., st. M. (a): nhd. Würger (ein Vogel), Wargengel; ne. butcher-bird; ÜG.: lat. (cruricula) Gl, (curricula) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. warg (1), hāhan?; W.: s. mhd. warcgengil, st. M., Würger, Neuntöter; nhd. (ält.) Wargengel, Warkengel, M., gemeiner Würger, rotrückiger Würger, DW 27, 2018

wargida* 1, lat.-ahd., F.: nhd. Bußgeld, Strafgeld; ne. fine (N.); Q.: Urk (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. warg* (1); L.: ChWdW9 1038a (wargida)

*wargida?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. *wargida

wargil* 3, wergel*, ahd.?, st. M. (i): nhd. Würger (ein Vogel); ne. butcher-bird; ÜG.: lat. cruricula Gl; Q.: Gl (13. Jh.); W.: nhd. (ält.) Wärgel, M., Neuntöter, Dorndreher, Wargengel, DW 27, 2017

*wargtrio?, ahd., st. V. (wa): Hw.: vgl. as. wargtrio*, waratreo*

wargwanga* 1, ahd.?, sw. N. (n): nhd. Vereiterung der Ohrspeicheldrüse, Ohrenentzündung; ne. suppuration of the parotid gland; ÜG.: lat. parotis luxata Gl; Q.: Gl (Anfang 14. Jh.); I.: Lsch. lat. parotis luxata?; E.: s. warg (2), wanga

wārhaft* 5, ahd., Adj.: nhd. wahr, wahrhaft, wirklich, auf Wahrheit beruhend, wahrhaftig; ne. true (Adj.); ÜG.: lat. verax Gl, veritate nixus N, verus MH, O; Q.: Gl, MH (810-817), N, O; E.: s. wār (1), haft; W.: mhd. wārhaft, Adj., wahrhaft; nhd. wahrhaft, Adj., Adv., wahrhaft, die Wahrheit redend, aufrichtig, der Wahrheit gemäß, DW 27, 813; L.: ChWdW9 900b (wārhaft)

wārhaftī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Wahrheit, Wahrhaftigkeit; ne. truth; ÜG.: lat. veritas B; Q.: B (800), GB; I.: Lüt.?, Lbd.? lat. veritas?; E.: s. wār (1), haft; W.: nhd. (ält.) Wahrhafte, F., Wahrheit, Wahrhaftigkeit, DW 27, 825; L.: ChWdW9 900b (wārhaftī)

wārhafto* 18, ahd., Adv.: nhd. wahrhaft, wirklich, in Wahrheit, zuverlässig, zutreffend; ne. truly; ÜG.: lat. in veritate NGl, (enim) N, veraciter N, vere Gl, N, verum N; Q.: Gl (Ende 10. Jh.), N, NGl, Ph; I.: Lüt. lat. vere, veraciter?; E.: s. wār (1), haft; W.: nhd. wahrhaft, Adj., Adv., wahrhaft, die Wahrheit redend, aufrichtig, der Wahrheit gemäß, DW 27, 813

wārheit 148, ahd., st. F. (i): nhd. Wahrheit, Wahrhaftigkeit, Wirklichkeit, Wahres, Richtigkeit, Gerechtigkeit, Aufrichtigkeit; ne. truth, reality; ÜG.: lat. lumen N, non inique iudicare (= wārheit irteilen) NGl, veritas Gl, N, NGl, RhC, verum (N.) N; Hw.: vgl. anfrk. wārheid, as. wârhêd*; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.), N, NGl, RhC (900?); I.: Lüs.?, Lbd.? lat. veritas?; E.: s. wār (1), heit; W.: mhd. wārheit, st. F., Wahrheit, Wirklichkeit; nhd. Wahrheit, F., Wahrheit, was der Wirklichkeit gemäß ist, der wirkliche Sachverhalt, richtige Auffassung der Dinge, DW 27, 839; R.: after wārheiti: nhd. in Wirklichkeit; ne. in reality; R.: mit wārheiti: nhd. in Wirklichkeit; ne. in reality; R.: wārheit irteilen: nhd. der Wahrheit gemäß urteilen; ne. judge according to the truth; ÜG.: lat. non inique iudicare NGl; L.: ChWdW9 900b (wārheit); Son.: Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510) (4. Viertel 9. Jh.)

*warī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. *gi-, ungi-

wāri* 3 und häufiger, ahd., Adj.: nhd. wahr, wirklich, aufrichtig, wahrhaftig; ne. true (Adj.); ÜG.: lat. verax NGl, verus Gl; Vw.: s. ala-, gi-, miti-; Hw.: s. wār* (1); vgl. anfrk. *wāri?, as. wāri?; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, NGl; I.: Lbd. lat. verus?; E.: s. wār (1); W.: mhd. wære, Adj., wahr, wahrhaftig; L.. ChWdW8 309a (wāri)

wārī* (1) 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Wahrheit, Wirklichkeit; ne. truth, reality; Vw.: s. gi-; Q.: O (863-871); E.: germ. *wērī-, *wērīn, *wǣrī-, *wǣrīn, sw. F. (n), Wahrheit; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; W.: mhd. wære, st. F., Wahrheit, Wirklichkeit; nhd. (ält.) Wahre, Währe, F., Wahrheit, DW 27, 754; R.: in wārī: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; R.: zi wārī: nhd. fürwahr, in Wahrheit; ne. in truth; L.: ChWdW9 901a (wārī)

*wārī (2), ahd., st. F.: Vw.: s. miti-, unmiti-

warid*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. werid*

*warida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. foragi-, gi-, zir-, zur-; Hw.: vgl. as. *waritha?; E.: germ. *wariþō, *wareþō, st. F. (ō), Aufmerksamkeit; vgl. idg. u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164; vgl. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165

*wārida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-, ungi-; E.: germ. *wēriþō, *wēreþō, *wǣriþō, *wǣreþō, st. F. (ō), Wahrheit;

*waridī?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

waridus* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Brache, Rodung; ne. cleared woodland; Q.: Urk (782)

warigang*, lang.?, st. M. (a?, i?): Vw.: s. waregang

*waringūn?, ahd., Adv.: nhd. nicht zufällig, vorhergesehenerweise; ne. not accidently; Vw.: s. un-

warino*, lat.-ahd.?, M.: Vw.: s. waranio*

warire* 2 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. gewährleisten; ne. secure (V.); ÜG.: lat. defensare Urk; Q.: Urk (957); E.: s. germ. *warōn, sw. V., hüten, beobachten, achtgeben, wahren?; idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164

wariscapium* 8 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. Sumpfland, Gemeinland; ne. marshland; Q.: Urk (1064); E.: s. werien (1); s. germ. *warōn, sw. V., hüten, beobachten, achtgeben, wahren; idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164

*warit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-*, unbi-; Hw.: s. *warito?, *waren?

*warito?, ahd., (Part. Prät.=)Adv.: Vw.: s. bi-, gi-, unbi-, ungi-; Hw.: s. *waren?

wārkweto* 1, wārqueto*, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wahrsager“, Wahrhaftiger, Wahres Sagender; ne. prophet; ÜG.: lat. (veridicus) (M.) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. veridicus; E.: s. wār (1), kwedan; L.: ChWdW8 232a (wārqueto)

wārlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wārlīhho*

wārlīh* 2, ahd., Adj.: nhd. wahrlich, wahrhaft, wahr, wahrhaftig, zutreffend, wirklich; ne. true (Adj.); ÜG.: lat. veridicus Gl; Hw.: vgl. as. wārlīk*; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lüt. lat. veridicus?; E.: germ. *wēralīka-, *wēralīkaz, *wǣralīka-, *wǣralīkaz, Adj., wahr; idg. *u̯erōs-, Adj., freundlich, vertrauenswert, wahr, Pokorny 1165; s. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-. Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; idg. *lē̆ig- (2), *līg-?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667; W.: s. mhd. wærlich, Adj., wahr, wahrhaft; nhd. wahrlich, Adj., Adv., wahrlich; L.: ChWdW9 900b (wārlīh)

wārlīhho* 66, wārlīcho*, ahd., Adv.: nhd. wahrlich, wirklich, aber, also, deshalb, in Wahrheit, wahrhaft, wahrhaftig, berechtigt, selbstverständlich, nun, nämlich; ne. verily, really; ÜG.: lat. autem T, dumtaxat Gl, enim T, ergo T, igitur T, itaque T, verius (= wārlīhhōr) B, Gl, vere T, vero (Adv.) T, WH; Hw.: vgl. as. wārlīko*; Q.: B, GB, Gl (790), O, OT, T, WH; E.: s. wār (1), līh (3); W.: s. mhd. wærlīche, Adv., wahrlich, wahrhaftig; nhd. wahrlich, Adj., Adv., wahrlich; L.: ChWdW9 900b (wārlīhho); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wārlogo?, ahd., sw. M. (n): Hw.: vgl. as. wārlogo*

*wārlōs?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wārlōs

warm* 19, ahd., Adj.: nhd. warm, heiß, eifrig; ne. warm (Adj.); ÜG.: lat. (apricus) Gl, calidus B, Gl, N, NGl, (calor) N, (flamma) Gl, (ignis) Gl, serenus Gl, umidus et calidus (nascenti) Gl; Hw.: vgl. as. warm*; Q.: B (800), GB, Gl, N, NGl; E.: germ. *warma-, *warmaz, Adj., warm; s. idg. *u̯er- (12), V., brennen, verbrennen, schwärzen (V.) (1), wärmen, Pokorny 1166; W.: mhd. warm, Adj., warm; nhd. warm, Adj., warm, DW 27, 2019; L.: ChWdW8 310a (warm), ChWdW9 905b (warm); Son.: Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92)

warma* 1, werma*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wärme; ne. warmth; ÜG.: lat. cauma Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. warm, wermen

warmen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wermen*

warmēn* 11, ahd., sw. V. (3): nhd. sich wärmen, warm werden, sich erwärmen, heiß werden, erglühen; ne. warm up; ÜG.: lat. ardere Gl, calefieri N, calere Gl, calidum fieri N, calore affectus (= warmēntēr) N, dispositus ad calorem (= warmēntēr) N, fervere Gl, recalescere Gl, tepescere Gl, torrere Gl; Vw.: s. gi-, in-, int-, ir-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: germ. *warmēn, *warmǣn, sw. V., warm werden; s. idg. *u̯er- (12), V., brennen, verbrennen, schwärzen (V.) (1), wärmen, Pokorny 1166; W.: mhd. warmen, sw. V., warm werden; nhd. (ält.) warmen, sw. V., warm werden, warm sein (V.), DW 27, 2060; L.: ChWdW9 905b (warmēn); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

warmī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wermī*

warmmuos* 4, ahd., st. N. (a): nhd. warmes Essen, warme Speise; ne. warm meal; ÜG.: lat. (faritalia) Gl, (iota) Gl, sorbitio Gl, sorbitiuncula Gl; Hw.: vgl. as. warmmōs*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. sorbitio?; E.: s. warm, muos

*warna?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. furi-

warnen* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. verweigern, etwas verweigern; ne. deny; Vw.: s. *fir-; Q.: Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.); E.: germ. *warnjan, sw. V., sich sorgen, sich hüten, sich vorsehen; s. idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160

warnēn* 2, ahd., sw. V. (3): nhd. sich in Acht nehmen, unterweisen, ausrüsten; ne. beware; ÜG.: lat. accingi (= sih warnēn) O; Vw.: s. gi-; Q.: O (863-871); E.: s. warnen, warnōn; W.: s. mhd. warnen, sw. V., sich in Acht nehmen, vorsehen; s. nhd. warnen, sw. V., warnen, vorsehen, versehen, ausrüsten, DW 27, 2078; L.: ChWdW9 906a (warnēn)

warnimentum* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. Habe, Ausrüstung; ne. possession, equipment; Q.: Urk (1023); E.: s. warnire

warnire* 5 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. ausrüsten, mit einer passenden Ausrüstung versehen (V.), vorbereiten, belehren; ne. prepare; Q.: Cap (860); E.: s. warnen?, warnōn?; L.: ChWdW9 1038b (warnire)

wārnissa* 3, ahd., st. F. (jō): nhd. Wahrheit; ne. truth; ÜG.: lat. veritas I, MF; Q.: I (Ende 8. Jh.), MF; I.: Lüs. lat. veritas; E.: s. wār (1); L.: ChWdW8 309a (wārnissa), ChWdW9 901a (wārnissa)

wārnissi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Wahrheit; ne. truth; ÜG.: lat. veritas O; Q.: O (863-871); I.: Lüs. lat. veritas; E.: s. wār (1); L.: ChWdW9 901a (wārnissi)

wārnissī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wahrheit; ne. truth; ÜG.: lat. veritas WK; Q.: WK (790?); I.: Lüt. lat. veritas?; E.: s. wār (1); L.: ChWdW9 901a (wārnissī)

warnōn* 32, ahd., sw. V. (2): nhd. warnen, beschützen, vorbereiten, sich hüten, sich versehen (V.), ausrüsten, versorgen, sich in Acht nehmen, achten auf, sich kümmern, sich kümmern um, sich versehen mit, unterweisen; ne. warn, protect, prepare, beware, care (V.); ÜG.: lat. accingi (= sih warnōn) O, admonere N, armare Gl, armatus (M.) (= giwarnōt) Gl, attendere Gl, coaptare in praesidium N, cristatus (= giwarnōt) Gl, (firmare) Gl, (fulcire) Gl, instructus (Adj.) (= giwarnōt) Gl, (instruere) Gl, N, munire Gl, praeditus (= giwarnōt) Gl, (praestruere) Gl, providus (= giwarnōt) Gl, prospicere Gl, renuere Gl; Vw.: s. gi-; Hw.: s. ungiwarnōt*; Q.: Gl (765), N, O, PN; E.: germ. *warnōn, sw. V., warnen, sich vorsehen; s. idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; W.: s. mhd. warnen, sw. V., warnen, versehen mit, vorbereiten; s. nhd. warnen, sw. V., warnen, vorsehen, versehen (V.), ausrüsten, DW 27, 2078; R.: giwarnōt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. versehen (Adj.), ausgerüstet; ne. equipped; ÜG.: lat. (cristatus) Gl, praeditus Gl, providus Gl; L.: ChWdW8 310a (warnōn), ChWdW9 906a (warnōn); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

*warnōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. warnōn*

*warnotī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. *gi-, ungi-; Hw.: s. warnōn*

warnunga 15, ahd., st. F. (ō): nhd. Vorbereitung, Schutz, Befestigung, Hilfsmittel, Unterweisung, Umsicht; ne. preparation; ÜG.: lat. assumptio N, auxilium praeparatum N, (circumspectio) Gl, instructio Gl, instrumentum Gl, munimen Gl, munimentum Gl; Q.: Gl (9. Jh.), N, WH; E.: s. warnōn; W.: mhd. warnunge, st. F., Vorsicht, Vorbereitung, Warnung; nhd. Warnung, F., Warnung, Vorsicht, Bewachung, Bereitschaft, DW 27, 2097; L.: ChWdW9 906a (warnunga); Son.: Tgl090 = Gothaer Aratorglossen (Gotha, Forschungs- und Landesbibliothek M II 115)

*waro?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-, ungi-

wāro* 1, ahd., Adv.: nhd. wahr, wahrhaft; ne. truly; ÜG.: lat. vere MH; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *wāro?; Q.: MH (810-817); I.: Lüs. lat. vere?; E.: s. wār (1); W.: s. mhd. wār (2), Adv., wirklich, wahrhaftig, tugendhaft, mit Sicherheit; nhd. wahr, Adj., wahr, der Wirklichkeit gemäß, verwirklicht, wirklich, DW 27, 689

*warōn (1), ahd., sw. V. (2): Hw.: vgl. as. warōn* (1), werōn*; E.: germ. *wazōn, sw. V., bleiben, währen, dauern; s. idg. *u̯es- (1), V., weilen, verweilen, wohnen, Pokorny 1170; vgl. idg. *au- (2), *au̯es-, *aus-, V., übernachten, schlafen, Pokorny 72

*warōn (2), ahd., sw. V. (2): nhd. wahren, achtgeben; ne. beware; Vw.: s. *after-, bi-, umbi-; Hw.: vgl. anfrk. *waron*, as. waron* (2); E.: germ. *warōn, sw. V., hüten, beobachten, achtgeben, wahren; idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164

*wārōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. bi-, *gi-; Hw.: vgl. as. *wāron?

warot* 1, ahd., Adv.: nhd. wohin, wozu; ne. where ... to; ÜG.: lat. quo versum Gl, quorsum Gl; Hw.: vgl. as. hwarod*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. germ. *hwar, Adv., wo; vgl. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644

*warōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-, unbi-

*warotsō?, ahd., Konj.: Vw.: s. sō-

wārqueto*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wārkweto*

wārrachōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wārrahhōn*

wārrahhōn* 3, wārrachōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. „wahrsprechen“, schlussfolgern, folgern; ne. „verify“, conclude; ÜG.: lat. ratiocinari N, (syllogismus) N; Vw.: s. gi-; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. ratiocinari?; E.: s. wār (1), rahhōn

*wārrahhunga?, *wārrachunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

wārsago 7, ahd., sw. M. (n): nhd. Wahrsager, Zeichendeuter; ne. fortune-teller; ÜG.: lat. coniector Gl, divinus (M.) Gl, fatidicus (M.) Gl, haruspex Gl, (veridicus) (M.) Gl; Hw.: vgl. as. wārsago; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. veridicus; E.: s. wār (1), sagen, sagēn; W.: mhd. wārsage, sw. M., Wahrsager

*warsamōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. *gi-; Hw.: vgl. as. *warsamōn?

wārseggo* 4, ahd., sw. M. (n): nhd. Wahrsager; ne. fortune-teller; ÜG.: lat. divinus (M.) Gl, Python Gl, (veridicus) (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. veridicus; E.: s. wār (1), sagen, sagēn

*wārsō?, ahd., Adv., Konj.: Vw.: s. sō-

wārspello* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wahrsager, Prophet; ne. fortune-teller, prophet; ÜG.: lat. (Ezechiel) Gl; Q.: Gl (vor Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. veridicus; E.: s. wār (1), spel; L.: ChWdW8 274a (wārspello)

wārsprācha*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wārsprāhha*

wārsprācho*, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. wārsprāhho*

wārsprāhha* 3, wārsprācha*, ahd., st. F. (ō): nhd. Logik, Vernunftschluss, Syllogismus, Dialektik; ne. logic; ÜG.: lat. dialectica (vox) Gl, syllogismus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat.-gr. syllogismus; E.: s. wār (1), sprāhha

wārsprāhho* 2, wārsprācho*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Logiker, Dialektiker; ne. logician; ÜG.: lat. (dialecticus) Gl, (sophista) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. sophista?; E.: s. wār (1), sprāhha, sprehhan

wart* (1) 5, ahd., st. M. (a): nhd. Wart, Wärter, Wächter; ne. warden; ÜG.: lat. custos Gl, T, (Samaritanus) (M.) Gl, speculatorius Gl; Vw.: s. buoh-, burg-, ēwa-, fihu-, *grioz-, heban-, hella-, hofa-, kirih-, skaf-, tor-, turi-, *ubar-, wega-; Hw.: s. scapwardus*, warto*; vgl. as. ward* (1); Q.: Gl (Ende 8. Jh.), PN, OT, T; E.: germ. *warda-, *wardaz, st. M. (a), Wart, Wärter, Wächter; s. idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164?; W.: nhd. Wart, M., Wart, Hüter, Wächter, DW 27, 2110; L.: ChWdW8 309b (wart), ChWdW9 903a (wart); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*wart (2), ahd., Adj.: Vw.: s. ab-, aba-, after-, ana-, ant-, *ford-, gagan-, in-, oban-, widar-, zuo-; Hw.: vgl. as. *ward (2)?; E.: germ. *werda-, *werdaz, *werþa-, *werþaz, Adj., ...wärts, ...wärtig, gewendet; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wart (3), ahd., Adv.: Vw.: s. after-, in-, ōst-, ōstar-; E.: s. wart (2)

*wart (4), ahd., st. F. (i): Vw.: s. ant-; E.: s. wart (2)

*wart (5), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. *wertit?

warta* (1) 37, ahd., st. F. (ō): nhd. Warte, Anschauen, Ausschauen, Obhut, Aufsicht, Wache, Bewachung, Posten, Spähdienst; ne. ward; ÜG.: lat. (compendium)? Gl, (congregatio)? Gl, cura Gl, custodia Gl, excubiae Gl, (exercitus)? Gl, (horama) Gl, (moles)? Gl, (spectaculum)? Gl, specula Gl, N, speculatio N, NGl, (speculum)? Gl, statio Gl, Syon (= hōha warta) N, NGl, vigilare (= warta tuon) O; Vw.: s. ana-, fridu-, hōh-, in-, tior-; Hw.: vgl. as. warda*; Q.: Gl (765), N, NGl, O, ON; I.: Lbd. lat. statio?; E.: germ. *wardō, st. F. (ō), Warte, Obacht, Achtung, Vorsicht, Aufmerksamkeit; s. idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164?; W.: mhd. warte, st. F., Wachen, Bewachen, Lauern, Wacht, Postendienst; nhd. Warte, F., Warte, Ausschau, Ort der Ausschau, Wache, DW 27, 2111; R.: hōha warta: nhd. hohe Warte (d. h. Syon); ne. observation point; ÜG.: lat. Syon N, NGl; R.: warta tuon: nhd. Obacht geben auf, etwas hüten; ne. take care of; ÜG.: lat. vigilare O; L.: ChWdW8 309b (warta), ChWdW9 903b (warta), 2, 1038 (warta); Son.: Tgl026 = Würzburger Samuel-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 18), Tgl035 = Reichenauer Sedulius- und Iuvencus-Glossen I (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*warta (2), ahd., st. F. (ō): nhd. Wärterin; ne. warden (F.); Vw.: s. turi-

wartal*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wartil*

*wartalīh?, ahd., Adj.: nhd. verweslich, vergänglich; ne. perishable; Vw.: s. un-

*wartan?, ahd., Adv.: Vw.: s. after-; E.: s. wart (2)

wartāri* 9, ahd., st. M. (ja): nhd. Wärter, Anhänger, Ausspäher, Späher, Wächter; ne. warden, follower; ÜG.: lat. custos Gl, spectator Gl, speculator Gl, T; Vw.: s. gotana-, tora-, turi-; Hw.: vgl. as. *wardāri?; Q.: Gl, N, T (830); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wartēn; W.: mhd. warter, st. M., Wärter, Hüter, Aufseher, Fürsprecher; nhd. Wärter, M., Wärter, Aufseher, Wächter, Pfleger, DW 27, 2168; L.: ChWdW9 903b (wartāri)

*wartasalī?, ahd., st. F. (ī): nhd. Verweslichkeit; ne. mortality; Vw.: s. un-

wartasalīg* 1, wartaselīg*, ahd., Adj.: nhd. verweslich; ne. corruptible; ÜG.: lat. corruptibilis NGl; Vw.: s. un-; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. corruptibilis; E.: s. werten

*wartasaligī?, ahd., st. F. (ī): nhd. Verweslichkeit; ne. mortality; Vw.: s. un-

wartaselīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wartasalīg*

wartberg* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Wartberg“, Berg Zion, Warte; ne. watch-tower; ÜG.: lat. mons Syon NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. mons Syon; E.: s. wart (1), berg; W.: nhd. Wartberg, M., Berg der eine weite Aussicht bietet oder auf dem ein Wartturm steht, DW 27, 2111 (Warthberg)

wartēn* (1) 66, ahd., sw. V. (3): nhd. sehen, schauen, betrachten, achten, beobachten, wahrnehmen, sehen auf, schauen auf, achten auf, sich umblicken, sich umblicken nach, behüten, sich hüten, sich hüten vor, besorgt sein (V.) um, abwarten; ne. watch (V.), look (V.), beware; ÜG.: lat. aspicere N, attendere Gl, N, O, T, cavere Gl, T, cernere Gl, N, considerare N, contemplari Gl, excubare Gl, exspectare Gl, intueri Gl, niti Gl, observare Gl, (oculus) N, percurrenti cetera (= warte zi allen dingen anderen) N, prospicere N, respicere N, spectare N, (speculabundus) N, speculari NGl, (sperare) N, tueri Gl, videre N, visu occupato (= wartēnto) N; Vw.: s. ana-, bi-, duruh-, *fir-, furi-, gi-, heranidar-, hina-, ir-, *nidar-, ubar-, ūz-, widari-, zuo-; Hw.: vgl. as. wardon*; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), Gl, N, NGl, O, OT, PN, T; E.: germ. *wardēn, *wardǣn, sw. V., ausschauen, bewachen, beachten; s. idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164; W.: s. mhd. warten, sw. V., spähen, schauen, zuschauen, wahrnehmen; nhd. warten, sw. V., warten, einem dienen, pflegen, harren, DW 27, 2125; R.: wartēn an: nhd. etwas beobachten, betrachten; ne. watch s.th.; R.: wartēn fona: nhd. sich hüten vor; ne. beware of; R.: wartēn zi: nhd. sein Augenmerk richten auf; ne. direct one’s attention to; L.: ChWdW8 309b (wartēn), ChWdW9 903b (wartēn); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wartēn (2), ahd., Adv.: Vw.: s. ab-

*wartes?, ahd., Adv.: Vw.: s. after-, ana-, *ford-, *in-, *widar-, *zuo-; Hw.: vgl. as. *wardes?, *wardas?; E.: s. wart (2)

warthūs* 7, ahd., st. N. (a): nhd. Schauspielhaus, Warte, Wachhaus, Turm, Wachturm, Ausguck; ne. playhouse, tower (N.); ÜG.: lat. custodiarium Gl, specula Gl, (Pharos) Gl, theatrum N, (turris) Gl; Q.: Gl (9. Jh.), N; I.: Lüt. lat. custodiarium?, Lbd. lat. theatrum?; E.: s. wart (1), hūs; W.: mhd. warthūs, st. N., Warthaus, Warte; nhd. (ält.) Warthaus, N., Haus von dem aus man Ausschau hält, Warte, Wachthaus, DW 27, 2174; L.: ChWdW9 438b (warthūs); Son.: Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532)

*warti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *burg-; Hw.: vgl. as. *wardi

*wartī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. in-, widar-, zuo-; E.: germ. *wardī-, *wardīn, sw. F. (n), Gewendetes; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wartida* (1) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Verwesung; ne. corruption; ÜG.: lat. corruptio N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. corruptio?; E.: s. werten

*wartida (2), ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ant-, ir-, widar-, zuo-; E.: s. wart (2)

*wartīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. ana-, in-, widar-, *zuo-; E.: germ. *wardīga-, *wardīgaz, Adj., gewendet; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wartigī (1), ahd., st. F. (ī): nhd. Verweslichkeit; ne. mortality; Vw.: s. un-

*wartigī (2), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. in-, widar-; E.: s. wart (2)

*wartīgo?, ahd., Adv.: Vw.: s. fir-, in-, widar-; E.: s. wart (2)

wartil* 2, wartal*, ahd., st. M. (a): nhd. Wärter, Aufpasser, Hüter; ne. warden; ÜG.: lat. custos Gl; Vw.: s. tor-, turi-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), M (9. Jh.?, 810?, 830?); E.: s. wart (1); W.: mhd. wartel, st. M., Wärter, Hüter, Aufseher; nhd. Wärtel, M., Wärter, DW 27, 2125; L.: ChWdW9 903b (wartil); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wartilo?, ahd., sw. M. (n)?: nhd. Wärter; ne. warden; Vw.: s. grioz-

*wartina?, *wartinna?, ahd., st. F. (jō): nhd. Wärterin; ne. warden (F.); Vw.: s. ēwa-

warting* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Wärter“, Aufwärter, Wachsoldat; ne. waiter; ÜG.: lat. (Pheletheus) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. Pheletheus?; E.: s. wart (1), wartēn; L.: ChWdW9 903b (warting); Son.: Tgl026 = Würzburger Samuel-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 18) (4. Viertel 9. Jh.)

*wartlīh (1), ahd., Adj.: Vw.: s. in-

*wartlīh (2), ahd., Adj.: Vw.: s. ir-, unir-

wartman 2, ahd., st. M. (athem.): nhd. Wärter, Wächter, Aufseher; ne. warden; ÜG.: lat. circumspector? Gl, speculator Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. speculator?; E.: s. wart (1), man; W.: mhd. wartman, st. M., Wächter, Aufpasser, Späher, Vorposten, Kundschafter; nhd. (ält.) Wartmann, M., Späher, Kundschafter, DW 27, 2176

*wartnissa?, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. ir-

wartnissi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Verweslichkeit, Verwesliches; ne. mortality; ÜG.: lat. (corruptibilis) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. corruptibilis?, corruptio?; E.: s. werten

*wartnussida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-

warto* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wärter, Wächter; ne. warden; ÜG.: lat. custos? T; Vw.: s. ēwa-, grioz-, hella-, tor-, widar-; Hw.: s. wart*; Q.: OT, PN, T (830)?; E.: s. wart (1), wartēn; W.: mhd. warte, sw. M., Wärter, Aufseher

*wartōn?, ahd., sw. V. (2): nhd. beachten; ne. pay attention; Vw.: s. ā-, ana-, folla-, zuo-; E.: germ. *wardōn, sw. V., warten, beachten; idg. *u̯er- (8), V., gewahren, achtgeben, Pokorny 1164

wartsala* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Verweslichkeit; ne. mortality; ÜG.: lat. corruptio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. corruptio?; E.: s. werten

wartsalī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Verweslichkeit; ne. mortality; ÜG.: lat. corruptio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. corruptio?; E.: s. werten

*wartson?, ahd., Adv.: Vw.: s. ūf-

*warttuom?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. ēwa-

*wartum?, lat.-ahd.?, N.: Vw.: s. *burg-; Hw.: vgl. lat.-as. *wardium?

*wartunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-, unir-

*wartus?, lat.-ahd., M.: Vw.: s. *burg-; Hw.: vgl. lat.-as. *wardus?

wārūfe* 1, ahd., Adv.: nhd. worauf; ne. whereupon; Q.: N (1000); E.: s. wār (2), ūf

wārumbi* 6, ahd., Adv.: nhd. warum, weshalb; ne. why; ÜG.: lat. (causa) NGl; Q.: N (1000), NGl; E.: s. wār (3), umbi; W.: nhd. warum, Adv., warum, DW 27, 2188

*warunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-

wārwort*, ahd., Adj.: Vw.: s. wārwurti*

wārwurti* 3, wārwort*, ahd., Adj.: nhd. wahrhaftig; ne. true (Adj.); ÜG.: lat. verax T, veridicus (= wārwortēr) Gl; Q.: Gl (790), T; I.: Lüt. lat. verax?, veridicus?; E.: s. wār (1), wurti; R.: wārwortēr: nhd. wahr redend; ne. telling the truth; ÜG.: lat. veridicus Gl; L.: ChWdW9 901a (wārwurti); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

warza 55, werza, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Warze, Brustwarze, Hautauswuchs, Muttermal, Pustel, Krampfader; ne. wart, nipple; ÜG.: lat. (amor) Gl, (copadium) Gl, (haemorrhoida) Gl, (hernia)? Gl, impetigo Gl, (lichen) Gl, (macula) Gl, mamma Gl, naevus Gl, papilla Gl, papula Gl, pustula Gl, varentilla? Gl, varix Gl, verruca Gl, (verrucosus) Gl; Hw.: vgl. as. warta*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wartō, st. F. (ō), Warze; germ. *wartō-, *wartōn, sw. F. (n), Warze; idg. *u̯erd-, Sb., Hohes, Warze, Pokorny 1151; s. idg. *u̯er- (2), Sb., Hohes, Knoten, Blase, Pokorny 1151; W.: mhd. warze, sw. F., Warze, Brustwarze; nhd. Warze, F., Warze, kleiner Hautauswuchs, DW 27, 2197; L.: ChWdW8 310a (warza), ChWdW9 906a (warza); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl032 = Alcuin-Glossen im Freisinger Alcuin/Beda-Codex (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6404), Tgl057 = Regensburger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14409), TrT27 = Sankt Galler Glossar zu den Hieronymus-Briefen (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299), TrT52 = Kasseler Adespota (Kassel, Universitätsbibliothek, Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek 2° Ms. astron. 2)

warzala* 2, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Warze; ne. wart; ÜG.: lat. verruca Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. verrucula?; E.: s. warza

warzīg* 1, ahd., Adj.: nhd. warzig, voller Warzen seiend, mit Warzen behaftet; ne. warty; ÜG.: lat. (varicosus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. verrucosus?, varicosus?; E.: s. warza; W.: nhd. warzig, Adj., mit Warzen behaftet, warzenförmig, DW 27, 2209

warzoht* 1, ahd., Adj.: nhd. warzig, voller Warzen seiend, mit Warzen behaftet; ne. warty; ÜG.: lat. verrucosus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. verrucosus?; E.: s. warza; W.: nhd. (ält.) warzicht, Adj., voller Warzen, warzenförmig, DW 27, 2209

was* 44, hwas*, ahd., Adj.: nhd. scharf, streng, wild, spitz, rauh, schuppig, holperig, stachelig, Schwert (= was subst.); ne. sharp (Adj.), strict; ÜG.: lat. acer B, acutus Gl, N, WH, anceps Gl, asper Gl, atrox Gl, efficax Gl, (ensis) Gl, hirsutus Gl, hirtus Gl, horrens Gl, horridus Gl, (in similitudine serrae) Ph, penetrabilis Gl, scaber Gl, scabrosus Gl, violentus? Gl; Vw.: s. ala-, ort-, wuntar-, zwi-; Hw.: vgl. as. hwas*; Q.: B, GB, Gl (765), N, O, PN, Ph, WH; I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *hwassa-, *hwassaz, Adj., schnell, scharf, mutig, tapfer; s. idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; W.: mhd. was, Adj., schneidend, scharf; nhd. (ält.) waß, wässe, Adj., scharf, spitzig, DW 27, 2294; L.: ChWdW8 310a (was), ChWdW9 941a (was); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wasa 7, ahd., sw. F. (n): nhd. „Vaterschwester“, Base (F.) (1), Tante väterlicherseits; ne. aunt (father’s sister); ÜG.: lat. amita Gl; Hw.: s. basa; Q.: Gl (9. Jh.), PN; E.: germ. *waswō-, *waswōn, sw. F. (n), Vaterschwester, Base (F.) (1); L.: ChWdW9 152 (basa)

wasal* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Erde, feuchte Erde, Regen (M.), Regenguss; ne. earth (N.), rain (N.); ÜG.: lat. pluvia? Gl, pluvium? Gl; Q.: Gl, M (9. Jh.?, 810?, 830?); E.: s. waso (1); L.: ChWdW9 907a (wasal)

wasbleticha*, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wasbletihha*

wasbletihha* 1, wasbleticha*, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Ampfer, Klette, Grind-Ampfer, Spitzampfer; ne. sorrel, burdock; ÜG.: lat. oxylapathon? Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. waso (1), bletahha

wasc..., ahd.: Vw.: s. wask...

wasca*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. waska*

wascan*, ahd., st. V. (6): Vw.: s. waskan* (1)

wascāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. waskāri*

wascibliuwil*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. waskibliuwil*

wascil*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. waskil*

wasciwazzar*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. waskiwazzar*

wasco* (1), ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wasko* (1)

Wasco* (2), ahd., sw. M. (n)=PN: Vw.: s. Wasko* (2)

Wasego* 2, Wasigo*, ahd., ON: nhd. Vogesen; ne. Vosges; ÜG.: lat. Vosegus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: aus dem Kelt.?

Wasigo*, ahd., ON: Vw.: s. Wasego*

wasilus* 2, lat.-ahd.?, Sb.: nhd. Feuchtigkeit, Schwäche; ne. dampness; Q.: PAl (um 600), LAl; E.: s. wasal; L.: ChWdW9 1039 (wasilus)

waska* 8, wasca*, weska, wesca*, ahd., st. F. (ō): nhd. Waschung, Waschen, Wäsche, Waschmittel, Bad; ne. washing (N.); ÜG.: lat. lavacrum O, lomentum Gl, (nitrum) Gl; Vw.: s. faz-; Q.: Gl, O (863-871), WH; E.: germ. *waskō, st. F. (ō), Waschen; s. idg. *u̯édōr, *u̯ódōr, Sb., Wasser, Pokorny 78; vgl. idg. *au̯e-, *au̯- (9), V., benetzen, befeuchten, fließen, Pokorny 78; L.: ChWdW9 906b (wasca)

waskan* (1) 50, wascan*, ahd., st. V. (6): nhd. waschen, abwaschen, reinigen, bespülen, taufen; ne. wash (V.); ÜG.: lat. abluere N, alluere Gl, baptizare Gl, baptisma (= waskan subst.) T, diluere B, MH, eluere Gl, insequi Gl, lavare B, Gl, MH, N, O, T, luere (V.) (2) Gl, (lutum) (N.) (2)? Gl, (purificatio) O; Vw.: s. aba-, dana-, fir-, furi-, gi-, ir-; Hw.: s. ungiwaskan*; vgl. anfrk. waskan*, as. waskan*; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), MH, N, O, OT, T, WB; E.: germ. *waskan, st. V., waschen; s. idg. *u̯édōr, *u̯ódōr, Sb., Wasser, Pokorny 78; vgl. idg. *au̯e-, *au̯- (9), V., benetzen, befeuchten, fließen, Pokorny 78; W.: mhd. waschen, st. V., waschen, spülen, reinigen, schwatzen; nhd. waschen, st. V., waschen, mit Wasser reinigen, DW 27, 2224; L.: ChWdW8 310a (wascan), ChWdW9 906b (waskan); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

*waskan (2), *wascan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. waskan* (1) st. V.

waskāri* 4, wascāri, weskāri*, wescāri*, ahd., st. M. (ja): nhd. Wäscher, Walker; ne. washer; ÜG.: lat. (fullo) Gl, lavandarius Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. lavandarius?; E.: s. waskan; W.: nhd. (ält.) Wäscher, M., „Wäscher“, DW 27, 2246

waskibliuwil* 1, wascibliuwil*, weskenbliuwil*, wescenbliuwil*, ahd., st. M. (a): nhd. im Kleiderwaschen angewendeter Stampfer, Wäschestampfer; ne. dolly (N.); ÜG.: lat. vectis fullonis Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. vectis fullonis?; E.: s. waska, waskan, bliuwil; L.: ChWdW9 180b (wescenbliuwil); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

waskil* 1, wascil*, weskil*, ahd., st. M. (a): nhd. Wäscher; ne. washer; ÜG.: lat. fullo Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. lavandarius?; E.: s. waska

waskiwazzar* 1, wasciwazzar*, weskiwazzar*, wesciwazzar*, ahd., st. N. (a): nhd. „Waschwasser“, Taufwasser; ne. „washing-water“, baptism water; ÜG.: lat. (baptismum) Gl, (lavacrum)? Gl, (tinctorium)? Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. baptismum?; W.: s. nhd. Waschwasser, N., Waschwasser, Wasser zum Waschen, DW 27, 2270; L.: ChWdW9 906b (wesciwazzar); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wasko* (1) 4, wasco*, wesko*, wesco*, ahd., sw. M. (n): nhd. Wäscher; ne. washer; ÜG.: lat. fullo Gl, lavandarius Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. lavandarius?; E.: s. waska, waskan; L.: ChWdW8 310b (wesco); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

Wasko* (2) 2, Wasco*, ahd., sw. M. (n)=PN: nhd. Aquitanier; ne. Aquitanian; ÜG.: lat. Aquitania (= Waskōno lant) Gl, (vazea) (= Waskūn) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); R.: Waskūno lant: nhd. Aquitanien; ne. Aquitania; ÜG.: lat. Aquitania Gl; R.: Waskūn: nhd. Aquitanien; ne. Aquitania; ÜG.: lat. (vazea) Gl

*waskunga?, *wascunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-

*waslīh?, *hwaslīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. waslīhho*

waslīhho* 6, waslīcho*, hwaslīhho*, ahd., Adv.: nhd. scharf, genau, nachdrücklich, nachhaltig, grausam, heftig, scharfsinnig; ÜG.: lat. acriter Gl, acute Gl, acutior (= waslīhhō) Gl, atrociter Gl, efficaciter B, Gl; Q.: B, GB, Gl (765?); E.: s. was, līh (3); L.: ChWdW8 310a (waslīhho), ChWdW9 941a (waslīhho); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

waso* 26, ahd., sw. M. (n): nhd. Wasen (M.), Erde, Schlamm, Rasen (M.), feuchter Erdboden, feuchte Erdmasse, Scholle (F.) (1); ne. ground (N.), mud, sod (N.); ÜG.: lat. caespes Gl, gleba Gl, (nemus) Gl, (paluster) Gl, (scrobis) Gl, seges Gl, (ulva) Gl; Vw.: s. erd-; Hw.: vgl. as. waso*; Q.: Gl (9. Jh.), ON; E.: germ. *wrasō-, *wrasōn, *wrasa-, *wrasan, sw. M. (n), Rasen (M.); vgl. idg. *u̯es- (3), V., Adj., feuchten, feucht, nass, Pokorny 1171?; W.: mhd. wase, sw. M., Rasen (M.), grasbewachsene Erdfläche; nhd. Wasen, M., Wasen (M.), Rasenstück, Rasenfläche, DW 27, 2276; L.: ChWdW8 310b (waso), ChWdW9 907a (waso); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456) (2. Viertel 9. Jh.), MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), MrT03 = Wiener Sedulius-Glossar (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 2171)

waso* 7 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Wasen (M.); ne. sod (N.); Q.: Urk (870)

wasobūh* 2, ahd.?, st. M. (a): nhd. Rumpf auf dem Wasen, Verstümmelter auf dem Wasen, Wasenverstümmelter; ne. body on the ground; Hw.: vgl. anfrk. wasobūk*; Q.: LSal, PLSal (507-511?); E.: s. waso*, būh; Son.: nach Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes, 2001, 347b, 378a anfrk.

*waspa?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Hw.: vgl. as. waspa*; E.: germ. *wabis-, Sb., Wespe; idg. *u̯obʰsā, F., Wespe, Pokorny 1179; s. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

wassa 9, wahsa, wessa, ahd., sw. F. (n): nhd. Spitze, Schärfe, Schneide; ne. sharpness; ÜG.: lat. acies Gl, acumen N, cuspis Gl, (ensis) Gl; Vw.: s. ort-; Q.: Gl (765), N; E.: germ. *hwassō-, *hwassōn, sw. F. (n), Spitze, Schärfe; germ. *hwassjō-, *hwassjōn, sw. F. (n), Spitze, Schärfe; s. idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; W.: s. mhd. wasse, st. F., sw. F., Schärfe; s. nhd. (ält.) Wasse, Wässe, F., Schärfe, Schneide, DW 27, 2295; L.: ChWdW8 310a (wassa), ChWdW9 941a (wassa); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

*wāssan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fol-

wassēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. sich sträuben, sich emporsträuben, emporragen; ne. bristle (V.), refuse; ÜG.: lat. horrere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. horrere?; E.: germ. *hwassēn, *hwassǣn, sw. V., scharf sein (V.), rauh sein (V.); s. idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636

wassī 59, wassīn, wahsī*, wāzī*, hwassī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Schärfe, Scharfsinn, Spitze, Stachel; ne. sharpness, brightness; ÜG.: lat. acies Gl, acula Gl, aculeus Gl, acumen Gl, angina Gl, cacumen Gl, cuspis Gl, efficacia Gl, ferrum Gl, horror Gl, ictus Gl, mucro Gl, rigor Gl, sagacitas B, Gl, spiculum Gl, spina Gl, sudis Gl, summitas? Gl, ungula (F.) (1) Gl; Hw.: vgl. as. hwessi*; Q.: B, GB, Gl (765), PN, Ph; I.: Lbd. lat. efficacia?, sagacitas?; E.: germ. *hwassī-, *hwassīn, sw. F. (n), Schärfe; s. idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; W.: s. mhd. Wasse, st. F., sw. F., Schärfe; s. nhd. (ält.) Wasse, Wässe, F., Schärfe, Schneide, DW 27, 2295; L.: ChWdW8 310a (wassī), ChWdW9 941b (wassī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), Tgl020 = Glossen zu Hrabans De consanguineorum nuptiis im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl045 = Salzburger Cura-Glossen (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), TrT13 = Murbacher alumnis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wassida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Schärfe; ne. sharpness; ÜG.: lat. (gladius) O; Q.: O (863-871); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. gladius?; E.: germ. *hwassiþō, *hwasseþō, st. F. (ō), Schärfe; vgl. idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; L.: ChWdW9 941b (wassida)

wassīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wassī

wasso* 7, ahd., Adv.: nhd. scharf, hart, eindringlich, heftig; ne. sharply; ÜG.: lat. acriter Gl, acutior Gl; Q.: Gl (765), O, WH; E.: s. was; W.: s. nhd. (ält.) waß, wässe, Adj., scharf, spitzig, DW 27, 2294; L.: ChWdW8 310a (wasso), ChWdW9 941a (wasso); Son.: Tgl04 = Tegernseer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

*wastina?, lat.-ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. *wastina?

wasūnkind 1, ahd., st. N. (a): nhd. Kind der Tante väterlicherseits; ne. cousin; E.: s. wasa, kind; L.: Splett, Althochdeutsches Wörterbuch 1, 44

wasūnsunu 1, ahd., st. M. (u, i): nhd. Sohn der Tante väterlicherseits, Vetter; ne. cousin (M.); E.: s. wasa, sunu; L.: Splett, Althochdeutsches Wörterbuch 1, 44

waswetter 1, ahd.?, Sb.: nhd. ?; ne. ?; ÜG.: lat. fluctus Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wetter

wat* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Furt; ne. ford (N.); ÜG.: lat. vadum Gl; Hw.: vgl. as. *wād?; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: germ. *wada-, *wadam, st. N. (a), Furt; s. idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, V., gehen, schreiten, Pokorny 1109; W.: s. nhd. (ält.) Wate, Wat, F., Furt, DW 27, 2570; L.: ChWdW9 908a (wat)

wāt* (1) 52, ahd., st. F. (i): nhd. „Wat“, Kleidung, Kleid, Gewand; ne. garment, wear (N.); ÜG.: lat. birrus Gl, (cultus) (M.)? Gl, diplois Gl, exuviae N, (investis) Gl, saccus (= hārina wāt) N, vestimentum Gl, N, NGl, O, vestis Gl, N, vestitus (M.) NGl; Vw.: s. betti-, bi-, gi-, huorgi-, kara-, līn-, mūz-, westar-; Hw.: vgl. anfrk. wād*, as. wād*; Q.: Gl (765), N, NGl, O, PN, WH; I.: Lbd. lat. birrus?, diplois?; E.: germ. *wēdi-, *wēdiz, *wǣdi-, *wǣdiz, st. F. (i), Kleid, Gewand, Schnur (F.) (1); s. idg. *audʰ-, *au̯ē̆dʰ-, *u̯ē̆dʰ-, *udʰ-, Sb., Band (N.), Gewebe, Pokorny 75; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wāt, st. F., Kleidung, Kleidungsstück; nhd. Wat, F., „Wat“, Tuch, Kleidung, Ausrüstung, DW 27, 2561; L.: ChWdW8 310b (wāt), ChWdW9 907a (wāt); Son.: Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wāt (2), ahd., st. N. (i): Vw.: s. gi-

wata (1) 2, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Zugnetz, großes Zugnetz; ne. seine, net for pulling; ÜG.: lat. (rivarea) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *wadō-, wadōn, sw. F. (n), Zugnetz, Seil; s. germ. *wada-, *wadaz, st. M. (a), Zugnetz, Seil; idg. *audʰ-, *au̯ē̆dʰ-, *u̯ē̆dʰ-, *udʰ-, Sb., Band (N.), Gewebe, Pokorny 75?; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wate, st. F., sw. F., Zugnetz; nhd. (ält.) Wate, F., eine Art Zugnetz an zwei Stangen befestigt, DW 27, 2570

wata (2) 5, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. (isia) Gl, wada? Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weit

watan* 1, ahd., st. V. (6): nhd. waten; ne. wade (V.); Vw.: s. duruh-, ir-, ubar-; Q.: N (1000), PN; E.: germ. *wadan, st. V., waten, gehen; idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, V., gehen, schreiten, Pokorny 1109; W.: mhd. waten, st. V., sw. V., waten, schreiten, gehen (intr.), durchwaten, durchdringen (tr.); s. nhd. waten, sw. V., waten, schreiten, DW 27, 2572; L.: ChWdW8 310b (watan)

wataren*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wātaren*

wātaren* 3, wataren*, ahd., sw. V. (1a): nhd. jubeln, jauchzen, jubilieren; ne. cheer (V.); ÜG.: lat. iubilare Gl, MH; Q.: Gl (765), MH; I.: Lbd. lat. iubilare?; E.: s. wuot?; L.: ChWdW8 310b (wataren), ChWdW9 908a (wātaren); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wāten* 13, ahd., sw. V. (1a): nhd. kleiden, bekleiden; ne. dress (V.); ÜG.: lat. amicire Gl, T, amictus (= giwāhtit)? Gl, circumdare N, cooperire O, induere Gl, N, O, T, operire T, vestire B, Gl?, T; Vw.: s. gi-, int-; Hw.: s. ungiwātit; vgl. anfrk. wāden*, wēden*, as. wādian*; Q.: B (800), GB, Gl, N, O, OT, T, WH; I.: Lbd. lat. vestire?; E.: germ. *wēdjan, *wǣdjan, sw. V., bekleiden; s. idg. *u̯e- (2), *u̯edʰ-, V., flechten, Pokorny 75, 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wæten, sw. V., kleiden, ankleiden, bekleiden; nhd. (ält.) wäten, sw. V., kleiden, DW 27, 2583; L.: ChWdW9 907b (wāten); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wāthūs 5, ahd., st. N. (a): nhd. Kleiderkammer, Gewandhaus; ne. dressing-room; ÜG.: lat. vestiarium B, Gl; Q.: B (800), GB, Gl; I.: Lüt. lat. vestiarium; E.: s. wāt, hūs; W.: mhd. wāthūs, st. N., „Wathaus“, Gewandhaus, Tuchhaus; nhd. (ält.) Wathaus, N., Gewandhaus, DW 27, 2583; L.: ChWdW9 438b (wāthūs)

*wāti?, ahd., st. N. (ja): nhd. Kleid, Gewand; ne. garment; Vw.: s. betti-, ding-, gi-, ingi-, līn-; Hw.: vgl. anfrk. *wēdi?, as. wādi*

*wātit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wāten*

watlīchī*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. watlīhhī*

wātlīh* 3, ahd., Adj.: nhd. schön, angenehm, zu Kleidern gehörig; ne. pleasant, belonging to the garment; ÜG.: lat. venustus Gl, (Vestalis)? Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), WH; I.: Lüt. lat. vestiarius?; E.: s. wāt, līh (3); W.: s. mhd. wætlich, Adj., schön, stattlich; s. nhd. (ält.) wätlich, Adj., Adv., schön im Äußeren oder im Benehmen, angemessen, DW 27, 2584; L.: ChWdW9 907a (wātlīh); Son.: TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]) (2. Viertel 9. Jh.)

*wātlīhhen?, *wātlīchen?, ahd., sw. V. (1a): nhd. verschönern; ne. make beautiful; Vw.: s. un-

watlīhhī* 5, watlīchī*, ahd., st. F. (ī)?: nhd. Schönheit, schöne Gestalt, Äußeres; ne. beauty; ÜG.: lat. forma Gl, forma (decorus) Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (9. Jh.), WH; I.: Lsch. lat. forma?; E.: s. wāt, līh (3); W.: s. mhd. wætlīche, st. F., Schönheit; L.: ChWdW9 907a (watlīhhī); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

wātōn* 6, ahd., sw. V. (2): nhd. bekleiden, kleiden; ne. dress (V.); ÜG.: lat. vestire B, Gl, Ph, vestitus (= giwātōt)? Gl; Vw.: s. gi-, int-; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.), Ph; I.: Lbd. lat. vestire?; E.: s. wāt, wāten; W.: s. nhd. (ält.) wäten, sw. V., kleiden, DW 27, 2583; L.: ChWdW9 908a (wātōn); Son.: TrT15a = Rheinauer Väter-Glossar (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a)

wātreif* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Schiffstau, Segeltau; ne. rope (N.); ÜG.: lat. rudens Gl; Q.: Gl (790); I.: Lsch. lat. rudens?; E.: s. wāt, reif; L.: ChWdW9 671b (wreif); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

watriskapium*, lat.-ahd.?, N.?: Vw.: s. wadriscapium*

wātsac*, ahd.?, st. M. (i): Vw.: s. wātsak*

wātsak* 1, wātsac*, ahd.?, st. M. (i): nhd. Kleidersack, Mantelsack, Quersack; ne. bag for clothes; ÜG.: lat. mantica Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. saccus, Lsch. lat. manticia?; E.: s. wāt, sak; W.: mhd. wātsac, wātsach, wātzach, st. M., „Watsack“, Reisetasche, Tasche, Mantelsack, Kleidersack; nhd. (ält.) Watsack, M., Sack oder Behältnis für Kleider und anderes das man auf die Reise mitnimmt, DW 27, 2586

wātscāri, ahd., st. F. Pl. (i): Vw.: s. wātskāri*

wātscera*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wātskera*

wātskāri* 1, wātscāri, ahd., st. F. Pl. (i): nhd. Stoffschere, Tuchschere, Kleiderschere; ne. scissors for cloth; ÜG.: lat. forfex Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. forfex?; E.: s. wāt, skār; W.: mhd. wātschære, st. F., „Watschere“, Kleiderschere

wātskera* 1, wātscera*, ahd., st. F. (ō): nhd. Kleiderschere; ne. scissors for cloth; ÜG.: lat. forfex Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. forfex?; E.: s. wāt, skera; W.: s. nhd. Watschere, F., Tuchschere, DW 27, 2596

wātstanga* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. ein in der Tuchbereitung verwendeter Stock, Walkholz, Walkerkeule; ne. stick for cloth-making; ÜG.: lat. fustis Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. fustis?; E.: s. wāt, stanga

wātstank* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Kleiderduft“, Duft der Kleider; ne. garment’s odour; ÜG.: lat. odor vestimentorum; Hw.: vgl. anfrk. wādstank; Q.: WH (um 1065); I.: Lüt. lat. odor vestimentorum; E.: s. wāt, stinkan

wātwurz 13, ahd., st. F. (i): nhd. Seifenkraut, Deutsche Schwertlilie, Salomonssiegel; ne. soapwort; ÜG.: lat. borith Gl, gladiola Gl, gladiolus Gl, (herba)? Gl, herba fullonis Gl, ireus? Gl, iris Illyrica Gl, sigillum Salomonis Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wāt, wurz; W.: s. nhd. Watwurz, F., Färberpflanze, DW 27, 2604

waz (1) 114 und häufiger, ahd., Pron., Adv.: nhd. was, welches, was für, was für ein, das was, etwas, irgendetwas, wie, in welchem Maße, wie steht es um etwas; ne. which, what; ÜG.: lat. aliquid Gl, PT=T, cur (= bi wiu) I, (qualitas) N, quare (= bi wiu) T?, quia (= bi wiu) I, quid (= bi wiu) Gl, quid B, PT=T, quo Gl, quod B, Gl, quousque (= unz waz) Gl; Vw.: s. alles-, bi-, eddes-, *nīd-, sih-, sō-; Hw.: s. wer (4); vgl. anfrk. wath*, as. hwat* (2); Q.: B, Ch, GB, Gl, I, KG (8. Jh.?), M, MF, MH, MNPs, MNPsA, N, NGl, O, OT, PG, Ph, PT, T; E.: germ. *hwat, Pron., was; s. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644, Falk/Torp 114?; idg. *k̑o-, *k̑e-, *k̑ei-, *k̑i-, *k̑ii̯o-, *k̑i̯o-, Pron., dieser, Pokorny 609; W.: mhd. waz, Pron., Adv., warum; R.: waz dār: nhd. das was; ne. what; R.: wes: nhd. weshalb, wodurch, worin, wofür, wovon, wonach; ne. why, what for; R.: bi waz: nhd. warum; ne. why; R.: umbi waz: nhd. weswegen; ne. why; R.: ana wiu: nhd. wodurch, womit, worin; ne. which; R.: bī wiu, bi wiu: nhd. warum, wozu, weshalb, wie; ne. why, how; ÜG.: lat. cur I, quare T?, quia I, quid Gl; R.: fona wiu: nhd. weshalb, warum, woher; ne. why, where; R.: in wiu: nhd. wodurch, womit; ne. which; R.: mit wiu: nhd. womit, wodurch; ne. which; R.: zi wiu: nhd. warum, weshalb, zu welchem Zweck, aus welchem Grund, wozu, wie; ne. why, for what reason; R.: ni weiz waz: nhd. irgend etwas, etwas; ne. anything; R.: waz nū: nhd. wie nun; ne. as now; L.: ChWdW8 310b (waz), ChWdW9 922b (waz); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

*waz (2), ahd., Adj.: Vw.: s. *mein-

*wāz?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. fra-

wazamo* 1, wāzamo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Fluch, Verfluchter, Ausgestoßener; ne. curse (N.), cursed man; Q.: O (863-871); E.: s. wāzan (1)?, was?; L.: ChWdW9 908b (wāzamo)

wāzamo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wazamo*

wāzan* (1) 4, ahd., red. V.: nhd. angreifen, jemanden angreifen, verjagen, verscheuchen; ne. oppose; ÜG.: lat. abigere Gl, incessere N, olens (= wāzanti) Gl; Vw.: s. fir-, widar-; Hw.: vgl. anfrk. *wātan?, as. *hwātan?; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, PN; E.: germ. *hwētan, *hwǣtan, st. V., stoßen; idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; L.: ChWdW8 311a (wāzan), ChWdW9 908a (wāzan); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wāzan (2), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-; Hw.: s. wāzan* (1) red. V.

*wāzan (3), ahd., st. V.?: nhd. wehen, blasen; ne. blow (V.); Q.: PN; E.: germ. *wētan, *wǣtan, st. V., blasen; s. idg. *au̯ēd-, V., wehen, blasen, lüften, Pokorny 83; vgl. idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., wehen, blasen, hauchen, Pokorny 81

*wāzanen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. fir-

*wāzanēr?, ahd., (Part. Prät.=)M.: Vw.: s. fir-

*wāzanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-, gi-

*wāzannissi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *fir-; Hw.: vgl. anfrk. *wātannussi?

wāzī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wassī

wazmardaro* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. ein Marder; ne. a merten; ÜG.: lat. (cuniculus) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar?, mardaro (1)

*wāzōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. fir-

*wāzōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-

*wazsō?, ahd., Pron.: Vw.: s. sō-

wazzar* 2541, ahd., st. N. (a): nhd. Wasser, Gewässer, Meer, Fluss, Flut, See (M.); ne. water (N.), sea; ÜG.: lat. abyssus I, N, aquae ductus? (= wazzares leitida)? Gl, aequor Gl, amnis N, aqua APs, Ch, Gl, I, MF, MNPs, NGl, O, Ph, T, WH, crepido (= enti wazzaro obanentīg) Gl, fluctus (= wazzar fliozanti) T, (fluentum) WH, flumen N, Ph, fretum N, T, fluvius N, (fons) N, gurges N, hydria O, hydromel (= wazzar inti honag) Gl, hydropicus (= der wazzar habēt in wamba) Gl, latex (M.) (1) Gl, (liquide)? Gl, lympha Gl, (lymphia) N, mare N, O, melicratum (= wazzar inti honag) Gl, mulsum (N.) (= honag inti wazzar) Gl, natatoria T, (nympha) (F.) (2) Gl, oxymeli (= honag ezzih inti wazzar) Gl, piscina O, stagnum (N.) (1) (= stāntaz wazzar) Gl, (Thetis)? Gl, ((torrens) (M.) N, torrens (M.) (= daz wazzar Cedron) T, torrens (M.) (= rennenti wazzar) Gl, unda Gl, N, gr. hydor Gl; Vw.: s. aha-, bah-, berg-, hella-, kāsi-, meri-, regan-, sē-, sēo-, snē-, snēo-, swebe-, waski-; Hw.: vgl. anfrk. water*, as. watar*; Q.: APs, BR, Ch, Gl (765), I, MF, MNPs, N, NGl, O, ON, OT, Ph, SPs, T, WH; E.: germ. *watar, *watōn, N. (r, n), Wasser; idg. *u̯édōr, *u̯ódōr, Sb., Wasser, Pokorny 78; s. idg. *au̯e-, *au̯- (9), V., benetzen, befeuchten, fließen, Pokorny 78; W.: mhd. wazzer, st. N., Wasser, Meer, See (M.), Fluss, Regen; nhd. Wasser, N., Wasser, DW 27, 2295; L.: ChWdW8 311a (wazzar), ChWdW9 908b (wazzar); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wazzaranut* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Wasserente“, wilde Ente; ne. „water-duck“, wild duck; ÜG.: lat. anas Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. anas?; E.: s. wazzar, anut

wazzarblātara* 6, ahd., sw. F. (n): nhd. Wasserblase, Blase; ne. bubble (N.); ÜG.: lat. bulla Gl, (famfaluca) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. bulla aquatica?; E.: s. wazzar, blātara

wazzardiozo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wasserfall; ne. waterfall; ÜG.: lat. cataracta N; Q.: N (1000); I.: Lsch.? lat. cataracta?; E.: s. wazzar, diozan

wazzarfalco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wazzarfalko*

wazzarfalko* 1, wazzarfalco*, ahd., sw. M. (n): nhd. Seeadler, Wildfalke?; ne. sea-eagle; ÜG.: lat. haliaetos Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. haliaetos?; E.: s. wazzar, falko

wazzarfart* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Wasserlauf; ne. watercourse; ÜG.: lat. exitus aquarum Gl; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. exitus aquarum?; E.: s. wazzar, fart; W.: mhd. wazzervart, st. F., Wasserlauf, Wasserfahrt, Seereise; nhd. (ält.) Wasserfahrt, F., Fahrt auf dem Wasser, Reise auf dem Wasser, DW 27, 2385

wazzarfaz* 13, ahd., st. N. (a): nhd. „Wasserfass“, Wassergefäß, Wasserkrug; ne. jug (N.); ÜG.: lat. cantharus Gl, hydria Gl, O, T, urceus Gl; Q.: Gl, O, OT, T (830); I.: Lüt. lat. hydria?; E.: s. wazzar, faz; W.: mhd. wazzervaz, st. N., Wassergefäß; nhd. (ält.) Wasserfass, N., „Wasserfass“, DW 27, 2391; L.: ChWdW9 287b (wazzarfaz); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

*wazzarfol?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. anfrk. waterfol*

wazzargalgo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wassergalgen“, Schöpfvorrichtung am Brunnen, Brunnen?; ne. scoop (N.), scooping equipment; ÜG.: lat. antlia Gl; Q.: Gl (um 1150); I.: Lsch. lat. antlia?; E.: s. wazzar, galgo

wazzarhaft* 1, ahd., Adj.: nhd. wassersüchtig, wasserhaltig, wässerig; ne. dropsical, watery; ÜG.: lat. (hydropicus) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. hydropicus?; E.: s. wazzar, haft; W.: nhd. wasserhaft, Adj., wasserhaltig, wässerig, DW 27, 2418; L.: ChWdW8 311a (wazzarhaft)

wazzarhuon* 2, ahd.?, st. N. (a) (iz) (az): nhd. „Wasserhuhn“, Blässhuhn?, Teichhuhn?; ne. coot; ÜG.: lat. (onocrotalus) Gl; Hw.: vgl. as. watarhōn*; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, huon; W.: mhd. wazzerhuon, st. N., Wasserhuhn; nhd. Wasserhuhn, N., Wasserhuhn, auf oder am Wasser lebender huhnähnlicher Vogel, DW 27, 2423

wazzari* 1, ahd., Adj.?: nhd. wässerig, im Wasser lebend; ne. watery, aquatic; ÜG.: lat. aquaticus Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. aquaticus; E.: s. wazzar

wazzarīg* 1, ahd., Adj.: nhd. wässerig, im Wasser lebend; ne. watery; ÜG.: lat. aquaticus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. aquaticus?; E.: s. wazzar; W.: mhd. wazzeric, Adj., wässerig, feucht; nhd. wässerig, Adj., wässerig, wasserhaltig, wasserähnlich, DW 27, 2424

wazzarīn* 2, ahd., Adj.: nhd. wässerig; ne. watery; ÜG.: lat. aquaticus Gl, hydropicus N, (pluvia) N; Hw.: s. wazzari; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.)?, N; I.: Lüs. lat. aquaticus; W.: nhd. wässern, Adj., „wässern“, aus Wasser, DW 27, 2469; L.: ChWdW9 909a (wazzarīn); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

*wazzariscapum?, lat.-ahd., N.: Hw.: vgl. as. watriscapum*

wazzarkalb* 1, ahd., st. N. (a) (iz) (az): nhd. „Wasserkalb“, Wassersucht; ne. „sea-calf“, dropsy; ÜG.: lat. hydrops Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. hydrops?; E.: s. wazzar, kalb; W.: mhd. wazzerkalp, st. N., „Wasserkalb“, Wassersucht; nhd. Wasserkalb, N., „Wasserkalb“, DW 27, 2431

*wazzarkar?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. kāsi-

wazzarklinga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Quelle, Talschlucht in der Wasser fließt, Sturzbach; ne. spring of water, water-valley; ÜG.: lat. (nympha) (F.) (2) Gl; Q.: Gl (790); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, klinga; L.: ChWdW9 472a (wazzarklinga); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wazzarkresso* 2, ahd.?, sw. M. (n): nhd. „Wasserkresse“, Brunnenkresse; ne. watercress; ÜG.: lat. damasonium Gl, nasturcium Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. wazzar, kresso; W.: s. nhd. Wasserkresse, F., Brunnenkresse, DW 27, 2438

wazzarkunni* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. „Wasserart“, Gewässerart; ne. kind of water; ÜG.: lat. (Amphitrite) Gl; Q.: Gl (765); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, kunni; L.: ChWdW8 183b (wazzarkunni)

wazzarleita* 1, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wasserleitung; ne. water pipe; ÜG.: lat. aquae ductus Gl; Hw.: s. wazzarleitī*; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. aquae ductus?; E.: s. wazzar, leitī; W.: s. mhd. wazzerleite, st. F., Wasserleitung; s. nhd. (ält.-dial.) Wasserleite, F., Wasserleitung, Wasserrinne, DW 27, 2447

wazzarleitī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Wasserleitung; ne. water pipe; ÜG.: lat. aquae ductus Gl; Hw.: s. wazzarleita*; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lüs. lat. aquae ductus?; E.: s. wazzar, leitī; W.: s. mhd. Wazzerleite, st. F., Wasserleitung; nhd. (ält.-dial.) Wasserleite, F., Wasserleitung, Wasserrinnen, DW 27, 2447

wazzarlīh* 7, ahd., Adj.: nhd. Wasser..., im Wasser lebend, wässerig, zum Wasser gehörig; ne. water..., watery; ÜG.: lat. aequoreus Gl, aquarius Gl, aquaticus Gl, aquatilis Gl, (nympha) (F.) (2) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. aquarius?, aquaticus?, aquatilis?; E.: s. wazzar, līh (3); W.: mhd. wazzerlich, Adj., wasserreich, voll Wasser; nhd. (ält.) wässerlich, Adj., aus Wasser bestehend, wassergleich, DW 27, 2449

wazzarlōs* 2, ahd., Adj.: nhd. wasserlos; ne. without water; ÜG.: lat. sine aqua N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. sine aqua?; E.: s. wazzar, lōs; W.: mhd. wazzerlōs, Adj., ohne Wasser; nhd. wasserlos, Adj., wasserlos, trocken, ohne Gewässer, ohne Wasser DW 27, 2451

wazzarlōsī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. „Wasserlosigkeit“, Wüste; ne. desert (N.); ÜG.: lat. inaquosum N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. inaquosum?; E.: s. wazzar, lōs; W.: mhd. wazzerlœse, st. F., Wasserlosigkeit; nhd. (ält.) Wasserlöse, F., Ableitung des Wassers, Entwässerung, DW 27, 2452

wazzarluomi* 4, ahd., Adj.: nhd. wogend, wässerig; ne. waving (Adj.), watery; ÜG.: lat. elutus Gl, undosus Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. undosus?; E.: s. wazzar

wazzarman* 1, ahd., st. M. (athem.): nhd. Wassermann, Wasserträger; ne. water-carrier; ÜG.: lat. aquarius (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. aquarius?; E.: s. wazzar, man; W.: mhd. wazzerman, st. M., Schiffer, Tierkreiszeichen; nhd. Wassermann, M., „Wassermann“, Seemann, menschenähnliches Wasserungeheuer, Sternbild, DW 27, 2453

wazzarmichilī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wazzarmihhilī*

wazzarmihhilī* 2, wazzarmichilī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wassermenge, Wassertiefe; ne. depth; ÜG.: lat. abyssus N, NGl, immensa copia aquarum N; Q.: N (1000), NGl; I.: Lsch. lat. abyssus?; E.: s. wazzar, mihhilī

*wazzarminza?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Hw.: vgl. as. watarminta*

wazzarnātara* 6, ahd., sw. F. (n): nhd. Wasserschlange; ne. water-snake; ÜG.: lat. hydrus Gl, natrix Gl, serpens aquaticus Gl; Q.: Gl (vor Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. serpens aquatica?; E.: s. wazzar, nātara; W.: nhd. Wassernatter, F., „Wassernatter“, im Wasser lebende Natter, DW 27, 2470; L.: ChWdW8 219b (wazzarnātara)

wazzarrinna* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Wasserlauf, Wasserrinne, Tränke; ne. waterway, channel (N.); ÜG.: lat. canalis (M.) (1) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lbd. lat. canalis (M.) (1)?; E.: s. wazzar, rinna; W.: mhd. wazzerrinne, F., Wasserrinne, Kanal; nhd. Wasserrinne, F., Wasserrinne, Wasserleitung, DW 27, 2886

wazzarrunst* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Wasserlauf, Aquädukt, Wasserleitung; ne. aqueduct; ÜG.: lat. aquae ductus Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lüt. lat. aquae ductus?; E.: s. wazzar, runst; W.: mhd. wazzerrunst, st. M., st. F., Bach, Wasserlauf, Wasserleitung, Wassergraben; s. nhd. (ält.) Wasserrunst, F., M., Wasserrunse, DW 27, 2489

wazzarseim* 1, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Brennender Hahnenfuß; ne. crowfoot; ÜG.: lat. flammula Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, seim; W.: mhd. wazzerseim, st. M., eine Pflanze; s. nhd. (ält.) Wasserseime, F., Simse, brennend scharfer Hahnenfuß, DW 27, 2506

wazzarsioh* 4, ahd., Adj.: nhd. wassersüchtig; ne. dropsical; ÜG.: lat. hydropicus Gl, T; Q.: Gl, T (830); I.: Lüt. lat. hydropicus; E.: s. wazzar, sioh; W.: mhd. wazzersiech, Adj., wassersüchtig; nhd. (ält.) wassersiech, Adj., wassersüchtig, DW 27, 2507; L.: ChWdW9 728b (wazzarsioh); Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295)

*wazzarskeffi?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. *watarskepi?

*wazzarstat?, ahd., st. M. (i), st. F. (i): Hw.: vgl. as. watarstedi*

*wazzarstati?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. watarstedi*

wazzarstelh* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: lat. (fulica) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); E.: s. wazzar; vgl. germ. *stelk-, V., steif sein (V.), stelzen; idg. *stelg-, V., Sb., stellen, Stengel, Pokorny 1020; vgl. idg. *stel- (3), V., Adj., Sb., stellen, stehend, unbeweglich, steif, Ständer, Pfosten, Stamm, Stiel, Stengel, Pokorny 1019; idg. *tel- (3), V., still sein (V.), Pokorny 1061

wazzarstella* 2, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: lat. (hydrox) Gl, (tappus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. wazzar, stellen?

wazzarstelz* 5, ahd., st. F. (ō?, i?): nhd. Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: ficedula (= wazzarstelz Fehlübersetzung) Gl, (hydrox) Gl, (luscilia) Gl, luscinia (= wazzarstelz Fehlübersetzung) Gl; Hw.: s. wazzarstelza*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wazzar, stelza

wazzarstelza* 15, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. „Wasserstelze“, Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: lat. culucalus? Gl, (hydrox) Gl, (luscilia) Gl, luscinia (= wazzarstelza Fehlübersetzung) Gl, (tappula) Gl; Hw.: s. wazzarstelz*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wazzar, stelza; W.: mhd. wazzerstelze, F., Bachstelze; nhd. Wasserstelze, F., Bachstelze, DW 27, 2516

wazzarstern* 2, ahd., st. M. (a): nhd. „Wasserstern“, Wassermann (ein Sternbild); ne. Aquarius; ÜG.: lat. Aquarius Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. Aquarius?; E.: s. wazzar, stern; W.: nhd. (ält.) Wasserstern, M., „Wasserstern“, DW 27, 2516

wazzarsterno* 2, ahd.?, sw. M. (n): nhd. „Wasserstern“, Wassermann (ein Sternbild); ne. Aquarius; ÜG.: lat. Aquarius Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. Aquarius?; E.: s. wazzar, sterno

wazzarsuht* 6, ahd., st. F. (i): nhd. Wassersucht; ne. dropsy; ÜG.: lat. (hydropisis) Gl, hydrops Gl, (ictericus)? Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüt. lat. hydrops?; E.: s. wazzar, suht; W.: mhd. wazzersuht, st. F., Wassersucht; nhd. Wassersucht, F., Wassersucht, mit Wasser zusammenhängende Krankheit, DW 27, 2525

wazzarsuhtīg* 11, ahd., Adj.: nhd. wassersüchtig; ne. dropsical; ÜG.: lat. hydropicus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. hydropicus; E.: s. wazzar, suhtīg; W.: mhd. wazzersühtic, Adj., wassersüchtig; nhd. wassersüchtig, Adj., wassersüchtig, mit Wassersucht behaftet, DW 27, 2527

wazzartiufī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Wassertiefe; ne. depth; ÜG.: lat. abyssus N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. abyssus?; E.: s. wazzar, tiufī; W.: nhd. Wassertiefe, F., Wassertiefe, wassergefüllter Abgrund, DW 27, 2533

wazzartragāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Wasserträger, Trossknecht; ne. water-carrier; ÜG.: lat. (lixa) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, tragan; W.: s. mhd. wazzertrager, st. M., Wasserträger; nhd. Wasserträger, M., Wasserträger, DW 27, 2535

wazzartregil* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Wasserträger, Trossknecht; ne. water-carrier; ÜG.: lat. (lixa) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, tregil

wazzartrog* 4, ahd., st. M. (a): nhd. Wassertrog, Brunnentrog; ne. water-trough; ÜG.: lat. canalis (M.) (1) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. canalis?; E.: s. wazzar, trog; W.: nhd. Wassertrog, M., Wassertrog, Wasserbehälter, DW 27, 2537; L.: ChWdW9 865b (wazzartrog); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

wazzarwegī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wasserbewegung, Bewegung des Wassers; ne. motion of the water; ÜG.: lat. aqua mota NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. aqua mota; E.: s. wazzar, wegī

wazzarwinta* 4, ahd., sw. F. (n): nhd. „Wasserwinde“, Windegerät zum Wasserschöpfen, Schöpfrad; ne. winder for scooping, winder of scooping; ÜG.: lat. antlia Gl, haustrum Gl, (rota) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. antlia?; E.: s. wazzar, winta (2); W.: nhd. (ält.) Wasserwinde, F., „Wasserwinde“, DW 27, 2552

wazzarwurz* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Wasserwurz“, weiße Seerose; ne. waterlily; ÜG.: lat. nymphaea Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wazzar, wurz; W.: vgl. nhd. Wasserwurz, F., weiße Seerose, gelbe Teichrose, DW 27, 2554

wazzarzessa* 2, ahd., st. F. (ō?, jō?): nhd. Wasserflut; ne. flood (N.); ÜG.: lat. aestus fluens N, tempestas aquae N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. aestus fluens; E.: s. wazzar, zessa

wazzil 1, lat.-ahd., Sb.: nhd. Wetzel, Wetzstein?; ne. whetstone?; Q.: Lorscher Arzneibuch (4. Viertel 8. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; L.: ChWdW9 1038b (wazzil)

wē* (1) 31, ahd., Interj.: nhd. wehe; ne. woe; ÜG.: lat. vae MF, NGl, O, T; Q.: L, LN, M, MF (Ende 8. Jh.), N, NGl, OT, T, Urk; E.: germ. *wai, Interj., wehe; idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: mhd. wē, Adv., Interj., wehe; nhd. weh, wehe, Interj., wehe, DW 28, 4; L.: ChWdW8 378b (wē), ChWdW9 909a (wē)

wē* (2) 13, ahd., st. N. (wa): nhd. Wehe, Weh, Leid; ne. wail (N.); ÜG.: lat. coquere (= wē tuon) N, opprimere (= wē tuon) N, pati (= wē wesan) NGl, torquere (= wē tuon) N; Vw.: s. rōt-*; Hw.: vgl. as. wē*; Q.: N, NGl, O (863-871); E.: s. germ. *waiwa, *waiwō-, *waiwōn, *waiwa-, *waiwan, Sb., Weh, Schmerz; vgl. idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: s. mhd. wē, st. F., Wehe, Schmerz, Leid, Krankheit, Geburtswehe; nhd. Weh, N., Weh, DW 28, 19; R.: wē sīn: nhd. Schmerzen haben, leiden; ne. have pains, suffer; ÜG.: lat. pati NGl; R.: wē tuon: nhd. jemanden quälen, schmerzen; ne. torment s.o; R.: wē gituon: nhd. Leid zufügen, quälen; ne. torment; L.: ChWdW8 378b (wē), ChWdW9 909a (wē)

*web?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

weba*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. webba*

webaboum 1, ahd., st. M. (a): nhd. Weberbaum; ne. weaver’s beam; Q.: Gl?; E.: s. weban, boum; L.: Splett, Althochdeutsches Wörterbuch 1, 92

webahūs* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Webstube; ne. weaving-house; ÜG.: lat. textrina (F.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. textrina?; E.: s. weban, hūs; W.: mhd. wëbehūs, st. N., Webstube, Webhaus; vgl. nhd. Webehaus, N., „Webehaus“, DW 27, 2617

weban* (1) 22, ahd., st. V. (5): nhd. weben, flechten, spinnen, zusammenflechten; ne. weave (V.), plait (V.), spin (V.); ÜG.: lat. comprimere Gl, contexere Gl, N?, T, intertexere N, (ordiri) Gl, texere Gl, N, textilis (= giweban Part. Prät.) Gl; Vw.: s. duruh-, gi-, ingi-, int-, ir-, untar-; Hw.: s. giweban*; vgl. as. wevan*; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, O, OT, T; E.: germ. *weban, st. V., weben, wickeln; idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wëben, st. V., weben, wirken, flechten, spinnen (intr.); nhd. weben, st. V., weben, auf dem Webstuhl verfertigen, DW 27, 2620; R.: obanān nidar weban: nhd. in einem Stück weben; ne. weave in one piece; R.: giweban, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. gewebt, verflochten; ne. woven, interwoven; ÜG.: lat. textilis Gl; L.: ChWdW8 311b (weban), ChWdW9 909b (weban); Son.: Tglr Sankt Gallener Homilienglossar = Homilienglossar von Sankt Gallen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 193) (4. Viertel 8. Jh.), TrT38 = Kleinglossar von Corbie (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 8670), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*weban (2), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. weban (1) st. V.

webārin 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Weberin; ne. weaver (F.); ÜG.: lat. textrix Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. textrix?; E.: s. weban; W.: nhd. Weberin, F., Weberin, DW 27, 2661

webārinna* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Weberin; ne. weaver (F.); ÜG.: lat. textrix Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. textrix?; E.: s. weban; W.: mhd. wëberinne, st. F., Weberin; s. nhd. Weberin, F., Weberin

webārissa* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Weberin; ne. weaver (F.); ÜG.: lat. textrix Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. textrix?; E.: s. weban

webba* 1, weba*, ahd., sw. F. (n): nhd. Weberin; ne. weaver (F.); ÜG.: lat. textrix Gl; Hw.: vgl. as. webbia*; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. textrix?; E.: s. germ. *wabjan, sw. V., wickeln, weben; idg. *u̯ebʰ- (1), V., flechten, weben, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; L.: ChWdW9 909b (weba); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

webbi 40, weppi, ahd., st. N. (ja): nhd. Gewebe, Webfaden, gewebte Decke; ne. web, string (N.); ÜG.: lat. argumentum Gl, (aranea) Gl, byssus Gl, (cassis) (M.) Gl, coccinum (N.) Gl, (hyacinthus) Gl, (lodix) Gl, scutulata (= skīboht webbi) Gl, scutulata (= skībiloht webbi) Gl, subtemen Gl, tela Gl, (textrix) Gl, textura Gl; Vw.: s. gi-, gota-, rōt-, spinna-, stant-; Hw.: vgl. as. *webbi?; Q.: Gl (nach 765), N; E.: germ. *wabja-, *wabjam, st. N. (a), Gewebe; s. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. webbe, weppe, st. N., Gewebe, Gürtel, Riemen (M.) (1); s. nhd. (ält.) Webe, N., F., Gewebe, ein Stück Leinwand, DW 27, 2611; L.: ChWdW8 311b (webbi), ChWdW9 910a (webbi); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n])

webbiboum* 4, ahd., st. M. (a): nhd. „Webebaum“, Weberbaum; ne. weaver’s beam; ÜG.: lat. liciatorium Gl, (tela) Gl, (telarium) (N.)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. webbi, boum

webbigadum* 1, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Webstube; ne. weaving-room; ÜG.: lat. textrinum (N.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. textrinum?; E.: s. webbi, gadum

webbigarta*, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. webbigerta*

webbigerta* 7, webbigarta*, ahd., st. F. (jō): nhd. „Webgerte“, Schaft am Webstuhl; ne. warp (N.); ÜG.: lat. insubulum Gl, liciatorium Gl, (pedalis) Gl, (trama) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. insubulum?; E.: s. webbi, gerta

webbiīsan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. webbiīsarn*

webbiīsarn* 10, webbiīsan*, ahd., st. N. (a): nhd. „Webeeisen“, Weberkamm; ne. weaving-iron; ÜG.: lat. (lamina) Gl, (liciatorium) Gl, (tela)? Gl, (texera) Gl, (texile) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. texera?, texile?; E.: s. webbi, īsarn; W.: s. nhd Webeisen, N., Webeisen, Webkamm, DW 27, 2618

webbilīh* 2, ahd., Adj.: nhd. Web..., zum Weben gehörig; ne. weaving...; ÜG.: lat. textrinus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. textrinus?; E.: s. webbi, līh (3)

webbīn* 1, ahd., Adj.: nhd. gewebt, zum Weben gehörig; ne. weaving...; ÜG.: lat. textrinus Gl; Vw.: s. gota-; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. textrinus?; E.: s. webbi

*webbirok?, *webbiroc?, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. gota-

*webbisk?, *webbisc?, ahd., Adj.: Vw.: s. gota-

webbisnuor* 1, ahd.?, st. F. (i): nhd. „Webschnur“, Faden des Gewebes; ne. weaving-string; ÜG.: lat. licium Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. licium?; E.: s. webbi, snuor; W.: nhd. Webschnur, F., „Webschnur“

*webbiwurm?, ahd., st. M. (i): Vw.: s. gota-

*webida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

wec..., ahd.: Vw.: s. weh..., wek...

wecha, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wehha*

wechalter, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wehhalter*

wechaltar*, ahd.?, st. M. (a)?: Vw.: s. wehhaltar*

wechaltarberi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wehhaltarberi*

wechaltarboum*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wehhaltarboum*

wechaltardorn*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wehhaltardorn*

wechaltarīn*, ahd.?, Adj.: Vw.: s. wehhaltarīn*

wechaltarīnberi*, ahd.?, st. N. (ja): Vw.: s. wehhaltarīnberi*

wechaltarīndorn*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wehhaltarīndorn*

wechalter..., ahd.: Vw.: s. wehhaltar...

wechaltra*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wehhaltra*

wechāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. wehhāri*

wechatag*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wehhatag*

wecken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wekken*

wecliethe? 1, ahd., st. F.?: nhd. ein Gewichtsstück?; ne. a standard weight?; ÜG.: lat. (exagium) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?

wedal*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wadal*

wedar* 61, ahd., Pron., Konj.: nhd. wer, welcher, ob, etwa, was, welcher von zweien, wer von beiden, welcher von beiden, was von beiden; ne. who, whoever, who of them, wether; ÜG.: lat. (alter) Gl, an Gl, neuter (= noh wedar) Gl, neuter (= ni wedar) Gl, quamquam (= doh diu wedaru) Gl, quatenus Gl, qui MF, O, (quippe) Gl, quis Gl, MF, N, T, tamen (= diu wedaru) Gl, tantum (= sōwedarsōso) Gl, uter (Pron.) Gl, I, N, T, uterque T, utrum T, verumtamen Gl; Vw.: s. *ander-, ein-, gi-, io-, iogi-, ni-, noh-*, sō-; Hw.: s. wedaru*; vgl. anfrk. wether, as. hwethar*; Q.: Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, M, MF, N, O, OT, T, WH; E.: germ. *hwaþara, *hweþara, Pron., welcher von zweien; idg. *k̯otero-, Pron., wer von zweien, Pokorny 645; s. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; W.: mhd. wëder, Pron., jeder von beiden, welcher von beiden; nhd. weder, Konj., weder, DW 27, 2835; R.: diu wedaru: nhd. dennoch, inwieweit; ne. nevertheless; ÜG.: lat. tamen Gl; R.: doh diu wedaru: nhd. dennoch, obgleich; ne. nevertheless; ÜG.: lat. tamen Gl; R.: wār diu wedaru: nhd. gleichwohl; ne. as well; ÜG.: lat. verumtamen Gl; R.: doh diu wedaru: nhd. obgleich, dennoch, doch; ne. although; ÜG.: lat. quamquam Gl; R.: ni wedar: nhd. weder; ne. neither; ÜG.: lat. neuter Gl; R.: noh wedar: nhd. keiner von beiden; ne. none of two; ÜG.: lat. neuter Gl; R.: wedar ... odo: nhd. ob ... oder; ne. whether ... or; lat. utrum ... an; L.: ChWdW8 311b (wedar), ChWdW9 910b (wedar); Son.: Tgl018 = Regensburger Isidor-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14461), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wedarhalb?, ahd., Adv.: Vw.: s. io-, iogi-

*wedarhalbūn?, ahd., Adv.: Vw.: s. io-

*wedarsō?, ahd., Konj.: Vw.: s. sō-

wedaru* 20, ahd., Adv.: nhd. doch (= doh wedaru), dennoch (= doh wedaru), jedoch (= doh wedaru); ne. but (Konj.) (= doh wedaru); ÜG.: lat. quamquam (= doh wedaru) T, quatenus (= diu wedaru) Gl, tamen (= doh wedaru) T, tamen (= diu wedaru) Gl, verumtamen (= doh wedaru) T, verumtamen (= wār doh wedaru) T, verumtamen (= wār diu wedaru) Gl; Hw.: s. wedar*; Q.: Gl (765), OT, T; E.: s. wedar; R.: doh wedaru: nhd. dennoch, doch, jedoch; ne. nevertheless; Üg.: lat. quamquam T, tamen T, verumtamen T

wedil, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wadal*

wefal* 45, weval*, ahd., st. N. (a): nhd. Einschlag, Faden, Gewebe, Gewebeaufzug, Einschlag beim Gewebe; ne. warp (N.); ÜG.: lat. clatica Gl, (liciatorium)? Gl, licium Gl, (putamen)? Gl, (stamen)? Gl, subtemen Gl, (tela)? Gl, trama Gl, tramen Gl; Hw.: vgl. as. weval*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *webla-, *weblam, st. N. (a), Einschlag; s. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wëvel, wëfel, st. N., Einschlag beim Gewebe; s. nhd. (ält.) Wefel, M., N., Einschlag des Gewebes, DW 27, 2849; L.: ChWdW8 311b (wefal), ChWdW9 909b (wefal); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl040 = Glossen im Sankt Galler Walahfrid-Kommentar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 283), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT28 = Sankt Galler AT-Glossar (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 296), TrT43 = Regensburger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14434)

wefaldrāt* 1, wevaldrāt, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Einschlagfaden; ne. warp (N.); ÜG.: lat. subtemen Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. subtemen?; E.: s. wefal, drāt

wēferhen* 2, wēverhen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. heulen, jammern, klagen, wehklagen; ne. howl (V.), wail (V.); ÜG.: lat. eiulare Gl, ululare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. eiulare?, ululare?; E.: s. wē (2)?

wēferhōd*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wēferōd*

wēferhōdī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wēferōdī*

wēferhunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wēferunga*

wēferōd* 1, wēferōt*, wēverōd*, wēverōt*, wēferhōd*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Heulen, Jammer, Klage, Geheul; ne. wail (N.); ÜG.: lat. (rugitus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wē (2)?

wēferōdī* 1, wēverōdī*, wēferhōdī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Ächzen, Wehklagen; ne. wail (N.); ÜG.: lat. (rugitus) Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wē (2)?

wēferōt*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wēferōd*

wēferunga* 2, wēverunga*, wēferhunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Jammer, Klage, Wehklagen, Geheul; ne. wail (N.); ÜG.: lat. eiulatus Gl, ululamen Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. eiulatus?, ululamen?; E.: s. wēferhen (?)

wefs 5, ahd., st. F. (ō?, i?): nhd. Wespe; ne. wasp; ÜG.: lat. vespa Gl; Hw.: s. wefsa*; Q.: Gl (8. Jh.); I.: s. wefsa; E.: s. wefsa; L.: ChWdW9 911b (wefs); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT20 = Sankt Galler Bibelglossar IV (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 1395), Wba05a = Sankt Galler Adespota-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 270)

wefsa 29, wespa, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wespe; ne. wasp; ÜG.: lat. crecopolus? Gl, cretobolus? Gl, vespa Gl, vespallo? Gl; Hw.: s. wefs; vgl. as. wepsia*, *wespa; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); E.: westgerm. *wafsō, st. F. (ō), Wespe; s. germ. *wabesa-, *wabesaz, st. M. (a), Wespe; idg. *u̯obʰsā, F., Wespe, Pokorny 1179; s. idg. *u̯ebʰ- (1), V., weben, flechten, knüpfen, Pokorny 1114; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wespe, sw. F., sw. M., Wespe; nhd. Wespe, F., Wespe, DW 29, 604; L.. ChWdW8 312a (wefsa); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.)

wefsih* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wespe; ne. wasp; ÜG.: lat. vespa Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wefsa

wefsūnnest* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Wespennest; ne. wasp’s nest; ÜG.: lat. caleptra Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wefsa, nest; W.: mhd. wefsennest, st. N., Wespennest; s. nhd. Wespennest, N., Wespennest, Behausung eines Wespenvolkes, das im Nest lebende Wespenvolk, DW 29, 611

weg 283, ahd., st. M. (a): nhd. Weg, Straße, Bahn, Gang (M.) (2), Zugang, Reise, Pfad, Durchgang?; ne. way; ÜG.: lat. callis Gl, N, compitum N, in deversorio (= untar wegun) Gl, (fas) N, invium (= ānu weg) Gl, iter N, T, obiter .i. in eundo (= after wege) Gl, ordo N, (qua) N, semita N, trames Gl, N, via B, Gl, I, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, PG, Psb, RhC, T, viator (= after wege sindōnti subst.) Gl; Vw.: s. ā-, burg-, diot-, duruh-, meri-, nōt-, *ōstar-, renni-, *stein-, tior-, *uf-, wīn-; Hw.: vgl. anfrk. weg*, as. weg*; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), HM, I, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, ON, OT, PG, Psb, RhC, T, Urk, WH, WS; E.: germ. *wega-, *wegaz, st. M. (a), Weg; vgl. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wëg, wëc, st. M., Weg, Straße; nhd. Weg, M., Weg, zum Verkehr hergerichtete Strecke, Durchmessung einer Strecke, Reise, DW 27, 2852; R.: zi wege bringan: nhd. auf den rechten Weg bringen; ne. take to the right path; R.: zi wege rihten: nhd. auf den rechten Weg führen; ne. lead to the right path; R.: after wege gān: nhd. vorübergehen; ne. pass by; R.: birihten zi wege: nhd. auf den rechten Weg kommen; ne. come to the right path; R.: untar wegun: nhd. unterwegs; ne. on the way; ÜG.: lat. in deversorio Gl; L.: ChWdW8 312a (weg), ChWdW9 911b (weg); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wega*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wiga

wegabreita* 31, ahd., st. F. (ō): nhd. Wegebreite, Großer Wegerich; ne. plantain; ÜG.: lat. arnoglossa Gl, (centenervia)? Gl, (centinodius) Gl, plantago Gl, (proserpina)? Gl, (quinquenarius)? Gl, (sanguinarius)? Gl, (septinaria)? Gl, septinervia? Gl, (symphytum) Gl; Hw.: vgl. as. wegbrēda*; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), Gl; E.: germ. *wegabraiþō, st. F. (ō), Wegbreite (eine Pflanze); vgl. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; idg. *sper- (6), *per- (6), *sprei-, V., streuen, säen, sprengen, sprühen, spritzen, Pokorny 993?; idg. *per- (1), *perə-, *prē-, V., sprühen, spritzen, prusten, schnauben, Pokorny 809?; W.: mhd. wëgebreite, st. F., st. M., Wegebreit (eine Pflanze); nhd. Wegbreite, F., Wegerich, DW 27, 3076; L.: ChWdW8 95a (wegabreita)

wegafart* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Reise, Fahrt; ne. journey; ÜG.: lat. iter T; Q.: T (830); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weg, fart; W.: mhd. wegevart, st. F., Reise; nhd. Wegfahrt, F., Fahrt, Reise, DW 27, 3110; L.: ChWdW9 280a (wegafart)

wegakēra* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Wegkehre“, Scheideweg, Wegscheide; ne. return (N.); ÜG.: lat. divortium Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. divortium?; E.: s. weg, kēra; W.: nhd. Wegkehre, F., „Wegkehre“

wegakerī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. „Wegkehre“, Scheideweg, Herberge?, Raststätte?; ne. cross-road; ÜG.: lat. (deversorium) Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lüt. lat. divortium?; E.: s. weg, kēra; W.: s. nhd. Wegkehre, F., „Wegkehre“

wegalāga* 1, ahd., Sb.: nhd. Wegelagerei; ne. ambush (N.); Q.: LAl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. weg, lāgōn; L.: ChWdW9 1023b (wegalāga)

wegalāgi* 1, wegalougi*, ahd., Sb.: nhd. „Wegwehrung“, Wegverlegung, Wegelagerei; ne. ambush (N.); Q.: PAl (um 600); E.: s. weg, lāgōn

wegaleita* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Führerin; ne. guide (F.); ÜG.: lat. Iterduca N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. Iterduca; E.: s. weg, leita; W.: mhd. wëgeleite, st. F., Wegweisung; nhd. (ält.) Wegleite, F., Wegweisung, DW 27, 3122

wegalīh* 1, ahd., Pron.-Adj.: nhd. jeder Weg; ne. everywhere; ÜG.: lat. omnis via N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. omnis via?; E.: s. weg, līh (3)

wegalōs* 1, ahd.?, Adj.?: nhd. „weglos“, ohne Weg, unwegsam; ne. without way; ÜG.: lat. desertus? Gl, (invius) Gl, sine via? Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. invius?; E.: s. weg, lōs; W.: mhd. wëgelōs, Adj., ohne Weg; nhd. weglos, Adj., weglos, des Wegs entbehrend, ohne Weg, DW 27, 3124

wegalougi*, ahd., Sb.: Vw.: s. wegalāgi*

*wegalūs?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. weglūs?

wegan* (1) 76, ahd., st. V. (5): nhd. bewegen, wiegen (V.) (1), abwiegen, wägen, erwägen, bestimmen, festsetzen, bedrücken, abwägen, einschätzen, jemanden bekümmern, jemanden jemanden schmerzen, jemanden wankend machen, jemanden gleichgültig lassen, unterjochen; ne. move (V.), consider, oppress; ÜG.: lat. agitare Gl, appendere Gl, I, (conturbare) N, dependere Gl, dolere N, indolere N, iniuriam putare N, liberare (= wegan Fehlübersetzung) Gl, librare Gl, I, moleste ferre N, moveri Gl, N, non posse ferre N, nutare Gl, pati N, pendere Gl, pensare Gl, N, permovere Gl, ponderare Gl, I, praegravare N, (spernere) N, subiugare Gl, tangere animum N, (tristis) N, trutinare Gl, turbari N, vibrare Gl; Vw.: s. bi-, danagi-, gi-, ir-, ubar-, ūf-, ūfir-, widar-; Hw.: s. ungiwegan*; vgl. as. wegan*; Q.: Ch, Gl (3. Viertel 8. Jh.), I, N, O; E.: germ. *wegan, st. V., bewegen, wägen; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wegen, sw. V., bewegen, wiegen (V.) (1), schwingen, schütteln, erwägen, bedenken, beraten (V.); nhd. (ält.) wegen, sw. V., bewegen, DW 27, 3084; R.: skīn wegan: nhd. deutlich werden, offenbar werden, etwas zeigen, etwas deutlich zeigen; ne. become clear, show (V.) s.th. clearly; L.: ChWdW8 312b (wegan), ChWdW9 913a (wegan); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT23 = Bremer Aldhelm-Glossar (Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek Ms. b. 52), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wegan (2), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wegan* (1)

weganest* 20, weganist, ahd., st. N. (a): nhd. Reisevorrat, Reiseproviant, Wegzehrung, Reisezehrung, Zehrgeld; ne. provisions; ÜG.: lat. cibaria (N. Pl.) Gl, (utensilia) Gl, in via (= zi weganeste) Gl, (via) O, viaticum Gl, (volema)? Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), O; E.: s. weg, nest (2); L.: ChWdW8 220b (weganest), ChWdW9 619a (weganest); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

weganist, ahd., st. N. (a): Vw.: s. weganest*

weganussi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Bewegung; ne. movement; ÜG.: lat. (via) Gl; Hw.: s. weganussī*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wegan

weganussī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Bewegung, Reise; ne. movement; ÜG.: lat. (via); Hw.: s. weganussi*; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wegan

wegareiso* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Reisender, Wanderer, Pilger; ne. wanderer; ÜG.: lat. (apparatus) (M.)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weg, reisōn; W.: mhd. wëgereise, sw. M., Wanderer, Pilger

wegāri* 3, ahd., st. M. (ja): nhd. Helfer, Schutzherr, Beschützer, Vermittler, Fürsprecher; ne. protector, patron; ÜG.: lat. intercessor Gl, patronus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. intercessor?, patronus?; E.: s. wegōn

wegarīh* 71, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wegerich, Großer Wegerich; ne. plantain; ÜG.: lat. arnoglossa Gl, (beta) Gl, heptaphyllon Gl, heptapleuros lata Gl, nerviosa Gl, plantago (= minnir wegarīh) Gl, plantago maior Gl, plantago minor Gl, (septinervia)? Gl; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), Gl; E.: s. weg, rīhhi; W.: mhd. wegerīch, wegrīch, st. M., „Wegerich“, Wegebreite; nhd. Wegerich, M., Wegerich, DW 27, 3106; R.: minnir wegarīh: nhd. Spitzwegerich; ne. ribwort (botan.); ÜG.: lat. arnoglossa Gl, plantago Gl, plantago minor Gl; L.: ChWdW8 312a (wegarīh), ChWdW9 912a (wegarīh); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Sglr07 = Althochdeutsches Apuleiusglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 116f), TrT31a = Freisinger Adespota (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6411)

wegarihtī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. „Wegerichtigkeit“, gerade Richtung des Weges, kürzerer Weg; ne. straightness of way; ÜG.: lat. via compendii Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), O; I.: lat. beeinflusst; E.: s. weg, rihten; W.: mhd. wëgerichte, st. F., Wegrichtung; L.: ChWdW9 671a (wegarihtī); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wegasam?, ahd., Adj.: nhd. „wegsam“; ne. passable; Vw.: s. un-

wegasceid*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wegaskeid*

wegasceida*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wegaskeida*

wegaskeid* 4, wegasceid*, ahd., st. N. (a): nhd. Wegscheide, Scheideweg, Kreuzweg; ne. road fork; ÜG.: lat. compitum Gl, divortium Gl, exitus viarum Gl; Hw.: vgl. as. wegeskēth*; Q.: Gl (Anfang 11. Jh.); I.: Lüt. lat. exitus viarum?; E.: s. weg, skeidan, skeida

wegaskeida* 5, wegasceida*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wegscheide, Scheideweg, Kreuzweg; ne. road fork; ÜG.: lat. bivium Gl, compitum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. exitus viarum?; E.: s. weg, skeida; W.: mhd. wëgescheide, st. F., sw. F., Wegscheide, Scheideweg; nhd. Wegscheide, F., Wegscheide, Scheideweg, Stelle wo sich zwei oder mehr Wege voneinander trennen, Kreuzweg, DW 27, 3134

wegaspīsa* 2, ahd.?, st. F. (ō): nhd. Reisezehrung, Reiseproviant, Wegzehrung; ne. provisions (Pl.); ÜG.: lat. viaticum Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. viaticum?; E.: s. weg, spīsa; W.: mhd. wëgespīse, st. F., Wegzehrung; nhd. (ält.) Wegspeise, F., Wegzehrung, DW 27, 3140

wegaspreitī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Großer Wegerich; ne. plantain; ÜG.: lat. plantago Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. weg, spreiten; L.: ChWdW9 795a (wegaspreitī); Son.: Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wegatrat* 1, ahd., st. F. (ō?, i?): nhd. Vogelknöterich; ne. knotweed; ÜG.: lat. centinodia Gl; Hw.: s. wegatrata*; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. weg, trata

wegatrata* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Vogelknöterich; ne. knotweed; ÜG.: lat. centinodia Gl, (ocimum)? Gl, sanguinaria Gl; Hw.: s. wegatrat*; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. weg, trata

wegatreta* 15, ahd., sw. F. (n): nhd. Vogelknöterich, Wegerich; ne. knotweed, plantain; ÜG.: lat. arnoglossa Gl, centinodia Gl, heptapleuros Gl, lingua passerina Gl, polygonus Gl, proserpinaca Gl, sanguinaria Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. weg, tretan; W.: mhd. wëgetrëte, sw. F., Wegetritt (eine Pflanze)

wegawahta* 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Schwarzes Bilsenkraut?, Wegwarte?, Wegsperre; ne. henbane?, chicory?, barrier; ÜG.: lat. (Apollinaris)? Gl, bacina Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. weg, wahta

wegawart* 2, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. Wegwarte; ne. chicory; ÜG.: lat. (incuba)? Gl, intiba? Gl, solsequium Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. weg, wart; W.: s. nhd. Wegwarte, F., Wegwarte, DW 27, 3146

wegawīso* 9, ahd., sw. M. (n): nhd. Wegweiser, Führer, Vorläufer, Wandersmann, Wanderer; ne. guide (M.), wanderer; ÜG.: lat. dux N, (praevius) (M.) Gl, (viaticus) (M.) Gl, viator Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüt. lat. dux?; E.: s. weg, wīso; W.: mhd. wëgewīse, sw. M., Wegweiser; L.: ChWdW8 312a (wegawīso), ChWdW9 912b (wegawīso); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wegawist 6, ahd., st. M. (i), st. F. (i): nhd. Wegzehrung, Reisezehrung, Reisevorrat, Zehrgeld; ne. provisions (Pl.); ÜG.: lat. cibaria (N. Pl.) Gl, viaticum Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. viaticum?; E.: s. weg, wist; W.: mhd. wëgewist, st. F., st. M., Wegzehrung

wegen*, ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. weggen*

wegēn* 2, ahd., sw. V. (3): nhd. unterstützen, beistehen, jemandem beistehen, bitten für; ne. support (V.), intermediate; Q.: N (1000); E.: s. wegōn; W.: s. mhd. wëgen, sw. V., helfen, beistehen; nhd. (ält.) wegen, sw. V., Beistand leisten, DW 27, 3089

weggen* 29, wegen*, ahd., sw. V. (1b): nhd. bewegen, schütteln, erregen, ins Wanken bringen, zittern; ne. shake (V.), provoke; ÜG.: lat. agitare Gl, T, auferre N, coagitare (= ebano weggen) Gl, commovere N, concutere? Gl, exagitare Gl, inhorrescere Gl, intremiscere Gl, motione moveri N, movere B, N, O, pendulus (= weggenti) Gl, quassare Gl, quatere Gl, sē immobilem conservare (= weggen sih) N, versatilis (= weggenti) Gl, vibrare Gl, (vigere) Gl; Vw.: s. bi-, gi-, ir-, forair-, ūzir-, widar-; Hw.: vgl. as. wāgian*, weggian*, wēgian*; Q.: B, GB, Gl, N, O, OT, PN?, T, Urk (Anfang 7. Jh.); E.: germ. *wagjan, sw. V., bewegen; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: s. mhd. wegen, sw. V., bewegen, schwingen, schütteln, erwägen; s. nhd. (ält.) wegen, sw. V., bewegen, DW 27, 3084; R.: weggenti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. kreisend, pendelnd; ne. circling (Adj.), oscillating (Adj.); ÜG.: lat. pendulus Gl, versatilis Gl; L.: ChWdW8 313a (weggen), ChWdW9 913b (weggen); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

weggenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. weggen*

weggi* 14, ahd., st. M. (ja): nhd. Keil, Trupp, Heeresabteilung; ne. wedge (N.); ÜG.: lat. cuneus Gl, (turma)? Gl; Hw.: vgl. as. weggi; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); E.: germ. *wagja-, *wagjaz, st. M. (a), Keil, Weck; idg. *u̯ogᵘ̯ʰi̯o-, Sb., Keil, Pokorny 1179?; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118?; L.: ChWdW9 913b (weggi); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl026 = Würzburger Samuel-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 18), Tgl031 = Freisinger Hieronymus-Glossen I (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6305) (1. Viertel 9. Jh.)

wegī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Bewegung; ne. motion; ÜG.: lat. commotio NGl, vegetatio? Gl, (vegetus)? Gl; Vw.: s. selb-, wazzar-; Q.: Gl, NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lbd. lat. commotio?; E.: s. wegan; W.: mhd. wege (1), st. F., „Wege“ (F.), Bewegung; nhd. (ält.) Wege, F., Bewegung, DW 27, 3080

*wegida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-, gi-, nōt-

*wegidi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. drī-

*wegīg?, ahd., Adj.: nhd. beweglich; ne. movable; Vw.: s. aba-, fior-, un-

wegisamī* 2, ahd., st. F. (ī)?: nhd. Hochmut; ne. superciliousness; ÜG.: lat. fastus (M.) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wegan?, sam

wegislo 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Bedrängnis; ne. affliction, distress (N.); ÜG.: lat. afflictio Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. wegan (1); L.: ChWdW9 913a (wegislo); Son.: Tgl025 = Reichenauer Sündenregister (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI) (2. Viertel 9. Jh.)

wegistarz* 2, wegstarz*, begistarz, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: lat. sepicedula Gl; Hw.: s. wegisterz*; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. bah, wegan, sterz; W.: s. nhd. (ält.) Wegsterz, F., Bachstelze, DW 27, 3141; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 838 (begistarz), EWAhd 1, 511

wegisterz* 3, begisterz*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Bachstelze; ne. wagtail; ÜG.: lat. (lucilia) Gl, sepicedula Gl; Hw.: s. wegistarz*; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. bah, wegan, sterz; W.: nhd. Wegsterz, F., Bachstelze, DW 27, 3141; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 838 (begisterz), EWAhd 1, 511

*wegit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. weggen*

*wego?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. reit-

wegōd* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Vermittlung, Fürsprache; ne. intercession; ÜG.: lat. intercessio Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), O; I.: Lbd. lat. intercessio?; E.: s. wegōn (1); L.: ChWdW9 913b (wegōd); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146) (Anfang 9. Jh.)

wegōdi* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Vermittlung, Fürsprache; ne. intercession; ÜG.: lat. intercessio Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. intercessio?; E.: s. wegōn (1); L.: ChWdW9 913b (wegōdi); Son.: TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163) (1. Viertel 9. Jh.)

wegōn* (1) 9, ahd., sw. V. (2): nhd. beistehen, jemandem beistehen, jemandem helfen, bitten, bitten für, inständig bitten, vermitteln; ne. support (V.), intermediate, supplicate; ÜG.: lat. intercedere Gl, intercessio (= wegōn) Gl, interpellare Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, O; I.: Lbd. lat. intercedere?; E.: germ. *wegōn, sw. V., beistehen; idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: s. nhd. wegen, sw. V., Beistand leisten, DW 27, 3089; R.: wegōn, (subst. Inf.=)N.: nhd. Vermittlung; ne. intercession; ÜG.: lat. intercessio Gl; L.: ChWdW8 313a (wegōn), ChWdW9 913a (wegōn); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wegōn* (2) 1, ahd., sw. V. (2): nhd. fahren, sich bewegen, reisen, wandern, unterwegs sein (V.), gehen; ne. travel (V.), wander; ÜG.: lat. viare MH; Vw.: s. ir-; Q.: MH (810-817); I.: Lüs. lat. viare?; E.: s. weg; L.: ChWdW9 912b (wegōn)

wegstarz*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wegistarz*

wegunga (1) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Schutzherrschaft; ne. patronship; ÜG.: lat. patrocinium Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. patrocinium?; E.: s. wegōn (1)?

wegunga (2) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wägen, Abwägen; ne. weighing (N.); ÜG.: lat. ponderatio Gl; Vw.: s. bi-; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. ponderatio?; E.: s. wegan; W.: nhd. (ält.) Wägung, F., Wägen, DW 27, 502

wegwōrīn* 6, lang., Sb.: nhd. Wegsperrung; ne. barricade; ÜG.: lat. antistitura viae Urk; Q.: Urk (643); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weg, werien?

wehading* 2, ahd., st. N. (a): nhd. „Kampfding“, Zweikampf; ne. combat (N.); Q.: LBai (vor 743); E.: s. wehan, ding; L.: ChWdW8 348a (wehadinc)

wehan* 1, ahd., st. V. (5): nhd. sich abmühen, kämpfen; ne. labour (V.), fight (V.); ÜG.: lat. moliri Gl; Vw.: s. ir-, ubar-; Q.: Gl (765), PN; E.: germ. *wigan, *wihan, st. V., kämpfen, fechten, streiten; idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: mhd. wëhen, st. V., blinken, strahlen, kämpfen, sich widersetzen; L.: ChWdW8 322b (wehan)

wēherzīg* 1, ahd., Adj.: nhd. wehmütig, töricht, unsinnig; ne. sentimental; ÜG.: lat. (vecors) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. vecors?; E.: s. wē (2), herz; W.: nhd. wehherzig, Adj., wehmütig, DW 28, 103

wehha* 22, wecha, wohha*, wocha*, ahd., sw. F. (n): nhd. Woche; ne. week; ÜG.: lat. die festo mediante (= diu wehha was halbu gifīrōt) O, hebdomada B, Gl, I, N, (nundinae)? Gl, septimana B, Gl, (sabbatum) Gl; Vw.: s. jār-, krūci-, mitti-; Hw.: vgl. as. *wika?, *weke?; Q.: B, GB, Gl (3. Viertel 8. Jh.), I, N, O; E.: germ. *wikō-, *wikōn, sw. F. (n), Wechsel, Woche; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; W.: mhd. wëche, woche, sw. F., Woche; nhd. Woche, F., Woche, DW 30, 923; L.: ChWdW8 313a (wehha), ChWdW9 914b (wehha); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

wehhaltar* 25, wechaltar*, wahhalter*, wachalter*, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. Wacholder; ne. juniper; ÜG.: lat. hussorida? Gl, iuniperus Gl, (paliurus) Gl; Hw.: s. *tar; Q.: Gl (um 850); E.: germ. *wekltriu, Sb., Wacholder?; W.: mhd. wëcholter, F., Wacholder; nhd. Wacholder, M., Wacholder, DW 27, 53; L.: ChWdW9 915a (wehhaltar); Son.: Tgl056 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 147) (vor 850), Tgl092 = Glossen zu botanischen Schriften (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 11219)

wehhaltarberi* 8, wechaltarberi*, wehhalterberi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Wacholderbeere; ne. juniper-berry; ÜG.: lat. (arciotida)? Gl, iuniperus Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehhaltar, beri; W.: s. nhd. Wacholderbeere, F., Wacholderbeere, DW 27, 57

wehhaltarboum* 9, wechaltarboum*, ahd., st. M. (a): nhd. „Wacholderbaum“, Wacholder; ne. juniper; ÜG.: lat. iuniperus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. iuniperus?; E.: s. wehhaltar, boum; W.: nhd. (ält.) Wacholderbaum, M., Wacholderstaude, DW 27, 57

wehhaltardorn* 2, wechaltardorn*, ahd.?, st. M. (a): nhd. „Wacholderdorn“, Wacholder, Wacholderstrauch; ne. juniper thorn, juniper; ÜG.: lat. cumma cedri Gl, iuniperus Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehhaltar, dorn; W.: s. nhd. Wacholderdorn, M., „Wacholderdorn“, DW 27, 58

wehhaltarīn* 1, wechaltarīn*, ahd.?, Adj.: nhd. aus Wacholder; ne. made of juniper; ÜG.: lat. (iuniperus) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehhaltar

wehhaltarīnberi* 2, wechaltarīnberi*, ahd.?, st. N. (ja): nhd. Wacholderbeere; ne. juniper-berry; ÜG.: lat. (arciotida)? Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehhaltar, beri

wehhaltarīndorn* 1, wechaltarīndorn*, ahd.?, st. M. (a): nhd. „Wacholderdorn“, Wacholder; ne. juniper; ÜG.: lat. iuniperus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehhaltar, dorn

wehhalter..., ahd.: Vw.: s. wehhaltar...

wehhalterberi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wehhaltarberi*

wehhaltra* 4, wechaltra*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wacholder; ne. juniper; ÜG.: lat. iuniperus Gl, (tribulus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wehhaltar

wehhāri* 4, wechāri*, ahd., st. M. (ja): nhd. „Wöchner“, Mönch der Wochendienst hat, Wochenhelfer; ne. monk with weekly service; ÜG.: lat. hebdomadarius B, septimanarius (M.) B; Q.: B (800), GB; I.: Lüs. lat. hebdomadarius, septimanarius; E.: s. wehha; L.: ChWdW9 914b (wehhāri)

wehhatag* 2, wechatag*, ahd., st. M. (a): nhd. Wochentag, Tag der Woche, Sabbat; ne. day of the week; ÜG.: lat. dies dominicus N, prima sabbati N, sabbatum MF, N; Q.: MF (Ende 8. Jh.), N; I.: Lsch.?, Lbd.? lat. sabbatum?; E.: s. wehha, tag; W.: s. mhd. wochentac, st. M., Wochentag; nhd. Wochentag, M., Wochentag, DW 30, 953; L.: ChWdW9 844b (wehhatag)

*wehhawerk?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wekewerk*

wehir 1, ahd., Sb.: nhd. Eichelhäher, Weih, Weihe (F.) (1) (ein Vogel); ne. kite, jay; ÜG.: lat. (attacus) Gl, (atticus)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. weho; W.: s. nhd. (ält.-dial.) Weih, Weihe, M., Weihe (F.) (1 (ein Vogel), DW 28, 647

weho 5, ahd., sw. M. (n): nhd. Weih, Weihe (F.) (1) (ein Vogel), Turmfalke?; ne. kite, falcon?; ÜG.: lat. (ibis) Gl, (loaficus) Gl; Vw.: s. wann-, wīo-; Q.: Gl (12. Jh.), PN; E.: s. wīo; W.: nhd. Weih, Weihe, M., Weihe (F.) (1) (ein Vogel), DW 28, 647

wehsal* 117, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Wechsel, Tausch, Austausch, Umstellung, Verwandlung, Änderung, Umkehrung, Wechselhaftigkeit, Veränderung, flexivische Veränderung, geforderte Verfahrensumstellung beim Rechtsstreit, Amt, abwechselndes Amt, Stellvertretung, wechselnder Abschnitt, Stufe, Abteilung, Darlehen, Entgelt, Ersatz, Gegenwert, Rückgabe, Tauschhandel, Wechselseitigkeit, Pflicht (F.) (1); ne. exchange (N.), mutation, flexion, change of order of lawsuits, substitution, step (N.), compensation, reward (N.), mutual profit; ÜG.: lat. alteratio N, casus N, commercium Gl, (commutare) N, commutatio Gl, N, O, T, concambium Gl, (conversio) N, cursus N, diapsalma (= daz ist silentium inti intervallum psallendi inti wehsal des sinnes) N, (eversio) N, genetivus (= sinnes wehsal in grammatihhe) NGl, motatio N, motus N, mutabilitas N, mutare (= wehsal tuon) N, NGl, mutari (= wehsal līdan) NGl, mutatio I, N, NGl, O, mutuum (N.) Gl, T, negotium Gl, permutatio N, (talio) Gl, translatio N, vicarium (N.) Gl, (vicarius) (M.) Gl, vicis B, Gl, N, T, vicissitudo Gl, N; Vw.: s. hert-, steti-, un-; Hw.: s. wehsalūn; vgl. anfrk. wihsil*, as. wehsal*, wesl*; Q.: B, GB, Gl (790), I, N, NG, O, OT, T; I.: Lbd. lat. casus, talio; E.: germ. *wihsla-, *wihslaz, *wihsala-, *wihsalaz, st. M. (a), Wechsel; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130?; W.: mhd. wëhsel, st. M., Wechsel, Tausch, Austausch, Ersatz, Vorkaufsrecht; nhd. Wechsel, M., Wechsel, Tausch, Aufeinanderfolge, DW 27, 2677; R.: in wehsal: nhd. an Stelle; ne. in the place of; R.: des wehsales: nhd. umgekehrt; ne. reversed; R.: zi demu andremu wehsale: nhd. zum zweiten Mal; ne. for a second time; R.: sinnes wehsal: nhd. Genitiv; ne. genitive; ÜG.: lat. genetivus N; L.: ChWdW8 313a (wehsal), ChWdW9 915a (wehsal); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl026 = Würzburger Samuel-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 18), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wehsalāri* 9, ahd., st. M. (ja): nhd. Wechsler, Wechselmakler, Geldwechsler; ne. money-changer; ÜG.: lat. collybista Gl, mensularius Gl, nummularius Gl, trapezita Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt.?, Lbd.? lat. nummularius?; E.: s. wehsalen; W.: mhd. wëhselære, st. M., Geldwechsler, Wechsler; nhd. Wechsler, M., Wechsler, DW 27, 2780

wehsalding* 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Wechselding“, veränderliches Wesen; ne. changing character; ÜG.: lat. natura mutabilis N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. natura mutabilis; E.: s. wehsal, ding

wehsalen* 4, wihsilen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wechseln, tauschen, durch Tausch erwerben, eintauschen, leihen, umtauschen, ändern; ne. exchange (V.), lend; ÜG.: lat. mutare? Gl, mutuare Gl, (vicissere)? Gl; Vw.: s. fir-, int-; Hw.: vgl. as. wehslian*, wehslon; Q.: Gl (vor 790?); E.: germ. *wehsljan, sw. V., wechseln; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; W.: mhd. wëhseln, sw. V., wechseln, umwechseln, einwechseln, eintauschen; nhd. wechseln, sw. V., wechseln, eins an die Stelle des anderen treten lassen, tauschen, ändern, DW 27, 2730; L.: ChWdW9 915a (wehsalen); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wehsalheit* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Veränderlichkeit; ne. variability; ÜG.: lat. mutabilitas N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. mutabilitas?; E.: s. wehsal, heit

*wehsalī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wehsalīg* 3, wihselīg*, ahd., Adj.: nhd. veränderlich, gegenseitig; ne. changeable; ÜG.: lat. mutabilis N, (mutabilitas) N, mutuus Gl; Vw.: s. hert-; Hw.: s. unwihselīg*; Q.: Gl (10. Jh.), N; I.: Lüs. lat. mutabilis?; E.: s. wehsal; W.: nhd. (ält.) wechselig, Adj., Adv., wechselseitig, abwechselnd, veränderlich, DW 27, 2723

wehsaling* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Wechselbalg; ne. changeling; ÜG.: lat. filius alienus non filius eius N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehsal

*wehsalit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-, unfir-

wehsalkind 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Wechselkind“, Wechselbalg; ne. changeling; Q.: N (1000); E.: s. wehsal*, kind

wehsallīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wehsallīhho*

wehsallīh* 5, ahd., Adj.: nhd. veränderlich, gegenseitig; ne. changeable; ÜG.: lat. mobilis N, mutuus Gl, (volubilitas) N; Vw.: s. un-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüt. lat. mutuus?; E.: s. wehsal, līh (3); W.: mhd. wëhsellich, Adj., abwechselnd, wechselseitig; nhd. (ält.) wechselig, wechsellich, Adj., Adv., wechselseitig, abwechselnd, veränderlich, DW 27, 2723; L.: ChWdW8 313a (wehsallīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wehsallīhho* 4, wehsallīcho*, ahd., Adv.: nhd. veränderlich, wechselweise, gegenseitig, im Gegenzug, wiederum; ne. changeably, alternately; ÜG.: lat. alternatim Gl, mutuo Gl, vicissim Gl, (vicissitudo) Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. mutuo?; E.: s. wehsal, līh (3); W.: mhd. wëhsellīche, Adv., abwechselnd, wechselseitig; nhd. (ält.) wechsellich, Adj., Adv., wechselseitig, abwechselnd, veränderlich, DW 27, 2723; L.: ChWdW8 313a (wehsallīhho), ChWdW9 915a (wehsallīhho); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n])

wehsalōd* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Tausch, Gegenstück, Vergeltung, Wechselseitigkeit, Wechsel; ne. counterpart, reward (N.); ÜG.: lat. (reciprocus) Gl, talio Gl, vicissitudo? Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehsalōn; L.: ChWdW9 915b (wehsalōd); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wehsalōn* 76, ahd., sw. V. (2): nhd. wechseln, tauschen, ändern, verwandeln, wenden, vertauschen, verändern, wandeln, umkehren, überwechseln, neu besetzen, umkehrbar sein (V.), abwechseln; ne. exchange (V.), transform, turn (V.), convert; ÜG.: lat. altercari (= wehsalōn Fehlübersetzung)? Gl, alter (= giwehsalōt) Gl, alternare? Gl, cambiare Gl, commutare N, concambiare? Gl, conversio divinitatis (= diu gotaheit sih wehsalōtī) N, (deflectere) N, (differre) N, (dilabi) N, fenerare Gl, immutare N, NGl, movere N, mutabilis (= giwehsalōt) N, mutare Gl, N, mutuare T, (permanere) N, permutabilis esse (= sih wehsalōn) N, permutare N, secundum suam mutationem (= sih wehsalōnti) N, transfigurare Gl, transformare N, variare N, vertere N; Vw.: s. fir-, gi-, int-, ir-; Hw.: s. ungiwehsalōt*; vgl. as. wehslon*, weslon*; Q.: Gl (765), N, NGl, OT, T; I.: Lbd. lat. (conversio)?, fenerare?, transformare?; E.: s. germ. *wehsljan, sw. V., wechseln; vgl. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; W.: s. nhd. wechseln, sw. V., wechseln, eines an die Stelle des anderen treten lassen, tauschen, ändern, DW 27, 2780; R.: giwehsalōt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. verschieden (Adj.) (2); ne. different; ÜG.: lat. alter Gl, mutabilis N; L.: ChWdW8 313b (wehsalōn), ChWdW9 915b (wehsalōn); Son.: Fpr05 = Sankt Galler Federprobe 3 (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 127), TrT11 = Sankt Galler Bibelglossar II (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 9), TrT20 = Sankt Galler Bibelglossar IV (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 1395), TrT26 = Sankt Galler Glossar zu Gregors Dialogen (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

*wehsalōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-, gi-, unfir-; Hw.: s. wehsalōn*

*wehsalōtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-, ir-

wehsalūn* 3, ahd., Adv.: nhd. abwechselnd; ne. alternately; ÜG.: lat. alternis? Gl, vicissim Gl; Hw.: s. wehsal*; Q.: Gl (790); I.: Lüs. lat. vicissim; E.: s. wehsal

wehsalunga* 5, ahd., st. F. (ō): nhd. Wechsel, Veränderung, Verwandlung, Geldwechsel, Tausch, Handel; ne. mutation, change (N.), trade (N.); ÜG.: lat. concambium Gl, commercium Gl, immutatio N, negotium Gl, vicissitudo Gl; Vw.: s. hert-; Q.: Gl, N (1000); I.: Lüt. lat. immutatio?; E.: s. wehsalen, wehsalōn; W.: mhd. wëhselunge, st. F., Wechselwirkung; nhd. (ält.) Wechselung, Wechslung, F., Tausch, Abwechslung, Veränderung, DW 27, 2772

*wehsitafala?, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wahstafala*; Hw.: vgl. as. wehsitāfla*

*weiben?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. zi-

wei, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīo

weibil* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Weibel, Gerichtsdiener, Fronbote; ne. bailiff; ÜG.: lat. praeco Gl, N; Q.: Gl (10. Jh.), N, PN; I.: Lbd. lat. praeco?; E.: s. weibōn; W.: mhd. weibel, st. M., Gerichtsbote, Gerichtsdiener; nhd. (ält.) Weibel, M., Weibel, Gerichtsbote, DW 28, 377

weibōn* 20, ahd., sw. V. (2): nhd. treiben, umhertreiben, schwanken, taumeln, auseinandertreiben, wellen, herabgleiten; ne. drive (V.), tumble (V.); ÜG.: lat. cohibere? Gl, defluere Gl, fluctuare Gl, fluere Gl, fluitare Gl, N, fluxus (Adj.) (= weibōnti) Gl, undare Gl, vagari Gl; Q.: Gl (10. Jh.), N, PN; E.: germ. *waibōn, sw. V., schweben, schwanken; idg. *u̯eip-, *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1131; W.: s. nhd. (ält.-dial.) weiben, sw. V., sich hin und her bewegen, schwanken, flattern, DW 28, 379; R.: weibōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. haltlos; ne. insecure; ÜG.: lat. fluxus (Adj.) Gl; R.: weibōnto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. schwebend, schwankend; ne. swayingly; ÜG.: lat. (defluendo) Gl

weibōnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. weibōn*

weibōnto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. weibōn*

weic..., ahd.: Vw.: s. weih...

weichen, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. weihhen*

weichēn*, ahd., sw. V. (3, 2): Vw.: s. weihhēn*

weichī*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weihhī*

weichilī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weihhilī*

weichilīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weihhilī*

weicho, ahd., Adv.: Vw.: s. weihho*

weichōn (1), ahd., sw. V. (2): Vw.: s. weihhen*

weichōn* (2)*, ahd., sw. V. (3, 2): Vw.: s. weihhēn*

weida* (1) 27, ahd., st. F. (ō): nhd. Beute (F.) (1), Futter (N.) (1), Weide (F.) (2), Speise, Fang, Jagd; ne. prey (N.), food, pasture (N.); ÜG.: lat. herba Gl, indago Gl, lustrum Gl, pabulum Gl, pascua Gl, N, NGl, WH, pastura Gl, pastus Gl, N, piscatio Gl, praeda N, pulmentarium O, venatio Gl, N, venatus? Gl, viridans (= weida gruonēnti) Gl; Vw.: s. fogal-, taga-, tior-, zīdal-; Hw.: vgl. anfrk. weitha*; Q.: Gl (790), N, NGl, O, ON, PN, WH; E.: germ. *waiþī, *waiþō, st. F. (ō), Jagd, Weide (F.) (2), Futter (N.) (1); idg. *u̯īti-, Sb., Genuss, Streben, Pokorny 1123?; s. idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123; W.: mhd. weide, st. F., Futter (N.) (1), Speise, Nahrungserwerb, Weide (F.) (2), Weideplatz; nhd. Weide, F., Weide (F.) (2), DW 28, 545; L.: ChWdW8 313b (weida), ChWdW9 915b (weida); Son.: nach Seebold sind die Bedeutungen „Weide“ und „Jagd“ zwei verschiedenen Ansätzen zuzuordnen, TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*weida (2), ahd., st. F. (ō): nhd. Schale (F.) (2); ne. bowl (N.); Vw.: s. bah-

weidagutin* 2, ahd., st. F. (jō): nhd. „Jagdgöttin“, Göttin der Jagd; ne. hunting-goddess; ÜG.: lat. dea venantium N, dea venatorum N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. Diana (.i. dea venantium .i. dea venatorum); E.: s. weida (1), gutin

weidalīchī, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weidalīhhī*

weidalīhhī* 1, weidalīchī, ahd., st. F. (ī): nhd. Jagd, Jagdähnliches; ne. hunting (N.); ÜG.: lat. (venalis) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. venalis?; E.: s. weida (1), līh (3)

weidaman* 1, ahd., st. M. (athem.): nhd. „Waidmann“, Jäger; ne. hunter; ÜG.: lat. venator Ph; Q.: Ph (2. Hälfte 11. Jh.); I.: Lüt. lat. venator; E.: s. weida, man; W.: mhd. weideman, st. M., Jäger, Fischer; nhd. Waidmann, st. M., Waidmann, Jäger

weidanāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Jäger; ne. hunter; ÜG.: lat. venator NGl; Hw.: s. weidināri*; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. venator; E.: s. weidanōn; W.: s. mhd. weidenære, st. M., Fütterer, Jäger, Jagdmesser; nhd. (ält.-dial.) Weidner, M., Jäger, Jagdmesser, Viehhirt, DW 28, 619

weidanōdi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. weidinōdi*

weidanōn* 11, ahd., sw. V. (2): nhd. jagen; ne. hunt (V.); ÜG.: lat. venari APs; Hw.: s. weidinōn*; vgl. anfrk. weithenon*; Q.: APs (1. Hälfte 9. Jh.), WH; I.: Lüs. lat. venari?; E.: s. weida (1); W.: s. mhd. weidenen, sw. V., weiden, jagen

weidāri* 2, ahd., st. M. (ja): nhd. Jäger; ne. hunter; ÜG.: lat. venans (M.) N; Q.: N (1000), NG; I.: Lüs. lat. venator?; E.: s. weida (1), weidōn; W.: nhd. (ält.) Weider, M., Hirt, DW 28, 593

weidascāf*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. weidaskāf*

weidaskāf* 1, weidascāf*, ahd., st. N. (a): nhd. „Weideschaf“, Schaf auf der Weide; ne. sheep on pasture; ÜG.: lat. ovis pascuae N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. ovis pascuae; E.: s. weida (1), skāf

weidburg*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weidiburg*

weiden* 2, ahd., sw. V. (1): nhd. weiden (V.); ne. graze (V.); Q.: N (1000), WH; E.: s. weida (1)

weidiburg* 2, weidburg*, ahd., st. F. (ī): nhd. Zeltstadt, Hüttenlager, Stadt der Vorratshäuser, Verpflegungslager; ne. camp (N.), store-town; ÜG.: lat. urbs tabernaculorum Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. urbs tabernaculorum?; E.: s. weida (1), burg; L.: ChWdW9 203b (weidiburg); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295) (4. Viertel 9. Jh.)

weidilīh* 2, ahd., Adj.: nhd. zur Jagd gehörig; ne. hunting...; ÜG.: lat. (venalis) Gl, (venabilis)? Gl, vendibilis (= weidilīh Fehlübersetzung) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. venalis?; E.: s. weida (1), līh (3); W.: mhd. weidelich, Adj., jägermäßig, jagdgerecht, frisch, keck; nhd. weidlich, Adj., Adv., weidlich, jagdgemäß, mutig, DW 28, 601; L.: ChWdW8 313b (weidilīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

weidināri* 2, ahd., st. M. (ja): nhd. Jäger; ne. hunter; ÜG.: lat. venator Gl; Hw.: s. weidanāri*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüs. lat. venator?; E.: s. weidinōn; W.: s. mhd. weidenære, st. M., Fütterer, Jäger, Jagdmesser; nhd. (dial-ält.) Weidner, M., Jäger, Jagdmesser, Viehhirt, DW 28, 619; L.: ChWdW8 313b (weidināri); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

weidinōd* 1, ahd., st. M.: nhd. Jagen, Jagd; ne. hunting (N.); ÜG.: lat. (venalis) Gl; Hw.: s. weidinōdi; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. venalis?; E.: s. weidinōn; L.: ChWdW9 915b (weidinōd); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

weidinōdi* 1, weidanōdi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Jagen; ne. hunting (N.); ÜG.: lat. (venalis) Gl; Hw.: s. weidinōd; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. venalis?; E.: s. weidinōn

weidinōn* 10, ahd., sw. V. (2): nhd. weiden (V.), abweiden, jagen; ne. graze (V.), hunt (V.); ÜG.: lat. depascere? Gl, (errare) Gl, pasci Gl, pastio (= weidinōn) Gl, postfetare? Gl, vagus (= weidinōnti) Gl, venari Gl; Vw.: s. bi-; Hw.: s. weidanōn; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. venari?; E.: s. weida (1); W.: s. mhd. weidenen, sw. V., weiden, jagen; R.: weidinōn, (subst. Inf.=)N.: nhd. Weiden (N.); ne. grazing (N.); ÜG.: lat. pastio Gl; L.: ChWdW9 915b (weidinōn); Son.: TrT15a = Rheinauer Väter-Glossar (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a)

weidispioz* 10, ahd., st. M. (a): nhd. Jagdspieß; ne. hunting-spear; ÜG.: lat. lancea Gl, venabulum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. venabulum?; E.: s. weida (1), spioz; W.: mhd. weidespiez, st. M., Jagdspieß

weidōn* 7, ahd., sw. V. (2): nhd. weiden (V.), jagen, Futter suchen; ne. graze (V.), hunt (V.); ÜG.: lat. (errare) Gl, (nutrire) N, pascere Gl, N, venari N; Vw.: s. furi-; Q.: Gl (9. Jh.), N; I.: Lüs. lat. venari?; E.: s. weida (1); W.: s. mhd. weiden, sw. V., weiden (tr.), ausweiden (intr. bzw. refl.), genießen (refl.); nhd. weiden, sw. V., weiden, DW 28, 561

weif* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Binde, Wolle; ne. bandage (N.); Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.); E.: vgl. germ. *weipan, st. V., winden; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132?; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120, Seebold 547; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., weben, flechten, Pokorny 75; L.: ChWdW8 321b (weif)

*weig?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wêg*

*weiga?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Schale (F.) (2), Schüssel; ne. dish (N.); Vw.: s. bah-; Hw.: vgl. as. *wēga?

weigar* 1, ahd., Adj.: nhd. verwegen; ne. bold; ÜG.: lat. temerarius Gl; Q.: Gl (11. Jh.), PN; E.: germ. *waigra-, *waigraz, *waigara-, *waigaraz, Adj., hartnäckig, widerstrebend, sich widersetzend, kühn, tollkühn; s. idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: nhd. weiger, Adj., besser, DW 28, 634

*weigari?, *weigiri?, ahd., Adj.: Vw.: s. bora-; E.: s. weigar*

weigarī 11, ahd., st. F. (ī): nhd. Überdruss, Widerwille, Stolz, Verachtung, Vornehmtun, Vermessenheit; ne. reluctance, pride (N.), contempt; ÜG.: lat. abusio Gl, fastidium Gl, fastus (M.) Gl, praesumptio Gl, superbia Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. abusio?, fastus?, superbia?; E.: germ. *waigrī-, *waigrīn, *waigarī-, *waigarīn, sw. F. (n), Widerwille; s. idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: s. mhd. weiger, st. F., Widerstreben; L.: ChWdW9 946b (weigarī); Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl062 = Würzburger Cura-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 42)

weigarisōdī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Verachtung, Herablassung, Dünkel; ne. contempt; ÜG.: lat. fastus (M.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. fastus?; E.: s. weigar, weigarōn

*weigaro?, *weigiro?, ahd., Adv.: Vw.: s. bora-; Hw.: s. weigar*

weigarōn* 1, weigerōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. ablehnen, weigern; ne. refuse; Vw.: s. ir-; Q.: N (1000), PN; E.: germ. *waigrōn, *waigarōn, sw. V., weigern?; s. idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: s. mhd. weigern, sw. V., weigern, versagen, verweigern; nhd. weigern, sw. V., widerstreben, weigern, DW 28, 635

weigen* 14, ahd., sw. V. (1a): nhd. ermüden, ermatten, quälen, reizen, belästigen; ne. exhaust, vex; ÜG.: lat. afficere Gl, T, affligere T, exagitare Gl, fatigare T, negare Gl, (solvere) Gl, vexare T; Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. weigon*, as. wêgian*; Q.: Gl, OT, T; I.: Lbd. lat. negare?; E.: germ. *waigjan, sw. V., belästigen, quälen; s. idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: nhd. (ält.-dial.) weigen, sw. V., „weigen“, DW 28, 634; R.: mit harmu weigen: nhd. misshandeln; ne. maltreat; ÜG.: lat. afficere T; R.: mit tōdu weigen: nhd. zu Tode bringen; ne. bring to death; ÜG.: lat. afficere T; L.: ChWdW8 322b (weigen), ChWdW9 946b (weigen); Son.: Tgl28 = München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 3731 (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

weigerōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. weigarōn*

*weigi?, ahd., st. N. (ja)?: nhd. Becher, Schale (F.) (2), Schüssel; ne. cup (N.), dish (N.); Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. weigi, as. wēgi*

*weigiri?, ahd., Adj.: Vw.: s. *weigari?

*weigiro?, ahd., Adv.: Vw.: s. *weigaro?

weigisamī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Hochmut, Herablassung, Dünkel; ne. pride (N.); ÜG.: lat. fastidium Gl, fastus (M.) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. fastidium?, fastus?; E.: s. weigar?

*weigislo?, ahd., sw. M. (n): Hw.: vgl. as. wēgislo*

weigōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. weiōn*

weih* 42, ahd., Adj.: nhd. weich, schwach, schlaff, aufgeweicht, mild, krank; ne. soft (Adj.), weak, sick (Adj.); ÜG.: lat. aeger Gl, debilis Gl, elumbis Gl, imbecillis Gl, (imbecillitas) N, imbecillus N, iners Gl, infirmatus NGl, infirmus Gl, N, NGl, languidus Gl, lassus Gl, lentus Gl, liquens Gl, (male fortis) Gl, molestus Gl, mollis Gl, N, T, sorbilis Gl, (tabes) Gl, tener N, udus Gl; Vw.: s. lidu-, unlidu-; Hw.: vgl. as. wēk*; Q.: BR (?), Gl (765), N, NGl, O, OT, T; I.: Lbd. lat. liquidus?, udus?; E.: germ. *waika-, *waikaz, *waikwa-, *waikwaz, Adj., weich, schwach; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. weich, Adj., weich, biegsam, nachgiebig, zart, schwach; nhd. weich, Adj., weich, DW 28, 455; L.: ChWdW8 322b (weih), ChWdW9 947a (weih); Son.: Tgl04 = Tegernseer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

weiheih 1, ahd., st. F. (i): nhd. Stecheiche?; ne. holly?; ÜG.: lat. ilex Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. eih

weihhen* 28, weichen*, weihhōn*, ahd., sw. V. (1a, 2): nhd. weichen (V.) (1), weich machen, schwächen, mutlos machen, zunichte machen, brechen, biegen; ne. weaken, break (V.); ÜG.: lat. cedere Gl, confringere NGl, eblandiri Gl, enervare Gl, flectere Gl, frangere Gl, infirmare N, infringere Gl, lenocinari Gl, mollescere Gl, mollire B, Gl, mulcere Gl, (solvere) N, superare N; Vw.: s. gi-; Hw.: s. ungiweihhit*; Q.: B (800), GB, Gl, N, NGl; I.: Lbd. lat. enervare?, frangere?, lenocinari?; E.: germ. *waikjan, sw. V., weich machen, erweichen; idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; s. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. weichen, sw. V., weich werden (intr.), weich machen, lenken (tr.); s. nhd. (ält.) weichen, sw. V., weich machen, DW 28, 505; L.: ChWdW9 947b (weihhen); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg), Tgl034 = Cura-Glossen aus Sankt Florian (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B)

weihhēn* 3, weichēn*, weihhōn*, ahd., sw. V. (3, 2): nhd. weich werden, brüchig werden, Kraft verlieren; ne. soften; ÜG.: lat. emarcescere Gl, mollescere Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. weikon*; Q.: Gl, O (863-871); E.: germ. *waikēn, *waikǣn, sw. V., weich werden; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: s. nhd. (ält.) weichen, sw. V., weichen (V.) (1), weich machen, DW 28, 505

weihhī* 23, weichī*, ahd., st. F. (i): nhd. Weichheit, Zartheit, Schwäche, Schwachheit, Kraftlosigkeit, Weichlichkeit, Verzagtheit; ne. softness, weakness; ÜG.: lat. debilies N, debilitas Gl, (elumbis) Gl, (imbecillis) Gl, imbecillitas Gl, infirmitas NGl, sexui infirmiori .i. femineo (= din wīben umbi iro weihhi) N, (mollis) Gl, teneritudo Gl; Q.: Gl (vor 790?), N, NGl; I.: Lbd. lat. debilitas?; E.: germ. *waikī-, *waikīn, *waikwī-, *waikwīn, sw. F. (n), Weichheit; s. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. weiche, st. F., Weichheit; nhd. (ält.) Weiche, F., Weiche (F.) (1), Weichheit, weicher Körperteil, DW 28, 480; L.: ChWdW8 322b (weihhī), ChWdW9 947a (weihhī); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

weihhilī* 1, weichilī*, weihhilīn*, ahd., st. F. (ī)?: nhd. Schwäche, Schwachheit; ne. weakness; ÜG.: lat. imbecillitas Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. imbecillitas?; E.: s. weih; L.: ChWdW9 947a (weihhilīn?); Son.: Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104) (4. Viertel 9. Jh.)

weihhilīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weihhilī*

*weihhit?, *weichit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. weihhen*

weihho* 4, weicho, ahd., Adv.: nhd. weich, weichlich, kraftlos; ne. softly; ÜG.: lat. enerviter Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs.?, Lbd.? lat. enerviter?; E.: s. weih; W.: mhd. weiche, Adv., weich, furchtsam, feige; nhd. weich, Adj., Adv. weich, DW 28, 455

weihhōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. weihhen*

weichlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. weihlīhho*

*weihlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. weihlīhho*

weihlīhho* 1, weichlīcho*, ahd., Adv.: nhd. weich, weichlich, kraftlos; ne. softly; ÜG.: lat. enerviter Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd.?, Lüs.? lat. enerviter?; E.: s. weih, līh (3); W.: mhd. weichlīche, Adv., verweichlicht; nhd. weichlich, Adj., Adv., weichlich, DW 28, 519; L.: ChWdW9 947a (weihlīhho); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

weihmuot* 3, ahd., st. M. (a): nhd. „Weichmut“, Kleinmut, Verzagtheit, Kleinmütigkeit; ne. despondency; ÜG.: lat. pusillanimitas Gl, teneritudo Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), JB; I.: Lüt. lat. pusillanimitas?; E.: s. weih, muot; W.: s. nhd. Weichmut, M., F., „Weichmut“, DW 28, 530 (Weichmuth); L.: ChWdW9 601b (weihmuot); Son.: Tgl039 = Gennadius-Glossen in der Berner Canones/Gennadius-Handschrift (Bern, Burgerbibliothek Cod. 89 und Cod. 493)

weihmuoti* 3, ahd., Adj.: nhd. kleinmütig, verzagt, sanftmütig, verweichlicht, mutlos; ne. despondent, soft (Adj.); ÜG.: lat. lenis Gl; Hw.: vgl. as. wēkmōd*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.), N; I.: Lüt. lat. pusillanimis?; E.: s. weih, muot; L.: ChWdW9 601b (weihmuoti); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949)

weihmuotī* 5, ahd., st. F. (ī): nhd. Kleinmut, Verzagtheit, Sanftmut; ne. despondency; ÜG.: lat. animus pusillus N, levitas (F.) (2) Gl, pusillanimitas Gl, teneritudo Gl; Hw.: vgl. as. wēkmōdi*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), N; I.: Lüt. lat. pusillanimitas?; E.: s. weih, muot; W.: s. nhd. Weichmut, M., F., „Weichmut“, DW 28, 530 (Weichmuth); L.: ChWdW9 601b (weihmuotī); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl025 = Reichenauer Sündenregister (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI) (2. Viertel 9. Jh.), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

weihmuotīg* 1, ahd., Adj.: nhd. weich, kleinmütig, schwach; ne. despondent; ÜG.: lat. viribus animi infirmus N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. viribus animus infirmus?, pusillanimis?; E.: s. weih, muot; W.: nhd. weichmütig, Adj., weichmütig, DW 28, 530 (weichmüthig)

weihougi* 1, ahd., Adj.: nhd. mit entzündeten Augen, triefäugig; ne. with inflammated eyes; ÜG.: lat. lippus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. lippus?; E.: s. weih, ouga

*weihtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

weinaglīcho*, ahd.?, Adv.: Vw.: s. weinaglīhho*

*weinaglīh?, ahd.?, Adj.: Vw.: s. weinaglīhho*

weinaglīhho* 1, weinaglīcho*, ahd.?, Adv.: nhd. klagend; ne. wailingly; ÜG.: lat. flebiliter NGlP; Q.: NGlP (12. Jh.?); I.: Lüt. lat. flebiliter; E.: s. weinōn, līh (3)

weinī* 2, ahd., st. F. (ī)?: nhd. Quäken, Klagen, Heulen; ne. wailing (N.); ÜG.: lat. vagitus Gl; Hw.: vgl. as. wēnon; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. vagitus?; E.: s. weinōn; W.: s. mhd. weine, st. F., st. N., Weinen

weinōd* 9, weinōt*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Weinen, Wehklagen, Jammern, Geheul; ne. crying (N.), wailing (N.); ÜG.: lat. eiulatus Gl, fletus N, planctus Gl, N, rugitus Gl, ululatus Gl, vagitus Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: s. weinōn; L.: ChWdW9 916a (weinōd); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n])

weinōn* 52, ahd., sw. V. (2): nhd. weinen, jammern, klagen, beweinen, beklagen, heulen, wehklagen; ne. wail (V.), lament; ÜG.: lat. deplorare N, eiulare Gl, T, flere N, O, fluenta lacrimarum profundere N, gemere N, imprehendere lacrimas pias N, lacrimare N, (lacrimas movere) N, lacrimis (= weinōnto) N, lamentare N, O, plangere N, O, plorare N, O, ululare Gl, (ululatus) Gl, vagire Gl; Vw.: s. bi-, fir-, *gi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. weinon, as. wēnon*, weinon*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, O, OT, T; E.: germ. *wainōn, sw. V., weinen; s. idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: mhd. weinen, sw. V., weinen (intr. bzw. refl.), beweinen (tr.); nhd. weinen, sw. V., weinen, DW 28, 879; L.: ChWdW8 313b (weinōn), ChWdW9 916a (weinōn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

weinōt*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. weinōd*

weinunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Weinen, Jammern, Wehgeschrei; ne. crying (N.); ÜG.: lat. fletus Gl, vagitus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. fletus?; E.: s. weinōn; W.: mhd. weinunge, st. F., sw. F., „Weinung“, Weinen; nhd. (ält.) Weinung, F., „Weinung“, Weinen (N.), DW 28, 1002

weiōn* 20, hweiōn*, weigōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wiehern, aufschreien, jauchzen; ne. neigh (V.); ÜG.: lat. adhinnire Gl, (fremere) Gl, hinnire Gl, (sonare) Gl, (tinnire) Gl, vocem emittere Gl; Vw.: s. *ir-, zuoir-; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); E.: germ. *hwaijōn, sw. V., wiehern; s. idg. *k̑u̯ei- (2)?, V., zischen, pfeifen, wispern, Pokorny 628?; W.: mhd. weien, sw. V., wiehern; L.: ChWdW8 313b (weiōn), ChWdW9 916b (weiōn); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT20 = Sankt Galler Bibelglossar IV (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 1395), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

weiōt* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wiehern; ne. neigh (N.); ÜG.: lat. hinnitus Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.?); I.: Lüs. lat. hinnitus?; E.: s. weiōn; L.: ChWdW9 916b (weiōt); Son.: Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225) (3. Viertel 9. Jh.)

weisant, ahd., st. F. (i?): Vw.: s. weisunt

weiso 20, ahd., sw. M. (n): nhd. Waise; ne. orphan; ÜG.: lat. (desolatus parente) N, orphanus Gl, N, O, T, pupillus Gl, N, NGl; Hw.: vgl. anfrk. weiso*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, NGl, O, OT, T; E.: germ. *waisō-, *waisōn, *waisa-, *waisan, sw. M. (n), Waise; W.: mhd. weise, M., F., Waise; s. nhd. Waise, F., M., Waise, DW 27, 1043; L.: ChWdW9 916b (weiso); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

weist* 1, ahd., Sb.: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. borith Gl; Hw.: s. weit; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *waizda, *waizdaz, st. M. (a), Waidkraut, Färberwaid, Waid (M.); L.: ChWdW9 1038 (weist)

weisunt 9, weisant, ahd., st. F. (i?): nhd. Luftröhre; ne. wind-pipe; ÜG.: lat. arteria Gl, (fibra) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. arteria?; E.: germ. *waisundi-, *waisundiz, st. F. (i), Luftröhre, Speiseröhre; vgl. idg. *u̯eis- (3), V., zerfließen, fließen, Pokorny 1134; L.: ChWdW9 916b (weisunt); Son.: Sglr04 = Walahfrids Körperteilglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14754) (4. Viertel 9. Jh.)

weit 23, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. (hyacinthus) Gl, (isia) Gl, (sandyx) Gl, lat.-ahd.? waisdo Gl; Hw.: s. weist*; vgl. as. wēd*; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.), ON; E.: germ. *waizda-, *waizdaz, st. M. (a), Waidkraut, Färberwaid, Waid (M.); idg. *u̯ei- (2), *u̯eiə-, *u̯ī̆-, V., welken, Pokorny 1123; idg. *u̯idʰu-, Sb., Baum, Holz, Pokorny 1177; W.: mhd. weit, st. M., Waid (M.), Färbekraut, Befleckung; nhd. (ält.) Waid, M., Waid (M.) DW 27, 1032; L.: ChWdW8 313b (weit), ChWdW9 916b (weit); Son.: Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.), Tgl067 = Sankt Galler Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 219)

weita* 3, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. (sandyx) Gl; Q.: Gl (Ende 12. Jh.?); E.: s. weit

weitfarawī 2, ahd., st. F. (ī): nhd. blaue Farbe, dunkelblaue Farbe; ne. blue color (N.); ÜG.: lat. caeruleus color Gl, hyacinthus Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. weitfaro; L.: ChWdW9 281b (weitfarawī); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949)

weitfaro* 3, ahd., Adj.: nhd. waidfarbig, blau, waidblau, dunkelblau; ne. blue (Adj.); ÜG.: lat. caeruleus Gl, glaucus (Adj.) Gl, (hyacinthus) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); E.: s. weit, faro; W.: mhd. weitvar, Adj., blau, bläulich; s. nhd. (ält.) waidenfarb, Adj., „waidenfarb“, DW 27, 1038; L.: ChWdW9 281b (weitfaro); Son.: TrT23 = Bremer Aldhelm-Glossar (Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek Ms. b. 52) (4. Viertel 9. Jh.)

weitīn 42, ahd., Adj.: nhd. bläulich, blau, mit Waid gefärbt, waidblau, blauviolett; ne. bluish, woad-blue (Adj.); ÜG.: lat. aereus Gl, caeruleus Gl, N, glaucus (Adj.) Gl, griseus? Gl, luridus Gl, (Persicus) Gl, (Persus) Gl, (polymitus) Gl, sandaraceus Gl, sandiceus Gl, sandicialis? Gl, sandicinus Gl, (sandyx) Gl, (senatorius)? Gl, (Venetus) Gl; Hw.: vgl. as. wēdīn*; Q.: Gl (765), N; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weit; W.: mhd. weitīn, Adj., blau, bläulich; nhd. (ält.) waiden, Adj., waidfarbig, blau, violett, DW 27, 1037; L.: ChWdW8 313b (weitīn), ChWdW9 917a (weitīn); Son.: Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT23 = Bremer Aldhelm-Glossar (Bremen, Staats- und Universitätsbibliothek Ms. b. 52), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

weitīnpfellōl* 1, weitīnphellōl*, ahd., st. N. (a): nhd. blaues Seidengewand, waidblauer Seidenstoff; ne. garment of blue silk, woad-blue silk; ÜG.: lat. (sandiceum) (N.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. sandiceum (palliolum)?; E.: s. weitīn, pfellōl

weitīnphellōl*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. weitīnpfellōl*

weitīnroc*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. weitīnrok*

weitīnrok* 3, weitīnroc*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. blaues Gewand, waidblaues Gewand; ne. blue robe; ÜG.: lat. (Persicus) Gl, (sandiceus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. sandiceus?; E.: s. weitīn, rok

weito* 1, waido, ahd., sw. M. (n)?: nhd. Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. (sandyx) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. weit; W.: s. nhd. Waid, M., Waid (M.), DW 27, 1032

weitpfellōl* 1, weitphellōl*, ahd., st. M. (a): nhd. blaues Seidengewand, mit Waid gefärbtes Tuch; ne. garment of blue silk, woad-blue cloth; ÜG.: lat. (Persicum) Gl, sandicinum (N.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch.?, Lüt.? lat. palliolum?; E.: s. weit, pfellōl

weitphellōl*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. weitpfellōl*

weitwurz 4, ahd., st. F. (i): nhd. „Waidwurz“, Waid (M.), Färberwaid; ne. woad; ÜG.: lat. (sandaraca) Gl, (sandyx) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weit, wurz; W.: nhd. Waidwurz, F., Waid (M.), DW 27, 1043

weiz* (1) 3, ahd., st. M. (a)?: nhd. Weizen; ne. wheat; ÜG.: lat. ador Gl, triticum Gl; Vw.: s. duruh-; Hw.: s. weizi; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. weizi; W.: mhd. weiz, st. M., sw. M., Weizen

*weiz (2), ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. ang-

weizen* 5 und häufiger, weizzen*, wētten*?, ahd., sw. V. (1a): nhd. zeigen, hinweisen, hinweisen auf, zum Zeugen anrufen (?); ne. show (V.), hint (V.), call (V.) to witness; ÜG.: lat. scrīptum est (= buoh weizent) O; Vw.: s. gi-; Q.: Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), O; E.: germ. *waitjan, sw. V., zeigen, weisen; s. idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; L.: ChWdW9 971b (weizen)

weizi 34, weizzi, hweizi*, ahd., st. M. (ja): nhd. Weizen; ne. wheat; ÜG.: lat. ador Gl, frumentum Gl, siligo Gl, triticum B, Gl, MF, NGl, T, WH, triticura? Gl, tritura Gl; Hw.: s. weiz*; vgl. as. hwêti*; Q.: B, GB, Gl (765), MF, NGl, OT, T, WH; E.: germ. *hwaitja-, *hwaitjaz, st. M. (a), Weizen; s. idg. *k̑u̯eid-, V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; vgl. idg. *k̑u̯ei- (3), V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; W.: s. mhd. weize, st. M., sw. M., Weizen; nhd. Weizen, M., Weizen, DW 28, 1323; L.: ChWdW8 313b (weizi), ChWdW9 917a (weizi); Son.: Tgl163 = Glosse (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6398), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

weizīn* 1, ahd.?, Adj.: nhd. Weizen..., aus Weizen; ne. wheat...; ÜG.: lat. cantabrum (= weizīn klīwa) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. triticeus?, Lsch. lat. cantabrum (= weizīn klīwa)?; E.: s. weizi; W.: mhd. weizīn, Adj., von Weizen; nhd. (ält.) weizen, Adj., von Weizen, aus Weizen, DW 28, 1328; R.: weizīn klīwa: nhd. Weizenkleie; ne. pollard; ÜG.: lat. cantabrum Gl

*weizo?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. ang-

weizzen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. weizen*

weizzi, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. weizi

wekken* 23, wecken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wecken, erwecken, aufwecken, aufregen, aufrütteln, aufjagen; ne. awake (V.), irritate; ÜG.: lat. concitare Gl, excitare Gl, N, MH, motare Gl, movere N, somnum rumpere N, suscitare Gl, MH, O, Ph, T, WH; Vw.: s. int-, ir-; Hw.: vgl. as. wekkian*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), M, MH, N, O, OT, Ph, T, WH; E.: germ. *wakjan, sw. V., wecken; idg. *u̯eg̑ē-, V., frisch sein (V.), stark sein (V.), Pokorny 1117; s. idg. *u̯eg̑-, Adj., frisch, stark, Pokorny 1117; W.: mhd. wecken, sw. V., wecken, erwecken, erregen, beginnen; nhd. wecken, sw. V., wecken, wach machen, lebendig machen, hervorrufen, DW 27, 2795; L.: ChWdW8 306a (wecken), ChWdW9 889b (wecken); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wel* (1) 3, hwel*, ahd., Adj.: nhd. zudringlich, hartnäckig, frech, lauthals fordernd, laut fordernd; ne. obtrusive; ÜG.: lat. procax Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *hwella-, *hwellaz, Adj., laut, schallend; L.: ChWdW8 314a (wel), ChWdW9 917a (wel); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wel* (2), ahd., Adv.: Vw.: s. wela* (1)

*wel (3), ahd., st. N. (a): Vw.: s. aha-, gi-

*wel (4), ahd., Adj.: Vw.: s. sin-; Hw.: vgl. as. *well?, *wel?; E.: germ. *wala- (1), *walaz, Adj., rund; germ. *wella-, *wellaz, Adj., rund; idg. *u̯olos, Adj., rund, Pokorny 1140; idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140

wela* (1) 18, wel*, ahd., Adv.: nhd. wohl, gut, sehr, wohlan, reich; ne. well (Adv.), very; ÜG.: lat. age MF, bene B, Gl, MF, benefactor (= wela tuontēr subst.) Gl, castus (= wela gifurbit) Gl, (dives) Gl, euge Gl, idoneus (= wela gisezzan) Gl, idoneus (= wela girihtit) Gl, nonnumquam (= wela ofto) Gl, tantundem (= wela ofto) Gl; Vw.: s. duruh-; Hw.: s. wola; vgl. anfrk. wala, as. wela*, wala*, wel* (2); Q.: B, GB, Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?), MF, PN, WK; I.: Lbd. lat. benefactor?; E.: germ. *welō, Adv., wohl, gut; idg. *u̯elo-, Sb., Wunsch, Begehr, Kluge s. u. wohl; W.: nhd. wohl, Adv., wohl, DW 30, 1025; R.: wela tuon: nhd. Gutes tun; ne. do good; ÜG.: lat. benefacere Gl; R.: wela tuontēr, Sb.: nhd. Wohltäter; ne. benefactor; ÜG.: lat. benefactor Gl; R.: wela kwedan: nhd. segnen; ne. bless (V.); ÜG.: lat. benedicere Gl; L.: ChWdW8 329b (wela), ChWdW9 973b (wola); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wela (2) 2, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Lust, Glück, glückliche Umstände, Reichtum; ne. delight (N.), welfare; ÜG.: lat. deliciae B, (discus) Gl; Hw.: s. wela* (2); Q.: B (800), GB, Gl; E.: s. wela (1); W.: s. nhd. Wohl, N., Wohl, DW 30, 1070

wela (3) 2, ahd., Interj.: nhd. gut!, wohlan!; ne. now then!; ÜG.: lat. euge Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), KG; E.: s. wela* (1); L.: ChWdW9 974a (wela); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

welaēhtīg* 1, ahd., Adj.: nhd. reich, wohlhabend; ne. wealthy; ÜG.: lat. dives Gl, (ops) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wela (1), ēhtīg; L.: ChWdW8 111b (welaēhtīg)

welafol* 1, ahd., Adj.: nhd. wohlwollend, gütig, gnädig; ne. benevolent; ÜG.: lat. benignus Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. benignus; E.: s. wela (1), fol; L.: ChWdW9 974b (welafol); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

welag* 2, ahd., Adj.: nhd. reich, wohlhabend; ne. rich (Adj.); ÜG.: lat. dives Gl, (divitiae) Gl; Vw.: s. ant-; Hw.: s. wolag; vgl. as. welag*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. wela (1); L.: ChWdW8 329b (welag), ChWdW9 974b (welag); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

welaga 4, ahd., Interj.: nhd. wohlan, oh; ne. well (Interj.); Q.: B, GB, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), =; E.: s. wela (1); L.: ChWdW9 332b (welaga)

welagī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Reichtum, Wohlstand; ne. wealth; ÜG.: lat. divitiae Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. divitiae?; E.: s. wela (1); L.: ChWdW8 329b (welagī)

welakwedan* 3, welaquedan*, ahd., st. V. (5): nhd. segnen, preisen, jemanden segnen, jemanden preisen; ne. praise (V.); ÜG.: lat. benedicere B, MH, WK; Hw.: s. wolakwedan*; Q.: B, GB, MH, WK (790); I.: Lüs. lat. benedicere; E.: s. wela, kwedan

welakwetī*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wolakwetī*

welakwetten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wolakwetten*

welaquedan*, ahd., st. V. (5): Vw.: s. welakwedan*

welaquetī*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wolakwetī*

welaquetten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wolakwetten*

welalībī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wohlleben; ne. good living; ÜG.: lat. (deliciae) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wela (1), līb; L.: ChWdW9 510b (elalībī); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

*welalīhhēn?, ahd., sw. V. (3): Hw.: vgl. anfrk. walalīkon*

*welamahtīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. wolamahtīg; Hw.: vgl. as. welmahtig*

welawillīg* 2, ahd., Adj.: nhd. wohlwollend, gutgesinnt; ne. benevolent; ÜG.: lat. benevolus Gl, benignus Gl; Hw.: s. wolawillīg*; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. benevolus; E.: s. wela (1), willīg; W.: s. nhd. (ält.) wohlwillig, Adj., wohlwollend, gutwillig, hilfsbereit, DW 30, 1201; L.: ChWdW8 315a (welawillīg), ChWdW9 921a (welawillīg); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*welb?, ahd., Adj.: nhd. gewölbt; ne. vaulted; Vw.: s. sin-; E.: germ. *-hwelba-, *-hwelbaz, Adj., rund; s. idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630

*welben?, ahd., sw. V. (1a): nhd. wölben; ne. vault (V.); Vw.: s. bi-; Hw.: vgl. as. *hwelvian?; E.: s. germ. *hwalbjan, sw. V., wölben; idg. *ku̯elp- (2), V., wölben, Pokorny 630?

welbi (1) 1, ahd.?, st. N. (ja): nhd. Gewölbe, gewölbte Decke; ne. arch (N.); ÜG.: lat. testudo Gl; Vw.: s. gi-, sin-; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. testudo?; E.: s. germ. *hwelban, st. V., wölben; idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630?

*welbi (2), ahd., Adj.: nhd. gewölbt; ne. vaulted; Vw.: s. sin-; E.: germ. *hwelbī-, *hwelbīn, sw. F. (n), Wölbung; s. idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630

welbī 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Drehen, Drehung, Wirbel; ne. twist (N.); ÜG.: lat. vertigo Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. germ. *hwalbōn, sw. V., drehen; vgl. germ. *hwel-, V., drehen; idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630?; idg. *skel- (4), *kel- (10), V., Adj., Sb.: nhd. biegen, anlehnen, krumm, Biegung, Gelenk, Pokorny 928, Falk/Torp 116?

welc*, ahd., Adj.: Vw.: s. welk*

*weldi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *sin-; Hw.: vgl. as. *weldi?

welf, ahd., st. M. (a), st. N. (a): Vw.: s. welpf*

welh*, ahd., Adj.: Vw.: s. welk*

welh..., ahd.: Vw.: s. welk...

welhēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. welkēn*

welī* 7, ahd., st. F. (ī): nhd. Wahl, freie Entscheidung; ne. election; ÜG.: lat. (deliberatio) Gl, electio N, (libertas volendi) N, optio Gl; Vw.: s. selb-; Q.: Gl (10. Jh.), N; I.: Lüt. lat. electio; E.: s. germ. *waljan, sw. V., wählen; idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; W.: mhd. wel, st. F., Wahl, Auswahl; s. nhd. Wahl, F., Wahl

wēlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wēlīhho*

welida* (1) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Reichtum, Wohlstand; ne. wealth; ÜG.: lat. divitiae Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. divitiae?; E.: s. wela (1); L.: ChWdW8 329b (welida)

*welida (2), ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-

*welidī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ir-

welīh* 405, hwelīh*, ahd., Pron.: nhd. wer, welche, irgendeine, eine, irgendwelche, irgendwer, jede, was für ein, wie, wie beschaffen (Adj.); ne. who, whoever, which; ÜG.: lat. (aliquatenus) Gl, aliqui B, Gl?, T, aliquis B, Gl?, T, (cuius modi) Gl, (hic) (Pron.) Gl, qualis B, Gl, T, qualiscumque (= sō welīh sō) B, quando (= in welīhheru zīti) MF, quantus N, T, (quemadmodum) (= zi welīhhero wīsūn) T, qui B, Gl, I, T, MF, N, O, PG, T, quicumque Gl, quidam T, quilibet B, Gl, quis B, Gl, I, MF, N, T, quisnam N, quispiam Gl, quisque N, quisquis Gl, quomodo (= zi welīhheru wīs) Gl, quorsus Gl, singulus MNPsA, talis (= sō welīh) B, (totus) (Adj.) (1) MNPsA, (veluti) Gl; Vw.: s. eddes-, ein-, gi-, io-, iogi-, sih-, so-, suma-; Hw.: s. wilīh*; vgl. anfrk. *welik?, *wilīk?, as. hwilīk*; Q.: B, FP, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, KG, M, MF, MNPsA, N, O, OT, PG, T, WH; E.: germ. *hwelīka-, *hwelīkaz, *hwilīka-, *hwilīkaz, Adj., Pron., welche, wie beschaffen (Adj.); s. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; idg. *lē̆ig- (2)?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667?; W.: mhd. welich, Pron., welch, wer; nhd. welch, Pron., welch, DW 28, 1342; R.: welīh wuntar: nhd. was Wunder; ne. it is a wonder; R.: sō welīh: nhd. wer nur, der nur, welch immer; ne. whoever, whichever; ÜG.: lat. quicumque Gl, qui Gl, quisque Gl; R.: sō welīhhēr sō: nhd. wer nur, der nur, irgendeiner, wer auch immer; ne. whoever; ÜG.: lat. quislibet Gl, quicumque Gl, quispiam Gl; R.: io sō welīh: nhd. wer auch immer; ne. whoever; ÜG.: lat. quisquis Gl; R.: zi welīhheru wīs: nhd. auf welche Weise; ne. in which way; ÜG.: lat. quomodo Gl; L.: ChWdW8 314a (welīh), ChWdW9 917b (welīh); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wēlīh* 5, ahd., Adj.: nhd. schrecklich, furchtbar; ne. terrible; ÜG.: lat. atrox N, divus N, miser N; Q.: N, O (863-871); I.: Lbd. lat. divus?; E.: s. wē, līh (3); W.: mhd. wēlich, Adj., „wehlich“, weh, jammervoll; nhd. (ält.) wehlich, Adj., schmerzlich, DW 28, 116

*welīhhes?, *welīches?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. anfrk. *welikis?

wēlīhho* 1, wēlīcho*, ahd., Adv.: nhd. jammervoll, grimmig; ne. miserably; ÜG.: lat. (malignus) Gl; Q.: Gl; E.: s. wē?, līh (3); W.: s. mhd. wēlīche, Adv., „wehlich“, weh, jammervoll; nhd. (ält.) wehlich, Adj., schmerzlich, DW 28, 116

welīhsō* 1, ahd., Pron.: nhd. irgendein; ne. any; ÜG.: lat. quicumque B; Vw.: s. sō-; Q.: B (800), GB; I.: Lüt. lat. quicumque?; E.: s. welīh, sō

*welit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wellen*

welk* 20, welc*, welh*, ahd., Adj.: nhd. weich, milde, feucht, welk; ne. soft (Adj.), limp (Adj.); ÜG.: lat. madefactus Gl, madidus Gl, marcidus Gl, mollis N, (mollitus) N, procoquus? Gl, tabidus Gl, (tepefactus) Gl; Q.: Gl (765), N; E.: germ. *welka-, *welkaz, Adj., welk, weich; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; W.: mhd. wëlc, wëlch, Adj., feucht, lau, weich, milde, gelinde, welk; nhd. welk, Adj., welk, morsch, matt, DW 28, 1372; L.: ChWdW8 314a (welk), ChWdW9 918b (welk); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

welken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wilken*

welkēn* 6, welhēn*, ahd., sw. V. (3): nhd. „welken“, nachlassen, verwelken, hinwelken, welk sein (V.), träge sein (V.), ermatten, erschlafft sein (V.); ne. wither (V.); ÜG.: lat. flaccere Gl, marcere Gl, marcescere Gl; Vw.: s. ir-; Q.: Gl, O (863-871); E.: germ. *welkēn, *welkǣn, sw. V., weich werden; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; W.: s. mhd. wëlken, sw. V., welk machen; s. nhd. welken, sw. V., welken, welk werden, DW 28, 1384; L.: ChWdW9 918b (welkēn)

welkī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Milde, Weichheit; ne. mildness; ÜG.: lat. (mollitia) N; Q.: N (1000); I.: Lbd. lat. mollitia?; E.: germ. *welkī-, *welkīn, sw. F. (n), Weichheit; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; W.: nhd. (ält.) Welke, F., Welken, DW 28, 1384

wella* (1) 21, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Welle, Woge, Flut; ne. wave (N.), flood (N.); ÜG.: lat. fluctus N, NGl, (procella) Gl, N, unda NGl; Hw.: vgl. as. wella, walla*; Q.: Gl, N (1000), NGl; E.: germ. *walljō-, *walljōn, sw. F. (n), Wallendes, Quelle; s. idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. wëlle, st. F., sw. F., Woge, Welle, Walze, Wellbaum; nhd. Welle, F., Welle, DW 28, 1402

*wella (2), ahd., Sb.: Vw.: s. bein-

wellan* 4, ahd., st. V. (3b): nhd. wälzen, drehen, herumrollen; ne. roll (V.), turn (V.); ÜG.: lat. advolvere O, volvere Gl, MH; Vw.: s. ana-, bi-, *fir-, gi-, ir-, zi-; Hw.: vgl. anfrk. *wellan?, as. *wellan?; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), MH, O; E.: germ. *wellan, st. V., wallen (V.) (1); idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. wëllen, st. V., wälzen, rollen, runden; nhd. (ält.) wellen, st. V., rollen, wälzen, runden, DW 28, 1427; L.: ChWdW8 314b (wellan), ChWdW9 919a (wellan); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wellanti?, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. bi-; Hw.: s. wellan*

wellen* (1) 229, wollen*, ahd., anom. V.: nhd. wollen (V.), wünschen, begehren, beanspruchen, entscheiden wollen, wollen können, erhoffen, pflegen, zu tun pflegen, meinen, bedeuten, werden, streben nach, streben zu; ne. want (V.), desire (V.); ÜG.: lat. (accipere) N, affectare Gl, agere? Gl, appetere N, (arbitratus) (M.) N, (approbare) N, (audere) N, (avidus) N, (causa) N, (cogitare) N, (conari), concupere N, (concupiscere) N, (consuescere) N, consumere Gl, cupere N, deligere N, desiderare N, (eligere) N, favere N, (festinare) N, (finis) N, (gaudere) N, (intentio) N, (intrare) N, (laborare) N, libet (= dū wellest) N, malle (= noh wellen) Gl, N, negare (= ni wellen) N, nolle (= ni wellen) B, Gl, MF, N, NGl, O, PG, T, TC, optare Gl, N, parare N, petere N, O, placere N, (postulare) N, (prohibere) O, (putare) N, quaerere N, O, quovis (= sō welīhhemo dū wellest) N, requirere N, solere N, (sperare) N, studere Gl, ultro (= mēr wili) Gl, velle B, E, Gl, KG, LF, MF, N, NGl, O, PG, Ph, T, TC, WH, WK, voluntarius (= wellenti) MF, (voluntarius) O; Vw.: s. ana-, dana-, dara-; Hw.: vgl. anfrk. wellen*, willen*, as. willian*; Q.: B, BG, E, FP, G, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), HH, I, KG, L, LF, M, MB, MF, N, NGl, O, OG, OT, P, PfB, PG, Ph, PN (?), Psb, RB, T, TC, TV, WB, WH, WK; E.: germ. *weljan, sw. V., wollen (V.); idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; s. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; W.: mhd. wellen, anom. V., wollen (V.), verlangen, wünschen; s. nhd. wollen, unr. V., wollen (V.), fordern, wünschen, beabsichtigen, DW 30, 1326; R.: wellenti, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. freiwillig, aus freiem Willen; ne. voluntarily; ÜG.: lat. voluntarius MF; R.: wili du ... wili du: nhd. sei es ... sei es; ne. be it ... be it; R.: in abuh wellen: nhd. das Böse wollen, übel gesinnt sein (V.); ne. wish evil, be ill disposed to; R.: wola wellen: nhd. guten Willens sein (V.), gut gesinnt sein (V.), freundlich gesinnt sein (V.), wohl wollen (V.); ne. be of good will, be well disposed to; L.: ChWdW8 314b (wellen), ChWdW9 919a (wellen); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163)

wellen* (2) 6, ahd., sw. V. (1b): nhd. wählen, auswählen, auserwählen; ne. choose, elect; ÜG.: lat. delectabilis (= giwelit) Gl, eligere Gl, legere Gl; Vw.: s. fora-, gi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. wellen; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, O; E.: germ. *waljan, sw. V., wählen; s. idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; W.: nhd. wählen, sw. V., wählen, durch freien Willensentschluss bestimmen, aussuchen, prüfen, DW 27, 550; R.: giwelit, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. ausgewählt; ne. chosen; ÜG.: lat. delectabilis Gl; L.: ChWdW9 921b (wellen); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

*wellen (3), ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. umbi-; Hw.: vgl. as. wellian*; E.: s. wellan*

wellī* 1, hwellī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Zudringlichkeit, Hartnäckigkeit; ne. obtrusiveness; ÜG.: lat. pertinacia Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. pertinacia?; E.: germ. *hwellī-, *hwellīn, sw. F. (n), Zudringlichkeit; s. ahd. wel (1); L.: ChWdW9 917a (wellī); Son.: TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417) (2. Viertel 9. Jh.)

*wellīb?, ahd., st. M. (a), st. N. (a): Hw.: vgl. as. wellīf*

wellibleh* 6, ahd., st. N. (a): nhd. „Rundpflock“, Walze, Zylinder; ne. peg (N.), roll (N.); ÜG.: lat. cylindrus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. cylindrus?; E.: s. wellan, bleh; W.: s. nhd. Wellblech, N., Wellblech, DW 28, 1393

wellibloh* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Rundpflock“, Walze; ne. peg (N.), roll (N.); ÜG.: lat. cylindrus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. cylindrus?; E.: s. wellan, bloh; W.: s. nhd. Wellblock, M., „Wellblock“, DW 28, 1393

welliboum* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Walze; ne. roll (N.); ÜG.: lat. cylindrus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. cylindrus?; E.: s. wellan, boum; W.: mhd. welleboum, welboum, st. M., „Wellbaum“, Walze; nhd. (ält.-dial.) Wellbaum, M., Welle, drehbarer zylinderförmiger Stamm, DW 28, 1391

wellīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wellīhho*

wellida* (1) 1, ahd., st. F. (ō)?: nhd. Fortschritt, Hartnäckigkeit, Zudringlichkeit?; ne. progress (N.); ÜG.: lat. profectus? Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. profectus?; E.: s. wellen (1)?; L.: ChWdW9 917a (wellida); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

*wellida (2), ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-

*wellīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wellīhho*

wellīhho* 2, wellīcho*, ahd., Adv.: nhd. hartnäckig, verwegen, zudringlich, frech; ne. boldly; ÜG.: lat. procaciter B, Gl; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. procaciter?; E.: s. wel (1), līh (3); L.: ChWdW8 314a (wellīhho), ChWdW9 917a (wellīhho); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wellistein* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Walzstein, Walze; ne. round stone; ÜG.: lat. cylindrus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. cylindrus?; E.: s. wellan, stein; W.: nhd. (ält.) Wellstein, M., steinerne Ackerwalze, DW 28, 1453

wellōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. wogen, wallen (V.) (1); ne. wave (N.); ÜG.: lat. exaestuare N, (fluctus) N, volvere N; Q.: N (1000); E.: s. germ. *wellan, st. V., wallen (V.) (1); idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: s. nhd. wellen, sw. V., wellen, Wellen werfen, DW 28, 1422

welo*? 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wohlleben; ne. well-being (N.); ÜG.: lat. deliciae B; Vw.: s. *diot-, *ōt-; Hw.: s. wolo*; vgl. as. welo*; Q.: B (800); E.: s. wela (1); L.: ChWdW9 974b (welo)

welōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wanken; ne. wavering (N.); ÜG.: lat. fluctuatio N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. fluctuatio?; E.: s. wellōn

welog* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Reichtum; ne. wealth; Q.: KI (860?); I.: Lüt. lat. divitiae?; E.: s. wela; L.: ChWdW9 974b (welog)

welpf* 24, welph*, welf, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. „Welpe“, Junges, junger Hund, Junges von Hunden oder wilden Tieren; ne. whelp; ÜG.: lat. catellus Gl, O, T, catulus Gl, N, NGl, Ph; Hw.: vgl. anfrk. welp*, as. hwelp*; Q.: Gl, N, NGl, O, Ph, PN, T (830); E.: germ. *hwelpa-, *hwelpaz, st. M. (a), Welpe, Junges; s. idg. *kel- (6), *kₑlē-, *klē-, *kₑlā-, *klā-, *kl̥-, *kleh₁-, V., rufen, schreien, lärmen, klingen, Pokorny 548; W.: mhd. wëlp, wëlf, st. M., sw. M., Junges von Hunden und wilden Tieren; s. nhd. Welp, Welpe, M., N., Welpe, DW 28, 1454; L.: ChWdW9 917b (welf)

welph*, ahd., st. M. (a), st. N. (a): Vw.: s. welpf*

*welunga?, ahd., st. F.: Vw.: s. ir-; E.: s. germ. *waljan, sw. V., wählen; idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77

welzen* 15, ahd., sw. V. (1a): nhd. herauswirbeln, wälzen, wegwälzen, drehen, zusammenrollen, aufwallen, sich besinnen; ne. whirl (V.), roll (V.), meditate; ÜG.: lat. convolvere Gl, deliberare Gl, divertere (= ferro welzen) Gl, effervescere Gl, (evellere) N, vellere Gl, N, vellicare Gl, volvere Gl; Vw.: s. bi-, dana-, gi-, in-, ir-, nidar-, umbi-, ūz-, ūzir-, zuo-, zuogi-; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), N; I.: Lbd. lat. deliberare?; E.: s. germ. *weltan, st. V., wälzen; idg. *u̯el- (7), *u̯elə-, *u̯lē-, V., drehen, winden, wälzen, Pokorny 1140; W.: mhd. welzen, sw. V., wälzen; nhd. wälzen, sw. V., wälzen, umdrehend hin und her bewegen, rollen, DW 27, 1419; R.: welzento, walzanto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. überlegend; ne. thinkingly; ÜG.: lat. deliberando Gl; L.: ChWdW8 315a (welzen), ChWdW9 921b (welzen); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.)

welzento*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. welzen*

welzistein* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Pilaster; ne. pilaster; ÜG.: lat. antes Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. antes?; E.: s. welzen, stein

wemmāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Schänder, Verderber; ne. corruptor; ÜG.: lat. corruptor Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. corruptor?; E.: s. germ. *wamma-, *wammam, st. N. (a), Fleck, Mal (N.) (2); vgl. idg. *u̯em-, *u̯emə-, V., speien, erbrechen, Pokorny 1146; L.: ChWdW9 895a (wemmāri); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wemmen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. bi-, gi-; Hw.: s. ungiwemmit*; vgl. as. wemmian*; E.: germ. *wammjan, sw. V., beflecken; s. idg. *u̯em-, *u̯emə-, V., speien, erbrechen, Pokorny 1146

*wemmit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-, gi-, unbi-, ungi-; Hw.: s. *wemmen?

wemōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. wogen; ne. wave (V.); ÜG.: lat. fluctuare Gl; Vw.: s. folla-; Q.: Gl (9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln

wēnag* 59, ahd., Adj.: nhd. unglücklich, elend, arm, erbarmungswürdig, beklagenswert, erbärmlich, gering, klein, schwach; ne. miserable, poor (Adj.), low (Adj.); ÜG.: lat. aeger Gl, (aerumna)? Gl, aerumnosus Gl, cuscura (= wēnagiu winta)? Gl, cuscuta (= wēnagiu winta)? Gl, egenus N, infelix Gl, N, malva (= wēnagiu papela)? Gl, miser Gl, MH, N, NGl, (modicus) Gl, parvus WH, podagra (= wēnaga winta) Gl, siccidorum (= wēnaga papela) Gl, vascellum (= wēnagaz faz) Gl; Q.: Gl (790), M, MH, N, NGl, O, WH; I.: Lbd. lat. aeger?, egenus?; E.: ger,- *wainaga-, *wainagaz, Adj., „wenig“, elend, klein, gering; vgl. idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: mhd. wēnec, wēnic, Adj., klein, gering, schwach, weinend; nhd. wenig, Adj., wenig, DW 29, 1; R.: wola wēnag: nhd. oh Unglück; ne. oh misfortune; L.: ChWdW9 916a (wēnag); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wēnagheit* 23, ahd., st. F. (i): nhd. Unglück, Elend, Trübsal, Mühseligkeit; ne. misery, labour (N.); ÜG.: lat. aerumna Gl, calumnia Gl, infortunium N, nihil est miserum (= neist niowiht wēnagheit) N, miseria Gl, N, NGl, O; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, NGl, O; I.: Lüs. lat. miseria?, Lbd. lat. infortunium?; E.: s. wēnag, heit; W.: mhd. wēnecheit, st. F., Elend, Not, Unglück, Kleinigkeit; L.: ChWdW9 916a (wēnagheit); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wēnagī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Elend, Unglück, elender Zustand; ne. misery; ÜG.: lat. miseria B; Q.: B (800), GB; I.: Lüs. lat. miseria?; E.: s. wēnag; W.: mhd. wēnege, st. F., Wenigkeit, geringe Zahl; nhd. (ält.) Wenige, F., Elend, DW 29, 37; L.: ChWdW9 916b (wēnagī)

wēnaglīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wēnaglīhho*

wēnaglīh* 6, ahd., Adj.: nhd. jämmerlich, elend, erbärmlich, jammervoll, kläglich, beklagenswert; ne. miserable; ÜG.: lat. aliquantulus Gl, lugubris Gl, miser N; Q.: Gl, N, O (863-871); E.: s. wēnag, līh (3); W.: s. nhd. (ält.) weniglich, Adv., wenig, DW 29, 46; L.: ChWdW9 916b (wēnaglīh); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

wēnaglīhho* 3, wēnaglīcho*, ahd., Adv.: nhd. elend, jämmerlich, auf elende Weise, auf jämmerliche Weise, auf Mitleid erregende Weise, beklagenswert; ne. miserably; ÜG.: lat. (misere) N; Q.: N, O (863-871); I.: Lüs. lat. misere?; E.: s. wēnag, līh (3); W.: nhd. weniglich, Adv., wenig, DW 29, 46; L.: ChWdW9 916b (wēnaglīhho)

*wenāri?, ahd., st. M. (ja): Hw.: vgl. as. wėnāri*

wēng* 1, ahd., Interj.: nhd. oh Unglück; ne. woe (Interj.); ÜG.: lat. (vae) O; Hw.: vgl. as. wenk*; Q.: O (863-871); E.: s. wēnag?; R.: wola wēng: nhd. oh Unglück; ne. woe (Interj.); R.: wolaga wēng: nhd. oh Unglück; ne. woe (Interj.); ÜG.: lat. (vae) O

*wengi?, ahd., st. N. (ja): nhd. Kissen; ne. pillow (N.); Vw.: s. dun-, ōr-

wengī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. kleines Kopfkissen; ne. little pillow; ÜG.: lat. pulvillus Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. pulvillus?; E.: s. wanga; L.: ChWdW8 308b (wengī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wenī* 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Mangel (M.), Verlust; ne. loss; ÜG.: lat. damna Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. germ. *wana-, *wanam, st. N. (a), Mangel (M.); vgl. idg. *u̯ənos, Adj., mangelnd, Pokorny 345; idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345

wenist*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wanast*

*wenit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wennen*

wenken* 32, ahd., sw. V. (1a): nhd. wanken, schwanken, weichen (V.) (2), fehlen, versagen, abweichen (V.) (2), abfallen, etwas unterlassen, hinabgleiten; ne. waver, deviate; ÜG.: lat. decedere N, declinare N, discedere N, errare N, labi Gl, moveri N, (praevaricari) N; Vw.: s. bi-, gi-, ir-; Hw.: s. ungiwenkit*; vgl. as. wenkian*; Q.: Gl, N, O (863-871); E.: germ. *wankjan, sw. V., wanken; s. idg. *u̯eng-, V., gebogen sein (V.), Pokorny 1148; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. wenken, sw. V., wanken, schwanken, weichen (V.) (2) (intr.), wenden, bewegen, tadeln (tr.); nhd. (ält.) wenken, sw. V., wanken, schwanken, wanken machen, DW 29, 49; L.: ChWdW9 899b (wenken)

wenkilīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wankalīg*

*wenkit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wenken*

wenne*, ahd., Adv., Konj.: Vw.: s. wanne*

wennen* (1) 4, ahd., sw. V. (1b): nhd. gewöhnen, gewöhnen an; ne. get used to; ÜG.: lat. assuescere N; Vw.: s. gi-, int-, ir-; Hw.: s. ungiwenit*; vgl. anfrk. *wennen?, as. wennian*; Q.: N (1000), PN; E.: germ. *wanjan, sw. V., gewöhnen; idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wennen, sw. V., gewöhnen; R.: giwenit zi: nhd. gehörig zu; ne. belonging to; ÜG.: lat. theatralis (= zi theatro giwenit) N

wennen* (2) 19, ahd., sw. V. (1b): nhd. schwingen, zitternd bewegen, schleudern, wirbeln, wetzen, polieren; ne. swing (V.), shake (V.); ÜG.: lat. ciere N, contorquere Gl, coruscare Gl, crispare Gl, librare Gl, (minitare) Gl, movere N, polire Gl, quatere? Gl, sollicitare Gl, vibrare Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (765), N; L.: ChWdW8 315b (wennen), ChWdW9 922a (wennen); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wenneo*, ahd., Adv.: Vw.: s. wannio*

wennescaftōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wenneskaftōn*

wenneskaftōn* 1, wennescaftōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. schwingen, den Speer schwingen; ne. swing (V.), brandish; ÜG.: lat. (mobilitas hastae) N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. mobilitas hastae; E.: s. wennen (2), skaft

*wenni?, ahd., Adv.: Vw.: s. alles-, noh-*

wenno*, ahd., Adv., Konj.: Vw.: s. wanne*

wennunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Schwingen (N.), Aufzucken; ne. swing (N.); ÜG.: lat. vibramen Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. vibramen?; E.: s. wennen (2)

*wentāri?, ahd., st. M. (ja): nhd. Wender; ne. turner; Vw.: s. missi-

wenten* 82, ahd., sw. V. (1a): nhd. wenden, beugen, führen, bestimmen, abwenden, zum Abfall bringen, kehren (V.) (1), verwandeln, ändern, vereiteln, zur Umkehr bringen, umstimmen, beziehen, beziehen auf, gereichen lassen, abhalten, abhalten von, drehen, drechseln, richten; ne. turn (V.), bend (V.), lead (V.), convert, refer to; ÜG.: lat. adducere N, avertere Gl, N, WH, convertere N, O, T, deverticulum (= wententi subst.) Gl, ducere N, (eligere) N, (inclinare) N, intorquere Gl, mutare Gl, perducere N, ponere N, (praecedere) N, referre NGl, (tergum)? Gl, tornare Gl, torquere Gl, transfigurari T, transversus (= giwentit) Gl, versare N, vertere Gl, I, MF, N, volvere Gl; Vw.: s. ana-, bi-, dana-, dara-, darabi-, fir-, gi-, hera-, *int-, ir-, missi-, ūf-, umbibi-, *ūzir-, widar-, zuo-; Hw.: vgl. as. wendian*; Q.: Gl (765), I, MF, N, NGl, O, OT, PE, T, WH; E.: germ. *wandjan, sw. V., wenden; idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wenden, sw. V., anrühren, betasten, umwenden (tr.), umkehren (intr.); s. nhd. wenden, unr. V., wenden, DW 28, 1761; R.: wenten ana: nhd. jemandem zukommen lassen; ne. give to s.o.; R.: in forhtūn wenten: nhd. in Furcht geraten (V.); ne. fear (V.); R.: widarort wenten: nhd. zurückgeben, rückgängig machen; ne. return (V.), undo; L.: ChWdW8 324b (wenten), ChWdW9 956a (wenten); Son.: Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wententlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *gi-, *ir-, ungi-, unir-; Hw.: s. wenten*

wenti* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Wende (F.); ne. change (N.); Vw.: s. leid-; Hw.: vgl. as. *wendi?; Q.: ON, W (766-800); E.: s. wenten; L.: ChWdW9 956a (wenti)

wentī* (1) 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Wende (F.), Wechsel; ne. change (N.); ÜG.: lat. conversio N, mutatio N; Vw.: s. ana-, sunna-; Q.: N (1000); E.: s. wenti; W.: mhd. wende, st. F., Rückwendung; nhd. Wende, F., Wende (F.), Wendung, ändernde Fügung, Wendepunkt, DW 28, 1742

*wēntī (2), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. falo-?

wentida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wendung, Hinwendung, Aufmerksamkeit; ne. turn (N.), attention; ÜG.: lat. animadversio (= muotes wentida) Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüs. lat. animadversio (= muotes wentida) Gl; E.: s. wenten; R.: muotes wentida: nhd. Aufmerksamkeit; ne. attention; ÜG.: lat. animadversio Gl; L.: ChWdW8 324b (wentida)

wentīg* 4, ahd., Adj.: nhd. veränderlich, wandelbar; ne. changeable; ÜG.: lat. irritus N, mutabilis N, NGl; Vw.: s. mānōd-, nāh-, nidar-, sunna-, un-, wīl-; Hw.: s. missiwentigo*; vgl. as. *wendig?; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüs. lat. mutabilis; E.: s. wenten; W.: mhd. wendic, Adj., rückgängig, abwendig; nhd. wendig, Adj., wendig, sich wendend, rückgängig, beweglich, DW 28, 1807

*wentīga?, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. nidar-*?

*wentigī?, ahd., st. F. (ī): nhd. Veränderlichkeit, Wende (F.); ne. variability; Vw.: s. jār-, leid-, nidar-*?, un-, wīl-

*wentīgo?, ahd., Adv.: Vw.: s. missi-

wentiling* 2, ahd., st. M. (a): nhd. wandelbarer Begriff, relativer Begriff; ne. variable term; ÜG.: lat. convertibilis N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. convertibilis; E.: s. wenten; W.: nhd. (ält.-dial.) Wendling, M., „Wendling“, DW 28, 1814?

wentilmeri* 8, ahd., st. N. (ja): nhd. Mittelmeer, Weltmeer, Ozean; ne. Mediterranean Sea, ocean; ÜG.: lat. Oceanus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. Oceanus?; E.: s. wenten?, meri; W.: mhd. wendelmer, st. M., Weltmeer; nhd. (ält.). Wendelmeer, N., „Wendelmeer“, DW 28, 1755

wentilsēo* 3, ahd., st. M. (wa): nhd. Mittelmeer (?), Weltmeer, Wendelmeer; ne. Mediterranean Sea (?), ocean; ÜG.: lat. Oceanus Gl; Q.: Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.); I.: Lüt. lat. Oceanus?; E.: s. wenten?, sēo; W.: mhd. wendelsē, st. M., Weltmeer; nhd. (ält.) Wendelsee, M., „Wendelmeer“, DW 28, 1755; L.: ChWdW9 719b (wentilsēo); Son.: ein Eigenname?

wentilstein 15, wintelstein*, ahd., st. M. (a): nhd. „Wendelstein“, Wendeltreppe; ne. winding-stairs; ÜG.: lat. cochlea Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wenten, stein; W.: mhd. wendelstein, st. M., Wendeltreppe; nhd. (ält.) Wendelstein, M., „Wendelstein“, DW 28, 1757

wentilstuol* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Faltstuhl, zusammenlegbarer Sitz; ne. folding-chair; ÜG.: lat. (faltilones) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. faltilones?; E.: s. wenten, stuol

*wentit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ir-, unir-

*wentiūn?, ahd., Adv.: Vw.: s. innan-, ūzana-

*wento?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widar-

wepdorn 2, ahd.?, st. M. (a): nhd. Hundsrose; ne. wild rose; ÜG.: lat. bedegar Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. dorn

wepen* 1, ahd.?, Sb.: nhd. Pflanzenspitze; ne. top of a plant; ÜG.: lat. (cyma) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?

wepfāri* 1, wephāri*, ahd., st. M. (ja): nhd. Seiltänzer; ne. rope-dancer; ÜG.: lat. histrio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. histrio?

wephāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. wepfāri*

weppi, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. webbi

wer* (1) 8, hwer*, ahd., st. M. (a): nhd. Gefäß, Kessel, Becken; ne. kettle; ÜG.: lat. caccabus Gl, lebes APs, Gl; Q.: APs, Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *hwera-, *hweraz, st. M. (a), Kessel; idg. *k̯er- (2), Sb., Schüssel, Schale (F.) (2), Pokorny 642; L.: ChWdW8 315b (wer), ChWdW9 922a (wer); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wer* (2) 3, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Mann; ne. man; ÜG.: lat. vir Gl, Urk; Vw.: s. *folk-, liut-; Hw.: vgl. as. wer* (1); Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), PN, Urk; E.: germ. *wera-, *weraz, st. M. (a), Mann; idg. *u̯ī̆ros, Adj., M., kräftig, Mann, Pokorny 1177; s. idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123; W.: mhd. wër, st. M., Mann; L.: ChWdW8 315b (wer), ChWdW9 922a (wer); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.)

wer (3) 3, ahd., st. N. (a): nhd. Flusswehr, Mühlenwehr, Stauwehr; ne. weir; ÜG.: lat. (seclusa) Gl; Hw.: vgl. as. wer* (2); Q.: Gl (12. Jh.); E.: germ. *warja-, *warjam, st. N. (a), Damm, Wehr (N.); vgl. idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; W.: mhd. wer, st. N., Flusswehr; nhd. (ält.-dial.) Wehr, N., Wehr (N.), Stauwerk im fließenden Wasser, DW 28, 196

wer (4) 1320, hwer*, ahd., Pron.: nhd. wer, welcher, der, irgendeiner, was für, was für ein, irgend jemand; ne. who, anyone, which; ÜG.: lat. aliquid (= ni weiz waz) Gl, aliqui (= ni weiz wer) Gl, N, NGl, O, T, aliquis (= ni weiz wer) Gl, N, NGl, O, T, apparebunt (= zi wiu werdant sō) Gl, causa ipsius (= waz er was) Gl, cuiatis (= wes) Gl, omnis (= wer sō) O, (qualitas) N, quantum (= waz) Gl, N, quapropter (= waz bidiu) Gl, quare (= biwiu) Gl, O, T, quare (= ziwiu) Gl, qui B, E, FP, Gl, MF, MH, N, O, T, quidam Gl, quis B, C, Gl, I, KG, MF, MH, N, NGl, O, PG, T, WH, quid (= bi wiu) Gl, quid (= waz zi wiu) Gl, quisnam N, T; Vw.: s. iogi-, iowihtes-, sih-, sō-; Hw.: vgl. anfrk. we, as. hwē*; Q.: APs, B, GB, Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, KG, MF, MH, N, NGl, O, OT, Psb, PT, T, WH; E.: germ. *hwe, Pron., wer; s. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644?; idg. *k̑o-, *k̑e-, *k̑ei-, *k̑i-, *k̑ii̯o-, *k̑i̯o-, Pron., dieser, Falk/Torp 114?, Pokorny 609; W.: mhd. wër, Pron., wer, was; nhd. wer, Pron., wer, DW 29, 71; R.: ni weiz wer: nhd. irgendeiner; ne. anyone; ÜG.: lat. aliquis Gl; R.: sō wer sō: nhd. jeder der, wer auch nur; ne. every who, whoever; ÜG.: lat. quilibet Gl, quicumque Gl, quisque Gl; R.: bīwiu, biwiu: nhd. worum, wozu, weshalb; ne. why; ÜG.: lat. quare Gl, N, O, T, (quid) Gl; L.: ChWdW8 315b (wer), ChWdW9 922b (wer); Son.: Tgl024 = Weißenburger Glossen zu den neutestamentlichen Briefen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 47 Weissenburg), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wer* (5) 1 und häufiger, ahd., st. F. (i): nhd. „Wehr“ (F.), Schutzwehr, Festung, Verteidigungsmittel; ne. protection; Hw.: s. werī* (1); Q.: Gl; E.: s. werī; W.: mhd. wer, st. F., Wehr (F.), Verteidigung, Befestigung; nhd. Wehr, Wehre, F., Wehr (F.), Verteidigung, Waffe, DW 28, 148

*wer (6), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *wer (3)?, *werr?; E.: vgl. germ. *wersan, st. V., verwirren; idg. *u̯ers-?, st. V., schleifen (V.) (2), Pokorny 1169

weradiota*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. werodiota*

weragelt*, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): Vw.: s. werigelt

werah*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. werk* (1)

weralt* 581, werolt*, ahd., st. F. (i): nhd. Zeit, Zeitalter, Ewigkeit, Welt, Erde, Menschheit, Weltalter, Weltall, Menschengeschlecht; ne. time (N.), age (N.), eternity, world, mankind; ÜG.: lat. aetas N, aevum Gl, Ph, (caro) O, (circuitus) NGl, (civitas) N, cosmos Gl, extramundanus (= ūzanān weralte) N, (generatio) Gl, mundanus (= derro weralte) N, mundus (M.), Gl, I, MF, MH, N, NGl, O, OG, Ph, T, WH, WK, orbis N, NGl, T, res temporales N, saeculum APs, B, Gl, I, MF, MH, MNPsA, N, NGl, O, SPs, T, WK, (sol) Gl, tempus saeculare (= diu frist disero weralte) N, terra N, NGl, O, OG, (ubicumque) N, universitas (= diu weralt alliu) N; Vw.: s. alt-; Hw.: vgl. anfrk. werold*, as. werold*, warold*, worold*; Q.: AB, APs, B, BG, GB, Gl (3. Viertel 8. Jh.), I, LN, M, MH, MF, MNPsA, N, NGl, O, OG, OT, Ph, SPs, T, WH, WK; I.: Lbd. lat. mundus?; E.: westgerm. *wiraldō, st. F. (ō), Zeitalter, Welt; germ. *weraldi-, *weraldiz, st. F. (i), Zeitalter, Menschen?; vgl. idg. *u̯ī̆ros, Adj., M., kräftig, Mann, Pokorny 1177; idg. *al- (2), *h₂el-, V., wachsen (V.) (1), nähren, Pokorny 26; W.: s. mhd. wërlt, st. F., Zeitalter, Welt, Menschheit; nhd. Welt, F., Welt, DW 28, 1456; R.: in weralt weralti: nhd. von Ewigkeit zu Ewigkeit, in allen Zeitaltern; ne. from eternity to eternity, at all ages; ÜG.: lat. in saeculum saeculi N, SPs; R.: in weralti weralti: nhd. von Ewigkeit zu Ewigkeit; ne. from eternity to eternity; L.: ChWdW8 315b (weralt), ChWdW9 923b (weralt); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

weraltaltar* 1, weroltaltar*, ahd., st. N. (a): nhd. Weltalter; ne. age of the world; ÜG.: lat. aetas O; Hw.: vgl. as. weroldaldar*; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. aetas?; E.: s. weralt, altar; W.: nhd. Weltalter, N., Weltalter, Zeitalter, bestimmte Periode der Menschheitsgeschichte, DW 28, 1526; L.: ChWdW9 135a (weraltaltar)

weraltarbeit* 2, ahd., st. F. (i): nhd. „Weltmühsal“, irdische Drangsal, irdische Mühsal; ne. worldly labour; ÜG.: lat. tribulatio NGl; Hw.: vgl. anfrk. weroldarbeit*; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.), WH; I.: Lüt. lat. tribulatio; E.: s. weralt, arbeit

weraltberg* 2, ahd., st. M. (a): nhd. „Weltberg“, Berg der Welt; ne. mountain of the world; ÜG.: lat. mons saeculi NGl, (potestas saeculi)? NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. mons saeculi; E.: s. weralt, berg

weraltbilidi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Weltbild, Bild der Welt; ne. image of the world; ÜG.: lat. mundus intellectualis qui in mente dei semper fuit .i. idea N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. imago mundi; E.: s. weralt, bilidi; W.: s. nhd. Weltbild, N., Weltbild, DW 28, 1552

weraltburg* 1, ahd., st. F. (i, athem.): nhd. „Weltenburg“, irdische Stadt; ne. city of the world; ÜG.: lat. civitas huius mundi LW; Hw.: vgl. anfrk. weroldburg*; Q.: WH (um 1065); I.: Lüt. lat. civitas huius mundi; E.: s. weralt, burg

weraltding* 1, weroltding*, ahd., st. N. (a): nhd. „Weltding“, Irdisches; ne. worldly thing; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst; E.: s. weralt, ding; L.: ChWdW9 219a (weraltding)

weraltdiot* 6, weroltdiot*, ahd., st. M. (i): nhd. „Erdenvolk“, Menschheit, Volk der Erde; ne. earthly people; ÜG.: lat. (gens) O, (mundus) (M.) O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. gens mundi?; E.: s. weralt, diot; L.: ChWdW9 223a (weraltdiot)

weraltēa*, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. weraltēwa*

weraltēht* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdengut“, irdischer Besitz, weltlicher Besitz; ne. worldly goods; ÜG.: lat. in mundo nihil MF; Q.: MF (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. in mundo nihil; E.: s. weralt, ēht; L.: ChWdW9 245a (weraltēht)

weraltenti* 9, weroltenti*, ahd., st. N. (ja): nhd. Weltende, Ende der Welt, Grenze der Welt; ne. end of the world; ÜG.: lat. mundus (M.) O, terra O; Q.: O (863-871); I.: Lüs. lat. ultimum terrae?, Lüt. lat. mundus?, terra?; E.: s. weralt, enti; L.: ChWdW9 255a (weraltenti)

weraltēra* 3, weroltēra*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Weltehre“, Ehre der Welt, irdische Ehre, weltliche Ehre, weltliches Amt; ne. worldly honour; ÜG.: lat. honor popularis N, (scrinium) Gl; Q.: Gl, N, O (863-871); I.: Lüs. lat. honor popularis; E.: s. weralt, ēra; W.: s. mhd. wërltēre, st. F., Weltehre; nhd. Weltehre, F., öffentliche Anerkennung, weltliche Ehre, DW 28, 1561; L.: ChWdW9 258b (weraltēra)

weraltēwa* 1, weraltēa*, ahd., st. F. (jō): nhd. Recht, weltliches Recht; ne. worldly justice; ÜG.: lat. ius publicum Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. ius publicum; E.: s. weralt, ēwa; L.: ChWdW9 263a (weraltēwa); Son.: TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325) (2. Viertel 9. Jh.)

weraltfinstarī* 5, ahd., st. F. (ī): nhd. „Weltfinsternis“, Finsternis der Welt, irdene Finsternis; ne. darkness of the world; ÜG.: lat. iniquitas mundi N, nox terrarum N, (saeculum) N; Q.: N (1000), WH; I.: Lüt. lat. nox terrarum; E.: s. weralt, finstarī

weraltfloum* 1, weroltfloum*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Erdboden, Vergänglichkeit der Welt; ne. ground (N.); ÜG.: lat. pars inferior terrae O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. pars inferior terrae?; E.: s. weralt, fliohan?; L.: ChWdW9 305a (weraltfloum)

weraltfreisa* 2, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Weltgefahr“, Gefahr der Welt; ne. danger; ÜG.: lat. (mala saeculi) N, profundum mundi N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. profundum mundi; E.: s. weralt, freisa

weraltfrist* 3, weroltfrist*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdenzeit“, Zeit, irdische Zeit; ne. time limit of the world; Q.: O (863-871); E.: s. weralt, frist; L.: ChWdW9 324b (weraltfrist)

*weraltfurist?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. anfrk. weroldfurist*

weraltfuristo 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weltfürst“, Weltherrscher; ne. lord of the world; Q.: WH (um 1065); E.: s. weralt, furisto

weraltgigarawi* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Rüstung, weltliche Tracht; ne. armour, worldly garment; ÜG.: lat. (cingulum militiae) Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. cingulum militiae?; E.: s. weralt, gi, garawi; L.: ChWdW9 343a (weraltgigarawi); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64)

weraltgir* 1, ahd., Adj.: nhd. gierig, nach irdischen Dingen gierig; ne. greedy; ÜG.: lat. (cupiditas) N, (saeculum) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, gīri; W.: nhd. (ält.) Weltgier, F., heftiges Verlangen nach der Welt und ihren Genüssen, DW 28, 1597

weraltgirida* 10, ahd., st. F. (ō): nhd. „Erdengier“, Begierde, Verlangen nach Irdischem; ne. greediness; ÜG.: lat. ambitio Gl, ambitio mortalium rerum N, ambitio mundi N, ambitio saeculi NGl, appetitus exterior Gl, cupiditas N, cupiditas temporalium N, cupido mortalium N, illecebrae mundi N; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N, NGl; I.: Lüs. lat. ambitio mundi; E.: s. weralt, girida; L.: ChWdW9 354a (weraltgirida); Son.: TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163) (1. Viertel 9. Jh.)

weraltgisciht*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltgiskiht*

weraltgiskiht* 1, weraltgisciht*, ahd., st. F. (i): nhd. Weltgeschehen, irdisches Geschehen; ne. worldly event; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst; E.: s. weralt, giskiht; W.: nhd. Weltgeschichte, F., Weltgeschichte, Geschehen in der Welt, Geschichte der Menschheit, DW 28, 1587

weraltgiwaltida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Weltherrschaft; ne. worldly power; ÜG.: lat. potestas saeculi I; Q.: I (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. potestas saeculi?; E.: s. weralt, giwaltida; L.: ChWdW8 307b (weraltgiwaltida)

weraltguot* 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Erdengut“, irdisches Gut; ne. worldly goods; ÜG.: lat. carnalia (N. Pl.) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. carnalia; E.: s. weralt, guot

weralthēriro* 1, weralthērro*, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weltherr“, Herr der Welt; ne. ruler of the world; ÜG.: lat. rex terrae (princeps) N; Hw.: vgl. as. weroldhērro*; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. rex terrae; E.: s. weralt, hēriro

weralthērro*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. weralthēriro*

weralthērscaft*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weralthērskaft*

weralthērskaft* 1, weralthērscaft*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdenwürde“, weltliche Würde; ne. worldly dignity; ÜG.: lat. dignitas saecularis NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. dignitas saecularis; E.: s. weralt, hērskaft; W.: nhd. Weltherrschaft, F., Weltherrschaft, Herrschaft weltlicher Art, Herrschaft über ein Weltreich, DW 28, 1601

weralthruom*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. weraltruom*

weraltirrido* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Erdenirrung“, irdische Verwirrung; ne. worldly error; ÜG.: lat. scandalum mundi N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. scandalum mundi; E.: s. weralt, irrido

weraltisc*, ahd., Adj.: Vw.: s. weraltisk*

weraltisk* 2, weraltisc*, ahd., Adj.: nhd. weltlich; ne. worldly; ÜG.: lat. (vulgaris) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt.?, Lbd.? lat. vulgaris?; E.: s. weralt; L.: ChWdW9 925b (weraltisc); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325) (2. Viertel 9. Jh.)

*weraltkeisur?, ahd., st. M. (a)?: Hw.: vgl. as. weroldkēsur*

weraltkraft* 2, weroltkraft*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdenkraft“, irdische Macht, Machthaber, irdischer Machthaber; ne. worldly power, owner of power; ÜG.: lat. (chiliarchus) Gl; Q.: Gl (nach 765?), O; I.: Lsch. lat. chiliarchus?; E.: s. weralt, kraft; L.: ChWdW8 315b (weraltkraft), ChWdW9 478b (weraltkraft)

weraltkuning* 2, weroltkuning*, ahd., st. M. (a): nhd. „Erdenkönig“, irdischer König; ne. worldly king; ÜG.: lat. rex terrae N; Hw.: vgl. as. weroldkuning*; Q.: N, O (863-871); I.: Lüs. lat. rex terrae?; E.: s. weralt, kuning; W.: mhd. wërltkünec, st. M., König der Erde; L.: ChWdW9 483b (weraltkuning)

weraltkunni* 1, weroldkunni*, ahd., st. N. (ja): nhd. Menschengeschlecht; ne. mankind; ÜG.: lat. tribus terrae O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. tribus terrae?; E.: s. weralt, kunni; L.: ChWdW9 488b (weraltkunni)

weraltlant* 3, weroltlant*, ahd., st. N. (a): nhd. Welt, Erde; ne. world (N.); ÜG.: lat. (omnes) O; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, lant; L.: ChWdW9 497a (weraltlant)

weraltlīb* 1, weroltlīb, ahd., st. N. (a): nhd. Erdenleben; ne. earthly life; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, līb; L.: ChWdW9 510b (weraltlīb)

weraltlīchī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltlīhhī*

weraltlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. weraltlīhho*

weraltlīh* 19, weroltlīh, ahd., Adj.: nhd. irdisch, weltlich, vergänglich; ne. worldly, transitory; ÜG.: lat. (vita activa) Gl, carnalis Gl, NGl, civilis Gl, exter Gl, machina (= weraltlīh girusti) N, mortalis O, mundanus Gl, (mundus) (M.) N, WH, saecularis B, (tempus) (N.) (1) N, terrenus N, theatralis? Ph; Hw.: vgl. anfrk. weroldlīk*, as. weroldlīk*; Q.: B (800), GB, Gl, N, NGl, O, Ph, WH; I.: Lüs. lat. saecularis, Lbd. lat. carn1lis?, mortalis?; E.: s. weralt, līh (3); W.: s. mhd. wërltlich, Adj., weltlich; nhd. weltlich, Adj., Adv., weltlich, DW 28, 1633; L.: ChWdW9 924b (weraltlīh); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64)

weraltlīhhī* 1, weraltlīchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Weltliches, Irdisches; ne. worldly things (Pl.); ÜG.: lat. mens humana N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. mens humana; E.: s. weralt, līh (3)

weraltlīhho* 1, weraltlīcho*, ahd., Adv.: nhd. weltlich; ne. in a worldly way; ÜG.: lat. carnaliter NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. carnaliter; E.: s. weralt, līh (3); W.: mhd. wërltlīche, Adv., weltlich; nhd. weltlich, Adj., Adv., weltlich, DW 28, 1633; L.: ChWdW9 924b (weraltlīhho)

weraltliuti* 7, weroltliuti*, ahd., st. M. Pl. (i), st. F. Pl. (i): nhd. „Erdenleute“, Menschen, weltlich gesinnte Menschen, Völker der Welt; ne. earthly people; ÜG.: lat. (multitudo) O, (mundus) (M.) O, populus N, O, populus terrae N, saeculares NGl; Q.: N, NGl, O (863-871); I.: Lüs. lat. populus terrae?; E.: s. weralt, liut; W.: nhd. Weltleute, M. Pl., „Weltleute“, DW 28, 1632; L.: ChWdW9 534a (weraltliut)

weraltlust* 2, weroltlust*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdenlust“, Lust der Welt, irdische Begierde; ne. worldly lust; ÜG.: lat. concupiscentia terrena NGl; Hw.: vgl. as. weroldlust*; Q.: NGl, O (863-871); I.: Lsch. lat. appetitus carnis?, Lüs. lat. concupiscentia terrena?; E.: s. weralt, lust; W.: s. mhd. wërltlust, st. M., Freude der Welt; L.: ChWdW9 546b (weraltlust)

weraltmagad* 1, weroltmagad*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdenjungfrau“, Jungfrau dieser Erde; ne. earthly maid; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst; E.: s. weralt, magad; L.: ChWdW9 551b (weraltmagad)

weraltman* 10, weroltman*, ahd., st. M. (athem.): nhd. Mensch, Mann, irdisch gesinnter Mensch, weltlicher Mensch, Erdenmensch, Sterblicher; ne. man; ÜG.: lat. (carnalis) Gl, (homo) O; Q.: Gl, O (863-871); I.: lat. beeinflusst; E.: s. weralt, man; W.: s. mhd. wërltman, st. M., Mann, Mensch auf Erden; nhd. Weltmann, M., Mensch, Nichtgeistlicher, Weltmann, DW 28, 1649; L.: ChWdW9 562a (weraltman)

weraltmanagī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltmanigī*

weraltmanigī* 5, weroltmenigī*, weraltmanagī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Menschenmenge; ne. crowd of people; ÜG.: lat. multitudo O, turba O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. multitudo?; E.: s. weralt, managī; L.: ChWdW9 565b (weraltmanagī)

weraltmendī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. „Erdenfreude“, Freude der Welt; ne. worldly joy; ÜG.: lat. gaudium mundi N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. gaudium mundi; E.: s. weralt, mendī

weraltmeri* 1, ahd., st. M. (ja), st. N. (ja): nhd. „Weltmeer“, Meer der Welt; ne. ocean; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, meri; W.: s. mhd. wërltmer, st. N., Weltmeer; nhd. Weltmeer, N., Ozean, Weltmeer, DW 28, 1656

weraltmurgfāri* 1, ahd., Adj.: nhd. vergänglich; ne. transitory; ÜG.: lat. temporarius N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. temporarius?; E.: s. weralt, murg, fāri

weraltnaht* 1, ahd., st. F. (i, athem.): nhd. „Weltnacht“, Nacht der Welt; ne. night of the world; ÜG.: lat. nox saeculi N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. nox saeculi; E.: s. weralt, naht

weraltnōt* 2, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdennot“, Not dieser Welt, irdische Not; ne. need of the world; ÜG.: lat. tribulatio N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. tribulatio?; E.: s. weralt, nōt

weraltrāt* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Erdengut“, irdisches Gut; ne. worldly goods; ÜG.: lat. pompae transeuntes N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. pompae transeuntes?; E.: s. weralt, rāt; W.: s. mhd. wërltrāt, st. M., aller nur möglicher Vorrat

weraltrehtwīso* 1, weroltrehtwīso*, ahd., sw. M. (n): nhd. Rechtskundiger, Kundiger des Rechts der Welt; ne. lawyer; Q.: M (9. Jh.?, 810?, 830?); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, reht, wīso; L.: ChWdW9 669b (weraltrehtwīso)

weraltrīchi* (1), ahd., Adj.: Vw.: s. weraltrīhhi* (1)

weraltrīchi* (2), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. weraltrīhhi* (2)

weraltrīhhi* (1) 2, weraltrīchi*, ahd., Adj.: nhd. mächtig, reich auf Erden; ne. powerful, rich (Adj.); ÜG.: lat. dives terrae (= weraltrīhhi subst.) N; Hw.: vgl. as. weroldrīki; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. dives terrae?; E.: s. weralt, rīhhi; W.: s. mhd. wërltrīche, Adj., reich an weltlichen Gütern

weraltrīhhi* (2) 6, weraltrīchi*, weroltrīhhi*, ahd., st. N. (ja): nhd. „Erdenreich“, irdisches Reich, Welt, Reich der Welt; ne. worldly empire; ÜG.: lat. orbis terrarum NGl, regnum mundi O; Hw.: vgl. as. weroldrīki; Q.: G, NGl, O (863-871); I.: Lüs. lat. orbis terrarum?, regnum mundi; E.: s. weralt, rīhhi; W.: nhd. Weltreich, N., Weltreich, diesseitiges Reich, Großreich, DW 28, 1678; L.: ChWdW9 677b (weraltrīhhi)

weraltrihtnissida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Weltenlenkung“, Lenkung der Welt; ne. rule of the world; ÜG.: lat. gubernatio mundi N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. gubernatio mundi; E.: s. weralt, rihten

weraltrīhtuom* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Erdenreichtum“, irdischer Reichtum; ne. worldly riches; ÜG.: lat. in saeculo divitiae N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. in saeculo divitiae; E.: s. weralt, rīhhi, tuom

weraltring* 14, weroltring*, ahd., st. M. (a): nhd. Erdkreis; ne. worldly sphere; ÜG.: lat. (facies terrae) N, (mundus) (M.) O, orbis NGl, orbis terrarum NGl; Q.: N, NGl, O (863-871); I.: Lüs. lat. orbis terrarum; E.: s. weralt, ring; L.: ChWdW9 679b (weraltring)

weraltruom* 4, weralthruom*, weroltruom*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Erdenruhm“, irdischer Ruhm, Ruhmsucht, weltliche Begierde?; ne. worldly fame; ÜG.: lat. (cenodoxia) Gl, cupiditas obscena Gl; Q.: Gl (9. Jh.), O; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, ruom; W.: mhd. wërltruom, st. M., weltlicher Ruhm; vgl. nhd. Weltruhm, M., Weltruhm; L.: ChWdW9 692b (weraltruom); Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl018 = Regensburger Isidor-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14461)

weraltsacha*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. weraltsahha*

weraltsahha* 3, weraltsacha*, weroltsahha*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Erdensache“, irdisches Ding, irdische Angelegenheit; ne. worldly thing; ÜG.: lat. bonum temporale N, (mundus) (M.) O, res mortalis caducaque N; Hw.: vgl. as. weroldsaka*; Q.: N, O (863-871); I.: Lüt. lat. res mortalis caducaque; E.: s. weralt, sahha; W.: s. mhd. wërltsache, st. F., Sache, Ding der Welt; L.: ChWdW9 699a (weraltsahha)

weraltsālida* 12, ahd., st. F. (ō): nhd. Erdenglück, irdisches Glück; ne. worldly happiness; ÜG.: lat. felicitas fortuita N, felicitas saeculi N, felicitas temporalis NGl, felicitas terrena NGl, felicitas transitoria N, (temporales divitiae) N, fortuna Gl; Q.: Gl (9. Jh.), N, NGl; I.: Lüs. lat. felicitas saeculi, felicitas terrena; E.: s. weralt, sālida; W.: s. mhd. wërltsælde, st. F., weltliches Glück; L.: ChWdW9 703a (weraltsālida); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

weraltsālīg* 2, ahd., Adj.: nhd. selig, glücklich, in dieser Welt glücklich; ne. blissful, lucky; ÜG.: lat. (locuples) N, (plenus) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, sālīg; W.: s. mhd. wërltsælic, Adj., weltliches Glück habend

weraltscanta*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. weraltskanta*

weraltscōnī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltskōnī*

weraltskanta* 1, weraltscanta*, weroltskanta*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Weltschande“, Schande der Welt; ne. worldly scandal; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, skanta; W.: s. mhd. wërltschande, st. F., Schande vor aller Welt; L.: ChWdW9 738b (weraltscanta)

*weraltskaz?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. weroldskatt*

weraltskōnī* 1, weraltscōnī*, ahd., st. F. (ī): nhd. „Weltschönheit“, Schönheit der Welt; ne. beauty of the world; ÜG.: lat. istud decus N, ista pulchritudo N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. pulchritudo?; E.: s. weralt, skōnī

weraltslihtī* 1, weroltslihtī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Welt; ne. world (N.); Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, slihtī; L.: ChWdW9 767a (weraltslihtī)

weraltslūnigī* 1, weraltslūnīgī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Erfolg, weltlicher Erfolg; ne. worldly success; ÜG.: lat. successus mundi Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüs. lat. successus mundi; E.: s. weralt, slūnigī; L.: ChWdW9 770b (weraltslūnīgī); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949) (4. Viertel 9. Jh.)

weraltslūnīgī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltslūnigī*

weraltspāhi* 1, ahd., Adj.: nhd. weltweise; ne. wordly-wise; ÜG.: lat. philosophus (Adj.) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. philosophus?; E.: s. weralt, spāhi; L.: ChWdW9 782a (weraltspāhi); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

weraltspil* 1, ahd., st. N. (a): nhd. weltliches Spiel, profane Festveranstaltung; ne. worldly play; ÜG.: lat. (pompa) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. pompa?; E.: s. weralt, spil; L.: ChWdW9 787b (weraltspil); Son.: TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325) (2. Viertel 9. Jh.)

weraltsprāchī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltsprāhhī*

weraltsprāhhī* 1, weraltsprāchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Weltsprache, weltliche Beredsamkeit; ne. universal language; ÜG.: lat. philosophando (= after weraltsprāhhī sprehhanto) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. philosophari (= after weraltsprāhhī sprehhan)?; E.: s. weralt, sprāhha; W.: nhd. Weltsprache, F., Weltsprache, Universalsprache, DW 28, 1697; L.: ChWdW9 794a (weraltsprāhhī); Son.: TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

weraltstiftida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Welterschaffung“, Erschaffung der Welt; ne. creation; ÜG.: lat. constitutio mundi NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. constitutio mundi; E.: s. weralt, stiften

*weraltstunta?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Hw.: vgl. as. weroldstunda*

weraltstuol* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Weltenthron, Weltthron; ne. throne of the world; ÜG.: lat. mundus (M.) N; Hw.: vgl. as. weroldstōl*; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, stuol

weralttāt* 2, werolttāt*, ahd., st. F. (i): nhd. „Erdentun“, Handeln der Menschen, weltliches Tun; ne. worldly deed, human action; Q.: B (800), O; I.: lat. beeinflusst; E.: s. weralt, tāt; L.: ChWdW9 876b (weralttāt)

weralttiurida* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. „Weltzierde“, Erdenkostbarkeit, irdische Kostbarkeit; ne. worldly dearness; ÜG.: lat. (electrum) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. electrum?; E.: s. weralt, tiurida; L.: ChWdW8 295a (weralttiurida)

weralttunst* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Weltsturm“, „Erdensturm“, Sturm der Welt; ne. earthly storm; ÜG.: lat. fluctus saeculi N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. fluctus saeculi?; E.: s. weralt, tunst

weraltunda* 1, weroltunda*, ahd., sw. F. (n): nhd. Weltgewoge, Weltwoge, Woge der Welt; ne. worldly waves; ÜG.: lat. (fluctus) O, (perturbatio)? O; Q.: O (863-871); I.: Lsch. lat. fluctus?; E.: s. weralt, unda; L.: ChWdW9 882a (weraltunda)

weraltunstātī* 1, weroltunstātī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Unbeständigkeit, Unbeständigkeit des Irdischen; ne. unsteadiness; ÜG.: lat. tumultus O; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, un, stātī

weraltwīs* 4, ahd., Adj.: nhd. „weltweise“, weise, in der schwarzen Kunst kundig; ne. philosophic, knowing black magic; ÜG.: lat. gymnosophista (= weraltwīso subst.) Gl, (maleficus) Gl, (sophisticus) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. gymnosophista?, maleficus?, sophisticus?; E.: s. weralt, wīs; W.: s. mhd. wërltwīse, Adj., vor allen Menschen weise; nhd. (ält.) weltweise, Adj., philosophisch gebildet, DW 28, 1722; R.: weraltwīso, (subst. Adj.=)M.: nhd. Weiser (M.) (1), Denker; ne. wise man; ÜG.: lat. (gymnosophista) Gl

weraltwīso* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weltweiser“, weltlicher Gelehrter; ne. philosopher; ÜG.: lat. philosophus WH; Hw.: vgl. anfrk. weroldwīso*; Q.: WH (um 1065); E.: s. weralt, wīso

weraltwīstuom* 1, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Weisheit; ne. wisdom; ÜG.: lat. sapientia Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. sapientia?; E.: s. weralt, wīs, tuom

weraltwolo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Erdenreichtum“, Mammon; ne. worldly wealth; ÜG.: lat. mammona T; Hw.: vgl. as. weroldwelo*; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. mammona?; E.: s. weralt, wola; L.: ChWdW9 925a (weraltwolo)

weraltzierida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Erdenschmuck“, Schmuck der Welt; ne. worldly decoration; ÜG.: lat. ornamentum orbis N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. orbis ornamentum; E.: s. weralt, zierida

weraltzimbar* 3, ahd., st. N. (a): nhd. „Weltenbau“, Welt, Kosmos; ne. universe; ÜG.: lat. machina caeli N, machina mundana N, orbis N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. mundana machina?; E.: s. weralt, zimbar

weraltzīt* 2, weroltzīt*, ahd., st. F. (i), st. N. (a): nhd. Weltenlauf, Weltalter; ne. age of the world; Q.: N, O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, zīt; W.: mhd. wërltzit, st. F., Zeit der Welt; s. nhd. Weltzeit, F., Weltzeit, Universalzeit für alle Orte der Erde, DW 28, 1738; L.: ChWdW9 925a (weraltzīt)

weraltzītilīh* 2, ahd., Adj.: nhd. zeitlich; ne. temporal; ÜG.: lat. temporalis NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. temporalis?; E.: s. weralt, zīt, līh (3)

weraltzuht* 1, weroltzuht*, ahd., st. F. (i): nhd. „Welterhaltung“, Erhaltung der Welt; ne. preservation of the world; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weralt, zuht; L.: ChWdW9 925a (weraltzuht)

*weran?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: s. wesan*

*weranī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ir-

werāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. „Gewährer“, jemand der das Gesetz erfüllt, Befolger; ne. a person who fulfills the law; ÜG.: lat. factor Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. werēn (1); W.: mhd. wërer, st. M., Gewährleister, Bürge; nhd. (ält.) Währer, M., „Währer“, Gewährsmann, DW 27, 810

werba* (1) 1, ahd., sw. F. (n): nhd. „Drehschale“, Schale (F.) (2), sich drehende Schale; ne. wheel (N.); ÜG.: lat. orbis volubilis N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. werban

werba* (2) 2, ahd., sw. F. (n): nhd. Riegel, Verschluss, Plektron; ne. lock (N.); ÜG.: lat. claustrum Gl, (pensum) Gl; Q.: Gl (nach 765?); E.: s. werban?; L.: ChWdW8 316a (werban)

*werbal?, ahd., Adj.: Vw.: s. sin-; E.: germ. *hwerbula-, *hwerbulaz, *hwerbala-, *hwerbalaz, Adj., sich ändernd; s. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631

*werbalī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. sin-; E.: germ. *hwerbulī-, *hwerbulīn, *hwerbalī-, *hwerbalīn, sw. F. (n), Änderung; s. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631

werban* 73, wervan*, hwervan*, ahd., st. V. (3b): nhd. sich drehen, wenden, kehren (V.) (1), bewegen, umkehren, zurückkehren, einhergehen, umgehen, wandeln, auftreten, leben, sich bemühen, zucken, wirbeln, Wind machen, Wind entfachen, zerstreuen, verkehren; ne. turn around, move (V.), return (V.), appear, live, strive (V.), whirl (V.), pervert; ÜG.: lat. agere Gl, ambulare N, (cardo) N, conversari Gl, convertere B, I, MF, N, errare Gl, (esse) O, misceri N, negotiari N, recidivus (= widarwert werbanti) Gl, redigere Gl, redire B, Gl, MH, T, remeare Gl, MF, revertere B, MF, MH, T, revocari I, (rodere) Gl, rotare Gl, torqueri N, tridens (Adj.) (= werbanti) Gl, versari Gl, versatilis (= werbanti) Gl, NGl, vertere Gl, vertere circa N, vivere N; Vw.: s. afur-, bi-, gi-, ir-, umbi-, widar-; Hw.: vgl. as. hwervan*; Q.: B, Ch, GB, Gl (765), I, MF, MH, N, NGl, O, OT, T; I.: Lbd. lat. convertere?, vivere?; E.: germ. *hwerban, st. V., sich bewegen, sich wenden, sich drehen; idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631; W.: mhd. wërben, st. V., bewegen, drehen, bemühen; nhd. werben, st. V., werben, sich bewegen, tätig sein (V.), etwas zu erlangen versuchen, DW 29, 153; R.: werbanti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. sich drehend, wiederkehrend; ne. turning (Adj.), returning (Adj.); ÜG.: lat. versatilis Gl, recidivus (= widarwert werbanti) Gl; L.: ChWdW8 315b (werban), ChWdW9 925b (werban); Son.: Tgl020 = Glossen zu Hrabans De consanguineorum nuptiis im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n]), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

werbantlīh* 1, wervantlīh*, ahd., Adj.: nhd. veränderlich, beweglich; ne. movable; ÜG.: lat. versatilis Gl; Vw.: s. *gi-, ungi-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. versatilis?; E.: s. werban, līh (3); L.: ChWdW8 316a (werbantlīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

werben* 51, ahd., sw. V. (1a): nhd. wenden, kehren (V.) (1), drehen, wirbeln, bewegen, herbeiführen, verursachen, bekehren, stimmen, abstimmen, beziehen, sich drehen, kreisen, zurückkehren, ins Kloster eintreten, umdrehen, schleudern, herumschwingen; ne. convert, adjust, circle (V.), enter a monastry; ÜG.: lat. agere Gl, animadvertere (= muot werben) Gl, convertere APs, N, (degenerare) Gl, devolvere N, irritare Gl, movere N, mutare Gl, redire B, Gl, (referre) N, revertere Gl, T, (rodere)? Gl, rotare Gl, N, torquere Gl, vergere Gl, versare Gl, N, vertere N; Vw.: s. bi-, *far-, gi-, ir-, umbi-, widar-, zuo-; Hw.: vgl. as. hwervian*; Q.: APs, B, GB, Gl (765), N, O, T; E.: s. werban; germ. *hwarbjan, sw. V., wenden, wandeln; idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631; W.: mhd. werben, sw. V., wälzen, rollen, drehen; s. nhd. werben, st. V., werben, sich bewegen, tätig sein (V.), etwas zu erlangen versuchen, DW 29, 153; L.: ChWdW8 316b (werben), ChWdW9 927a (werben); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), TrT33 = Sankt Galler Homilienglossar II (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 193)

werbī* 1, ahd.?, st. F. (ī)?: nhd. Strudel; ne. whirl (N.); ÜG.: lat. Charybdis Gl, vorago aquarum Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: germ. *hwerbī-, *hwerbīn, sw. F. (n), Wirbel, Strudel; s. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631; W.: mhd. wërbe, st. F., Wirbel, Strudel; nhd. (ält.-dial.) Werbe, F., „Werbe“, DW 29, 140

werbida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Bewegung, Drehung; ne. rotation; ÜG.: lat. gestus N; Vw.: s. bi-, gi-, missi-, muotzuo-; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. gestus?; E.: s. werban

*werbīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. wīl-; E.: germ. *hwerbīga-, *hwerbīgaz, Adj., bewegt; vgl. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631;

werbil, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wirbil

*werbit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. līht-

werbo 46, ahd., sw. M. (n): nhd. Angelpunkt, Drehpunkt, Strudel, Wirbel, Abgrund, Gegenstand der sich dreht; ne. turning point, whirl (N.); ÜG.: lat. axis (M.) (1) Gl, (barathrum) Gl, cardo Gl, RhC, (Charybdis) Gl, (euripus) N, gurges Gl, (machina) Gl, tortus (Adj.) Gl, vertigo Gl, vorago Gl, vortex Gl; Hw.: vgl. as. hwervo*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, RhC; E.: germ. *hwerbō-, *hwerbōn, *hwerba-, *hwerban, sw. M. (n), Strudel, Wirbel; s. germ. *hwerbō-, *hwerbōn, sw. F. (n), Pol, Drehung; vgl. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631?; L.: ChWdW8 316a (werbo), ChWdW9 927a (werbo); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

werbōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wirbel, Strudel, Schlund; ne. whirl (N.); ÜG.: lat. Charybdis Gl, confusio Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. Charybdis?; E.: s. werban, werbo

*werbunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. umbi-; Hw.: s. warbunga*

werc* (1), ahd., st. N. (a): Vw.: s. werk* (1)

werc* (2), ahd., st. N. (a): Vw.: s. werk* (2)

werc..., ahd.: Vw.: s. werk...

wercbāri*, ahd., Adj.: Vw.: s. werkbāri*

wercbriefo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. werkbriefo*

wercgadum*, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): Vw.: s. werkgadum*

werchūs*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. werkhūs*

wercliuti*, ahd., st. M. Pl. (i): Vw.: s. werkliuti*

wercmahtigī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. werkmahtigī*

wercman, ahd., st. M. (athem.): Vw.: s. werkman

wercmeistar*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. werkmeistar

wercmeistara*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. werkmeistara*

wercōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. werkōn*

wercreht*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. werkreht*

wercsuocho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. werksuohho*

wercunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. werkunga*

werd* (1) 25, ahd., Adj.: nhd. wert, teuer, kostbar, wertvoll, würdig, lieb, ehrwürdig, ehrenwert, passend, angemessen; ne. worthy, precious, dignified; ÜG.: lat. (beatus) Gl, (colere) (= werd wesan) N, dignus N, dilectus (Adj.) N, esse (= werd wesan) Gl, honorabilis N, magnum (= mihhiles werdes) Gl, (pretium) Gl, pretiosus N, O, valere (= werd wesan) Gl, videri (= werd wesan) N, NGl; Vw.: s. *forht-?, un-; Hw.: vgl. anfrk. werth, as. werth* (2); Q.: Gl (8./9. Jh.), N, NGl, O, PN, WH; E.: germ. *werþa-, *werþaz, *werþja-, *werþjaz, Adj., angemessen, wert, würdig; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wërt, Adj., kostbar, edel, teuer; nhd. wert, Adj., wert, DW 29, 444; R.: werd wesan: nhd. jemandem gleichkommen, einer Sache gleichkommen, wert sein (V.), gelten; ne. equal s.o., equal s.th., be worth; ÜG.: lat. valere Gl; L.: ChWdW9 927a (werd); Son.: TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

werd (2) 20, ahd., st. N. (a): nhd. Wert, Preis, Abschätzung; ne. value (N.), estimation; ÜG.: lat. aestimatio Gl, appretium? Gl, melioris (= bezziren werdes) Gl, magnum (= mihhiles werdes) Gl, parvipendere (= luzziles werdes ahtōn) Gl, (pretiosus) O, pretium Gl, MF, MH, N, T, prodesse (= mihhiles werdes ...) Gl, tantum valet (= sō mihhil werd) Gl; Hw.: vgl. anfrk. werd*, as. werth*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), MF (Ende 8. Jh.), MH, N, O, OT, T; E.: germ. *werþa-, *werþam, *werþja-, *werþjam, st. N. (a), Wert, Preis, Kaufsumme; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wërt, st. N., Wert, Kaufpreis; s. nhd. Wert, M., Wert, DW 29, 460; L.: ChWdW8 316b (werd), ChWdW9 927a (werd)

werdan* 4400 und häufiger, ahd., st. V. (3b): nhd. sich wenden, werden, entstehen, wachsen (V.) (1), geschehen, vorkommen, sein (V.), sein (V.) werden, hervorkommen, eintreten, sich ereignen, stattfinden, auftreten, geboren werden, erschaffen werden, gemacht werden, zuteil werden, erreichen, widerfahren, ergehen, kommen, gelangen, geraten (V.), führen, gereichen, machen; ne. become, grow, happen; ÜG.: lat. finem accipere (= endi werdan) I, adici vobis (= werdan iu) T, apparere (= offan werdan) N, cognoscere (= wīs werdan) T, concrescere N, (constare) N, copulare (= zuo gimah werdan) Gl, crescere N, Ph, (dare) N, efficere T, effici I, MF, esse B, I, MF, MH, N, NGl, O, PT=T, T, esurire (= hungarag werdan) T, evenire N, exsistere N, (facere) O, T, fieri APs, B, Gl, GP, I, MF, MH, N, NGl, O, T, WH, WK, finire (= enti werdan) NGl, (generatio) N, (gignere) N, (innotescere) Gl, lapideus (= zi steine wortan) Gl, latere (= firholan werdan) Gl, (materia) N, (miserere) Gl, misereri (= ginādīg werdan) Gl, MF, nasci Gl, N, obvenire Gl, oriri N, perire (= firloran werdan) NGl, (producere) N, proficere (= gibezzirōt werdan) NGl, sitire (= durstag werdan) T, stupere (= wuntarenti werdan) Gl, (sublabi) Gl, subsistere N, venire (V.) (2) N, venire (V.) (1) (= firkoufit werdan) Gl; Vw.: s. ana-, ānu-, fir-, furi-, gimitti-*?, gi-, hina-, int-, ir-, ubar-, ūf-; Hw.: vgl. anfrk. werthan, as. werthan*; Q.: AB, APs, B, BG, E, FB, FP, GA, GB, Gl, GP, Hi, I, JB, L, LF, M, MB, MF, MH, MNPs, MNPsA, MZ (1. Hälfte 8. Jh.?), N, NGl, O, OG, OT, PfB, Ph, PN, Psb, PT, RB, RhC, StE, T, TC, TS, WB, WH, WK, WS; I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *werþan, st. V., wenden, werden; idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wërden, st. V., widerfahren, werden, wachsen (V.) (1), geschehen; nhd. werden, unr. V., werden, DW 29, 221; R.: werdan zi: nhd. tun müssen; ne. must do; R.: zi āgezze werdan: nhd. in Vergessenheit geraten bei; ne. fall (V.) into oblivion; R.: giāgezzōt werdan: nhd. in Vergessenheit geraten (V.); ne. fall (V.) into oblivion; R.: giahtōt werdan alsō: nhd. gehalten werden für; ne. be regarded as; R.: anawart werdan: nhd. etwas erkennen; ne. recognize s.th.; R.: anawert werdan: nhd. etwas bemerken, erkennen; ne. recognize s.th.; R.: āteilo werdan: nhd. einer Sache unteilhaftig werden; ne. be unable to participate in s.th.; R.: gibezzirōt werdan: nhd. sich bessern lassen durch; ne. let o.s. improve by; R.: bigihtīg werdan: nhd. beichten, etwas beichten, bekennen, etwas bekennen; ne. confess s.th.; R.: durft werdan: nhd. nötig werden, nötig sein (V.); ne. become necessary, be necessary; R.: ein werdan: nhd. eins werden; ne. become one; R.: giemizzōt werdan: nhd. sich fortwährend beschäftigen; ne. always occupy o.s. with; R.: faterlōs werdan: nhd. den Vater verlieren; ne. lose the father; R.: gifestinōt werdan: nhd. fest werden, werden; ne. become firm, become; R.: gifremit werdan: nhd. zum Schutz gereichen; ne. be a protection to s.o.; R.: zi guote werdan: nhd. zum Schutz gereichen; ne. be a protection to s.o.; R.: zi hōnidūn werdan: nhd. zuschanden werden; ne. be ruined; R.: gijihtīg werdan: nhd. etwas zugeben; ne. admit s.th.; R.: biknāt werdan: nhd. etwas einsehen; ne. see s.th.; R.: laba werdan: nhd. gestillt werden; ne. be nursed; R.: gistillit werdan: nhd. beendet werden; ne. be stopped; R.: zi leibu werdan: nhd. bleiben, übrig bleiben, zurückbleiben, ausbleiben, unterbleiben, zunichte werden; ne. remain, stay out, be ruined; R.: zi lōne werdan: nhd. vergolten werden; ne. be repayed; R.: giloubīg werdan: nhd. zum Glauben kommen; ne. come to believe; R.: lugīn werdan: nhd. falsch werden; ne. get wrong; R.: lūtreisti werdan: nhd. laut die Stimme erheben; ne. raise the voice loudly; R.: zi manne werdan: nhd. geboren werden; ne. be born; R.: managfalt werdan: nhd. bekannt werden, sich verbreiten; ne. get known, spread o.s.; R.: nōt werdan: nhd. in Bedrängnis sein (V.), in Bedrängnis geraten (V.), etwas nötig haben, notwendig werden; ne. be in trouble, get into trouble, become necessary; ÜG.: lat. necesse esse exsistere N; R.: nōtag werdan: nhd. in Not geraten (V.); ne. get into trouble; R.: obarōro werdan: nhd. jemanden überwältigen, Herr werden über; ne. overpower s.o.; R.: zi ōdī werdan: nhd. zunichte werden; ne. be ruined; R.: rihtīg werdan zi: nhd. sich richten nach; ne. fit o.s. to; R.: zi setī werdan: nhd. gesättigt werden; ne. be fed; R.: sinnīg werdan: nhd. die Besinnung wiedererlangen; ne. regain conscience; R.: zi skamōn werdan: nhd. zuschanden werden; ne. be ruined; R.: skīn werdan: nhd. sich deutlich zeigen, klar werden; ne. show clearly, become clear; R.: sprungal werdan: nhd. vor Freude springen; ne. leap with joy; R.: bisuonit werdan: nhd. etwas vergeben; ne. forgive s.th.; R.: zi teile werdan: nhd. zuteil werden; ne. take part in; R.: tōt werdan: nhd. sterben; ne. die; R.: bitrogan werdan: nhd. sich täuschen; ne. be wrong; R.: in ubilemo werdan: nhd. verwirrt werden; ne. become confused; R.: unmahtīg wortan: nhd. der Möglichkeit zu etwas beraubt; ne. be deprived the possibility to; R.: unzwīfalīg werdan: nhd. volle Gewissheit erlangen über; ne. gain full certainty of; R.: wago werdan: nhd. erwähnt werden; ne. be mentioned; R.: giwago werdan: nhd. erwähnt werden; ne. be mentioned; R.: giwaht werdan: nhd. erwähnt werden; ne. be mentioned; R.: giwar werdan: nhd. bemerken, etwas bemerken, sehen, etwas sehen, wahrnehmen, etwas wahrnehmen; ne. realize s.th.; R.: biwentit werdan: nhd. in relativer Beziehung stehen; ne. be in relationship; R.: umbibiwentit werdan: nhd. in relativer Beziehung stehen; ne. be in relationship; R.: mitigiworfan werdan: nhd. mitgegeben sein (V.); ne. send along, be sent along; R.: giwis werdan: nhd. etwas erkennen; ne. recognize s.th.; R.: wīs werdan: nhd. jemanden erkennen (in übertragenem Gebrauch); ne. get to know s.o.; R.: zi wizzane werdan: nhd. bekannt werden; ne. become known; R.: wirdit wola: nhd. es wird Freude zuteil; ne. bring joy; R.: wola wirdit: nhd. wohl, heil ihm, heil ihnen; ne. God save him, God save them; R.: wirdit zi: nhd. es kommt dazu dass; ne. it comes to that; L.: ChWdW8 317a (werdan), ChWdW9 929a (werdan); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl03a = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), Tgl04 = Tegernseer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Tgl05 = Würzburger Homiliar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 28), Tgl11 = Sankt Gallener Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 216), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

*werdēn?, ahd., sw. V. (3): nhd. würdigen; ne. dignify; Vw.: s. gi-, un-; Hw.: vgl. anfrk. *werthen?; E.: germ. *werþēn, *werþǣn, sw. V., würdig werden, würdigen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

werdī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wirdī*

*werdīg?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. anfrk. werthig*, as. *werthig?

*werdinī?, ahd., st. F. (ī): nhd. Werdung; ne. development; Vw.: s. man-

*werdiren?, ahd., sw. V. (1a): Hw.: vgl. as. werthirian

werdlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. werdlīhho*

werdlīchōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. werdlīhhōn*

werdlīh* 7, ahd., Adj.: nhd. wert, kostbar, würdig, beliebt, beschaffen (Adj.), wohltätig, freigiebig, angenehm; ne. worth (Adj.), precious, popular; ÜG.: lat. celeber Gl, decorus Gl, (dignitas) Gl, gratus Gl, (munificus) Gl, qualiscumque (= sōwio werdlīh) N; Vw.: s. *un-; Hw.: vgl. as. *werthlīk?; Q.: Gl (765), N; I.: Lbd. lat. gratus?, munificus?; E.: germ. *werþalīka-, *werþalīkaz, Adj., bedeutend, würdig; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; idg. *lē̆ig- (2), *līg-?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667; W.: mhd. wërtlich, Adj., wert, kostbar; R.: sōwio werdlīh: nhd. wie immer beschaffen (Adj.); ne. however made; ÜG.: lat. qualiscumque N; L.: ChWdW8 316b (werdlīh), ChWdW9 928a (werdlīh); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*werdlīhhēn?, *werdlīchēn?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. gi-

werdlīhho* 1, werdlīcho*, ahd., Adv.: nhd. würdig; ne. worthily; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. werthlīko*; Q.: FP (Anfang 9. Jh.); E.: s. werd (1), līh (3); L.: ChWdW9 928a (werdlīhho)

werdlīhhōn* 1, werdlīchōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. würdigen, für würdig halten; ne. dignify; ÜG.: lat. dignari Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. dignari?; E.: s. werd (1), līh (3)

*werdnissa?, ahd., st. F. (jō): nhd. Achtung; ne. honour (N.); Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. *werthnussi?

werdnussa* 3, ahd., st. F. (jō)?, sw. F. (n)?: nhd. „Wertschätzung“, Rechtfertigung; ne. „esteem“ (N.), justification; ÜG.: lat. iustificatio Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. iustificatio?; E.: s. werd (1)

werdnussi* 1 und häufiger, ahd., st. N. (ja): nhd. Rechtfertigung; ne. justification; ÜG.: lat. iustificatio Gl; Vw.: s. *un-; Hw.: s. werdnussī*; vgl. as. *werthnussi?; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. iustificatio?; E.: s. werd (1)

werdnussī* 1 und häufiger, ahd., st. F. (ī): nhd. Rechtfertigung; ne. justification; ÜG.: lat. iustificatio Gl; Vw.: s. werdnussi*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. iustificatio?; E.: s. werd (1)

werdnussida* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. „Wertschätzung“, Rechtfertigung; ne. „esteem“ (N.), justification; ÜG.: lat. iustificatio Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. iustificatio?; E.: s. werd (1)

werdōn* 5, ahd., sw. V. (2): nhd. wertschätzen, schätzen, kaufen, für wert erachten, bewerten, verehren; ne. value (V.), buy; ÜG.: lat. appretiare Gl, T, venerari Gl; Vw.: s. gi-, int-, un-; Hw.: s. ungiwerdōt*; vgl. anfrk. *werdon?, as. *werthon?; Q.: Gl (765), O, OT, T; E.: germ. *werþōn, sw. V., würdigen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wërden, sw. V., wert halten, würdigen, schätzen; nhd. werten, sw. V., schätzen, wertschätzen, werten, DW 29, 475; L.: ChWdW8 317a (werdōn), ChWdW9 928b (werdōn); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*werdōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. werdōn*

*werdōtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. int-

werdsam 1, ahd.?, Adj.: nhd. wert; ne. worth (Adj.); ÜG.: lat. (opera) Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (13. Jh.); E.: germ. *werþsama-, *werþsamaz, Adj., wert; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; idg. *somos, Adj., eben, gleich, derselbe, Pokorny 904; idg. *sem- (2), Num. Kard., Adv., Präp., eins, ein, zusammen, samt, Pokorny 902; W.: mhd. wërtsam, Adj., wert, kostbar; nhd. (ält.) wertsam, Adj., wert, DW 29, 491

*werdsamo?, ahd., Adv.: nhd. würdig; ne. worthily; Vw.: s. un-

werdsamōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. wertschätzen, würdigen, für würdig befinden; ne. dignify; ÜG.: lat. probare NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. probare?; E.: s. werd (1), sam

werdung* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Würdigung, Verherrlichung, Festlichkeit; ne. glorification, festivity; ÜG.: lat. sollemnitas Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. sollemnitas?; E.: s. werdōn; L.: ChWdW8 317a (werdung)

werdunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Würdigung, Verherrlichung, Würde; ne. glorification, dignity; ÜG.: lat. celebritas Gl, dignitas Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüs. lat. dignitas?; E.: s. werdōn; W.: nhd. Wertung, F., Wertung, geldliche Einschätzung einer Sache, Schätzung, Wertschätzung, DW 29, 496; L.: ChWdW8 317a (werdunga)

werduria* (cenu werduria) 4, lat.-ahd.?, Sb.: nhd. Gegenwert für eine geanefangte Sache welchen der im Anefangsverfahren Angegriffene von seinem Vormann fordern darf und nach Empfang dem Angreifer vorzuweisen hat; ne. equivalent (N.); Q.: LRib (763/764?); E.: s. werd* (2); L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 379a (uuerduria)

*weregildum?, lat.-ahd., st.? N. (a?): Vw.: s. werigeldum; Hw.: vgl. as. weregildum*

werelīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. werelīhho*

*werelīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. werelīhho*

werelīhho* 1, werelīcho*, ahd., Adv.: nhd. beharrlich; ne. persistently; ÜG.: lat. (pertinax) Gl; Vw.: s. *gi-, un-, ungi-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. werēn (2)?, līh (3); L.: ChWdW9 939b (werelīhho); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

werēn* (1) 40, ahd., sw. V. (3): nhd. erfüllen, befolgen, beachten, genügen, gewähren, geben, bestätigen, jemandem etwas erfüllen, leisten, ausreichen, einhalten, aufrecht erhalten, sich bewähren; ne. fulfill, grant (V.), sustain; ÜG.: lat. adimplere NGl, assumere Gl, (custodire) I, N, implere N, observare NGl, oboedire N, parere (V.) (1) N, reddere N, repellere (= ni werēn) N, servare N, sufficere Gl, tenere (V.) N; Vw.: s. gi-, int-; Hw.: vgl. anfrk. weren*; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), N, NGl, WH; E.: germ. *werēn, *werǣn, sw. V., gewähren; s. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-, Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165; W.: s. mhd. weren, sw. V., Beweis sein (V.), sich einsetzen, sich verbürgen, gewähren; s. nhd. währen, sw. V., währen, erfüllen, leisten, DW 29, 786; R.: were got: nhd. bei Gott; ne. with god; L.: ChWdW8 317b (werēn), ChWdW9 930b (werēn); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277)

werēn* (2) 71, ahd., sw. V. (3): nhd. währen, dauern (V.) (1), bestehen, halten, bleiben, bestehen bleiben; ne. last (V.), exist; ÜG.: lat. non deficere NGl, non diminui N, durabilis (= werēnti) Gl, durare Gl, N, erit (= werēt) Gl, N, (esse) N, interminabilis (= io werēnti) N, manere N, NGl, (ne interire) N, (non deficere) N, non facile praeterire N, (numquam desinere) N, (periturus) N, permanere N, perseverare N, perstare N, subsistere N, (temporalis) N, (transistorius) N, valere N, virtus esse (= werēn skulan)? Gl; Vw.: s. duruh-, folla-, gi-, ubar-; Hw.: vgl. anfrk. weron, as. werōn*; Q.: Gl (765?), N, NGl, O, WH; E.: germ. *wezēn, *wezǣn, sw. V., bleiben, währen?; idg. *u̯es- (1), V., weilen, verweilen, wohnen, Pokorny 1170; s. idg. *au- (2), *au̯es-, *aus-, V., übernachten, schlafen, Pokorny 72; W.: mhd. weren, sw. V., dauern (V.) (1), währen, bleiben; nhd. währen, sw. V., dauern (V.) (1), währen, DW 27, 780; R.: werēnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. dauerhaft; ne. lasting (Adj.); ÜG.: lat. durabilis Gl; L.: ChWdW8 321a (werēn), ChWdW9 939b (werēn); Son.: Tgl014 = Sankt Emmeramer Glossen zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14379)

werēnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. io-; Hw.: s. werēn* (2)

werēntlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. während (Adj.), dauerhaft; ne. permanent; ÜG.: lat. durabilis Gl; Vw.: s. duruh-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. durabilis?; E.: s. werēn (2), līh (3); L.: ChWdW8 321a (werēntlīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*werf (1), ahd., Adj.: Vw.: s. sin-

*werf (2), ahd., st. M. (i)?, st. N. (a): nhd. Werfen, Wurf, Werfer; ne. throwing (N.), thrower; Vw.: s. ā-, bi-, fruo-, gagan-, gi-, molt-, mū-, sant-, steingi-, umbi-, untar-, ur-, ūz-, widar-, zur-; Hw.: vgl. as. *werp?

*werfa?, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. fora-, *want-; Hw.: vgl. as. *werpa?

werfan* 91, ahd., st. V. (3b): nhd. werfen, streuen, reißen, schieben, schleudern, schütten, hinauswerfen, austreiben, hinwerfen, ausschütten, zerstreuen, stürzen, nach jemandem werfen mit, vorwerfen, schicken, anreihen; ne. throw (V.), tear (V.), disperse; ÜG.: lat. abicere Gl, (abimmittere) Gl, addere Gl, (agere)? Gl, conicere Gl, (dare) Gl, N, dispergere T, (disponere) Gl, (dissipare) N, effundere N, eicere T, emittere Gl, (evellere) N, (evertere) O, feta (= worfaniu) Gl, fundere Gl, iacere Gl, T, iactare N, T, iaculari Gl, immittere Gl, iudicium facere (= zi urteilidu werfan) N, malo petere Gl, mittere Gl, MF, N, NGl, O, T, ordiri Gl, proicere N, T, (purificare) WH, reicere Gl, N, spargere Gl, (subrogare) NGl, subicere Gl, N, (tradere) N, trahere Gl, ventilare? Gl; Vw.: s. abafir-, ana-, anafir-, bi-, dana-, duruh-, fir-, fora-, furi-, gagan-, gi-, hina-, in-, ingagan-, int-, ir-, miti-, nidar-, nidarfir-, ubar-, ūf-, untar-, ūz-, ūzfir-, ūzir-, widar-, zi-, zisamane-, zisamanegi-, zuo-; Hw.: vgl. anfrk. werpan*, as. werpan*; Q.: G, Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), MF, N, NGl, O, OT, T, WH; E.: germ. *werpan, st. V., werfen, drehen; idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wërfen, st. V., werfen, schleudern, stoßen; nhd. werfen, st. V., werfen, DW 29, 276; R.: werfan in: nhd. jemandem vorwerfen; ne. reproach s.o.; R.: werfan untar fuozi: nhd. zu Füßen legen; ne. lay at s.o.’s feet; ÜG.: lat. subicere sub pedibus N; R.: in houf werfan: nhd. über den Haufen werfen; ne. throw (V.) out; R.: in muot werfan: nhd. eingeben; ne. give; R.: zi urteilidu werfan: nhd. urteilen; ne. judge (V.); ÜG.: lat. iudicium facere N; R.: botaskaf werfan: nhd. Botschaft bringen; ne. deliver a message; L.: ChWdW8 318a (werfan), ChWdW9 931a (werfan); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl063 = Würzburger Isidorglossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 79), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B)

*werfanti?, ahd., (Part. Präs.=)M.: Vw.: s. fir-

werfbein* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Kniescheibe, Gelenk; ne. kneecap; ÜG.: lat. vertibulum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. vertibulum?; E.: s. werfan, bein

*werfī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. umbi-

*werfīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. ā-

werfil* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Würfel; ne. die (N.); ÜG.: lat. tessera? Gl, (tesseres)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: germ. *warpila-, *warpilaz, st. M. (a), Würfel; s. idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Würfel, M., Würfel, DW 30, 2155

*werflīh?, ahd., Adj.: nhd. drehbar; ne. turnable; Vw.: s. un-

werfo* 1, wirfo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Werfer, Gaukler; ne. juggler; ÜG.: lat. iaculator Gl; Vw.: s. fir-, mū-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. iaculator?; E.: s. werfan

werfōn* 5, ahd., sw. V. (2): nhd. werfen, hin und her werfen, Kettfäden anreihen, drehen, weben; ne. throw (V.), fix warps; ÜG.: lat. agere N, agitare N, iactare N, ordiri Gl, torquere Gl; Vw.: s. ā-, hals-, wint-, wīt-; Q.: Gl, N (1000); E.: s. werfan

werfscūfala*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. werfskūfala*

werfskūfala* 3, werfscūfala*, werfskūvala*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. winnow-shovel; ÜG.: lat. ventilabrum Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. ventilabrum?; E.: s. werfan, skūfala

werfskūvala*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. werfskūfala*

*werft (1), ahd., st. M. (i)?, st. F. (i): Vw.: s. ana-, missi-, sin-, umbi-

*werft (2), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

*werfunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ana-, widar-

wergeldus*, lat.-ahd.?, N.: Vw.: s. werigeldum*

wergelt*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. werigelt

*wergen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. fir-; E.: germ. *wergan, sw. V., einschnüren, würgen?; idg. *u̯erg̑ʰ-, V., drehen, einengen, würgen, pressen, Pokorny 1154; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wergild* 37, lang., st. M. (a?, i?)?, st. N. (a)?: nhd. Wergeld, Manngeld; ne. compensation for a killed person; Hw.: s. werigelt*; Q.: LLang (643); E.: s. germ. *weragelda-, *werageldam, st. N. (a), Wergeld; idg. *u̯ī̆ros, Adj., M., kräftig, Mann, Pokorny 1177; s. idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123; idg. *gʰeldʰ-?, V., entgelten? (nur germ. und slaw.), Pokorny 436

wergin* 12, ahd., Adv.: nhd. irgendwo, überall, irgendwie, irgendwohin; ne. somewhere, somehow, anywhere; Vw.: s. io-; Hw.: vgl. as. hwargin*, hwergin*; Q.: O (863-871); E.: s. germ. *hwer, Adv., wo; germ. *gen-, Partikel, irgend; vgl. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; L.: ChWdW9 356b (wergin)

werh*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. werk* (1)

werhman, ahd., st. M. (athem.): Vw.: s. werkman

werhmeistar*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. werkmeistar

werhōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. werkōn*

werhsuohho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. werksuohho*

werhunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. werkunga*

weri* (1) 1, ahd., Sb.: nhd. Erfüllung einer Bedingung; ne. fullfilment of a condition; ÜG.: lat. (condicio) Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. condicio?; E.: s. werēn

*weri (2), ahd., Adj.: Vw.: s. *gi-, iogi-

werī* (1) 22, ahd., st. F. (ī): nhd. Wehr (F.), Abwehr, Verteidigung, Waffe, Gegenwehr, Verteidigungsmittel, Schutzvorrichtung, Schutzwehr, Festung, Schlupfwinkel; ne. protection, weapon, fortress; ÜG.: lat. adiutorium N, arma Gl, (cautela) Gl, defensio Gl, depulsio Gl, N, framea Gl, latibulum Gl, moenia Gl, moles Gl, propugnaculum Gl, WH, scutum Gl; Vw.: s. bein-, brust-, fliogūn-, hals-, lant-, skilt-; Hw.: s. wer*; vgl. as. *weri (1)?; Q.: Gl (765), N, O, ON, PN, WH; I.: Lbd. lat. cautela?, defensio?, depulsio?; E.: s. werien (1); W.: mhd. were, st. F., Wehr (F.), Verteidigung; nhd. Wehr, Wehre, F., Wehr (F.), Verteidigung, Waffe, DW 28, 148; L.: ChWdW8 319a (werī), ChWdW9 934b (werī); Son.: Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614)

*werī (2), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. *weri (3)?; E.: s. germ. *werō, st. F. (ō), Versprechen; vgl. idg. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-, Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165

*werī (3), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *weri (2)?; E.: s. germ. *wazjan, sw. V., kleiden, bekleiden, anziehen; idg. *u̯es- (5), V., kleiden, Pokorny 1172

weriburg* 3, ahd., st. F. (i): nhd. „Wehrburg“, Stadt der Vorratshäuser?, Festung; ne. castle (N.), store-town?; ÜG.: lat. (fideiussio)? Gl, (filia) Gl, urbs tabernaculorum Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. urbs tabernaculorum?; E.: s. werien (1), burg; W.: s. nhd. Wehrburg, F., „Wehrburg“, DW 28, 208

werid* 7, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Wörth“, Insel; ne. island; ÜG.: lat. insula Gl, (veridantia)? Gl; Hw.: vgl. as. *werith?; Q.: Gl (765?), ON, Urk; E.: s. germ. *wariþa-, *wariþam, st. N. (a), Werder, Wörth, Insel; vgl. idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; L.: ChWdW8 319a (werid); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913)

werida* (1) 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Wehr (F.), Rüstung, Vorsichtsmaßnahme, Verteidigungsmittel, Behutsamkeit, Bewaffnung; ne. armour, precaution; ÜG.: lat. (cautus) (M.)? Gl, (framea) Gl; Vw.: s. gi-, skilt-; Q.: Gl (nach 765?); E.: s. werien (1); L.: ChWdW8 319a (werida)

*werida (2), ahd., st. F. (ō): nhd. Kleidung; ne. wear (N.); Vw.: s. bi-, gi-

*werida (3), ahd., st. F. (ō): Vw.: s. *gi-, ungi-; Hw.: s. giwarida*

*weridōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

werien* (1) 57, werren*, ahd., sw. V. (1b): nhd. wehren, verwehren, abwehren, hindern, verteidigen, schützen, verbieten, jemandem wehren, jemandem verwehren, etwas verbieten, jemandem etwas verbieten, jemanden hindern, abhalten, jemanden abhalten, jemanden verteidigen, jemanden schützen, jemanden schützen vor, sich wehren, sich hüten, sich hüten vor, entgegengesetzt sein (V.), sich einer Sache widersetzen, Widerstand leisten, etwas verneinen, verhindern; ne. bar (V.), defend, prohibit, protect; ÜG.: lat. abigere Gl, abnuere Gl, agere Gl, agendo (= sih weriento) Gl, arcere Gl, (arma) N, coercere Gl, cohibere Gl, defendere Gl, depellere ultro N, inhibere Gl, muscarium (= fliogari daz man mit imo werit) Gl, obesse Gl, obstare Gl, N, prohibere Gl, N, T, (recipere) N, (repugnare) N, resistere O, resistendo (= weriento) Gl, se defendere N, vetare Gl, vetari? Gl; Vw.: s. bi-, fir-, gi-, int-, ir-; Hw.: vgl. as. werian* (2); Q.: Gl (765), N, O, OT, PN, T; E.: germ. *warjan, sw. V., wehren, abhalten, schützen; idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; W.: mhd. weren, sw. V., schützen, verteidigen, wehren; nhd. wehren, sw. V., wehren, DW 28, 209; R.: weriento, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. sich wehrend; ne. resistingly; ÜG.: lat. resistendo Gl; L.: ChWdW8 319a (werien), ChWdW9 934a (werien); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), Tgl038 = Würzburger Evangelienglossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 67), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n]), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT44 = Reichenauer Canones-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CLXXXIII), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

werien* (2) 5, werren*, ahd., sw. V. (1b): nhd. kleiden, bekleiden, anziehen; ne. wear (V.), dress (V.); ÜG.: lat. vestire Gl, O; Vw.: s. gi-; Hw.: s. ungiwerit*; vgl. as. werian* (1); Q.: Gl (Ende 8. Jh.), O; E.: germ. *wazjan, *wasjan, sw. V., kleiden, bekleiden, anziehen; idg. *u̯es- (5), V., kleiden, Pokorny 1172; W.: mhd. weren, wern, sw. V., kleiden; L.: ChWdW8 319a (werien), ChWdW9 933b (werien)

weriento*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. werien* (1)

werīg (1)*, ahd., Adj.: Vw.: s. wirīg*

*werīg (2), ahd., Adj.: Vw.: s. *gi-, ungi-; Hw.: s. werien* (1)?

*wērīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. wil-, M., *weragelda

werigeldum* 40 und häufiger, wergeldus*, lat.-ahd.?, N.: nhd. Wergeld; ne. compensation for a killed person; ÜG.: lat. (sic appretiatus est) Urk; Hw.: s. werigelt; Q.: Cap, LAl, LBai, LRib, N, PLSal (507-511)?; E.: s. germ. *weragelda-, *werageldaz, st. M. (a), Wergeld; germ. *weragelda-, *werageldam, st. N. (a), Wergeld; idg. *u̯ī̆ros, Adj., M., kräftig, Mann, Pokorny 1177; s. idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123; idg. *gʰeldʰ-?, V., entgelten? (nur germ. und slaw.), Pokorny 436; L.: ChWdW8 354a (werageldum)

werigelt 5, weragelt*, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Wergeld, Manngeld, Bußgeld, Lösegeld, Steuer (F.); ne. compensation, ransom; ÜG.: lat. compositio LF, (fiscus) Gl, (homicidium) LF, pretium NGl, (saccus publicus)? Gl; Q.: Gl, LF (Anfang 9. Jh.), N, NGl; E.: germ. *weragelda-, *werageldaz, st. M. (a), Wergeld; germ. *weragelda-, *werageldam, st. N. (a), Wergeld; idg. *u̯ī̆ros, Adj., M., kräftig, Mann, Pokorny 1177; s. idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123; idg. *gʰeldʰ-?, V., entgelten? (nur germ. und slaw.), Pokorny 436; W.: mhd. wërgëlt, st. M., st. N., Geldbuße; nhd. Wergeld, N., Wergeld, Manngeld, Buße für den Erschlagenen, DW 28, 262 (Wehrgeld); L.: ChWdW9 352b (weragelt)

weril* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Wehrer“, Wedel, Fliegenwedel; ne. whisk (N.); ÜG.: lat. muscarium (= fliogōno weril) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. muscarium (= fliogōno weril); E.: s. werien (1); R.: fliogōno weril: nhd. Fliegenwedel; ne. flybrush; ÜG.: lat. muscarium Gl; L.: ChWdW9 934b (weril); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

*werilīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *un-; Hw.: s. *werilīhho?

*werilīhho?, *werilīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. *gi-, un-, ungi-; Hw.: s. *waralīhho?

werimuot* 9, wermuot, ahd., st. F. (i)?: nhd. Wermut; ne. wormwood, vermouth; ÜG.: absinthium Gl, alosantus? Gl; Hw.: s. werimuota*; Q.: Gl (11./12. Jh.); W.: mhd. wërmuot, st. F., sw. F., st. N., sw. N., Wermut; s. nhd. Wermut, M., Wermut

werimuota* 59, wermuota*, wermōta*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wermut; ne. wormwood, vermouth; ÜG.: lat. absinthium Gl, (alosantus)? Gl; Hw.: s. werimuot*; vgl. as. wermōda*; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), Gl; E.: westgerm. *wermōda-, *wermōdaz, st. M. (a), Wermut, Kluge s. u. Wermut; vielleicht zu kelt. *swerwo-, Adj., bitter, Kluge s. u. Wermut; W.: mhd. wërmuote, st. F., sw. F., st. N., sw. N., Wermut; s. nhd. Wermut, M., Wermut, DW 29, 427; L.: ChWdW8 319b (wermōta), ChWdW9 935a (wermōta); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

werimuoti* 2, wermuoti*, wermōti*, ahd., st. N. (ja): nhd. Wermut; ne. wormwood, vermouth; ÜG.: lat. absinthium Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); W.: mhd. wërmuote, st. F., sw. F., st. N., sw. N., Wermut; s. nhd. Wermut, M., Wermut, DW 29, 427; L.: ChWdW9 935a (wermōti); Son.: TrT18 = Würzburger AT-Glossar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 3) (1. Viertel 9. Jh.)

werire* 1, lat.-ahd.?, V.: nhd. wehren, abwehren, abhalten, verteidigen; ne. defend; Q.: LRib (763/764?); E.: s. germ. *warjan, sw. V., wehren, abhalten, schützen; idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 379b

*werit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. werien*

*weritī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. bi-

werk* (1) 3380, werc*, werah*, werh*, ahd., st. N. (a): nhd. Werk, Tun, Tat, Betätigung, Ausführung, Arbeit, Dienst, Ertrag, Schöpfung; ne. work (N.), deed, service, yield (N.); ÜG.: lat. actio N, actus Gl, N, (construere) N, (agere) WH, effectus (M.) Gl, energia? Gl, ergia? Gl, fabricatio Gl, facere (= tuon in werkon) N, WH, factum N, NGl, O, WH, (fructus) O, (gerere) WH, gerundum N, (materia) N, negotium N, officium N, operatio Gl, I, NGl, opus (N.) (1) B, Gl, MF, MH, N, NGl, O, Ph, RhC, T, putamen (= fūlaz werk) Gl, (res) N, summopere (= allu werku) Gl, (via)? Ph; Vw.: s. *drawa-, eban-, ein-, frumi-, ga-, gi-, graba-, handega-, hant-, hariga-, holz-, huor-, jār-, kwilti-, leid-, los-, magan-, mana-, *mein-, *mord-, nōt-, skāfwolla-, skalk-, *stein-, taga-, untar-, ur-, *wehha-, wīh-; Hw.: vgl. anfrk. werk*, as. werk*; Q.: AB, B, BG, FB, FT, GB, Gl (nach 765?), I, LB, MB, MF, MH, N, NGl, O, ON, OT, PfB, Ph, RB, RhC, T, WB, WH, WK; I.: Lbd. lat. effectus?, materia?, officium?; E.: germ. *werka-, *werkam, st. N. (a), Werk, Werg; idg. *u̯erg̑om, N., Werk, Pokorny 1168; s. idg. *u̯erg̑- (2), *u̯reg̑-, V., wirken, tun, Pokorny 1168; W.: mhd. wërc, st. N., Werk, Tat, Handlung; nhd. Werk, N., Werk, DW 29, 327; L.: ChWdW8 319a (werk), ChWdW9 958b (werh); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl11 = Sankt Gallener Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 216), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

werk* (2) 6, werc*, ahd., st. N. (a): nhd. Werg; ne. tow (N.) (2); ÜG.: lat. (placium)? Gl, stuppa Gl; Vw.: s. ā-; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. werk (1)?; W.: mhd. werc, st. N., Werk, Tat, Rohstoff, Werg; nhd. Werg, N., Werg, DW 29, 312; L.: ChWdW9 935a (werk); Son.: Tgl036 = Würzburger Aldhelm-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 21) (3. Viertel 9. Jh.)

werkbāri* 1, wercbāri*, ahd., Adj.: nhd. günstig, arbeitsam?; ne. favourable; ÜG.: lat. (intempestus) Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. werk (1), bāri (2); W.: mhd. wercbære, Adj., handwerksmäßig; s. nhd. (ält.-dial.) werkbar, Adj., handwerksmäßig, arbeitsam, DW 29, 349

*werkbārīg?, *wercbārīg?, ahd., Adj.: nhd. günstig; ne. favourable; Vw.: s. un-

werkbriefo* 1, wercbriefo*, werkbrievo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Schriftgelehrter; ne. scribe (M.); ÜG.: lat. scriba NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. scriba; E.: s. werk (1), briefen

werkbrievo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. werkbriefo*

werkgadum* 2, wercgadum*, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Arbeitszimmer, Arbeitsraum; ne. workroom; ÜG.: lat. camera Gl, (ergastulum) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. ergastulum?; E.: s. werk (1), gadum; W.: mhd. wërcgaden, st. N., Arbeitshaus, Werkstätte; nhd. (ält.) Werkgaden, N., M., Werkstätte, Arbeitsraum, DW 29, 366

*werkhaft?, *werchaft?, ahd., Adj.: nhd. bearbeitet, geeignet; ne. worked out, suitable; Vw.: s. un-

werkhūs* 2, werchūs*, ahd., st. N. (a): nhd. Werkstätte; ne. workshop; ÜG.: lat. ergasterium Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. ergasterium?; E.: s. werk (1), hūs; W.: mhd. wërchus, st. N., Werkstätte; nhd. Werkhaus, N., Werkstätte, Arbeitshaus, Armenhaus, Zuchthaus, Werkhaus, DW 29, 371

*werki?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ā-

werkīn* 2, ahd.?, Adj.: nhd. aus Werg; ne. made of tow; ÜG.: lat. stuppeus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. stuppeus?; E.: s. werk (2); W.: nhd. (ält.-dial.) wergen, Adj., aus Werg hergestellt, DW 29, 322

*werklīb?, *werclīb?, ahd., st. M. (a): Vw.: s. guot-

*werklīh?, *werclīh?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. werklīk*

werkliuti* 1, wercliuti*, ahd., st. M. Pl. (i): nhd. Werkleute, Arbeiter; ne. workmen; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. operarius?; E.: s. werk (1), liut; W.: mhd. wërcliute, st. M. Pl., Werkleute; nhd. Werkleute, M. Pl., Handwerksleute, DW 29, 379

werkmahtigī* 1, wercmahtigī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Größe; ne. magnificence; ÜG.: lat. magnificentia N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. magnificentia; E.: s. werk (1), mahtigī

werkman 9, wercman, werhman, ahd., st. M. (athem.): nhd. Arbeiter, Handwerker, Werkmeister; ne. worker, artisan, foreman; ÜG.: lat. artifex Gl, WH, (fabricans) N, operarius B, opifex Gl; Vw.: s. boum-, hant-, holz-, ur-; Q.: B (800), GB, Gl, N, WH; I.: Lüt. lat. operarius; E.: s. werk (1), man; W.: mhd. wërcman, st. M., Werkmeister, Handwerker, Arbeiter; nhd. Werkmann, Werksmann, M., Handwerker, Werkmeister, DW 29, 383; L.: ChWdW9 562a (werhman)

werkmeistar 8, wercmeistar*, werhmeistar*, ahd., st. M. (a)?: nhd. Meister, Handwerker, Baumeister, Werkmeister, Kunstmeister; ne. master (M.), artisan; ÜG.: lat. architectus Gl, artifex Gl, faber (M.) T, faber artifex Gl; Vw.: s. boum-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), T; I.: Lüt. lat. magister?, artifex?; E.: s. werk (1), meistar; W.: mhd. wërcmeister, st. M., Werkmeister; nhd. Werkmeister, M., Werkmeister, DW 29, 385; L.: ChWdW9 576a (werhmeistar)

werkmeistara* 1, wercmeistara*, ahd., sw. F. (n): nhd. Meisterin; ne. master (F.), mistress; ÜG.: lat. praesul operis N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. praesul operis; E.: s. werk (1), meistara

werkōn* 20, wercōn*, werhōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. „werken“, handeln, tun, wirken, bewirken, arbeiten, bauen, erbauen, verrichten, schaffen; ne. work (V.), act (V.), build; ÜG.: lat. aedificare Gl, agere N, facere N, NGl, (laborare) B, operari B, N, NGl, perpetrare LB; Vw.: s. gi-, gidank-; Hw.: vgl. as. *werkon?; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), M, N, NGl, O, Ph; E.: s. werk (1); W.: mhd. wërken, sw. V., arbeiten, handeln, wirken, tun, erzeugen; nhd. werken, sw. V., werken, DW 29, 359; R.: wola werkōn: nhd. Gutes tun; ne. do good; L.: ChWdW8 319b (werkōn), ChWdW9 960a (werhōn)

werkreht* 8, wercreht*, ahd., st. N. (a): nhd. „Werkgerechtigkeit“, Gerechtigkeit, Gerechtigkeit im Tun, rechtes Handeln, Recht; ne. justification by actions, justice; ÜG.: lat. iustificatio N, mandata quae iustos faciunt N, opera iustorum quae imperat deus N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. iustificatio; E.: s. werk (1), reht

werksuohho* 1, wercsuocho*, werhsuohho*, ahd., sw. M. (n): nhd. Eintreiber, einer der zur Dienstleistung ermahnt, Dienstleistungen Einfordernder; ne. exactor, mayor summoning compulsory workers; ÜG.: lat. exactor Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt.?, Lsch.? lat. exactor?; E.: s. werk (1), suohhen; L.: ChWdW9 701a (werhsuohho); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

werkunga* 2, wercunga*, werhunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Arbeit, Verrichtung, Werk; ne. work (N.); ÜG.: lat. operatio Gl; Vw.: s. mihhil-, reht-; Q.: Gl (790); I.: Lüs. lat. operatio?; E.: s. werkōn; W.: mhd. wërkunge, st. F., Tat; nhd. (ält.-dial.) Werkung, F., „Werkung“, DW 29, 416; L.: ChWdW9 958b (werhunga); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

werma*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. warma*

wermen* 15, warmen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wärmen, erwärmen, warm machen, rösten (V.) (1), heiß machen; ne. warm (V.); ÜG.: lat. (accommodare) N, calefacere Gl, N, O, PT=T, T, confrigere Gl, defrigere Gl, torrere Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. as. warmian*, wermian*; Q.: Gl, N, O, OT, PT, T (830); E.: germ. *warmjan, sw. V., wärmen; s. idg. *u̯er- (12), V., brennen, verbrennen, schwärzen (V.) (1), wärmen, Pokorny 1166; W.: mhd. wermen, sw. V., wärmen, erwärmen; nhd. wärmen, sw. V., wärmen, warm machen, DW 27, 2061; L.: ChWdW9 905b (wermen); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

wermī* 14, wermīn*, warmī*, wirmī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wärme, Hitze, Wärmen; ne. heat (N.); ÜG.: lat. calor Gl, N, flatus zephyri tepentis (= des westanwintes wermī) N, fotus Gl; Hw.: s. wirma*; Q.: Gl (790), N; E.: germ. *warmī-, *warmīn, sw. F. (n), Wärme; s. idg. *u̯er- (12), V., brennen, verbrennen, schwärzen (V.) (1), wärmen, Pokorny 1166; W.: mhd. werme, st. F., Wärme; nhd. Wärme, F., mäßig hohe Temperatur, Wärme, DW 27, 2049; L.: ChWdW9 906a (wermī); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wermīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wermī*

wermōta*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. werimuota*

wermōti*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. werimuoti*

wermuot, ahd., st. F. (i)?: Vw.: s. werimuot*

wermuota*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. werimuota*

wermuoti*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. werimuoti*

wern* 5, ahd., st. F. (i)?: nhd. Krampfader; ne. varicous vein; ÜG.: lat. varix Gl; Hw.: s. werna* (2); Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. werna (2)

werna* (1) 2, ahd., sw. F. (n): nhd. Heißhunger, quälende Not, Drangsal, Qual; ne. hunger (N.), starvation, need (N.); ÜG.: lat. aerumna Gl, bulimus Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wernēn; L.: ChWdW8 319b (werna), ChWdW9 935b (werna); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

werna* (2) 7, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Warze, Krampfader; ne. wart, varicous vein; ÜG.: lat. varix Gl; Hw.: s. wern*; vgl. as. wern*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; L.: ChWdW9 935a (werna); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg), Tgl032 = Alcuin-Glossen im Freisinger Alcuin/Beda-Codex (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6404)

wernāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Wirt, Gastwirt, Schankwirt; ne. innkeeper; ÜG.: lat. caupo Gl; Q.: Gl (765); I.: Lw. lat. tabernārius; E.: s. lat. tabernārius, M., Budenbesitzer, Budenkrämer, Gastwirt; vgl. lat. taberna, F., Bude, Wohnraum, Hütte, Laden, Gasthaus; vgl. idg. *trē̆b-, *trōb-, *trₑb-, Sb., Balken, Gebäude, Wohnung, Pokorny 1090; L.: ChWdW8 319b (wernāri)

*wernen?, ahd., sw. V. (1): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. wernian*

wernēn* 10, ahd., sw. V. (3): nhd. sich mühen, sich abmühen, sich plagen, seine Not haben, sich abquälen, ermatten; ne. labour (V.); ÜG.: lat. bulimare? Gl, (bulimus)? Gl, flaccere Gl, marcescere Gl, (satagere) Gl, vexare Gl, vituperare Gl; Hw.: vgl. anfrk. wernon*; Q.: Gl (765), O; E.: Etymologie unbekannt; L.: ChWdW8 319b (wernēn), ChWdW9 935a (wernēn); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

*wernī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. *weranī?

wernōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. sich mühen, sich abmühen, sich plagen, seine Not haben; ne. labour (V.); Hw.: vgl. anfrk. wernon*; Q.: O (863-871); E.: s. wernēn; L.: ChWdW9 935a (wernōn)

werodiota* 10, weradiota*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Männervolk“, Heer; ne. army; ÜG.: lat. exercitus I, MF; Q.: I (Ende 8. Jh.), MF; I.: Lsch.?, Lbd.? lat. exercitus?; E.: s. wer (2), diota; L.: ChWdW8 104b (weradiota)

werolt*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weralt*

werolt...*, ahd.: Vw.: s. weralt...*

weroltfloum*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. weraltfloum*

weroltfrist*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltfrist*

weroltkraft*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltkraft*

weroltkuning*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. weraltkuning*

weroldkunni*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. weraltkunni*

weroltlant*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. weraltlant*

weroltlīb, ahd., st. N. (a): Vw.: s. weraltlīb*

weroltlīh, ahd., Adj.: Vw.: s. weraltlīh*

weroltliuti*, ahd., st. M. Pl. (i), st. F. Pl. (i): Vw.: s. weraltliuti*

weroltlust*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltlust*

weroltmagad*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltmagad*

weroltman*, ahd., st. M. (athem.): Vw.: s. weraltman*

weroltmenigī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltmanigī*

weroltrehtwīso*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. weraltrehtwīso*

weroltrīhhi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. weraltrīhhi* (2)

weroltring*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. weraltring*

weroltruom*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. weraltruom*

weroltsahha*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. weraltsahha*

weroltskanta*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. weraltskanta*

weroltslihtī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltslihtī*

werolttāt*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weralttāt*

weroltunda*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. weraltunda*

weroltunstātī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. weraltunstātī*

weroltzīt*, ahd., st. F. (i), st. N. (a): Vw.: s. weraltzīt*

weroltzuht*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. weraltzuht*

*werōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

*werōt?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. *liut-, *man-; Hw.: vgl. as. werod*

werpire 30 und häufiger, guerpire*, lat.-ahd.?, V.: nhd. werfen, überlassen (V.), verzichten, aufgeben, hintergehen; ne. forego, waive, denounce; Q.: Formulae (650?, 721-735?), Urk; E.: s. werfan*; L.: ChWdW9 1039a (werpire)

werpiscere* 4 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. aufgeben; ne. give up; ÜG.: lat. donare? Urk; Q.: Urk (956)

werpitio* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Aufgabe, Überlassung; ne. giving up, sale; ÜG.: lat. donatio? Urk; Q.: Urk (934); E.: s. werpire

werpitorius* 13 und häufiger, lat.-ahd.?, Adj.: nhd. aufgebend; ne. giving up; Q.: Urk (895); E.: s. werpire

werra (1) 4, ahd., st. F. (ō?, jō?), sw. F. (n)?: nhd. Krampfader; ne. varicous vein; ÜG.: lat. varix Gl; Q.: Gl (11. Jh.)

werra 18 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Ärgernis, Zwietracht, Verwirrung, Aufruhr; ne. scandal; ÜG.: lat. dissensio Urk, rixa Urk, seditio Urk; Hw.: s. lat.-lang. werra*; Q.: Cap, Urk (858); E.: s. werra (2); L.: ChWdW9 1039b (werra)

werra* 2, lat.-lang., F.: nhd. Krieg, Streit; ne. war; Hw.: s. lat.-ahd.? werra; Q.: Urk (1109-1125); E.: s. werra (2)

werra* (2) 5, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Ärgernis, Zwietracht, Verwirrung, Zank, Krieg; ne. discord (N.); ÜG.: lat. scandalum NGl; Vw.: s. skant-; Hw.: s. lat.-ahd.? werra, lat.-lang. werra*, lat.-as. werra*; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.), PN, R; I.: Lbd. lat. scandalum?; E.: germ. *werza-, *werzaz, *werra-, *werraz, st. M. (a), Krieg, Unruhe, Wirrung, Übles, Verwirrung; idg. *u̯ers-?, V., schleifen, Pokorny 1169?; W.: mhd. wërre, st. F., sw. F., sw. M., Verwirrung, Ärgernis, Zwietracht

werran* 10, ahd., st. V. (3b): nhd. verwirren, stören, entzweien, beunruhigen, in Aufruhr bringen, in Verwirrung bringen, in Unruhe versetzen, aufrühren, beschimpfen; ne. disturb; ÜG.: lat. commovere O, confundere Gl, inconveniens esse N, perturbare N, seditiosus (= werranti) Gl, subvertere? O, sugillare Gl; Vw.: s. dana-, fir-, gi-; Hw.: s. lat.-ahd.? werrire; vgl. as. werran*; Q.: Gl (765), N, O, PN, RB; E.: germ. *werzan, *werran, sw. V., verwirren; germ. *wersan, st. V., verwirren; idg. *u̯ers-?, V., schleifen, Pokorny 1169; W.: mhd. wërren, st. V., verwickeln, verwirren, stören, hindern; nhd. wirren, st. V., verwirren, stören, DW 30, 610; R.: werranti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. aufrührerisch; ne. rebellious; ÜG.: lat. seditiosus Gl; L.: ChWdW8 319b (werran), ChWdW9 935b (werran); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163)

werranti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. werran*

werrare* 13 und häufiger, lat.-ahd.?, V.: nhd. streiten, kämpfen; ne. fight (V.); Q.: Urk (860); E.: s. werran

werrāri* 2, ahd., st. M. (ja): nhd. Verwirrer, Beunruhiger, Schismatiker; ne. confuser, schismatic (M.); ÜG.: lat. schismaticus (M.) Gl, ventilator Gl; Vw.: s. giloubo-; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. haereticus?, schismaticus?; E.: s. werran; W.: nhd. (ält.) Wirrer, M., Verwirrer, DW 30, 613

werren* (1), ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. werien* (1)

werren* (2), ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. werien* (2)

*werri?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-

werrire* 2, lat.-ahd.?, V.: nhd. beunruhigen, verwirren, bekriegen; ne. disturb; Q.: Cap, Urk (764/764)?; E.: s. werran

werrisal* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Wirren, Widerstand, Aufruhr, Auseinandersetzung; ne. confusion, resistance; Q.: O (863-871); E.: s. werran; W.: nhd. Wirrsal, N., Wirrsal, Durcheinander, Verwicklung, DW 30, 617; L.: ChWdW9 935b (werrisal)

*werstat?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. werstedi*

*wersteti?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. werstedi*

*wert (1), ahd., Adj.: Vw.: s. ab-, anan-, ana-, ant-, ā-, gagan-, in-, widar-, zuo-; E.: germ. *werda-, *werdaz, *werþa-, *werþaz, Adj., ...wärts, ...wärtig, gewendet; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wert (2), ahd., Adv.: Vw.: s. after-, ana-, ford-, furi-, in-, sundar-, ūz-; E.: s. wert (1)

*wert (3), ahd., st. F. (i): Vw.: s. gagan-; Hw.: vgl. anfrk. werd; E.: s. wert (1)

*werta?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gagan-; E.: germ. *werdō-, *werdōn, sw. F. (n), Gegenwart; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

Wertaha* 4, ahd., st. F. (ō)=ON: nhd. Wertach; ne. Wertach (a river); ÜG.: lat. (amnis) Gl, (flumen) Gl, (Vindelici) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); W.: nhd. Wertach, F.=ON, Wertach

*wertasun?, ahd., Adv.: Vw.: s. after-; Hw.: s. ūfwartsun*, ūzwertson*; E.: s. wert (1)

werten* (1) 3, ahd., sw. V. (1a): nhd. verderben, verletzen, ins Verderben bringen, zum Schwären bringen, wund machen; ne. ruin (V.); ÜG.: lat. corrumpere N, exulcerare Gl, vulnerare N; Vw.: s. fir-, gi-, int-, ir-; Hw.: s. ungiwertit*; vgl. anfrk. *werden?, as. *wardian (2)?; Q.: Gl (9. Jh.), N; E.: germ. *wardjan, sw. V., wenden, verderben; idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. werten, sw. V., schädigen, verderben; L.: ChWdW9 940b (werten); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

*werten (2), ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. afurgigagan-*, gagan-, gigagan-, giin-, *in-; E.: germ. *werdjan, *werþjan, sw. V., würdigen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wertes?, ahd., Adv.: Vw.: s. ana-, furi-, in-, ūz-; E.: s. wert (1)

*werti?, ahd., Adj.: Vw.: s. gagan-; Hw.: vgl. as. *wardi?; E.: s. wert (1)

*wertī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ab-, after-, gagan-, in-, widar-; E.: germ. *werdī-, *werdīn, sw. F. (n), Gegenwart; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wertida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-; E.: s. werten* (1)

*wertidī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-; E.: s. werten* (1)

*wertīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. ab-, fram-, gagan-, in-, nidar-, ūf-, ūz-; Hw.: vgl. as. *werdig?; E.: s. wert (1)

*wertīges?, ahd., Adv.: Vw.: s. in-; E.: s. wert (1)

*wertigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. after-, in-, nāh-; E.: s. wert (1)

*wertīgo?, ahd., Adv.: Vw.: s. gagan-, ūf-; E.: s. wert (1)

*wertīn?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ant-; E.: s. wert (1)

wertisal* 4, ahd., st. N. (a): nhd. Verletzung, Beschädigung; ne. damage (N.); ÜG.: lat. (corrumpere) O, (scindere) O; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. werten (1); L.: ChWdW9 930b (wertisal)

*wertit?, *wart (5)?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. *fir-, gi-, ir-, *irfir-, unir-, unirfir-; Hw.: s. werten*

*wertlīh?, ahd., Adj.: Vw.: *in-; Hw.: s. wertlīhho?

*wertlīhho?, *wertlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. in-; E.: s. wert (1), līh (3)

*werto?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widar-; E.: germ. *werdō-, *werdōn, *werda-, *werdan, sw. M. (n), Werter; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wertōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widar-; E.: germ. *werdōn, sw. V., stehen, gewendet sein (V.); s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wertson?, ahd., Adv.: Vw.: s. in-; Hw.: s. *wertasun?; E.: s. wert (1)

*wertunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. fir-, gi-

werunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Gewährung, Befolgung, Gewähr; ne. grant (N.); ÜG.: lat. (dispositio) Gl; Q.: Gl (um 900/Anfang 10. Jh.); I.: Lbd. lat. dispositio?; E.: s. werēn, werōn; W.: mhd. wërunge, st. F., Gewährung, Bezahlung; s. nhd. Währung, F., Währung, DW 27, 1008; L.: ChWdW9 931a (werunga); Son.: Tgl041 = Lorscher Glossen zu Predigten (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 220) (um 900/Anfang 10. Jh.)

wervan*, ahd., st. V. (3b): Vw.: s. werban*

wervantlīh*, ahd., Adj.: Vw.: s. werbantlīh*

werwolf*, ahd.?, st. M. (a): nhd. Werwolf; ne. werwolf; ÜG.: lat. (lupus)? Urk?; Q.: Urk?, s. Kluge s. v. Werwolf; E.: s. wer (2), wolf; W.: mhd. wërwolf, st. M., Werwolf; nhd. Werwolf, M., Werwolf, Mannwolf, DW 29, 504

werza*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. warza

wesalīh* 1, wisilīh*, ahd., Adj.: nhd. wesentlich; ne. essential; ÜG.: lat. substantialis Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. substantialis?; E.: s. wesan (2), līh (3); W.: mhd. wëselich, Adj., wesentlich; L.: ChWdW9 939a (wesalīh); Son.: Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510) (4. Viertel 9. Jh.)

wesan* (1) 1, ahd., Adj.: nhd. matt, kraftlos; ne. weary (Adj.); ÜG.: lat. marcidus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wesanēn

wesan* (2) 12240, ahd., st. V. (5): nhd. sein (V.), werden, geschehen, stattfinden, kommen, gehören, da sein (V.), vorhanden sein (V.), sich aufhalten, bestehen, bleiben, gelten, währen, leben, zuteil werden, widerfahren, dienen, gereichen, beruhen, beteiligt sein (V.), möglich sein (V.), jemandem eigen sein (V.), einer Sache eigen sein (V.), haben, fortdauern; ne. be, become, happen, belong, exist, stay (V.), serve, live; ÜG.: lat. abesse (= fer wesan) MH, (accipere) NGl, (adesse) I, T, (adhaerere) N, adire Gl, carere (= ānu wesan) Gl, cognoscere (= wesan mit) Gl, commorari (= sīn samwist wesan) I, WH, consortione (= bī imo wesantero) N, constare Gl, esse APs, B, C, Ch, E, FP, Gl, I, KG, LF, MF, MH, MNPs, MNPsA, N, NGl, NGlP, O, PG, Ph, Psb, RhC, T, TC, WH, WK, esse (= wesan subst.) N, exsistere B, E, Gl, N, O, exstare N, (facere) T, (fieri) APs, B, FP, Gl, KG, MF, MH, N, NGl, PT=T, O, T, fore Gl, (formatus esse) N, fugere (= skiuhtīg sīn) N, (habere) Gl, I, N, (habitare) N, habitatio (= wesan subst.) N, (habitus) N, (inesse) N, instare Gl, (interesse) N, manere Gl, MH, N, NGl, O, morari (V.) (1) O, (munus) N, nolle (= ni wesan)? N, (non deesse) N, (numerari) N, perspicue (= zisperi wesanti) Gl, (procedere) N, (provenire) N, (ratio) N, (res) N, residere (= zi leibu wesan) Gl, scilicet (= daz ist) N, (significare) N, (situm esse) N, subsistere Gl, N, subsistere (= wesan subst.) N, superare (= zi leibu wesan) Gl, superexsistere (= zi leibu wesan) Gl, (tolerare) N, (uti) N, (venire) N, vis inlata constiterit (= mit nōt wisit) Gl, vivere Gl, N; Vw.: s. aba-, ana-, ānu-, az-, bī-, bifora-, dana-, duruh-, fir-, folla-*, fora-, furi-, gi-, ingegin-, inna-, innana-, ir-, kneht-, miti-, oba-, samant-, ubar-, untar-, widari-; Hw.: vgl. anfrk. wesan*, as. wesan*; Q.: APs, B, BG, FP, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, JB, KG, L, LB, MB, MF, MH, MNPs, MNPsA, N, NGl, O, OG, OT, PfB, PG, Ph, PT, RB, RhC, T, TC, W, WB, WH, WK, WS; E.: germ. *wesan, anom. V., sein (V.), bleiben; idg. *u̯es- (1), V., weilen, verweilen, wohnen, Pokorny 1170; s. idg. *au- (2), *au̯es-, *aus-, V., übernachten, schlafen, Pokorny 72; W.: mhd. wësen, st. V., bleiben, sein (V.), dauern (V.) (1), existieren; s. nhd. wesen, sw. V., existieren, DW 29, 507; R.: was: nhd. es gab etwas; ne. there was s.th.; R.: wārun: nhd. es gab etwas; ne. there was s.th.; R.: zi leibu wesan: nhd. zurückbleiben, übrig bleiben, fortleben; ne. remain (V.); ÜG.: lat. residere Gl, superare Gl, superexsistere Gl; R.: wesanto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. sich befindend; ne. being (Adj.); ÜG.: lat. habendo; R.: wan wesan: nhd. fehlen; ne. lack (V.); R.: werd wesan: nhd. an Wert gleichkommen; ne. equal (V.) value; R.: giwon wesan: nhd. zu tun pflegen; ne. use (V.) to do; ÜG.: lat. (inolere)? Gl; L.: ChWdW8 320b (wesan), ChWdW9 938a (wesan); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl04 = Tegernseer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Tgl05 = Würzburger Homiliar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 28), Tgl12 = Sankt Gallener Johannes-Glossen (Sankt Gallen, Kantonsbibliothek (Vadiana), Vadianische Sammlung, Ms. 70), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

wesan* (3) 7, ahd., st. N. (a): nhd. Sein, Existenz, Grundlage, Wesen, Geist, Wesenheit, Geschöpf; ne. being (N.), existence, nature; ÜG.: lat. condicio I, (esse) (N.) Gl, O; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), O, WH; I.: Lbd. lat. conditio?; E.: s. wesan (2); W.: mhd. wësen, st. N., Sein, Leben, Zustand; nhd. Wesen, N., Wesen, DW 29, 510; L.: ChWdW9 939a (wesan)

*wesan (4), ahd., st. V. (5): Vw.: s. fir-; E.: germ. *wesan, st. V., essen, schwelgen; idg. *u̯es- (2), V., schmausen, schwelgen, Pokorny 1171

wesanēn* 7, wesennēn*, ahd., sw. V. (3): nhd. welken, verwelken, ermatten, schwinden, austrocknen; ne. wither (V.), dwindle (V.); ÜG.: lat. arefieri Gl, arescere N, non constans (= wesanēnti) Gl, elixus (= giwesanēt) Gl, flaccere Gl, marcere Gl, marcescere Gl; Vw.: s. fir-, ir-; Q.: Gl (10. Jh.), N; E.: s. germ. *wisnōn, sw. V., welken; vgl. idg. *u̯eis-, V., welken, Pokorny 1123; idg. *u̯ei- (2), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, V., welken, Pokorny 1123; R.: giwesanēt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. gekocht; ne. cooked; ÜG.: lat. elixus Gl

*wesanēt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wesanēn*

wesanī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Wesenheit, Natur; ne. substance; ÜG.: lat. substantia Gl; Hw.: s. wesinī*; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lüt. lat. substantia?; E.: s. wesan (2); L.: ChWdW9 939a (wesanī); Son.: Tgl024 = Weißenburger Glossen zu den neutestamentlichen Briefen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 47 Weissenburg)

wesannassi* 1, wesannessi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Wesenheit; ne. substance; ÜG.: lat. (habitus) (M.) Gl; Hw.: s. wesannassī*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. substantia?; E.: s. wesan (2); L.: ChWdW9 939a (wesannessi); Son.: Tgl082 = Salzburger Alcuinglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 15813) (2. Viertel 9. Jh.)

wesannassī* 1, wesannessī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wesenheit; ne. substance; Hw.: s. wesannassi*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. substantia?; E.: s. wesan (2); L.: ChWdW9 939a (wesannessī); Son.: Tgl082 = Salzburger Alcuinglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 15813) (2. Viertel 9. Jh.)

wesannessi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wesannassi*

wesannessī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wesannassī*

*wesannussi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *wesannussi?

wesanti*?, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „seiend“; ne. existing; Vw.: s. furist-, io-, un-; Hw.: s. wesan* (2)

wesantī* 6, ahd., st. F. (ī): nhd. Wesen, Grundstoff, Aufenthalt; ne. being (N.), matter, place (N.); ÜG.: lat. mansio Gl, materia Gl, substantia Gl, NGl; Vw.: s. io-; Q.: Gl (10. Jh.), NGl; I.: Lbd. lat. materia?, substantia?; E.: s. wesan (2)

wesantlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wesantlīhho*

wesantlīh* 1, ahd., Adj.?: nhd. wesentlich; ne. essential; ÜG.: lat. substantialis Gl; Vw.: s. io-*; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. substantialis?; E.: s. wesan (2), līh (3); W.: mhd. wesentlich, Adj., wesenhaft, wirklich; nhd. wesentlich, Adj., wesentlich, essentiell, real, wohnhaft, DW 29, 592; L.: ChWdW9 939a (wesantlīh); Son.: Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510) (4. Viertel 9. Jh.)

wesantlīhho* 2, wesantlīcho*, ahd., Adv.: nhd. seiend, wesentlich; ne. essentially; ÜG.: lat. essentialiter Gl, substantialiter Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. essentialiter?, Lüt. lat. substantialiter?; E.: s. wesan (2), līh (3); W.: mhd. wesentlīche, Adv., wesenhaft, wirklich; s. nhd. wesentlich, Adj., essentiell, real, wohnhaft, wesentlich, DW 29, 592

wesanto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. duruh-; Hw.: s. wesan* (2)

wesca*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. waska*

wescāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. waskāri*

wescenbliuwil*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. waskibliuwil*

wescināri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. weskināri*

wescinōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. weskinōn*

wescinza*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. weskinza

wesciwazzar*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. waskiwazzar*

wesco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wasko*

*wesen?, ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. fir-

wesennēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. wesanēn*

*wesilī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-

wesinī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wesen, Wesenheit; ne. substance; ÜG.: lat. natura O; Vw.: s. wesanī*; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. substantia?, Lbd. lat. natura?; E.: s. wesan (2)

wesk..., ahd.: Vw.: s. wask...

weska, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. waska*

weskāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. waskāri*

weskenbliuwil*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. waskibliuwil*

weskil*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. waskil*

weskināri* 6, wescināri*, ahd., st. M. (ja): nhd. Reiter (M.) (2), Wagenlenker; ne. horseman, cart-driver; ÜG.: lat. auriga Gl, eques Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. weskinōn; L.: ChWdW9 939b (wescināri); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.)

weskinōn* 1, wescinōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. kunstfertig reiten; ne. ride skillfully; ÜG.: lat. (orbis) (= weskinōnti) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; L.: ChWdW9 939b (wescinōn)

weskinza 1, wescinza*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Mispel?; ne. medlar?; ÜG.: lat. avellana Gl; Q.: Gl (12. Jh.)

weskiwazzar*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. waskiwazzar*

wesko*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wasko*

wespa, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wefsa

wessa, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wassa

wessi* 2, ahd., Adj.: nhd. scharf, gezackt, stachelig; ne. sharp (Adj.), pronged; ÜG.: lat. serratus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. was; W.: mhd. wesse, Adj., scharf

*west?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. as. *west?

westan* (1) 15, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): nhd. Westen, Westwind; ne. west (N.), westwind; ÜG.: lat. occidens Gl, N, zephyrus Gl; Vw.: s. nord-, sundan-; Hw.: vgl. anfrk. westan; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; germ. *westanō, Adv., von Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; W.: mhd. wësten, st. M., Westen; nhd. Westen, M., Westen, Himmelsrichtung, Gegend gegen Sonnenuntergang, Wind aus dieser Richtung, DW 29, 625

*westan (2), ahd., Adv.: Hw.: vgl. anfrk. westan, as. westan*

westana* 3, ahd., Adv.: nhd. nach Westen, gegen Westen; ne. westward; ÜG.: lat. ab occidente (= fona westana) T, in occidentem (= anan westana) T; Hw.: vgl. as. westana*; Q.: OT, T (830); E.: germ. *westanō, Adv., von Westen; s. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; W.: mhd. wësten, Adv., nach Westen; R.: anan westana: nhd. nach Westen, gegen Westen; ne. towards the West; ÜG.: lat. in occidentem T; R.: fona westana: nhd. von Westen; ne. from the West; ÜG.: lat. ab occidente T; L.: ChWdW9 940a (westana); Son.: Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92)

westanawint* 2, ahd., st. M. (i): nhd. Westwind; ne. westwind; ÜG.: lat. zephyrus N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. zephyrus?; E.: s. westan (1), wint; W.: mhd. wëstenwint, st. M., Westwind; nhd. (ält.) Westenwind, M., Wind aus Westen, DW 29, 632

westanisc*, ahd., Adj.?: Vw.: s. westanisk*

westanisk* 1, westanisc*, ahd., Adj.?: nhd. westlich?; ne. western (Adj.); ÜG.: lat. (hedera alba) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. westan (1)

westannord* 5, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. „Westnorden“, Nordwesten, Nordwestwind; ne. north-west, north-wester; ÜG.: lat. argestes Gl, caurus Gl; Q.: Gl (Anfang 10. Jh.); I.: Lsch. lat. argestes?, caurus?; E.: s. westan (1), nord; W.: nhd. (ält.) Westnord, Westnorden, M., „Westnorden“, Nordwestwind, DW 29, 649

westannordan* 1, ahd., st. N. (a)?: nhd. Nordwesten; ne. north-west; ÜG.: lat. argestes Gl, (caurus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. argestes?, caurus?; E.: s. westan (1), nordan; W.: s. nhd. (ält.) Westnord, Westnorden, M., Westnorden, Nordwestwind, DW 29, 649

westansundan 1, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Westsüden, Südwestwind; ne. south-west, south-wester; ÜG.: lat. Africus Gl, Libs Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. Άfricus?; E.: s. westan (1), sundan; W.: s. nhd. (ält.) Westsüd, Westsüden, M., Westsüden, Wind aus Westsüden, DW 29, 652

westanwint* 2, ahd., st. M. (i): nhd. Westwind; ne. westwind; ÜG.: lat. (notus) (M.) Gl, zephyrus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. zephyrus?; E.: s. westan (1), wint; W.: mhd. wëstenwint, st. M., Westwind; nhd. Westwind, M., Westwind, Wind aus Westen, DW 29, 654

westar* (1) 4, westaro*, ahd., Adj.: nhd. westlich; ne. western; ÜG.: lat. occasum versus (= westarūn halba) Gl; Hw.: vgl. as. westar*; Q.: Gl, HM, WM (8. Jh.); E.: s. westan (1), westar (2); W.: mhd. wëster, Adj., westlich; nhd. (ält.-dial.) wester, Adj., westlich, DW 29, 634; L.: ChWdW9 940a (westaro); Son.: TrT31 = Sankt Galler Orosius-Glossar (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

westar* (2) 1, ahd., Adv.: nhd. nach Westen; ne. westward; Q.: Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.); E.: s. germ. *westra, Adv., westwärts; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; W.: mhd. wëster, Adv., westwärts; vgl. nhd. (ält.-dial.) wester, Adj., westlich, DW 29, 634; L.: ChWdW9 940a (westar)

westarhalb* 3, ahd., Adv.: nhd. im Westen, westlich von; ne. in the west; ÜG.: lat. (occidens) Gl; Q.: Gl, N (1000); E.: s. westar (1), halb; W.: mhd. wësterhalp, Adv., im Westen

westarlīh* 2, ahd., Adj.: nhd. westlich; ne. western; ÜG.: lat. occiduus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. occiduus?; E.: s. westar (1), līh (3); W.: nhd. (ält.) westerlich, Adj., Adv., westlich, DW 29, 640

westarliuti* 4, ahd., st. M. Pl. (i): nhd. „Westleute“, Gallier (Pl.); ne. western people (Pl.), Gauls; ÜG.: lat. Galli Gl, (Gallus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. westar (1), liut

westarnordarwint* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Westnordwind, Nordwestwind; ne. north-west wind; ÜG.: lat. caurus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. caurus?; E.: s. westar (1), nord, wint; W.: s. nhd. (ält.) Westnordwind, M., „Westnordwind“, „Westnorden“, DW 29, 650

westarnordwint* 2, ahd., st. M. (i): nhd. Westnordwind, Nordwestwind; ne. north-west wind; ÜG.: lat. caurus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. caurus?; E.: s. westar (1), nord, wint

westaro*, ahd., Adj.: Vw.: s. westar* (1)

westarsundarwint* 2, ahd., st. M. (i): nhd. Westsüdwind, Südwestwind; ne. south-west wind; ÜG.: lat. Africus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. Άfricus?; E.: s. westar (1), sundar, wint

westart* 4, ahd., Adv.: nhd. nach Westen; ne. westward; ÜG.: lat. in undas Hesperias N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. Hesperias?; E.: s. westar; W.: mhd. wëstert, Adv., nach Westen

westarwāt* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Windeln; ne. diapers (Pl.); ÜG.: lat. crepundia N; Q.: N (1000); E.: s. wāt; s. germ. *wastjō, st. F. (ō), Kleid?; vgl. idg. *u̯es- (5), V., kleiden, Pokorny 1172; W.: mhd. westerwāt, st. F., Taufkleid

Westfala 2, ahd., st. M. Pl. (a)?=PN: nhd. Westfalen (Pl.); ne. Westphalians; ÜG.: lat.-ahd.? Westfali Gl; Hw.: vgl. lat.-as. Westfalai; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; W.: nhd. Westfale, M.=PN, Westfale

*Westfalaus?, lat.-ahd., st. M. (a)?: Hw.: vgl. as. Westfalaus*

Westfali 2, lat.-ahd.?, M. Pl.=PN: nhd. Westfalen (Pl.); ne. Westphalians; ÜG.: ahd. Westfala; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. Westfala

Westfalōn* 2, ahd., sw. M. Pl. (n)?=PN: nhd. Westfalen (Pl.); ne. Westphalians; ÜG.: lat.-ahd.? (Westfali) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. Westfala; W.: nhd. Westfale, M.=PN, Westfale

westhalba* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Westseite, der Westen, westliche Gegend; ne. western side, west (N.); ÜG.: lat. occidens Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. occidens?; E.: s. halba; s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; W.: nhd. Westhalbe, F., Westhälfte, DW 29, 643; L.: ChWdW9 381a (westhalba); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

westibarn* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Kleinkind, Täufling; ne. infant (N.), candidate for baptism; ÜG.: lat. (catechumenus) Gl, (neophytus) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lbd. lat. catechumenus?, neophytus?; E.: s. barn; s. germ. *wastjō, st. F. (ō), Kleid; vgl. idg. *u̯es- (5), V., kleiden, Pokorny 1172; W.: mhd. westebarn, st. N., st. M., Täufling; L.: ChWdW8 85b (westibarn), ChWdW9 158b (westibarn); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

westnordar* 1, ahd., Adj.: nhd. westnördlich, nordwestlich; ne. north-west (Adj.); ÜG.: lat. caurus (= westnordaro wint) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. caurus?; E.: s. nord; s. germ. *west, Adv., westwärts, nach Westen; s. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; R.: westnordaro wint: nhd. Nordwestwind; ne. north-west wind; ÜG.: lat. caurus Gl

westnordrōni 8, ahd., Adj.: nhd. westnördlich, nordwestlich; ne. north-west (Adj.); ÜG.: lat. (caurus) EV, Gl, favonius (= westnordrōni wint) Gl, zephyrus (= westnordrōni wint) Gl; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: Lsch. lat. caurus?; E.: s. nordrōni; s. germ. *west, Adv., westwärts, nach Westen; s. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; L.: ChWdW9 1030a (westnordrōni)

westnordrōnowint* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Westnordwind; ne. north-west wind; ÜG.: lat. caurus EV; Hw.: vgl. anfrk. westnorthrōnowind*; Q.: EV (830-840?); I.: Lsch. lat. caurus?; E.: s. nordrōni, wint; s. germ. *west, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72

westrōni* 5, ahd., Adj.: nhd. westlich, Westwind (= westrōni subst.); ne. western; ÜG.: lat. ab occidente Gl, favonius (= westrōni wint) Gl, zephyrus (= westrōni wint) EV, Gl; Vw.: s. nord-, sund-; Hw.: vgl. as. westrōni*; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: Lüs. lat. occidens?; E.: s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; L.: ChWdW9 939b (westrōni), 2, 1039 (westrōni)

westrōnowint* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Westwind; ne. west wind; ÜG.: lat. zephyrus EV; Vw.: s. nord-, sund-; Hw.: vgl. anfrk. westrōnowind*; Q.: EV (830-840?); I.: Lsch. lat. zephyrus?; E.: s. westrōni, wint

westsūdan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. westsundan*

westsundan* 1, westsūdan*, ahd., st. N. (a): nhd. „Westsüden“, Südwesten, Südwestwind; ne. south-west (N.), south-western (N.); ÜG.: lat. Africus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. Άfricus?; E.: s. sundan; s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72

westsundarot* 2, ahd., Adv.: nhd. westsüdlich, nach dem Südwesten; ne. south-westward; ÜG.: lat. (ad) Africum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. (ad) Africum?; E.: s. sundarot; s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72

westsundrōni* 5, ahd., Adj.: nhd. westsüdlich, südwestlich; ne. south-western (Adj.); ÜG.: lat. (Africus) EV, Gl, Africus (= westsundrōni wint) Gl; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: Lsch. lat. Άfricus?; E.: s. sundrōni; s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72; L.: ChWdW9 1036a (westsundrōni)

westsundrōnowint* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Westsüdwind; ne. south-west wind; ÜG.: lat. Africus EV; Hw.: vgl. anfrk. westsūthrōnowind*; Q.: EV (830-840?); I.: Lsch. lat. Africus?; E.: s. sundrōni, wint; s. germ. *westa, Adv., westwärts, nach Westen; vgl. idg. *au- (3), *au̯e-, *Hau-, *u̯ē̆- (4), *u̯o-, *u̯es-, Präp., herab, weg, von, Pokorny 72

*westwint?, ahd., st. M. (i): Hw.: vgl. anfrk. westwind*

*wet (1), ahd., Adj.: Vw.: s. gi-; E.: germ. *-weda-, *-wedaz, Adj., gebunden; s. idg. *u̯edʰ- (3), V., knüpfen, binden, Pokorny 1116; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*wet (2), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-; E.: germ. *-weda-, *-wedam, st. N. (a), Gebundenheit; s. idg. *u̯edʰ- (3), V., knüpfen, binden, Pokorny 1116; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

wetan* 5, ahd., st. V. (5): nhd. verbinden, jemandem zugesellen, verknüpfen, anjochen; ne. join (V.), yoke (V.); ÜG.: lat. coniugare Gl, consociare (= in eban wetan) N, iungere Gl, subiugare Gl; Vw.: s. int-, zisamanegi-; Q.: Gl (765), N; E.: germ. *wedan, st. V., binden, verbinden; idg. *u̯edʰ- (3), V., knüpfen, binden, Pokorny 1116; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wëten, st. V., binden, einjochen, verbinden; R.: in eban wetan: nhd. jemandem zugesellen; ne. join s.o.; ÜG.: lat. consociare N; L.: ChWdW8 321a (wetan)

wetanbrā*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wetanbrāwa*

wetanbrāwa* 1, wetanbrā*, ahd.?, st. F. (ō): nhd. Zwischenraum zwischen den Brauen; ne. space between o.’s brows; ÜG.: lat. intercilium Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. intercilium?; E.: s. wetan, brāwa

wetar* 30, ahd., st. N. (a): nhd. Wetter, Luft, Wind, Unwetter, gutes Wetter, Sturm; ne. weather, wind (N.), good weather, storm (N.); ÜG.: lat. aer N, aether N, aura Gl, N, aurora Gl, aurigo Gl, (auster) Gl, elementum N, intemperies N, (Iuppiter) Gl, (lux) N, procella Gl, (serenum) (N.) Gl, temperies N, WH, tempestas Gl, ventus (M.) (1) O; Vw.: s. magan-; Hw.: vgl. as. wedar*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, O, WH; E.: germ. *wedra-, *wedram, st. N. (a), Wind, Wetter; idg. *u̯edʰro-, Sb., Witterung, Wetter, Pokorny 82; s. idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., wehen, blasen, hauchen, Pokorny 81; W.: mhd. weter, st. N., Wetter, Gewitter; nhd. Wetter, N., Wetter, Witterung, Unwetter, DW 29, 698; L.: ChWdW8 321a (wetar), ChWdW9 940b (wetar); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl047 = Regensburger Glossen zu Bedas Kommentar zur Apostelgeschichte (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14478), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

wetarfaro* 1, ahd.?, Adj.: nhd. kupferfarbig, fahl; ne. coppery; ÜG.: lat. (aeran) (mlat.) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wetar?, faro; W.: s. mhd. wëtervar, Adj., wetterfarbig; nhd. (ält.) wetterfarb, Adj., „wetterfarbig“, DW 29, 723

wetarhano* 3, ahd., sw. M. (n): nhd. Wetterhahn; ne. weathercock; ÜG.: lat. cerucha Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. cerucha?; E.: s. wetar, hano; W.: mhd. wëterhan, sw. M., Wetterhahn; nhd. Wetterhahn, M., Wetterhahn, Windfahne in Gestalt eines Hahnes, DW 29, 730

wetaro*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wetero*

*wetarwīs?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wedarwīs*

wetero* 1, wetaro*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. gabelförmiges Verbindungsholz am Wagen oder Pflug; ne. shafts; ÜG.: lat. (padiliga) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wetan; L.: ChWdW9 940a (wetaro); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410) (3. Viertel 9. Jh.)

wetimgras? 1, ahd.?, st. N. (a): nhd. Gemüsekohl; ne. cabbage; ÜG.: lat. brassica Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. gras

wētten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. weizen*

*wetter?, ahd., Sb.: Vw.: s. was-

wetti 39, ahd., st. N. (ja): nhd. Pfand, Kaufgeld, Bürgschaft, Übereinkunft, Gelöbnis, Gewinn; ne. pledge (N.); ÜG.: lat. arra Gl, arrabo Gl, brabeum Gl, fenus Gl, fideiussio Gl, (manus) (F.) Gl, mercimonia Gl, pactum Gl, pignus Gl, (promittentes) Gl, sponsio Gl, stipulatio Gl, vadimonia Gl, vadimonium Gl, vades Gl; Hw.: s. lat.-ahd.? wadium; vgl. as. weddi*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); I.: Lbd. lat. pignus, vadimonia?; E.: germ. *wadja-, *wadjam, st. N. (a), Pfand, Handgeld; idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, Sb., V., Pfand, Pfand geben, wetten, Pokorny 1109; W.: mhd. wette, st. N., Wette, Pfandvertrag; s. nhd. Wette, F., Wette, Wetteinsatz, Wettvertrag, DW 29, 665; L.: ChWdW8 321a (wetti), 1, 379b (wetti), ChWdW9 940b (wetti), 2, 1040a (wetti); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wettisceffōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wettiskeffōn*

wettiskeffōn* 1, wettisceffōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wetten, sich vereidigen, verpfänden, als Pfand nehmen; ne. bet (V.), swear (V.), pledge (V.); ÜG.: lat. pignerari Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. pignerari?; E.: s. wetti

wettōn* 6, ahd., sw. V. (2): nhd. wetten, versprechen, verbürgen, pfänden; ne. bet (V.), promise (V.), pledge (V.); ÜG.: lat. (dare) Gl, (deponere) Gl, evadari (mlat.)? Gl, exigere? Gl, expostulare? Gl, flagitare Gl, placari Gl, pignerari Gl, reposcere Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (2. Hälfte 8. Jh.); E.: germ. *wadjōn, sw. V., verpfänden, einsetzen; s. idg. *u̯ādʰ-, *u̯ədʰ-, Sb., V., Pfand, Pfand geben, wetten, Pokorny 1109?; W.: mhd. wetten, sw. V., Pfand geben, wetten; nhd. wetten, sw. V., wetten, Pfand geben, Buße zahlen, Wette abschließen, DW 29, 610; L.: ChWdW8 321a (wettōn)

wev..., ahd.: Vw.: s. wef...

weval*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wefal*

wevaldrāt, ahd.?, st. M. (a?, i?): Vw.: s. wefaldrāt*

wēverhen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wēferhen*

wēverōd*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wēferōd*

wēverōdī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wēferōdī*

wēverōt*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wēferōd*

wēverunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wēferunga*

wēwa* 14, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Weh“, Schmerz, Qual, Leid, Unglück, Verderben; ne. wail (N.), misery; ÜG.: lat. (adversum) (N.) NGl, dolor N, malum (N.) (1) N, (poena) N, (supplicium) N, (tribulatio malorum) N, (venenum) N; Q.: N, NGl, O (863-871), SG; I.: Lbd. lat. adversum?; E.: germ. *waiwō-, *waiwōn, *waiwa-, *waiwan, Sb., Weh, Schmerz; s. idg. *u̯ai-, Interj., wehe, Pokorny 1110; W.: s. mhd. wēwe, st. M., sw. M., st. F., sw. F., Wehe, Schmerz, Leid; L.: ChWdW9 909b (wēwa)

wēwo* 23, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weh“, Schmerz, Qual, Leid, Unglück, Verderben, Ärger, Krankheit; ne. wail (N.), misery; ÜG.: lat. (mors) O, (rabies) Gl, (vae) O; Q.: Gl, O (863-871), SG; E.: s. wēwa; W.: mhd. wēwe, st. M., sw. M., st. F., sw. F., Leid, Wehe, Schmerz; L.: ChWdW9 909b (wēwo)

wēwurt 1, ahd., st. F. (i): nhd. Unheil, Unglück, wehes Schicksal, Untat; ne. disaster, evil (N.); Q.: Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.); E.: s. wē, wurt; L.: ChWdW9 909b (wēwurt)

wezzen* 15, hwezzen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wetzen, schärfen, anreizen, hervorrufen, abnutzen; ne. whet (V.), incite; ÜG.: lat. acuere (Gl), N, armare Gl, exacuere N, exercere Gl, foederari (= wezzen Fehlübersetzung?) Gl, (molire) Gl, (movere) Gl, provocare N, subigere Gl, (vibrare) Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Q.: Gl (765), N, O; E.: germ. *hwatjan, sw. V., antreiben, reizen, schärfen, wetzen; idg. *k̯ē̆d-, *k̯ō̆d-, V., stacheln, bohren, wetzen, schärfen, antreiben, anreizen, Pokorny 636; W.: mhd. wetzen, sw. V., schärfen, schleifen (V.) (1), wetzen; nhd. wetzen, sw. V., wetzen, schärfen, reiben, anreizen, DW 29, 793; L.: ChWdW8 310a (wezzen); Son.: Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614)

wezzicha*, ahd., st. F. (jō)?: Vw.: s. wezzihha*

wezzihha* 2, wezzicha*, ahd., st. F. (jō)?, sw. F. (n)?: nhd. Molke, Käsewasser; ne. whey; ÜG.: lat. serum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wezzen?

wezzilstein* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Wetzstein, Schleifstein; ne. whetstone; ÜG.: lat. coticula (F.) (1) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wezzen, stein; W.: mhd. wetzelstein, st. M., Wetzstein

wezzistein 34, ahd., st. M. (a): nhd. Wetzstein, Schleifstein; ne. whetstone; ÜG.: lat. cos Gl, coticula (F.) (1) Gl; Hw.: vgl. as. hwetistēn*?; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wezzen, stein; W.: mhd. wetzestein, st. M., Wetzstein; nhd. Wetzstein, Wetzestein, M., Wetzstein, Stein zum Schärfen von Schneidewerkzeugen, DW 29, 801; L.: ChWdW9 806b (wezzistein); Son.: Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.), Tgl032 = Alcuin-Glossen im Freisinger Alcuin/Beda-Codex (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6404), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), TrT30a = Berliner pragmaticum-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Hamilton 132), TrT30b = Pariser pragmaticum-Glossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 12445), TrT30c = pragmaticum-Glossar von Reims (Reims, Bibliothèque Municipale 671), Wba05 = Regensburger Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14429)

*wī (1), ahd.?, M., N., F.: nhd. Zweig; ne. twig (N.); Hw.: s.*wīa?; Q.: s. Kluge s. v. Geweih

*wī (2), ahd., Sb.: Hw.: vgl. as. *wī (1)?

*wīa?, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Zweig, Ast; ne. twig (N.); Hw.: s. *wī?; Q.: s. Kluge s. v. Geweih

wīāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. wīwāri*

wīb 200, ahd., st. N. (a): nhd. Frau, Mädchen, Weib, Ehefrau; ne. wife, female (F.); ÜG.: lat. (ancilla) O, anus (F.) (= altaz wīb) Gl, (caro) Gl, coniunx N, O, crinis (= wībes hār) Gl, femina Gl, N, O, PG, Ph, T, (filia) LF, O, fornicatrix (= gimein wīb) Gl, iuvencula (= kindiskaz wīb) Gl, lamia (= wildaz wīb) Gl, lupa (= gimein wīb) Gl, mamma (= wībes brust) Gl, meretrix (= gimein wīb) Gl, (muliebria) (N. Pl.) Gl, mulier Gl, LB, N, NGl, O, PT=T, T, WH, nonaria (F.) Gl, nurus (= sunes wīb) Gl, periscelides (= beingiweri wībo) Gl, persona Gl, (procus) (= wībes gern) Gl, prostituta (= gimein wīb) Gl, scortum (= gimein wīb) Gl, sexus infirmior .i. femineus (= wīb Pl.) N, ulula (= wildaz wīb) Gl, uxor Gl, (virago) Gl, virgo Gl, virgo (= jung wīb) N; Vw.: s. alt-, dionost-, dorf-, holz-, kamar-, kebis-, meri-, *nord-, pfaffen-, slāf-, spili-, walu-, wild-; Hw.: vgl. anfrk. wīf*, as. wīf*; Q.: BB, Ch, G, Gl (765?), LB, LF, N, NGl, O, OT, PG, Ph, PN, PT, T, WH; E.: germ. *weiba-, *weibam, *wība-, *wībam, st. N. (a), Weib, Frau; s. idg. *u̯eip-, *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1131?; W.: mhd. wīp, wīb, st. N., Weib; nhd. Weib, N., Weib, DW 28, 329; R.: wildaz wīb: nhd. wildlebende Frau, Unholdin, Bacchantin; ne. woman living in the wild, bacchante; ÜG.: lat. lamia Gl, (ulula) Gl; L.: ChWdW8 321a (wīb), ChWdW9 941b (wīb); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wībesgarawī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wībgarawī*

wībeshār* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Frauenhaar; ne. woman’s hair; ÜG.: lat. crinis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. crinis?; E.: s. wīb, hār

wībeshosūn*, ahd., sw. F. Pl. (n): Vw.: s. wībhosūn*

wībesscuoh*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wībesskuoh*

wībesskuoh* 1, wībesscuoh*, ahd., st. N. (a): nhd. Frauenschuh, Damenschuh; ne. lady’s shoe; ÜG.: lat. baxa Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. baxea?; E.: s. wīb, skuoh

wībfahs* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Frauenhaar; ne. woman’s hair; ÜG.: lat. crinis Gl; Hw.: vgl. as. wīffahs*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. crinis?; E.: s. wīb, fahs

wībgarawī* 2, wībesgarawī*, ahd., st. F. (ī): nhd. „Frauenzeug“, Frauenschmuck; ne. woman’s things, woman’s finery; ÜG.: lat. mundus muliebris Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. mundus muliebris?; E.: s. wīb, garawī

wībgern* 8, ahd., Adj.: nhd. „frauengierig“, unzüchtig, Freier (= subst.), Verführer (= subst.); ne. girlchasing (Adj.); ÜG.: lat. leno (= wībgernēr) Gl, (procus) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. wīb, gern; R.: wībgernēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. Verführer; ne. seducer; ÜG.: lat. leno Gl; L.: ChWdW9 354b (wībgern); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299) (3. Viertel 9. Jh.)

wībgigarawi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Frauenschmuck; ne. woman’s finery; ÜG.: lat. mundus muliebris Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. mundus muliebris?; E.: s. wīb, gi, garawi; L.: ChWdW9 343a (wībgigarawi); Son.: TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1) (3. Viertel 9. Jh.)

*wībgigarawidi?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wīfgigarwidi*

wībgiwāti* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Frauengewand, Frauenkleid, Frauenkleider; ne. dress (N.); ÜG.: lat. mundus muliebris Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. mundus muliebris?; E.: s. wīb, gi, wāt; L.: ChWdW8 310b (wībgiwāti); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wībgizieri* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Schmuck, Frauenschmuck, Schmuck der Frauen; ne. decoration, woman’s finery; ÜG.: lat. muliebria (N. Pl.) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. muliebria?; E.: s. wīb, gi, zieri; L.: ChWdW9 942a (wībgizieri); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wībgizierida* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Schmuck, Frauensachen, Frauenschmuck, Schmuck der Frauen; ne. decoration, woman’s things, woman’s finery; ÜG.: lat. muliebria (N. Pl.) Gl, mundus muliebris Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. mundus muliebris?; E.: s. wīb, gi, zierida; L.: ChWdW9 996a (wībgizierida); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wībheit* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Weiblichkeit; ne. womanhood; ÜG.: lat. (sexus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. sexus?; E.: s. wīb, heit; W.: mhd. wīpheit, wībheit, st. F., „Weibheit“, Weibsein, Weiblichkeit, weibliche Art, weibliche Ehre, weibliche Natur, weibliche Würde, weibliches Wesen, Frau; nhd. (ält.) Weibheit, F., Weiblichkeit, DW 28, 420

wībhosūn*, wībeshosūn*, wībohosūn*, ahd., sw. F. Pl. (n): nhd. „Frauenhose“, Frauenunterkleidung (?); ne. women’s trousers; ÜG.: lat. (periscelides) Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīb, hosa

wībicha*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wībihha*

wībihha* 2, wībicha*, ahd., sw. F. (n): nhd. Frau, Weib; ne. female (F.); ÜG.: lat. femina Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. femina?; E.: s. wīb

wibil 36, ahd., st. M. (a): nhd. Käfer, Wiebel, Kornwurm, Mistkäfer, Bohnenkäfer; ne. weevil, beetle; ÜG.: lat. attacus Gl, cantarus Gl, curculio (M.) (2) Gl, scabro? Gl, scarabaeus Gl, (vermis)? Gl; Vw.: s. bōn-, *gold-; Hw.: vgl. as. *wivil?; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), PN?; E.: germ. *webila, *webilaz, st. M. (a), Käfer, Wiebel; s. idg. *u̯ebʰ- (2), V., sich bewegen, wimmeln, wabern, Pokorny 1114; W.: mhd. wibel, st. M., Wiebel, Kornwurm; nhd. Wibel, Wibbel, M., Wiebel, Kornkäfer, Mistkäfer, DW 29, 804; L.: ChWdW9 910a (wibil); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Sglr02 = Reichenauer Sachglossare (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]), Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT45a = Glossen im Codex des Wessobrunner Gebets (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 22053), Wba06 = Regensburger Abavus-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14804) (2. Viertel 9. Jh.)

wībilī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wībilīn*

wībilīh* 1, wīblīh*, ahd., Pron.-Adj.: nhd. jede Frau, jedes Weib; ne. female (Adj.); Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīb, līh (3); W.: nhd. weiblich, Adj., weiblich, der Frau gemäß, DW 28, 429; L.: ChWdW8 321b (wīblīh), ChWdW9 942a (wīblīh)

wībilīn* 1, wībilī*, ahd., st. N. (a): nhd. „Weiblein“, Frau; ne. wife; ÜG.: lat. femina Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. femina?, femella?; E.: s. wīb; W.: mhd. wībelīn, st. N., Weib; nhd. Weiblein, N., Weiblein, DW 28, 426

wibillo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wībillo*

wībillo* 3, wibillo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Zwitter, Hermaphrodit, Verweichlichter, Weichling; ne. hermaphrodite, weakling?; ÜG.: lat. (effeminatus) Gl, hermaphroditus N; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; E.: s. wīb; L.: ChWdW8 321b (wibillo); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wīblīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wīblīhho*

wīblīdo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Zwitter, Hermaphrodit; ne. hermaphrodite; Q.: N (1000); E.: s. wīb, līdan?

wīblīh* (1) 4, ahd., Adj.: nhd. fraulich, weiblich, frauenhaft; ne. female (Adj.), feminine (Adj.); ÜG.: lat. (femina) Gl, (genialis) Gl, muliebris Gl; Q.: Gl (nach 765?); E.: s. wīb, līh (3); W.: nhd. weiblich, Adj., weiblich, der Frau gemäß, DW 28, 429; L.: ChWdW9 942a (wīblīh); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146)

wīblīh*, ahd., Pron.-Adj.: Vw.: s. wībilīh*

wīblīhho* 1, wīblīcho*, ahd., Adv.: nhd. fraulich, weiblich, wie die Frauen; ne. femininely; ÜG.: lat. muliebriter N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. muliebriter?; E.: s. wīb, līh (3); W.: s. nhd. weiblich, Adj., weiblich, der Frau gemäß, DW 28, 429

wīboshosūn*, ahd., sw. F. Pl. (n): Vw.: s. wībhosūn*

wībzierī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Frauenschmuck, Schmuck der Frauen, Frauensachen; ne. woman’s finery; ÜG.: lat. (muliebris) Gl, mundus muliebris Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. muliebris amictus?; E.: s. wīb, zierī; L.: ChWdW9 942a (wībzierī)

wībzierida* 6, ahd., st. F. (ō): nhd. Frauenschmuck, Schmuck, Schmuck der Frauen, Frauensachen; ne. woman’s finery; ÜG.: lat. (monile) N, muliebria (N. Pl.) Gl, mundus muliebris Gl, ornatus (M.) N; Q.: Gl (9./10. Jh.), N; I.: Lüt. lat. ornatus?; E.: s. wīb, zierida

wic..., ahd.: Vw.: s. wih..., wik...

wicha, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wiohha*

wīchan*, ahd., st. V. (1a): Vw.: s. wīhhan*

wicharia* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, Sb.: nhd. Transportdienst; ne. transport (N.); Q.: Urk (um 820)

wīchōn*, ahd., st. V. (2): Vw.: s. wīhhōn*

wīchunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīhhunga*

wicka, ahd., st. F. (jō), sw. F. (n): Vw.: s. wikka

wickilī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wikkilīn*

wickilīn*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wikkilīn*

wid (1) 19, ahd., st. F. (i): nhd. Zweig, Strick (M.) (1), Fessel (F.) (1), Geflecht, dünner Zweig, geflochtener Strick; ne. twig (N.), fetter (N.); ÜG.: lat. (catena) Gl, columbar Gl, flagellum Gl, (flagrum) Gl, metaxa Gl, retorta Gl, sarmentum Gl, torques Gl, (tortoria) (N. Pl.?) Gl, tortum (N.) Gl, tortus (M.) Gl; Vw.: s. kuonio-, kuna-, lang-, *stiur-; Hw.: vgl. as. *with (1)?; Q.: Gl (765), PN?; E.: germ. *wiþi-, *wiþiz, st. F. (i), Reiserstrick, Strick (M.) (1); idg. *u̯eiti-, *u̯īti-, Sb., Gedrehtes, Gerte, Pokorny 1120; s. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. wid, st. F., Flechtreis, Strang, Band (N.); s. nhd. (ält.) Weid, M., Weidenzaun?, DW 28, 540; L.: ChWdW8 321b (wid), ChWdW9 942a (wid); Son.: TrT31a = Freisinger Adespota (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6411), TrT62 = Pariser Glosse zu griechischen Wörtern (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 763)

*wid (2), ahd., Präp.: Hw.: vgl. as. with* (2)

wid* (3) 2, ahd.?, Adj.: nhd. männlich?; ne. male (Adj.)?; Hw.: vgl. anfrk. wid*; Q.: LSal, PLSal (507-511?); E.: vielleicht von germ. *swenþa-, *swenþaz, *swenþja-, *swenþjaz, Adj., stark, kräftig; s. idg. *sent-, *sont-, *sn̥t-, V., Adj., seiend, wahr, Pokorny 341?; vgl. idg. *es-, *h₁es-, V., sein (V.), Pokorny 340; Son.: nach Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes, 2001, 375b anfrk.

*wida?, ahd., st.? F. (ō): Hw.: vgl. as. witha* (1, 2)

wīda 46, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Weide (F.) (1), Weidenbaum, Weidenzweig; ne. willow; ÜG.: lat. itia? Gl, (lentiscus) Gl, (nervus) Gl, populus (= wīda Fehlübersetzung) Gl, (retorta)? Gl, salictum Gl, saliunca Gl, saliuncula Gl, salix Gl, (ulmus) Gl, (vimen) Gl; Vw.: s. sala-; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.), ON; E.: germ. *wīþwō, st. F. (ō), Weide (F.) (1), Weidenbaum; idg. *u̯oitu̯ā, F., Gedrehtes, Gerte, Weide (F.) (1), Pokorny 1120; s. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. wīde, sw. F., Weide (F.) (1); nhd. Weide, F., Weide (F.) (1), DW 28, 540; L.: ChWdW9 942a (wīda); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299) (3. Viertel 9. Jh.), Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

wīdahi* 5, ahd., st. N. (ja): nhd. „Weidach“, Weidendickicht, Weidengebüsch; ne. willow bushes (Pl.); ÜG.: lat. (vimen) Gl, (virectum) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wīda; W.: mhd. wīdach, st. N., Weidicht; s. nhd. (ält.-dial.) Weidicht, N., „Weidicht“, „Weidach“, DW 28, 599

widamdiu* 1, widemdiu*, ahd., st. F. (jō, i): nhd. „Brautgabenmagd“, Wittummagd, als Brautgabe gegebene Dienerin; ne. maid given as a dowry; ÜG.: lat. mancipium dotale N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. mancipium dotale; E.: s. widamo, diu

widamen* 3, ahd., sw. V. (1a): nhd. widmen, ausstatten, mit einer Mitgift ausstatten, aussteuern; ne. endow; ÜG.: lat. dotare Gl, pacta dotata (= giwidamit) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lbd. lat. dotare?; E.: s. widamo; W.: mhd. widemen, sw. V., ausstatten; nhd. widmen, sw. V., widmen, ausstatten, übereignen, stiften (V.) (1), DW 29, 1413; L.: ChWdW9 942b (widamen); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

widamēwa* 2, ahd., st. F. (jō): nhd. „Wittumrecht“, Brautgabengesetz, Gesetz über das Wittum; ne. law about the dowry; ÜG.: lat. (publika lex) N, (tabella dotis) N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. tabella dotis?; E.: s. widamo, ēwa

widamgeba* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Mitgift; ne. dowry; ÜG.: lat. (dotalis) Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widamo, geba

widamhīen*, ahd., sw. N. Pl. (n): Vw.: s. widamhīwun*

widamhīwun* 1, widamhīen*, ahd., sw. N. Pl. (n): nhd. „Brautgabenhörige“, „Wittumhörige“, als Brautgabe gegebene Dienerinnen; ne. bondswomen given as a dowry; ÜG.: lat. mancipia dotalia N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widamo, hīwun

widamhuoba* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Wittumhufe“, „Mitgifthufe“, der Kirche vermachtes Gut; ne. dowry hide, estate bestowed to the Church; ÜG.: lat. (ad) domum primitiae Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lbd. lat. domus primitiae?; E.: s. widamo, huoba; W.: s. nhd. Wittumhufe, F., „Wittumhufe“

widamlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. „mitgiftlich“, zur Mitgift gehörig; ne. dowry...; ÜG.: lat. dotalis Gl; Hw.: vgl. as. withumlīk*; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. dotalis; E.: s. widamo, līh (3)

widamo* 11, ahd., sw. M. (n): nhd. Wittum, Brautgabe, Mitgift, unbewegliches Vermögen der Kirche, Dotierung einer Kirche, Ausstattung; ne. dowry, immobile of the Church; ÜG.: lat. dos Gl, N, dotalicium quod datur puellae Gl, pretium quod sponte datur Gl, res (ecclesiae) Gl; Hw.: vgl. anfrk. withemo, as. *withurno?; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N, WH; E.: westgerm. *wetmō-, *wetmōn, *wetma-, *wetman, sw. M. (n), Brautgabe; idg. *u̯edmno-, Sb., Brautkaufpreis, Pokorny 1116; s. idg. *u̯edʰ- (2), *u̯ed-, V., führen, heiraten, Pokorny 1115; W.: mhd. wideme, sw. M., st. M., st. F., Brautgabe, Wittum; s. nhd. Wittum, N., M., „Wittum“, Brautgabe, Kirchengut, DW 30, 830; L.: ChWdW9 942b (widamo); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64)

widamscrift*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. widamskrift*

widamskrift* 1, widamscrift*, ahd., st. F. (i): nhd. Ehevertrag; ne. marriage contract; ÜG.: lat. tabella ubi dos scripta est N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widamo, skrift

widar* (1) 44, ahd., st. M. (i): nhd. Widder, Schafbock; ne. ram (N.); ÜG.: lat. aries Gl, N, NGl, (caprigenus) (M.) Gl, multo (M.) Gl, vervex Gl; Hw.: vgl. anfrk. wither* (1), as. wethar*; Q.: Gl (765), N, NGl; E.: germ. *weþru-, *weþruz, st. M. (u), Widder; s. idg. *u̯et-, N., Jahr, Pokorny 1175; W.: mhd. wider, st. M., Widder; nhd. Widder, M., Widder, Schafbock, Hammel, Widder (als Sternbild) DW 29, 861; L.: ChWdW8 321b (widar), ChWdW9 942b (widar); Son.: Sglr02 = Reichenauer Sachglossare (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

widar (2) 283, ahd., Präp., Adv., Präf.: nhd. wider, gegen, gegenüber, wieder, zurück, zum Schutz gegen, vor, durch, im Hinblick auf, verglichen mit, gemäß, nach, für, über, rückwärts, dagegen, entgegen, wiederum, um...; ne. against, opposite (Präp.), back (Adv.), re...; ÜG.: lat. (ad) N, adversari (= widar einander sīn) N, adversum (Adv., Präp.) Gl, N, adversus (Adv., Präp.) APs, B, MF, MNPs, N, NGl, Ph, T, aer circa ipsum circulum terrae (= selbin diu luft widar dia erda) N, (alienus) N, (apud) N, comminus (= widar selb) Gl, contra B, Gl, LB, MF, N, NGl, T, WH, coram Gl, (cum) N, (diversus) B, erga Gl, N, in Gl, MF, T, incomminus (= widar selb) Gl, insolenter (= widar giwonaheiti) N, iterum Gl, N, O, oppositus est (= stat widar) N, prae N, pro (Adv.) I, MF, proponere (= dar widar sezzen) I, re... Gl, retro Gl, N, T, retrorsum T, trans T; Vw.: s. hera-, -ahtōn, -antwurten, -bellan, -bilidōn, -biogan, -biotan, -bliuwan, -bougen, -brehhan, -bringan, -dewen, -dinsan, -dwingan, -eiskōn, -fāhan, -faran, -fehtan, -fliozan, -fluohhan, -fuoren, -gān, -gangan, -geban, -geltan, -habēn, -halōn, -hellan, -huggen, -īlēn, -kēren, -kiosan, -kōsōn, -krampfen, -krazzōn, -kresan, -kunden, -kwedan, -kweman, -ladōn, -lebēn, -lesan, -līdan, -lobōn, -mezzan, -mezzōn, -muoten, -neman, -niozan, -niuwan, -niuwōn, -rapfen, -refsen, -rīdan, -ringan, -rōēn, -rūzan, -sagen, -sagēn, -sahhan, -sehan, -senten, -sezzen, -sīn, -siuwen, -skiozan, -skouwōn, -skrekkōn, -skrikken, -skurgen, -slahan, -slintan, -sperren, -spirdaren, -sporōn, -sprehhan, -springan, -spurnan, -spurnen, -stān, -stantan, -stinkan, -stōzan, -strītan, -sūfan, -suohhen, -swellen, -tretan, -trīban, -trinkan, -tuon, *-wāgen?, -wallōn, -wankōn, -wartōn, -wāzan, -wegan, -weggen, -wenten, -werban, -werben, -werfan, -wertōn, -winnan, -wintan, -zeihhanen, -zellen, -zilēn, -zwisōn; Hw.: vgl. anfrk. wither, as. *with (3), withar*; Q.: APs, B, BB, BR, E, FB, GB, Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, LB, MB, MF, MNPs, N, NGl, O, OG, OT, Ph, Psb, PN, StE, T, WB, WH; E.: germ. *wiþra, Adv., Präp., wider, gegen, wieder; idg. *u̯itero-, Adv., Präp., weiter, wider, wieder, Pokorny 1176; s. idg. *u̯ī̆- (1), Adv., Num. Kard., auseinander, entzwei, zwei, Pokorny 1175; W.: mhd. wider, Präp., Adv., wider, gegen, entgegen; nhd. wider, wieder, Präp., Adv., wider, wieder, gegen, entgegen, zuwider, zurück, DW 29, 867; R.: widar diu: nhd. andererseits, demgegenüber; ne. on the other hand; R.: ort widar orte: nhd. Spitze gegen Spitze; ne. tip (N.) against tip (N.); L.: ChWdW8 321b (widar), ChWdW9 942b (widar); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl041 = Lorscher Glossen zu Predigten (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 220), TrT34c = Glossar (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 842 Helmstadiensis)

widarahtōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. abwägen, aufwiegen, vergleichen, gegenüberhalten; ne. weigh (V.); ÜG.: lat. rependere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. rependere?; E.: s. widar, ahtōn; W.: vgl. mhd. widerahten, sw. V., zurückweisen, hintertreiben, zunichte machen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 87 (uuidarahtôn), EWAhd 1, 124

widaranagifangunga* 1, ahd.?, st. F. (ō): nhd. Wechselseitigkeit?; ne. reciprocity; ÜG.: lat. reciprocatio Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüt. lat. reciprocatio?; E.: s. widar (2), ana (1), gi, fangōn?

widarantwurten* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. zeigen, sichtbar machen, öffnen, kenntlich machen, bemerkbar machen; ne. demonstrate; ÜG.: lat. demonstrare Gl, resignare Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lüt. lat. resignare?; E.: s. widar, int, werdan; W.: mhd. widerantwurten, sw. V., zurückliefern; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 570 (uuidarantuuurten)

widarbeini* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. „Gegenbein“, Wadenbein; ne. „opposite bone“, fibula; ÜG.: lat. calamel (roman.)? Gl, calamellus? Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. calamel?; E.: s. widar (2), bein; L.: ChWdW9 153b (widarbeini)

widarbellan* 5, ahd., st. V. (3b): nhd. widerhallen, widertönen, widerklingen, sich verlauten lassen, sprechen gegen, sich mit Worten distanzieren, abprallen, zurückstoßen; ne. resound; ÜG.: lat. ludificare Gl, repellere Gl, resilire Gl, resultare Gl; Hw.: s. unwidarbollan*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. ludificare?, repellere?, resilire?, resultare?; E.: s. widar, bellan; W.: mhd. widerbëllen, st. V., entgegen bellen, heftig widersprechen; s. nhd. (schwäb.) widerbellen, sw. V., zurückbellen, widersprechen, Fischer 6, 767; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 872 (uuidarbellan), EWAhd 1, 535

widarberg* 2, ahd., Adj.: nhd. steil, schwierig; ne. steep (Adj.); ÜG.: lat. arduus Gl, artus (Adj.) Gl; Q.: Gl (765); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), berg; W.: s. nhd. (ält.) widerberg, Adv., bergauf, aufwärts, DW 29, 919; L.: ChWdW8 85b (widarberg); Son.: Tgl05 = Würzburger Homiliar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 28)

widarbergi* 5, ahd., Adj.: nhd. steil, schwierig; ne. steep (Adj.); ÜG.: lat. arduus Gl, artus (Adj.) Gl; Q.: Gl (790); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), berg; W.: vgl. nhd. (ält.) widerberg, Adv., bergauf, aufwärts, DW 29, 919; L.: ChWdW8 85b (widarbergi), ChWdW9 160a (widarbergi); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarbikēren*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widaribikēren*

widarbilidōn* 4, ahd., sw. V. (2): nhd. neugestalten, noch einmal schaffen, neu schaffen, erneuern, wiederholen, reformieren; ne. renew; ÜG.: lat. reformare NGl, repetere Gl; Q.: Gl (10. Jh.), NGl; I.: Lüs. lat. reformare; E.: s. widar, bilidōn; W.: mhd. widerbileden, widerbilden, sw. V., ein Ebenbild von etwas darstellen, sich versetzen in, sich etwas vorstellen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1050 (uuidarbilidôn), EWAhd 2, 54

widarbiogan* 2, ahd., st. V. (2a): nhd. zurückbiegen, zurückkrümmen; ne. bend (V.) back; ÜG.: lat. aduncus (= widargibogan) Gl, reflectere Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. reflectere?; E.: s. widar, biogan; W.: mhd. widerbiegen, st. V., zurückbiegen; nhd. widerbiegen, wiederbiegen, st. V., zurückbiegen, DW 29, 920; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1079 (uuidarbiogan), EWAhd 2, 80

widarbiotan* 2, ahd., st. V. (2b): nhd. antworten, entgegnen, erwidern, brieflich antworten; ne. reply (V.); ÜG.: lat. rescribere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. rescribere?; E.: s. widar, biotan; W.: mhd. widerbieten, st. V., durch Botschaft absagen, Gegenbefehl erteilen, widerrufen, Fehde ankündigen, Krieg ankündigen; nhd. widerbieten, wiederbieten, st. V., absagen, widerrufen, DW 29, 921; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1099 (uuidarbiotan), EWAhd 2, 93

widarbirgīg* 1, ahd., Adj.: nhd. mühevoll, schwierig; ne. irksome; ÜG.: lat. arduus B; Q.: B (800), GB; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), berg; L.: ChWdW9 161a (widarbirgīg)

widarbliuwan* 6, ahd., st. V. (2a): nhd. „widerschlagen“, abstumpfen, stumpf werden, zurückschlagen; ne. blunt (V.); ÜG.: lat. obtundere Gl, retundere Gl, MH, reverberare Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), MH; I.: Lüs. lat. retundere?; E.: s. widar, bliuwan; W.: mhd. widerbliuwen, st. V., widerlegen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1221 (uuidarbliuuuan), ChWdW8 92a (widarbliuwan), ChWdW9 180b (widarbliuwan), EWAhd 2, 192, Tiefenbach, Altsächsisches Handwörterbuch 34a (witharbleuwan); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685)

*widarbollan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. angegriffen, gehindert; ne. attacked; Vw.: s. un-

widarborani* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Wiedergeburt; ne. regeneration, rebirth (N.); ÜG.: lat. regeneratio Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. regeneratio?; E.: s. widar (2), beran

widarboranī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wiedergeburt; ne. regeneration, rebirth (N.); ÜG.: lat. regeneratio Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. regeneratio?; E.: s. widar (2), beran

widarbot* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Verbot; ne. interdict (N.); ÜG.: lat. interdictio Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. interdictio?; E.: s. widar (2), bot; W.: mhd. widerbot, st. N., Gegengebot; nhd. (ält.) Widerbot, N., Gegenbotschaft, Verbot, Kriegserklärung, DW 29, 926

widarbougen* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. umbiegen, rückwärts biegen, zurückbiegen; ne. bend (V.) back; ÜG.: lat. repandus (= widarbougit) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. repandus (= widarbougit); E.: s. widar, bougen; W.: mhd. widerböugen, sw. V., umbiegen; nhd. wiederbeugen, sw. V., umbiegen, DW 29, 920; R.: widarbougit, (Part. Prät.=)Adj.; nhd. rückwärts gebogen; ne. bent back; ÜG.: lat. repandus Gl; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1292 (uuidarbougen), EWAhd 2, 263

widarbougit*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. widarbougen*

widarbrechan*, ahd., st. V. (4): Vw.: s. widarbrehhan*

widarbrehhan* 3, widarbrechan*, ahd., st. V. (4): nhd. widerstreben, im Widerspruch stehen, umdrehen, umbrechen, abdrehen; ne. oppose, turn (V.); ÜG.: lat. repugnare NGl, retorquere Gl; Q.: Gl (10. Jh.), NGl; I.: Lüt. lat. repugnare?, retorquere?; E.: s. widar, brehhan; W.: mhd. widerbrechen, st. V., widerstreben, erneut brechen; nhd. widerbrechen, wiederbrechen, st. V., zurückstrahlen, zurückleuchten, zurückbrechen, DW 29, 927; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1337 (uuidarbrehhan), EWAhd 2, 310

widarbringan* 10, widaribringan*, ahd., anom. V.: nhd. wiederbringen, zurückbringen, zurückgeben, zurückführen, zurückholen, wiederherstellen, erneuern, retten, erretten, hervorbringen; ne. bring aback, save (V.), repair (V.); ÜG.: lat. (illidere) Gl, (introducere) WH, referre T, reformare Gl, restituere N; Q.: Gl, GV, N, OT, T (830), WH; I.: Lüs. lat. referre?; E.: s. widar, bringan; W.: mhd. widerbringen, anom. V., wiederbringen, wieder einbringen, wiederherstellen, ersetzen, vergüten, zurückbringen, erlösen, retten von; nhd. wiederbringen, st. V., zurückbringen, wiederbringen, DW 29, 927; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1403 (uuidarbringan), ChWdW9 195a (widarbringan, widaribringan), EWAhd 2, 342; Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277)

widarbruht* 2, ahd., st. F. (i): nhd. Widersetzlichkeit, Starrsinn; ne. obstinacy; ÜG.: lat. obstinatio Gl, repugnantia NGl; Q.: Gl (765), NGl; I.: Lüt. lat. obstinatio?, repugnantia?; E.: s. widar (2), brehhan; W.: mhd. widerbruht, st. F., Widersetzlichkeit, Trotz; L.: ChWdW8 94b (widarbruht)

widarbruhti* 3, ahd., Adj.: nhd. hartnäckig, halsstarrig, widerspenstig; ne. obstinate; ÜG.: lat. cervicatus Gl, contumax Gl, (protervus) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. contumax?, cervicatus?; E.: s. widar (2), brehhan; W.: mhd. widerbruht, Adj., widersetzlich, ungehorsam

widarbruhtīg* 10, ahd., Adj.: nhd. widersetzlich, widerspenstig, aufsässig, hartnäckig, halsstarrig; ne. obstinate; ÜG.: lat. cervicatus Gl, contumax Gl, (protervus) Gl, rebellis (M.) Gl, I, resiliens NGl; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), NGl; I.: Lüt. lat. rebellis; E.: s. widar (2), brehhan; W.: mhd. widerbrühtic, Adj., widersetzlich, ungehorsam; L.: ChWdW8 94b (widarbruhtīg), ChWdW9 190a (widarbruhtīg); Son.: Tgl037 = Canones-Glossen in der Berner Canones/Gennadius-Handschrift (Bern, Burgerbibliothek Cod. 89 und Cod. 493), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

widarbrustīg* 1, ahd., Adj.: nhd. halsstarrig; ne. obstinate; ÜG.: lat. cervicatus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. cervicatus?; E.: s. widar (2), brestan

widarburt* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Wiedergeburt; ne. rebirth (N.); ÜG.: lat. regeneratio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. regeneratio; E.: s. widar (2), burt

widardanc*?, ahd., st. M. (a): Vw.: s. widardank*

widardank* 1, widardanc*?, ahd., st. M. (a): nhd. Rücksicht, Überlegung, Weigerung, Ablehnung; ne. consideration; ÜG.: lat. retractatio Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lüt. lat. retractatio?; E.: s. widar (2), dank; W.: mhd. widerdanc, st. M., Gegendank; nhd. (ält.-dial.) Widerdank, M., „Widerdank“, DW 29, 939

widardenkida* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Streit, Ablehnung, Weigerung; ne. controverse (N.); ÜG.: lat. (controversia) Gl, retractatio Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lüs. lat. retractatio?; E.: s. widar (2), denken

widardewen* 1, widardouwen*, widarthewen*, widarthouwen*, ahd., sw. V. (1b): nhd. „verdauen“, ausleeren, erbrechen, ausspeien?, heraustreten; ne. digest (V.), empty (V.); ÜG.: lat. egerere Gl; Q.: Gl (12. Jh.?); I.: Lsch. lat. egerere?; E.: s. widar, dewen; W.: s. nhd. wiederdäuen, sw. V., wiederkäuen, DW 29, 939; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 2, 619 (uuidarthouuuen), EWAhd 2, 622

widardinsan* 2, widarthinsan*, ahd.?, st. V. (3a): nhd. zurückziehen, zurückschleppen, zurückbringen, zurückreißen; ne. withdraw, drag back; ÜG.: lat. retrahere Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. retrahere; E.: s. widar, dinsan; W.: mhd. widerdinsen, sw. V., zurückziehen, zurückschleppen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 2, 509 (uuidarthinsan), EWAhd 2, 660

widardonum* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. Gegengabe, Gegenleistung; ne. repay (N.); ÜG.: lang. launegild Urk; Q.: Urk (919); E.: s. widar (2); s. lat. donum

widardouwen*, ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. widardewen*

widardwingan* 1, widaridwingan*, widarthwingan*, widarithwingan*, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückzwingen, zurücklenken; ne. force back; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widari, dwingan; W.: nhd. (ält.) widerzwingen, sw. V., „widerzwingen“, DW 32, 1406; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 2, 823 (uuidarithuuingan), EWAhd 2, 925

widareiscōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widareiskōn*

widareiskōn* 4, widareiscōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. zurückverlangen, zurückfordern; ne. reclaim (V.); ÜG.: lat. petere Gl, repetere Gl, N, reposcere Gl; Q.: Gl, N (1000); I.: Lüs. lat. repetere?; E.: s. widar, eiskōn; W.: mhd. wiedereischen, red. V., zurückfordern, zurückverlangen; nhd. wiederheischen, sw. V., widerheischen, zurückfordern, zurückbegehren, DW 29, 1038; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 234 (uuidareiscôn), EWAhd 2, 1024

widaren* 5, ahd., sw. V. (1a): nhd. erwidern, widersprechen, zurückweisen, entgegen sein (V.), sich widersetzen, widerstreben, gegen etwas sein (V.); ne. object (V.); ÜG.: lat. abominari Gl, detrectare Gl, renutare Gl, resistere Gl; Vw.: s. fir-, ir-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), O; E.: s. widar (2); W.: s. mhd. wideren, sw. V., erwidern, zurückweisen; nhd. widern, wiedern, sw. V., „widern“, „wiedern“, DW 29, 1123; L.: ChWdW8 321b (widaren), ChWdW9 943b (widaren); Son.: Tgl10 = Glossen im Maihinger Evangeliar (Augsburg, Universitätsbibliothek Cod. I. 2. 4° 2) (Ende 8. Jh.)

widarfāhan* 1, ahd., red. V.: nhd. sich zurücksetzen, sich hintansetzen, gering achten; ÜG.: lat. contemnere MF; Hw.: vgl. as. withfāhan*; Q.: MF (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. contemnere?; E.: s. widar, fāhan; W.: mhd. widervāhen, red. V., entgegenhandeln, aufhalten; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 523 (uuidarfâhan), ChWdW9 269b (widarfāhan), EWAhd 3, 14

widarfaran* 11, widarifaran*, ahd., st. V. (6): nhd. entgegenfahren, entgegentreten, zurückeilen, zurücklaufen, widersetzen, zurückkehren, umkehren, weggehen, sich zurückziehen; ne. come to meet, hurry back, see again; ÜG.: lat. contraire Gl, obviare Gl, recurrere Gl, repedare Gl, regredi T, repetere Gl; Q.: Gl, N, OT, T (830); E.: s. widar, faran; W.: mhd. widervarn, st. V., entgegentreten, begegnen, widerfahren; nhd. widerfahren, st. V., „widerfahren“, DW 29, 962 (widerfahren, wiederfahren); L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 614 (uuidar[i]faran), ChWdW9 279a (widarfaran), EWAhd 3, 61

widarfarlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. zurückkehrend; ne. returning (Adj.); ÜG.: lat. remeabilis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. remeabilis?; E.: s. widar (2), faran, līh (3)

widarfart* 7, ahd., st. F. (i): nhd. Wiederkehr, Rückfahrt, Rückkehr, Widerwärtigkeit, beschwerlicher Weg; ne. return (N.); ÜG.: lat. (androna) Gl, recursio N, recursus N, reditus Gl, (tricae) Gl; Hw.: vgl. as. witharfard*; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.), N; I.: Lüs. lat. recursus?, recursio?; E.: s. widar (2), fart; W.: mhd. widervart, st. F., Rückkehr, Rückreise; nhd. (ält.) Wiederfahrt, F., Rückfahrt, DW 29, 971; L.: ChWdW9 279a (widarfart); Son.: Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92) (4. Viertel 9. Jh.)

widarfartīg* 1, ahd., Adj.: nhd. wiederkehrend, zurückgebracht, zurückkommend; ne. returning (Adj.), returned; ÜG.: lat. redux Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. redux?; E.: s. widar (2), fart

widarfehtan* 3, ahd., st. V. (4)?: nhd. bekämpfen, entgegenstehen, sich widersetzen, Widerstand leisten; ne. fight (V.) against, oppose; ÜG.: lat. impugnare Gl, officere Gl, reniti Gl, (repugnare) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. repugnare?; E.: s. widar, fehtan; W.: mhd. widervëhten, st. V., kämpfen gegen, widerstreben, widerstehen; nhd. widerfechten, st. V., gegen jemanden kämpfen, widerstreben, widersprechen, DW 29, 976; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 689 (uuidarfehtan), ChWdW9 289b (widarfehtan), EWAhd 3, 112; Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

widarflioz* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Teufel; ne. devil; ÜG.: lat. diabolus (.i. deorsum fluens) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. diabolus (.i. deorsum fluens); E.: s. widar (2), fliozan

widarfliozan* 1, ahd., st. V. (2b): nhd. „zurückfließen“, zurückgleiten, zurückschwimmen, rückwärts schwimmen, zurückgetrieben werden; ne. flow back; ÜG.: lat. relabi Gl; Hw.: s. fliozan*, widar; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. relabi?; E.: s. widar, fliozan; W.: mhd. widervliezen, st. V., zurückgleiten, zurückschwimmen; nhd. widerfließen, wiederfließen, st. V., zurückfließen, DW 29, 984; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 984 (uuidarfliozan), ChWdW9 307a (widarfliozan), EWAhd 3, 395; Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.)

*widarfluht?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. anfrk. witherfluht*

widarfluhtīg* 2, ahd., Adj.: nhd. übergelaufen; ne. deserted; ÜG.: lat. refuga (= widarfluhtīgēr subst.) Gl, transfuga (= widarfluhtīgēr subst.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. refuga (= widarfluhtīgēr subst.)?; E.: s. widar (2), fluhtīg; R.: widarfluhtīgēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. Überläufer, Abtrünniger, Fahnenflüchtiger; ne. deserter; ÜG.: lat. refuga Gl, transfuga Gl

widarfluochan*, ahd., red. V.: Vw.: s. widarfluohhan*

widarfluohhan* 1, widarfluochan*, ahd., red. V.: nhd. fluchen, schmähen, wieder fluchen, zurückfluchen, mit Schmähungen antworten, dagegenschmähen, auf Verwünschungen antworten; ne. curse (V.), abuse (V.); ÜG.: lat. remaledicere B; Q.: B (800), GB; I.: Lüt. lat. remaledicere; E.: s. widar; s. germ. *flōkan, st. V., schlagen, klagen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 1006 (uuidarfluohhan), ChWdW9 308a (widarfluohhan), EWAhd 3, 421

widarfluz* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Teufel; ne. devil; ÜG.: lat. diabolus (.i. deorsum fluens) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. diabolus (.i. deorsum fluens); E.: s. widar (2), fluz; W.: nhd. (ält.) Wiederfluss, M., Rückfluss, DW 29, 984

widarfluzzīg* 1, ahd., Adj.: nhd. rückfließend, zurückfließend, über See zurückkehrend; ne. flowing back; ÜG.: lat. remensus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. remensus; E.: s. widar (2), fluzzīg

widarfuoren* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückführen, zurückbringen; ne. take back; ÜG.: lat. revectare MH; Q.: MH (810-817); I.: Lüs. lat. revectare?; E.: s. widar, fuoren; W.: mhd. widervüeren, sw. V., entgegenführen; nhd. (ält.) widerführen, wiederführen, sw. V., entgegenführen, zurückführen, DW 29, 987; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 1354 (uuidarfuoren), ChWdW9 279b (widarfuoren), EWAhd 3, 641

widargān* 2, widarigān*, ahd., anom. V.: nhd. zurückgehen, zurückkehren, zurücktreten, zurückweichen, sich auflehnen gegen, widerstreben; ne. go (V.) back, return (V.), step back; ÜG.: lat. repedare Gl, resultare Gl; Hw.: s. widargangan*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. repedare?, resultare?; E.: s. widar, gān; W.: mhd. widergān, anom. V., zurückgehen; nhd. widergehen, wiedergehen, st. V., zurückgehen, begegnen, umgehen, DW 29, 1005; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 89 (uuidargân), ChWdW9 336b (widargān), EWAhd 4, 63; Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

widargangan* 2, ahd., red. V.: nhd. zurückgehen, zurückkehren, zurücktreten, zurückweichen; ne. go (V.) back, return (V.), step back; ÜG.: lat. regredi T; Hw.: s. widargān*; Q.: OT, T (830); I.: Lüs. lat. regredi?; E.: s. widar, gangan; W.: s. mhd. widergān, widergēn, anom. V., wiederkehren, zurückkehren, entgegenkommen; s. nhd. widergehen, wiedergehen, st. V., zurückgehen, begegnen, umgehen, DW 29, 1005; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 89 (uuidargangan), ChWdW9 340a (widargangan), EWAhd 4, 63

widargeban* 2, widarigeban*, ahd., st. V. (5): nhd. übergeben (V.), Vergeltung verschaffen, Genugtuung verschaffen, zurückgeben; ne. give over; ÜG.: lat. (reddere)? TC, (redire)? TC; Q.: TC (Mitte 10. Jh.); I.: Lüs. lat. reddere?; E.: s. widar, geban; W.: mhd. widergëben, st. V., zurückgeben; nhd. wiedergeben, st. V., wiedergeben, zurückgeben, wiedererstatten, darstellen, DW 29, 993; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 171 (uuidar[i]geban), EWAhd 4, 116

widargeltan* 2, ahd., st. V. (3b): nhd. zurückzahlen, vergelten, ersetzen; ne. repay (V.); ÜG.: lat. compensare (= widargoltan werdan) Gl, remetiri Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüt. lat. compensare?, remetiri?; E.: s. widar, geltan; W.: mhd. widergëlten, st. V., zurückzahlen, vergelten, wieder einbringen; nhd. widergelten, st. V., bezahlen, ersetzen, DW 29, 1009; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 211 (uuidargeltan), EWAhd 4, 154

widargi, ahd., Präf.: nhd. zurück..., rück..., wieder...; ne. re...; Vw.: s. -brittilōn, -kēren, -ladōn, -rīban; Hw.: s. widarigi; E.: s. widar (2), gi

widargiantwurten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarigiantwurten*

widargibrittilōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. zügeln, mit Zügeln zurückhalten, bändigen, hemmen; ne. bridle (V.); ÜG.: lat. refrenare Gl; Q.: Gl (1. Drittel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. refrenare; E.: s. widar, gi, brittil; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1412 (uuidargibrittilôn), ChWdW9 192b (widargibrittilōn), EWAhd 2, 350; Son.: Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20) (1. Drittel 9. Jh.)

widargibruht* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Widersetzlichkeit, Widerstand, Beharren; ne. obstinacy; ÜG.: lat. obstinatio Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. obstinatio?; E.: s. widar (2), gi, brehhan; L.: ChWdW9 190a (widargibruht); Son.: Tgl123 = Essener Glossen zu den Briefen (Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut A 14) (4. Viertel 9. Jh.)

widargift* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Abgabe, Rückgabe; ne. contribution; ÜG.: lat. redhibitio Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüt. lat. redhibitio?; E.: s. widar (2), gift; W.: mhd. widergift, st. F., Gegengabe; nhd. (ält.) Widergift, F., Gegengabe, DW 29, 1016

widargihulden* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. aussöhnen; ne. reconcile; ÜG.: lat. reconciliare Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüs. lat. reconciliare; E.: s. widar, gi, hulden; L.: EWAhd 4, 1202

widargikēren*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarigikēren*

widargikrampfit*, widargikramphit*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. widarkrampfen*

widargikramphit*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. widargikrampfit*

widargiladōn* 1, widarigiladōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wieder einladen (V.) (2), neu einladen, seinerseits einladen; ne. invite again; ÜG.: lat. reinvitare Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. reinvitare; E.: s. widar, gi, ladōn; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 581 (uuidarigiladôn), ChWdW9 492a (widarigiladōn), EWAhd 5, 957; Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.)

widargirīban* 1, ahd., st. V. (1a): nhd. „zerreiben“, vernichten, zermalmen; ne. crush (V.), destroy; ÜG.: lat. contundere Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. contundere?; E.: s. widar, gi, rīban

widargiwāgi* 1, ahd.?, st. N. (ja): nhd. Gegengewicht; ne. counterweight; ÜG.: lat. (unciola) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), gi, wāga, wegan

widargiwinnan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widarigiwinnan*

widarhabēn* 5, ahd., sw. V. (3): nhd. zurückhalten, widerstreben, sich widersetzen, widerstehen, sich behaupten, überwinden; ne. resist, oppose, defeat (V.); ÜG.: lat. conari? Gl, obtinere Gl, reniti Gl, resultare Gl, retundere? Gl, vincere? Gl; Q.: Gl (765); E.: s. widar, habēn; W.: mhd. widerhaben, sw. V., sich widersetzen, aufhalten; nhd. (schweiz.) widerhaben, unr. V., zurückhalten, widersetzen, Schweiz. Id. 2, 924; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 579 (uuidarhabên), ChWdW8 156a (widarhabēn), ChWdW9 399b (widarhabēn), EWAhd 4, 721; Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1)

widarhalōn* 3, widarholōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. „wiederholen“, zurückrufen, zurückziehen, zurückfordern, zurückverlangen, zurückholen, ins Gedächtnis zurückbringen; ne. call (V.) back, repeat; ÜG.: lat. repetere Gl, revocare Gl; Q.: Gl (8./9. Jh.); I.: Lüt. lat. repetere?; E.: s. widar, halōn; W.: s. nhd. wiederholen, sw. V., wiederholen, noch einmal sagen, noch einmal tun, DW 29, 1046; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 637 (uuidarhalôn), ChWdW9 384b (widarhalōn), EWAhd 4, 777; Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146)

widarhellan* 2, ahd., st. V. (3b): nhd. widerklingen, widerschallen, widerhallen, widersprechen?, widerstreben, in Widerspruch stehen; ne. resound; ÜG.: lat. resultare Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lüt. lat. resultare?; E.: s. widar, hellan; W.: mhd. widerhëllen, st. V., widerhallen; nhd. widerhellen, sw. V., widerhellen, widerklingen, widertönen, DW 29, 1038; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 930 (uuidarhellan), EWAhd 4, 942

widarhniuwan*, ahd., st. V. (2a)?, red. V.?: Vw.: s. widarniuwan*

widarholōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarhalōn*

widarhōrīg* 4, ahd., Adj.: nhd. ungehorsam; ne. disobedient; ÜG.: lat. (repugnans) N, resistere (= widarhōrīg wesan) N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. repugnans?; E.: s. widar (2), hōren; W.: mhd. widerhœrec, Adj., ungehorsam

widarhrouwen*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. widarrōēn*

widarhrouwēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. widarrōēn*

widarhrūzen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarrūzen*

widarhuggen* 1, ahd., sw. V. (1b): nhd. gedenken, wieder gedenken, wieder bedenken, ins Gedächtnis zurückrufen, wieder in Erinnerung bringen, sich vor Augen halten; ne. remember; ÜG.: lat. (reducere) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, huggen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 1331 (uuidarhuggen), ChWdW9 433a (widarhuggen), EWAhd 4, 1194; Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.)

widari* 59, ahd., Adv., Präf.: nhd. wieder, wiederum, zurück, erwidernd, dagegen; ne. back (Adv.), against, re...; ÜG.: lat. a contrario Gl, adversum (Adv., Präp.) Gl, contra Gl, (contrarius) O, (interest) Gl, iterum N, O, (obsit) Gl, (obstat) (= widari zi merrisale) Gl, (onerosus)? Gl, rescribere (= widari inbiotan) Gl, retro N; Vw.: s. dara-, -drukken, -funten, -leiten, -rukken, -sīn, -sinnan, -skīnan, -wartēn, -wesan, -wiften, -wīhhan, -ziohan, -zukken; Hw.: vgl. anfrk. withere*; Q.: Gl (8./9. Jh.?), N, NGl, O, WH; E.: s. widar (2); W.: mhd. widere, Adv., gegen, zurück, wieder; s. nhd. wider, wieder, Präp., Adv., wider, wieder, gegen, entgegen, zuwider, zurück, DW 29, 867; R.: dara widari: nhd. dagegen; ne. against; ÜG.: lat. at contra Gl; L.: ChWdW9 943a (widari); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), TrT21 = Würzburger confecta-Glossar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Hindernis; ne. obstacle; ÜG.: lat. obstaculum Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. widari*; L.: ChWdW9 943a (widarī); Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525) (2. Viertel 9. Jh.)

widaribi, ahd., Präf.: Vw.: s. -kēren

widaribikēren* 1, widarbikēren*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückkehren, umkehren, in die entgegengesetzte Richtung kehren; ne. return (V.); ÜG.: lat. relabi (= widaribikērit werdan) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, bi, kēren; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 130 (uuidar[i]bikêren), EWAhd 5, 483

widaribringan*, ahd., anom. V.: Vw.: s. widarbringan*

widaridrucken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widaridrukken*

widaridrukken* 2, widaridrucken*, widarithrukken*, widarithrucken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. „drücken“, demütigen, zurückdrücken, niederdrücken; ne. oppress, humiliate; ÜG.: lat. (repressor) N, reprimere N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. reprimere?; E.: s. widari, drukken; W.: mhd. widerdrücken*, widerdrucken, sw. V., „widerdrücken“, unterdrücken, unterjochen; nhd. (ält.) widerdrücken, sw. V., zurückdrücken, bedrängen, zurückdrängen, DW 29, 942; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 2, 690 (uuidarithrucken), EWAhd 2, 815

widaridwingan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widardwingan*

widarifaran*, ahd., st. V. (6): Vw.: s. widarfaran*

widarifunten* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückgelangen, zurückkehren, sich zurückfinden; ne. return (V.); Q.: N (1000); E.: s. widar, funten; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 3, 1332 (uuidarifunten), EWAhd 3, 628

widarigān*, ahd., anom. V.: Vw.: s. widargān*

widarigeban*, ahd., st. V. (5): Vw.: s. widargeban*

widarigi, ahd., Präf.: nhd. zurück...; ne. re...; Vw.: s. -antwurten, -sinnan, -trīban, -wīhhan, -winnan; Hw.: s. widargi; E.: s. widari, gi

widarigiantwurten* 1, widargiantwurten*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückbringen, davontragen; ne. bring back; ÜG.: lat. reportare Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüt. lat. reportare?; E.: s. widari, gi, int, wurten; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1, 570 (uuidar[i]giantuuurten), EWAhd 1, 288

widarigikēren* 1, widargikēren*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückkehren, zurückrufen, abwenden, abbringen; ne. return (V.), call (V.) back; ÜG.: lat. revocare Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, gi, kēren; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 130 (uuidarigikêren), ChWdW8 175a (widar[i]gikēren), EWAhd 5, 483; Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarigiladōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widargiladōn*

widarigisinnan* 2, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückkommen, zurückkehren, zurückstreben; ne. return (V.); ÜG.: lat. (conversus) N, (requirere) N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. revertere?, redire?, refluere?; E.: s. widari, gi, sinnan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 692 (uuidarigisinnan), EWAhd 7, 1263

widarigitrīban* 1, ahd., st. V. (1a): nhd. zurücktreiben, rückläufig machen; ne. drive (V.) back; ÜG.: lat. revolvere N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. revolvere?; E.: s. widari, gi, trīban

widarigiwīchan*, ahd., st. V. (1a): Vw.: s. widarigiwīhhan*

widarigiwīhhan* 1, widarigiwīchan*, ahd., st. V. (1a): nhd. zurückweichen; ne. retreat (V.); ÜG.: lat. recedere retro N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. recedere retro?; E.: s. widari, gi, wīhhan

widarigiwinnan* 2?, widargiwinnan*, ahd., st. V. (3a): nhd. wiedergewinnen, zurückgewinnen, zurückweisen?, abwehren?; ne. win back; ÜG.: lat. refutare Gl, (sperare) N; Q.: Gl (1. Hälfte 9. Jh.), N; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widari, gi, winnan; L.: ChWdW9 952a (widargiwinnan); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162) (1. Hälfte 9. Jh.)

widariir, ahd., Präf.: nhd. zurück...; ne. re...; Vw.: s. -wintan; E.: s. widari, ir

widariirwintan* 4, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückweichen, zurückkehren, in das Gegenteil umschlagen; ne. retreat (V.), convert (V.); ÜG.: lat. (recurrere) N, redire retro NGl, relabi N, reverti N; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüt. lat. relabi?; E.: s. widari, ir, wintan

widarikēren*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarkēren*

widarikērida* 2, widarkērida*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wiederkehr, Umkehrung, Zurückschieben, Streitigkeit, Auseinandersetzung; ne. return (N.), rejection; ÜG.: lat. controversia Gl, relatio N; Q.: Gl (10. Jh.), N; I.: Lüt. lat. controversia?; E.: s. widari, kēren

widariladōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarladōn*

widarileiten* 3, widarleiten*, ahd., sw. V. (1a): nhd. „zurückleiten“, zurückführen, zurückfließen lassen; ne. lead back; ÜG.: lat. reducere N, RhC; Q.: N, RhC (900?); I.: Lüs. lat. reducere?; E.: s. widari, leiten; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 795 (uuidarleiten), EWAhd 5, 1158

widarīlen* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückeilen, zurückkehren; ne. hurry back; ÜG.: lat. recurrere Gl; Hw.: vgl. as. witharīlian*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. recurrere; E.: s. widar, īlen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 4, 1483 (uuidarîlen), EWAhd 5, 44

widarin*, ahd., Präf.: nhd. wider...; ne. counter...; Vw.: s. -ginnan; E.: s. widar (2), in

widarīn*? 2, ahd., Adj.: nhd. Widder..., von Böcken; ne. ram...; ÜG.: lat. caprigenus Gl, vervecinus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. caprigenus?, vervecinus?; E.: s. widar (1)

widaringinnan* 1, ahd., anom. V.: nhd. sich widersetzen, widerstreben; ne. oppose; ÜG.: lat. reniti Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. reniti?; E.: s. widar, in; s. germ. *gennan, st. V., beginnen; vgl. idg. *ginu̯-?, V., klaffen lassen, spalten; idg. *g̑ʰē- (2), *g̑ʰə-, *g̑ʰēi-, *g̑ʰī-, V., gähnen, klaffen, Pokorny 419; L.: ChWdW9 358a (widariginnan), EWAhd 4, 348; Son.: TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]) (2. Viertel 9. Jh.)

widarintfāhan 1, ahd., red. V.: nhd. wiederaufnehmen; ne. resume; ÜG.: lat. recipere Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 13. Jh.); I.: Lüt. lat. recipere; E.: s. widar (1), int, fāhan; L.: EWAhd 3, 14

widariqueman*, ahd., st. V. (4) (5): Vw.: s. widarkweman*

widariringan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widarringan*

widarirucken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarirukken*

widarirukken* 1, widarirucken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückfallen, zurückweichen, sich zurückbewegen; ne. fall (V.) back; ÜG.: lat. cadere retro Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüt. lat. cadere retro?; E.: s. widar, rukken; W.: mhd. widerrücken, widerrucken, wider rücken, sw. V., wieder hochkommen, sich aufrappeln; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 1213 (uuidarirucken), EWAhd 7, 720

widariscīnan*, ahd., st. V. (1a): Vw.: s. widariskīnan*

widarisehan*, ahd., st. V. (5): Vw.: s. widarsehan*

widarisenten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarsenten*

widarisīn* 6, widarsīn*, ahd., anom. V.: nhd. dagegen sein (V.), widersprechen, entgegengesetzt sein (V.), feind sein (V.), sich widersetzen; ne. object (V.); ÜG.: lat. contraire N, contrarium esse N, (non)? Gl, obesse Gl; Hw.: s. widariwesan*; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N; E.: s. widar, sīn (2), L.: EWAhd 7, 1239

widarisinnan* 3, widarsinnan*, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückkommen, zurückkehren; ne. return (V.); ÜG.: lat. redire N, refluere N, revertere N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. revertere?, redire?, refluere?; E.: s. widari, sinnan; W.: mhd. widersinnen, st. V., zurückkehren, umkehren; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 692 (uuidar[i]sinnan), EWAhd 7, 1263

widariskīnan* 1, widariscīnan*, ahd., st. V. (1a): nhd. „widerscheinen“, zurückglänzen, zurückstrahlen, zurückblinken; ne. reflect; ÜG.: lat. renitere Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüs. lat. renitere; E.: s. widari, skīnan; W.: mhd. widerschīnen, st. V., entgegenglänzen, entgegenleuchten; nhd. widerscheinen, st. V., widerscheinen, reflektieren, wiederspiegeln, DW 29, 1183; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1103 (uuidariskînan)

widarispurnen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarspurnen*

widarithrucken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widaridrukken*

widarithrukken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widaridrukken*

widarithwingan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widardwingan*

widariwartēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. warten, beachten, beobachten, zurückverfolgen; ne. observe; ÜG.: lat. observare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. observare; E.: s. widar, wartēn

widariwesan* 6, ahd., st. V. (5): nhd. „dagegensein“, sich widersetzen, feind sein (V.), gegen etwas sein (V.), jemanden bedrängen; ne. resist, oppose, oppress; ÜG.: lat. adversari N, adversum esse N, refragari N; Hw.: s. widarisīn*; Q.: N, O (863-871); E.: s. widar, wesan (2); L.: ChWdW9 939a (widariwesan)

widariwīchan*, ahd., st. V. (1a): Vw.: s. widariwīhhan*

widariwiften* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. auflösen, aufweben, Gewebe aufweben, auftrennen; ne. open a web; ÜG.: lat. retexere Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. retexere?; E.: s. widari, wiften

widariwīhhan* 1, widariwīchan*, ahd., st. V. (1a): nhd. zurückweichen; ne. retreat (V.); ÜG.: lat. retrogradi N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. retrogradi?; E.: s. widari, wīhhan

widariwintan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widarwintan*

widariziohan* 5, ahd., st. V. (2b): nhd. zurückziehen, widerstreben, zurückkehren; ne. retreat (V.), return (V.); ÜG.: lat. recipere Gl, reclamare N, retrahere N, revertere Gl; Hw.: vgl. as. withartiohan*; Q.: Gl, N (1000); I.: Lüs. lat. retrahere?; E.: s. widar, ziohan; W.: mhd. widerziehen, st. V., zurückziehen

widarizucken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarizukken*

widarizukken* 2, widarizucken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückziehen, wieder aufheben; ne. draw back; ÜG.: lat. contrahere N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. contrahere?; E.: s. widari, zukken; W.: mhd. widerzücken, sw. V., zurückzucken; nhd. (ält.) wiederzucken, wiederzücken, sw. V., zurückreißen, zurückziehen, DW 29, 1405

widarkalo* 1, ahd., Adj.: nhd. nach hinten kahl?, vorne kahl?; ne. bald at the backside; ÜG.: lat. recalvaster Gl; Q.: Gl (11. Jh.?); I.: Lüt. lat. recalvaster?; E.: s. widar (2), kalo

widarkēr* 1, ahd., st. M. (i)?: nhd. Wiederkehr, Umkehrung; ne. return (N.); ÜG.: lat. conversio retrorsum NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. conversio retrorsum; E.: s. widar (2), kēr; W.: mhd. widerkēr, st. M., Rückkehr, Umkehr

widarkēra* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wiederkehr, Streitigkeit, Auseinandersetzung; ne. return (N.), quarrel (N.), controversy; ÜG.: lat. (controversia) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. controversia?; E.: s. widar (2), kēra; W.: mhd. widerkēre, st. F., Rückkehr; nhd. Wiederkehr, F., Wiederkehr, Zurückerstattung, Wiedergutmachung, DW 29, 1068

widarkēren* 10, widarikēren*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wiederkehren, zurückkehren, zurückbringen, zurückschieben, zurückweichen, zurückwenden, hinwenden, umdrehen, umkehren, umwenden; ne. return (V.), bring back; ÜG.: lat. advertere? Gl, circumflectere Gl, convertere retrorsum N, referre Gl, reflectere Gl, retorquere Gl, revehere Gl, revertere WH; Hw.: vgl. anfrk. witherekēren*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), N, TC, WH; E.: s. widar, kēren; W.: mhd. widerkëren, sw. V., zurückwenden (tr.), von etwas abkommen (intr.); nhd. wiederkehren, sw. V., wiederkehren, zur Rückkehr veranlassen, wiedergutmachen, umkehren, DW 29, 1072; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 129 (uuidar[i]kêren), ChWdW9 464a (widarkēren), EWAhd 5, 483; Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525) (2. Viertel 9. Jh.)

widarkērida*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarikērida*

widarkiosan* 1, ahd., st. V. (2b): nhd. verwerfen, nicht wählen; ne. reject; ÜG.: lat. reprobare T; Hw.: vgl. anfrk. witherkiesan*; Q.: T (830); I.: Lüs. lat. reprobare?; E.: s. widar, kiosan. ; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 192 (uuidarkiosan), ChWdW9 467a (widarkiosan), EWAhd 5, 531

widarkōsōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. widersprechen, einer Sache widersprechen, dagegen sagen; ne. object (V.); ÜG.: lat. contradicere N, dissentire N; Q.: N (1000); I.: z. T. Lw. lat. causari?, Lüs. lat. contradicere?; E.: s. widar, kōsōn; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 338 (uuidarkôsôn), EWAhd 5, 719

widarkrampf* 1, widarkramph*, ahd., Adj.: nhd. aufgebogen, rückwärts gekrümmt; ne. stretched, bent backwards; ÜG.: lat. repandus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. repandus?; E.: s. widar (2), krampf

widarkrampfen* 1, widarkrempfen*, widarkremphen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückbiegen, krümmen; ne. bend (V.) back; ÜG.: lat. repandus? (= widargikrampfit) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. widar, krimpfan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 396 (uuidarkremphen), EWAhd 5, 773

widarkramph*, ahd., Adj.: Vw.: s. widarkrampf*

widarkrempfen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarkrampfen*

widarkremphen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarkrampfen*

widarkrazzōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. aufkratzen, wieder aufkratzen; ne. scratch (V.); ÜG.: lat. resulcare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. resulcare?; E.: s. widar, krazzōn; W.: s. mhd. widerkratzen*, widerkretzen, sw. V., sich mit Kratzen wehren; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 389 (uuidarkrazzôn), EWAhd 5, 764

widarkrempfen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarkrampfen*

widarkresan* 1, ahd., st. V. (5): nhd. sich verkriechen, zurückkriechen; ne. creep away, hide (V.); ÜG.: lat. correpere Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, kresan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 398 (uuidarkresan), ChWdW9 480a (widarkresan), EWAhd 5, 776; Son.: Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII) (4. Viertel 9. Jh.)

widarkriegalīn*, ahd., Adj.: Vw.: s. widarkriegilīn*

widarkriegi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Streit, Widerspruch; ne. quarrel (N.); ÜG.: lat. controversia Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. controversia?; E.: s. widar (2), krieg; W.: mhd. widerkriec, st. M., Gegenkampf, Widerstreit

widarkriegilīn* 1, widarkriegalīn*, ahd., Adj.: nhd. widersetzlich, widerstrebend, hartnäckig; ne. obstinate; ÜG.: lat. obstinatus Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. obstinatus?; E.: s. widar (2), krieg; L.: ChWdW9 480a (widarkriegalīn); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295) (4. Viertel 9. Jh.)

widarkunden* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückberichten, zurückmelden, Bescheid sagen, absagen, sich lossagen; ne. give notice; ÜG.: lat. renuntiare Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. renuntiare; E.: s. widar, kunden; W.: mhd. widerkünden, sw. V., zurückberichten, zurückmelden; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 487 (uuidarkunden), EWAhd 5, 881

widarkweda* 2, widarqueda*, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerrede, Widerruf, Gegensatz, kontradiktorischer Gegensatz; ne. contradiction; ÜG.: lat. contradictio N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. contradictio?; E.: s. widar (2), kwedan; L.: ChWdW9 651a (widarqueda)

widarkwedan* 9, widarquedan*, ahd., st. V. (5): nhd. widersprechen, Widerspruch erheben, verneinen, sich widersetzen, widerlegen, in einen kontradiktorischen Gegensatz setzen, entsagen; ne. object (V.), deny; ÜG.: lat. contradicere Gl, N, NGl, T, redarguere Gl; Q.: Gl (765?), N, NGl, OT, T; I.: Lüs. lat. contradicere?; E.: s. widar, kwedan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 478 (uuidarquedan), ChWdW8 232a (widarquedan), ChWdW9 651a (widarquedan), EWAhd 7, 28; Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.)

widarkwedīg* 2, widarquedīg*, ahd., Adj.: nhd. widersprüchlich, gegensätzlich, entgegengesetzt, kontradiktorisch; ne. contradictory; ÜG.: lat. contradictorius N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. contradictorius?; E.: s. widar (2), kwedan

widarkwedunga* 6, widarkwetunga*, widarquetunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Gegensatz, Widerspruch, kontradiktorischer Gegensatz; ne. contradictory; ÜG.: lat. contradictio Gl, N; Q.: Gl (10. Jh.), N; I.: Lüs. lat. contradictio; E.: s. widar (2), kwedan

widarkweman* 2, widarqueman*, widariqueman*, ahd., st. V. (4) (5): nhd. wiederkommen, zurückkehren; ne. come back; ÜG.: lat. redire N, vertere rursus currum ad N; Hw.: vgl. as. witharkuman*; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. redire?; E.: s. widar, kweman; W.: mhd. widerkomen, st. V., zurückkommen, aufgeben, sich erholen; nhd. wiederkommen, st. V., wiederkommen, begegnen, gegen etwas handeln, zurückkommen, DW 29, 1086; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 591 (uuidariqueman), EWAhd 7, 61; Son.: st. V. (4, z. T. 5)

widarkweta* 1, widarqueta*, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerruf; ne. recall (N.); ÜG.: lat. retractatio Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.?); I.: Lüt. lat. retractatio?; E.: s. widar (2), kwedan

widarkweto* 1, widarqueto*, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher; ne. opponent; ÜG.: lat. (atrox) Gl; Q.: Gl (765); E.: s. widar (2), kwedan; L.: ChWdW8 232a (widarqueto)

widarkwetunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarkwedunga*

widarladōn* 2, widariladōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. einladen (V.) (2), wieder einladen (V.) (2), seinerseits einladen, zur Umkehr rufen, zurückrufen; ne. invite; ÜG.: lat. reinvitare T, revocare N; Q.: N, T (830); I.: Lüt. lat. reinvitare; E.: s. widar, ladōn; W.: mhd. widerladen, wider laden, sw. V., „widerladen“, zurückrufen, zur Rückkehr auffordern; nhd. (ält.) widerladen, V., widerladen, DW 29, 1095; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 581 (uuidar[i]ladôn), ChWdW9 492a (widarladōn), EWAhd 5, 957

*widarlāga?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. witharlāga*

widarlebēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. sich erholen, wieder zu sich kommen, zu Verstande kommen, wieder zur Besinnung kommen, anders leben; ne. get up, revive, regain consciousness; ÜG.: lat. resipiscere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. resipiscere?; E.: s. widar, lebēn (1); W.: mhd. widerlëben, sw. V., wieder erleben; nhd. widerleben, wiederleben, sw. V., verkehrt leben, noch einmal leben, DW 29, 1102; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 708 (uuidarlebên), EWAhd 5, 1092

widarleiten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarileiten*

widarlesan* 1, ahd., st. V. (5): nhd. wiederlesen, von Neuem lesen, erneut lesen; ne. read again; ÜG.: lat. relegere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. relegere?; E.: s. widar, lesan; W.: mhd. widerlesen, st. V., wieder zusammenholen; nhd. wiederlesen, st. V., noch einmal lesen, DW 21, 1111; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 858 (uuidarlesan), EWAhd 5, 1207

widarlīdan* 1, ahd., st. V. (1a): nhd. ertragen (V.), immer wieder ertragen (V.), erdulden; ne. tolerate; ÜG.: lat. portare Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, līdan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 912 (uuidarlîdan), EWAhd 5, 1251

widarliohsani* 1, ahd., st. N. (ja)?: nhd. Widerschein; ne. reflection; ÜG.: lat. (revibrare) N; Q.: N (1000); E.: s. widar (2), liohsan

widarlobōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. verwerfen, tadeln, missbilligen; ne. reject, critizice; ÜG.: lat. reprobare N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. reprobare?; E.: s. widar, lobōn; W.: mhd. widerloben, sw. V., „widerloben“; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 5, 1243 (uuidarlobôn), EWAhd 5, 1416

widarlōn* 2, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Entgelt, Vergeltung, erneute Vergeltung, Vergütung; ne. repay (N.); ÜG.: lat. recompensatio Gl, retributio MF; Hw.: vgl. anfrk. witherlōn*; Q.: Gl, MF (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. retributio; E.: s. widar (2), lōn; W.: mhd. widerlōn, st. M., st. N., Gegenlohn, Vergeltung; nhd. (ält.) Widerlohn, M., Gegenlohn, Belohnung, DW 29, 1117; L.: ChWdW9 537b (widarlōn); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

*widarlouf?, ahd., st. M. (a?, i?): Hw.: vgl. anfrk. witherloup*

widarmāza* 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Verbindung, Beziehung, Gleichnis; ne. reference, example; ÜG.: lat. collatio N, iunctio N, parabola NGl; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüt. lat. collatio?, comparatio?, parabola?; E.: s. widar (2), māza

widarmez* 6, ahd., st. N. (a): nhd. Rückgabe, Rückzahlung, Vergleich, Vergleichung, Ausgleich; ne. compensation, compromise (N.); ÜG.: lat. adversum (N.) Gl, collatio Gl, comparatio Gl, repensatio Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. repensatio?; E.: s. widar (2), mez; L.: ChWdW8 211a (widarmez), ChWdW9 582a (widarmez); Son.: MrT02a = Rheinauer Mischglossar zum Neuen Testament (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarmezōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarmezzōn*

widarmezza* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Verbindung, Beziehung, Gleichnis; ne. reference, example; ÜG.: lat. parabola NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. comparatio?, parabola?; E.: s. widar (2), mez, mezzan

widarmezzan* 13, ahd., st. V. (5): nhd. entgelten, zurückzahlen, auszahlen, vergleichen, gegeneinander abwägen, angleichen, vergelten, entgegenbringen, wieder messen, durchmessen, handeln; ne. reward (V.); ÜG.: lat. comparare Gl, componere Gl, dependere Gl, recompensare B, Gl, remetiri Gl, rependere Gl; Q.: B, GB, Gl (790); E.: s. widar, mezzan; W.: mhd. widermezzen, st. V., messend vergleichen, vergelten; nhd. widermessen, st. V., vergelten, DW 29, 1120; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 534 (uuidarmezzan), ChWdW9 582a (widarmezzan), EWAhd 6, 388; Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Tgl039 = Gennadius-Glossen in der Berner Canones/Gennadius-Handschrift (Bern, Burgerbibliothek Cod. 89 und Cod. 493), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n]), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarmezzanī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Vergleich, Gleichnis; ne. comparison; ÜG.: lat. comparatio Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. comparatio?; E.: s. widar (2), mezzan; L.: ChWdW8 210a (widarmezzanī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarmezzantlih?, ahd., Adj.: Vw.: s. *un-; Hw.: s. *widarmezzantlīhho?

*widarmezzantlīhho?, *widarmezzantlīcho?, ahd., Adv.: nhd. vergleichlich, vergleichbar; ne. comparable; Vw.: s. un-

widarmezzida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Vergleich, Gleichnis; ne. comparison; ÜG.: lat. comparatio Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. comparatio?; E.: s. widar (2), mezzan; L.: ChWdW8 210a (widarmezzida); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarmezzōn* 8, widarmezōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. vergleichen, vergleichen mit, ausgleichen, vergelten; ne. compare; ÜG.: lat. comparare Gl, N, T, compensare Gl, componere Gl, deputare (V.) (2) N; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N, OT, T; I.: Lüt. lat. comparare; E.: s. widar-, mezzōn (1); W.: s. mhd. widermëzzen, st. V., messend vergleichen, vergelten; s. nhd. (ält.) widermessen, st. V., vergelten, DW 29, 1120; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 541 (uuidarmezzôn), EWAhd 6, 397

widarmezzunga* 7, ahd., st. F. (ō): nhd. Vergleich, Gleichnis, Vergleichung; ne. comparison; ÜG.: lat. collatio Gl, N, comparatio N, ne comparari quidem posse (= nihheina widarmezzunga ni habēn) N, parabola N; Q.: GA, Gl (um 1000), N; I.: Lüt. lat. comparatio; E.: s. widar (2), mezzan; R.: nihheina widarmezzunga ni habēn: nhd. nicht vergleichbar sein (V.); ne. be uncomparable; ÜG.: lat. ne comparari quidem posse N

widarmuot* (1) 2, ahd., st. N. (a): nhd. Ungemach, Ärgernis; ne. scandal; ÜG.: lat. (sinister) NGl; Q.: N (1000), NGl; I.: Lbd. lat. sinister?; E.: s. widar (2), muot; W.: s. mhd. widermuot, st. M., Widerwärtigkeit, Missgeschick, Ungemach, Trübsal; s. nhd. (ält.) Widermut, M., Feindseligkeit, Ungemach, Mutlosigkeit, DW 29, 1121

*widarmuot (2), ahd., Adj.: Vw.: s. widarmuot* (1); Hw.: vgl. as. witharmōd*

widarmuoten* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. schelten, streiten; ne. scold; ÜG.: lat. obiurgare Gl; Q.: Gl (765); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), muoten; L.: ChWdW8 216a (widarmuoten), EWAhd 6, 655

widarmuoti* (1) 7, widarmuot*, ahd., Adj.: nhd. widerwärtig, gewalttätig, feindselig, ärgerniserregend, ungerecht, widerrechtlich, unrechtmäßig, verkehrt; ne. violent, unjust; ÜG.: lat. (indignari) O, iniuriosus B, Gl, iniurius Gl, iniustus Gl, (perperam) Gl; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.), O; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), muot; W.: mhd. widermüete, Adj., widerwärtig; L.: ChWdW8 216a (widarmuoti), ChWdW9 602a (widarmuoti); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarmuoti* (2) 18, ahd., st. N. (ja): nhd. Ungemach, Unglück, Unrecht, Schaden, Verfolgung, Ungerechtigkeit, Kränkung, Ärgernis; ne. scandal, injustice, persecution; ÜG.: lat. adversio Gl, adversum (N.) NGl, detrimentum Gl, fraus Gl, iniuria B, Gl, N, NGl, molestia NGl, scandalum NGl, sinistrum (N.) N, (tristitia) N; Hw.: s. widarmuotī*; Q.: B (800), GB, Gl, N, NGl, O; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), muot; W.: s. mhd. widermuote, st. F., st. N., Widerwärtigkeit, Missgeschick, Ungemach, Trübsal; s. nhd. (ält.) Widermut, M., Feindseligkeit, Ungemach, DW 29, 1121; L.: ChWdW9 602a (widarmuoti); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277)

widarmuotī* 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Kränkung, Verfolgung, Leid, Ungerechtigkeit, Unrecht, Ungemach, Unglück, Schaden, böse Absicht, Ärgernis, Widerwille; ne. persecution, harm (N.), scandal, injustice; ÜG.: lat. (malum illatum) MF; wegen weiterer Übersetzungsgleichungen für B, Gl, O s. widarmuoti (2); Hw.: s. widarmuoti* (2); Q.: B, GB, Gl, MF (Ende 8. Jh.), O; E.: s. widar (2), muot; W.: s. mhd. widermuote, st. F., st. N., Widerwärtigkeit, Ungemach, Zorn, Trübsal; s. nhd. (ält.) Widermut, M., Feindseligkeit, Ungemach, DW 29, 1121; L.: ChWdW9 602a (widarmuotī); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), TrT13 = Murbacher alumnis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarmuotida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerwärtigkeit, Feindlichkeit, Abscheu, Ablehnung; ne. aversion; ÜG.: lat. aversio Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), muot; L.: ChWdW9 602a (widarmuotida); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949)

widarmuotīg* 1, ahd., Adj.: nhd. widerwärtig, feindlich; ne. hostile; ÜG.: lat. iniuriosus NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. iniuriosus?; E.: s. widar (2), muot; W.: mhd. widermüetic, Adj., trübselig, schwermütig; nhd. (ält.) widermütig, Adj., schwermütig, traurig, DW 29, 1122

widarmuotlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. widarmuotlīhho*

*widarmuotlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. widarmuotlīhho*

widarmuotlīhho* 1, widarmuotlīcho*, ahd., Adv.: nhd. ungerecht, frevelhaft, auf ungerechte Weise; ne. unjustly; ÜG.: lat. iniuriose Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. iniuriose Gl; E.: s. widar (2), muot, līh (3); L.: ChWdW9 602a (widarmuotlīhho); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarneman* 2, ahd., st. V. (4): nhd. zurücknehmen, annehmen, aufnehmen; ne. take back; ÜG.: lat. accipere Gl; Q.: Gl (10. Jh.), N; I.: Lüs. lat. recipere?; E.: s. widar, neman; W.: mhd. widernemen (1), wider nemen, st. V., „widernehmen“, zurücknehmen, wiederbekommen (V.), wiedergewinnen; nhd. wiedernehmen, st. V., wiedernehmen, zurücknehmen, DW 29, 1130; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 1159 (uuidarneman), EWAhd 6, 889

widarniozan* 1, ahd., st. V. (2b): nhd. missbrauchen, übel behandeln; ne. abuse (V.); ÜG.: lat. abuti Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. abuti?; E.: s. widar, niozan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 1283 (uuidarniozan), EWAhd 6, 982

widarniuwan* 1, widarhniuwan*, ahd., st. V. (2a)?, red. V.?: nhd. abstumpfen, stumpf machen, abschwächen; ne. make dumb; ÜG.: lat. retundere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. retundere; E.: s. widar, niuwan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 1297 (uuidar[h]niuuuan), EWAhd 6, 998

widarniuwōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. erneuern, wieder aufblühen lassen, innerlich erneuern; ne. renew; ÜG.: lat. redintegrare Gl, renovare NGl; Q.: Gl, NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. renovare; E.: s. widar, niuwōn; W.: mhd. widerniuwen, sw. V., erneuern; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 1311 (uuidarniuuuôn), EWAhd 6, 1007

*widaro, ahd., Adv.: Vw.: s. diu-; Hw.: s. wedaru*

widarōn* 57, ahd., sw. V. (2): nhd. „widern“, zurückweisen, sich sträuben, wetteifern, nicht wollen, entgegen sein (V.), feindlich sein (V.), sich sträuben gegen, jemandem etwas streitig machen, mit jemandem wetteifern in, ablehnen, sich widersetzen, abweisen, verabscheuen; ne. reject, compete, oppose; ÜG.: lat. abhorrere Gl, abnuere Gl, (accusare) O, adversari Gl, avertere T, contradicere O, contrarius (= widarōnti) Gl, detestari Gl, detrectare N, docere oblitum (= sīn selbes lēru widarōn) O, horrescere Gl, increpitare Gl, (nolle) N, O, non credere O, obicere Gl, obviare Gl, (prohibere) O, (reclamare) N, recusare B, Gl, redarguere Gl, refugere Gl, refutare Gl, reluctari Gl, reniti Gl, N, renuere B, Gl, repudiare Gl, reputare Gl, retractare Gl, subterfugere Gl, temnere Gl; Vw.: s. fir-, gi-, ir-; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), N, O, OT, T; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2); W.: s. nhd. widern, wiedern, sw. V., „widern“, „wiedern“, DW 29, 1123; R.: widarōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. entgegengesetzt; ne. contradicting (Adj.); ÜG.: lat. contrarius Gl; L.: ChWdW8 321b (widarōn), ChWdW9 943b (widarōn); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Tgl016 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Oxford, Bodleian Library Laud. lat. 92), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl020 = Glossen zu Hrabans De consanguineorum nuptiis im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarōnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. widarōn*

widarort* 23, widarwert*, ahd., Adv.: nhd. zurück, um, im Gegenteil, dagegen, entgegengesetzt; ne. back (Adv.), on the contrary; ÜG.: lat. adversus (Adv., Präp) Gl, convertere (= widarort tuon) O, converti (= sih widarort kēren) O, adversus (Adj.) Gl, in adversum Gl, iterato O, praeposterum Gl, prorsus (Adv.) Gl, re... B, Gl, recalcitrare (= widarort sporōn) Gl, recidivus (= widarort werfanti) Gl, regredi (= widarort īlen) O, retractare (= widarort ahtungōn) Gl, retrorsum O, revocare (= widarort wīsen) Gl, (transversum) Gl; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.), O; E.: s. widar (2); W.: mhd. widerwërt, Adv., entgegen, zurück, wiederum, verkehrt; R.: widarort ahtīgōn: nhd. sich auflehnen, sich sträuben; ne. rebel (V.), be (V.) reluctant; ÜG.: lat. retractare; R.: widarort wenten: nhd. zurückgeben, rückgängig machen; ne. return (V.), cancel; R.: widarort irwenten: nhd. zurückgeben, rückgängig machen; ne. return (V.), cancel; R.: widarort wintan: nhd. aufhören; ne. stop (V.); R.: widarort irwintan: nhd. zurückgeben; ne. return (V.); L.: ChWdW8 227b (widarort), ChWdW9 943a (widarort); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

widarortes* 2, ahd., Adv.: nhd. zurück, rückwärts; ne. back (Adv.); ÜG.: lat. regredi (= widarortes wintan) O, retrorsum T; Hw.: vgl. as. witharwardes*; Q.: O, OT, T (830); E.: s. widarort

widarqueda*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarkweda*

widarquedan*, ahd., st. V. (5): Vw.: s. widarkwedan*

widarquedīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. widarkwedīg*

widarqueman*, ahd., st. V. (4) (5): Vw.: s. widarkweman*

widarqueta*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarkweta*

widarqueto*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widarkweto*

widarquetunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarkwedunga*

widarrapfen* 1, widarraphen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarrōēn*

widarredīg* 1, ahd.?, Adj.: nhd. widersprechend; ne. contradictory; ÜG.: lat. (contradictor) NGlP; Q.: NGlP (12. Jh.?); I.: Lüt. lat. contradictor?; E.: s. widar, redīg, reda

widarrefsen* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. züchtigen, wiederum züchtigen, zurechtweisen, tadeln; ne. chastise, chastise again; ÜG.: lat. (iudicare)? NGl, redarguere NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. redarguere; E.: s. widar, refsen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 766 (uuidarrefsen), EWAhd 7, 266

widarrīdan* 1, ahd., st. V. (1a): nhd. rückwärts drehen, umdrehen; ne. turn about; ÜG.: lat. retorquere Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. retorquere?; E.: s. widar, rīdan; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 940 (uuidarrîdan), EWAhd 7, 437

widarringan* 4, widariringan*, ahd., st. V. (3a): nhd. ringen, kämpfen, Widerstand leisten, sich sträuben; ne. fight (V.); ÜG.: lat. reluctari Gl; Q.: Gl (765), N; I.: Lüs. lat. reluctari; E.: s. widar, ringan; W.: mhd. widerringen, st. V., gegenkämpfen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 1040 (uuidar[i]ringan), ChWdW8 240b (widarringan), ChWdW9 679b (widarringan), EWAhd 7, 506; Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl042 = Oxforder Glossen zu Gregors Homilien (Oxford, Bodleian Library Laud. misc. 275)

widarrōēn* 1, widarrouwēn*, widarrouwen*, widarhrouwēn*, widarhrouwen*, ahd., sw. V. (3): nhd. wieder blutig werden, wieder aufreißen, wieder aufbrechen, wieder verschorfen; ne. become bloody again; ÜG.: lat. recrudescere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. recrudescere?; E.: s. widar, rōēn; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 1188 (uuidar[h]rouuuen), EWAhd 7, 683

widarrouwen*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. widarrōēn*

widarrouwēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. widarrōēn*

widarrūzan* 2, ahd., st. V. (2a): nhd. zurückschaudern, schaudern, verabscheuen; ne. abhor; ÜG.: lat. abhorrere Gl, horridus (= widarrūzanti) Gl; Hw.: s. widarrūzen*; Q.: Gl (765); I.: Lbd. lat. abhorrere?; E.: s. widar, rūzan; R.: widarrūzanti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. entsetzlich, schauderhaft; ne. horrible, dreadful; ÜG.: lat. horridus Gl; L.: ChWdW8 245b (widarrūzan), EWAhd 7, 837; Son.: nach Karg-Gasterstädt/Frings 7, 1307 (uuidar[h]rûzen) sw. V.

widarrūzen* 2, widarhrūzen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückschrecken, erschaudern; ÜG.: lat. abhorrere Gl; Hw.: s. widarrūzan*; Q.: Gl (765); I.: Lbd. lat. abhorrere?; E.: s. widar, rūzen (1); L.: Karg-Gasterstädt/Frings 7, 1307 (uuidar[h]rûzen)

widarrūzanti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. widarrūzan*

widarsacho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widarsahho*

widarsachunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarsahhunga*

widarsagen* 6, ahd., sw. V. (1b): nhd. verneinen, widersprechen, das Gegenteil sagen, bestreiten; ne. deny, object (V.); ÜG.: lat. negare Gl, N, opponere N, (referre) Gl; Hw.: s. widarsagēn*; Q.: Gl, N (1000); I.: Lüs. lat. contradicere?; E.: s. widar, sagen; W.: mhd. widersagen, sw. V., widersprechen, absprechen, versagen

widarsagēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. erwidern, verneinen, bestreiten, widersprechen; ne. respond (V.), deny; ÜG.: lat. (referre)? Gl; Hw.: s. widarsagen*; vgl. as. witharseggian*; Q.: Gl (10./11. Jh.); E.: s. widar, sagēn; W.: mhd. widersagen, sw. V., widersprechen, absagen; nhd. (ält.) widersagen, sw. V., „widersagen“, wiedersagen, entgegen, widersprechen, absagen, DW 29, 1165; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 75 (uuidarsagên), ChWdW9 697b (widarsagēn), EWAhd 7, 867

*widarsahha?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Hw.: vgl. as. witharsaka*

widarsahhan* 5, widarsachan*, ahd., st. V. (6): nhd. zurückweisen, verweigern, entgegentreten, sich widersetzen; ne. refuse; ÜG.: lat. officere Gl, recusare Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. recusare?; E.: s. widar, sahhan; W.: mhd. widersachen, sw. V., widerstreben, rückgängig machen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 93 (uuidarsahhan), ChWdW8 246a (widarsahhan), ChWdW9 698b (widarsahhan), EWAhd 7, 880; Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarsahho* 4, widarsacho*, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher, Gegner, Gegenteil; ne. opponent; ÜG.: lat. adversarius (M.) N, (alius praedicamentor) N, (contrarius) N, satanas NGl; Hw.: vgl. anfrk. withersako*, as. witharsako*; Q.: L (882?), N, NGl; I.: Lüt. lat. adversarius?, contrarius?; E.: s. widar (2), sahhan; W.: mhd. widersache, sw. M., Gegner, Widersacher, Feind; L.: ChWdW9 698b (widarsahho)

widarsahhunga* 1, widarsachunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Ablehnung, Abschwörung; ne. rejection; Q.: WB (Mitte 9. Jh.); E.: s. widar (2), sahhan; L.: ChWdW9 698b (widarsahhunga)

widarscaffunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarskaffunga*

widarsciozan*, ahd., st. V. (2b): Vw.: s. widarskiozan*

widarscouwōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarskouwōn*

widarscreckōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarskrekkōn*

widarscricken*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarskrikken*

widarscurg*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. widarskurg*

widarscurgen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarskurgen*

widarsehan* 4, widarisehan*, ahd., st. V. (5): nhd. zurücksehen, zurückblicken, entgegensehen, sich gegenseitig anschauen, sich gegenseitig achten; ne. look back; ÜG.: lat. lumina flectere N, (recusare) Gl, respectare Gl, respicere Gl, suspicere Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüs. lat. respectare?, respicere?; E.: s. widar, sehan; W.: mhd. widersëhen, st. V., zurücksehen; nhd. wiedersehen, st. V., entgegenblicken, wiederblicken, DW 29, 1193; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 348 (uuidar[i]sehan), ChWdW9 714a (widarsehan), EWAhd 7, 1034; Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

widarsenten* 4, widarisenten*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurücksenden, zurückschicken; ne. send back; ÜG.: lat. remittere Gl, T; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), T; I.: Lüs. lat. remittere?; E.: s. widar, senten; W.: mhd. widersenden, wider senden, sw. V., zurücksenden, zurückschicken, zurückschicken in, zusenden; nhd. (ält.) widersenden, V., „widersenden“, wiedersenden, zurückschicken, zurücksenden, DW 29, 1199; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 478 (uuidar[i]senten), ChWdW9 719a (widarsenten), EWAhd 7, 1124; Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

widarsezzen* 3, ahd., sw. V. (1a): nhd. widersetzen, wiederherstellen, wieder erstatten, zurückerstatten, gegensetzen, gleichsetzen, anbieten, darbieten; ne. oppose; ÜG.: lat. compensare Gl, exponere Gl, restituere Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lbd. lat. compensare?; E.: s. widar, sezzen; W.: mhd. widersetzen, sw. V., sich widersetzen; nhd. widersetzen, sw. V., widersetzen, DW 29, 1200; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 555 (uuidarsezzen), EWAhd 7, 1163

widarsiht* 5, ahd., st. F. (ō): nhd. Rücksicht, Argwohn, missgünstiger Verdacht; ne. regard (N.), suspicion; ÜG.: lat. despectus (M.) Gl, invidia Gl, respectus Gl, suspicio Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. respectus?; E.: s. widar (2), siht; L.: ChWdW9 714a (widarsiht); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299)

widarsihtīg* 1, ahd., Adj.: nhd. hässlich; ne. ugly (Adj.); ÜG.: lat. foedus (Adj.) N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. respectus (Adj.)?; E.: s. widar (2), siht; W.: nhd. (ält.) widersichtig, Adj., „widersichtig“, DW 29, 1208

widarsili* 1, ahd., st. M. (i)?: nhd. Hindernis; ne. obstacle; ÜG.: lat. obstaculum Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. obstaculum?; E.: s. widar (2); L.: ChWdW8 251b (widarsili)

widarsīn*, ahd., anom. V.: Vw.: s. widarisīn*

widarsinnan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widarisinnan*

widarsiuwen* 1, ahd., sw. V. (1b): nhd. annähen, wieder nähen, wieder flicken, ausbessern; ne. sew again, patch (V.); ÜG.: lat. resarcire Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. resarcire?; E.: s. widar, siuwen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 749 (uuidarsiuuuen), EWAhd 7, 1301

widarskaffunga* 1, widarscaffunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Erneuerung; ne. recreation; ÜG.: lat. recreatio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. recreatio; E.: s. widar (2), skaffōn, skepfen

widarskiozan* 2, widarsciozan*, ahd., st. V. (2b): nhd. „widerschießen“, zurückschießen, zurückschleudern, zurückwerfen; ne. shoot back; ÜG.: lat. retorquere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. retorquere?; E.: s. widar, skiozan; W.: mhd. widerschiezen, st. V., „widerschießen“, entgegenschießen, zurückschießen; nhd. (ält.) widerschießen, wiederschießen, st. V., zurückschießen, wiederholt schießen, DW 29, 1187; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1119 (uuidarskiozan)

widarskouwōn* 1, widarscouwōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. zurückschauen, zurückblicken, hinter sich blicken; ne. look back; ÜG.: lat. aspicere retro T; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. aspicere retro; E.: s. widar, skouwōn; W.: mhd. widerschouwen, sw. V., zurückschauen; nhd. widerschauen, sw. V., zurückschauen, DW 29, 1175; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1187 (uuidarscouuuôn), ChWdW9 754a (widarscouwōn)

widarskrekkōn* 1, widarscreckōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. zurückspringen, zurückprallen, entgegenspringen; ne. jump (V.) back; ÜG.: lat. resultare Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lüs. lat. resultare?; E.: s. widar, skrekkōn; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1203 (uuidarscreckôn)

widarskrikken* 1, widarscricken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückprallen, wieder aus etwas herausspringen; ne. recoil (V.); ÜG.: lat. resilire Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lüs. lat. resilire?; E.: s. widar, skrikken; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1239 (uuidarscricken)

widarskurg* 1, widarscurg*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Scheidung, Zurückweisung, Ehescheidung, Verstoßung; ne. separation, rejection, divorce (N.); ÜG.: lat. repudium Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüs. lat. repudium?; E.: s. widar (2), skurgen; R.: widarskurges buoh: nhd. Scheideurkunde; ne. document of divorce; ÜG.: lat. repudium Gl; L.: ChWdW9 762a (widarscurg)

widarskurgen* 5, widarscurgen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. zurückweisen, zurücktreiben, sich widersetzen, zurückstoßen, zurückdrängen, sich entgegenstemmen; ne. reject, drive (V.) back; ÜG.: lat. refutare Gl, renitere? Gl, reniti Gl, repellere MH, retrudere Gl; Q.: Gl (790), MH; I.: Lüs. lat. repellere?, retrudere?; E.: s. widar, skurgen; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 8, 1350 (uuidarscurgen), ChWdW9 761b (widarscurgen); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarslahan* 10, ahd., st. V. (6): nhd. „zurückschlagen“, zurückwerfen, zurückweisen, reflektiert werden, blenden, zurückprallen, aneinanderstoßen; ne. throw (V.) back; ÜG.: lat. aspicientibus molestiam generare (= diu ougen widarslahan) N, collidere NGl, N, frangere NGl, refragari Gl, repellere N, repungere Gl, retundere Gl, reverberare Gl, (revibrare) N; Q.: Gl (10. Jh.), N, NGl; E.: s. widar, slahan; W.: mhd. widerslahen, st. V., zurückschlagen, zurückweisen; nhd. widerschlagen, st. V., zurückschlagen, DW 29, 1189

widarslintan* 1, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückschlingen, aufnehmen, wieder in sich aufnehmen; ne. take back; ÜG.: lat. resorbere Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. resorbere; E.: s. widar, slintan

widarsperren* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. aufsperren, öffnen, aufschließen, entsperren; ne. open (V.); ÜG.: lat. recludere Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. recludere; E.: s. widar; s. germ. *sparrjan, sw. V., sperren; vgl. idg. *sper- (1), *per- (4), Sb., V., Sparren, Stange, Speer, stützen, stemmen, sich sperren, Pokorny 990; W.: mhd. widersperren, sw. V., sträuben (refl.), sich widersetzen (refl.); nhd. (ält.) widersperren, sw. V., sich widersetzen, DW 29, 1231

widarspirdaren* 4, ahd., sw. V. (1a): nhd. „gegenstützen“, widersetzen, widerstreben; ne. prop against, oppose; ÜG.: lat. (niti) Gl, reniti Gl, renutare Gl, (resistere)? Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. reniti?, renutare?; E.: s. widar, spirdaren

widarspirnan*?, ahd., st. V. (3b): Vw.: s. widarspurnan*

widarsporōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. sich widersetzen, entgegentreten, widerspenstig sein (V.); ne. resist (V.), kick (V.); ÜG.: lat. recalcitrare Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüs. lat. recalcitrare; E.: s. widar, sporōn; L.: ChWdW9 790a (widarsporōn); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarsprācha*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarsprāhha*

widarsprāchī*, ahd.?, st. F. (ī): Vw.: s. widarsprāhhī*

widarsprāhha* 8, widarsprācha*, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerspruch, Streit, feindliche Rede; ne. argument; ÜG.: lat. contradictio N, NGl; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüt. lat. contradictio; E.: s. widar (2), sprāhha; W.: s. mhd. widersprāche, widerspræche, st. F., Gegenrede, Einwand; s. nhd. (ält.) Widersprache, F., Widerspruch, Einwand, DW 29, 1244

widarsprāhhī* 1, widarsprāchī*, ahd.?, st. F. (ī): nhd. „Widerspruch“, Wortstreit, Streit; ne. argument; ÜG.: lat. controversia Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. controversia?; E.: s. widar (2), sprāhha; W.: s. mhd. widersprāche, widerspræche, st. F., Gegenrede, Einwand; s. nhd. (ält.) Widersprache, F., Widerspruch, Einwand, DW 29, 1244

widarsprechan*, ahd., st. V. (4): Vw.: s. widarsprehhan*

widarsprehhan* 5, widarsprechan*, ahd., st. V. (4): nhd. widersprechen, widersprechen gegen, sich auflehnen gegen, verschmähen, zurückweisen, aufsagen; ne. oppose; ÜG.: lat. contradicere Gl, (exacuere) N, obloqui N, renuntiare Gl, reprobare N, repudiare Gl; Q.: Gl (10. Jh.), N, NGlP; I.: Lüs. lat. contradicere?, Lbd. lat. reprobare?; E.: s. widar, sprehhan; W.: mhd. widersprëchen, st. V., widersprechen; nhd. widersprechen, st. V., widersprechen, sich gegen etwas äußern, DW 29, 1245

widarspringan* 1, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückspringen, ablassen; ne. jump (V.) back; ÜG.: lat. resilire Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. resilire; E.: s. widar, springan; W.: mhd. widerspringen, st. V., zurückspringen; nhd. (ält.) widerspringen, st. V., zurückspringen, DW 29, 1254

widarspurnan* 1, widarspirnan*?, ahd., st. V. (3b): nhd. widerspenstig sein (V.), aufsässig werden; ne. be obstinate; ÜG.: lat. recalcitrare Gl; Hw.: s. widarspurnen*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. recalcitrare?; E.: s. widar, spurnan; L.: ChWdW9 796b (widarspirnan?); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

widarspurnen* 2, widarispurnen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. treten, ausschlagen, störrisch sein (V.), widerspenstig sein (V.), aufsässig sein (V.); ne. trample (V.), kick (V.), be obstinate; ÜG.: lat. recalcitrare Gl; Hw.: s. widarspurnan*; vgl. anfrk. witherspurnen*; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüs. lat. recalcitrare; E.: s. widar, spurnen

widarstab* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Widerrede, Streitigkeit, Rechtsstreit; ne. objection, lawsuit; ÜG.: lat. controversia Gl; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.?); I.: Lüt. lat. controversia?; E.: s. widar (2), stab; L.: ChWdW9 797b (widarstab); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64) (Mitte 9. Jh.?)

widarstān* 21, widarstēn*, widaristān*, ahd., anom. V.: nhd. widerstehen, Widerstand leisten, entgegenstehen, entgegen stellen, im Wege stehen, hinderlich sein (V.), hindern, bekämpfen, zuwiderhandeln; ne. resist, hinder; ÜG.: lat. ad bellum (= widarstān subst.) N, anniti Gl, impugnare Gl, obniti Gl, obsistere Gl, N, obstare Gl, obesse Gl, reniti Gl, resistere N, NGl, Ph; Q.: Gl (765), N, NGl, Ph; I.: Lbd. lat. resistere?, obstare?; E.: s. widar, stān; W.: mhd. widerstān, widerstēn, anom. V., widerstehen (intr.), entgegentreten (tr.); nhd. widerstehen, unr. V., widerstehen, Widerstand leisten, zuwider sein (V.), DW 29, 1281; L.: ChWdW8 277a (widarstān), ChWdW9 799b (widarstān); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarstantan* 15, ahd., st. V. (6): nhd. widerstehen, widersetzen, sich widersetzen, widerstreben, Widerstand leisten, sich aufbäumen; ne. oppose, resist (V.); ÜG.: lat. calcitrare Gl, obsistere Gl, reniti Gl, resistere Gl, O, T; Hw.: vgl. anfrk. *witherstandan?, as. *witharstandan*; Q.: Gl, O, OT, T, W (766-800); I.: Lüs. lat. obsistere?, resistere?; E.: s. widar, stantan; L.: ChWdW9 804b (widarstantan); Son.: Tgl042 = Oxforder Glossen zu Gregors Homilien (Oxford, Bodleian Library Laud. misc. 275), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarstantanī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Hindernis, Widerstand; ne. obstacle; ÜG.: lat. repugnatio Gl; Hw.: vgl. anfrk. witherstandani*; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lüt. lat. obstaculum?, repugnatio?; E.: s. widar (2), stantan

widarstantida* 6, widarstentida*, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerstand, Hindernis, Widerspenstigkeit; ne. obstacle; ÜG.: lat. contradictio Gl, obstaculum Gl, obstinatio Gl, repugnatio Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. obstaculum?; E.: s. widar (2), stantan; L.: ChWdW9 804b (widarstantida); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

widarstantīga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerstand; ne. resistance; ÜG.: lat. repugnatio Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. obstaculum?, repugnatio?; E.: s. widar (2), stantan

widarstantigī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Widerstand; ne. resistance; ÜG.: lat. repugnatio Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. obstaculum?, repugnatio?; E.: s. widar (2), stantan

widarstantnissa* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Hindernis; ne. obstacle; ÜG.: lat. obstaculum Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 8. Jh.); I.: Lüt. lat. obstaculum?, repugnatio?; E.: s. widar (2), stantan; L.: ChWdW8 277b (widarstantnissa); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (2. Hälfte 8. Jh.)

widarstēn*, ahd., anom. V.: Vw.: s. widarstān*

widarstentida*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widarstantida*

widarstincan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widarstinkan*

widarstinkan* 2, widarstincan*, ahd., st. V. (3a): nhd. „zurückriechen“, entgegenduften; ne. sniff back, smell against; ÜG.: lat. (renidere) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. renidere; E.: s. widar, stinkan

widarstōz* 3, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Widerspruch, Zurückstoßen, Gegenrede, Aufprall; ne. objection; ÜG.: lat. obiectio NGl, repulsus Gl; Q.: Gl, NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt.?, Lbd.? obiectio?, repulsus; E.: s. widar (2), stōz; W.: mhd. widerstōz, st. M., Gegenstoß, Gegendruck, Widerwillen, Trotz, Abneigung; nhd. (ält.) Widerstoß, M., Gegenstoß, Anprall, Anstoß, DW 29, 1292

widarstōzan* 5, ahd., red. V.: nhd. zurückstoßen, abstumpfen, anstoßen; ne. reject; ÜG.: lat. contundere Gl, hebetare N, repellere N, (repungere) Gl; Q.: Gl (9. Jh.?), N; I.: Lüs. lat. repellere?; E.: s. widar, stōzan; W.: mhd. widerstōzen, red. V., zurückstoßen (tr.), aufstoßen (intr.), anrühren; nhd. widerstoßen, st. V., anstoßen, begegnen, verstoßen, DW 29, 1296

widarstrītan* 10, ahd., st. V. (1a): nhd. „widerstreiten“, streiten, sich widersetzen, widerstreben, zurückweisen, sich sträuben, ringen; ne. fight (V.), oppose; ÜG.: lat. contendere MF, impugnare Gl, obniti Gl, refutare Gl, reluctare Gl, reniti Gl, resultare Gl; Hw.: vgl. anfrk. witherstrīdan*; Q.: Gl, MF (Ende 8. Jh.); E.: s. widar, strītan; W.: mhd. widerstrīten, st. V., sich widersetzen (intr. bzw. tr.); nhd. widerstreiten, st. V., widerstreiten, streiten, sich wehren, sich widersetzen, DW 29, 1321; L.: ChWdW9 818b (widarstrītan); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146)

widarstrītīg* 2, ahd., Adj.: nhd. widerspenstig, halsstarrig; ne. obstinate; ÜG.: lat. contumax Gl, pertinax Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. repugnans?; E.: s. widar (2), strītīg; W.: mhd. widerstrītic, Adj., widerstrebend, widersetzlich; nhd. (ält.) widerstreitig, Adj., streitend gegeneinander, widersetzlich, DW 29, 1327

widarstrūbalī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Widerstreben, Sträuben, Widerspenstigkeit; ne. opposition, contumacy; ÜG.: lat. contumacia Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. contumacia?; E.: s. widar (2), strūben, strūbēn; L.: ChWdW9 820b (widarstrūbalī); Son.: TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417) (2. Viertel 9. Jh.)

widarsūfan* 1, ahd., st. V. (2a): nhd. „zurücksaufen“, zurückschlürfen, wieder in sich aufnehmen; ne. drink again; ÜG.: lat. resorbere Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. resorbere; E.: s. widar, sūfan

widarsuochen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarsuohhen*

widarsuohhen* 1, widarsuochen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wiederholen, zurückfordern, zurückverlangen; ne. repeat (V.), reclaim; ÜG.: lat. repetere Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. repetere?; E.: s. widar, suohhen; W.: s. nhd. wiedersuchen, sw. V., erneut suchen, DW 29, 1330

widarswellen* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. stauen, anbranden; ne. dam (V.); ÜG.: lat. (torquere) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, swellen

widartāt* 2, ahd.?, st. F. (i): nhd. Brauner Milzfarn, Widertonmoos; ne. maidenhair fern; ÜG.: lat. capillus Veneris Gl, polytrichum Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. widar (2), tāt; W.: s. mhd. widertāt, st. M., Widerton (Kraut); vgl. nhd. (ält.) Widertat, F., Vergeltung, DW 29, 1331?

widarthewen*, ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. widardewen*

widarthinsan*, ahd.?, st. V. (3a): Vw.: s. widardinsan*

widarthouwen*, ahd., sw. V. (1b): Vw.: s. widardewen*

widarthwingan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widardwingan*

widartrahta* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerwille, Verzögerung, Weigerung, Zurückziehen, Zurücknahme, Widerruf; ne. reluctance, retreat (N.); ÜG.: lat. retractatio Gl; Q.: Gl (8./9. Jh.?); I.: Lüt. lat. retractatio?; E.: s. widar (2), trahtōn; W.: s. nhd. (ält.) Widertracht, M., F., Widersetzlichkeit, Feindschaft, DW 29, 1343; L.: ChWdW9 858a (widartrahta); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

widartretan* 1, ahd., st. V. (5): nhd. widerspenstig sein (V.), aufsässig werden; ne. be unruly; ÜG.: lat. recalcitrare Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. recalcitrare?; E.: s. widar, tretan; W.: mhd. widertrëten, st. V., begegnen, entgegentreten; nhd. widertreten, st. V., entgegentreten, widerfahren, DW 29, 1345

widartrīban* 2, ahd., st. V. (1a): nhd. zurücktreiben, zurückschieben, widerlegen, abreißen; ne. drive (V.) back, refute, tear (V.) off; ÜG.: lat. confutare (V.) (1) Gl, revellere Gl; Hw.: vgl. anfrk. witherdrīvan*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. revellere?; E.: s. widar, trīban; W.: mhd. widertrīben, st. V., zurücktreiben, hintertreiben, nicht gelingen; nhd. (ält.) widertreiben, st. V., zurücktreiben, verhindern, hintertreiben, DW 29, 1344

widartrincan*, ahd., st. V. (3a): Vw.: s. widartrinkan*

widartrincunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. widartrinkunga*

widartrinkan* 1, widartrincan*, ahd., st. V. (3a): nhd. trinken, aufsaugen; ne. drink (V.); ÜG.: lat. (rapere) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, trinkan

widartrinkunga* 1, widartrincunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. nochmaliges Trinken, Nachgelage; ne. second drink; ÜG.: lat. repotia Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüt. lat. repotia?; E.: s. widar (2), trinkan

widartuon* 2, ahd., anom. V.: nhd. wiedergutmachen; ne. restitute; ÜG.: lat. adversatrix (= widartāna subst.) Gl; Q.: Gl, N (1000); E.: s. widar, tuon; W.: mhd. widertuon, anom. V., aufheben, verrichten, zurückgeben, erstatten, vergelten; nhd. wiedertun, unr. V., rückgängig machen, wiedererstatten, wiedergutmachen, DW 29, 1347; R.: widartāna, (Part. Prät. subst.=)F.: nhd. Feindin; ne. enemy (F.); ÜG.: lat. adversatrix Gl

widaru*, ahd., Adv.: Vw.: s. wedaru*

widarunga* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Ehescheidung, Trennung; ne. divorce (N.); ÜG.: lat. divortium Gl, repudium Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. repudium?, Lbd. lat. divortium?; E.: s. widaren, widarōn; W.: mhd. widerunge, st. F., Widerstreben; nhd. (ält.) Widerung, F., ablehnendes Verhalten, unangenehme Empfindung, Widerwille, DW 29, 1354

*widarwāgen?, ahd., sw. V. (1): Hw.: vgl. as. witharwāgian*

widarwāgi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Waage, Gewicht (N.) (1), Gegengewicht; ne. scales (Pl.); ÜG.: lat. statera ponderis Gl; Hw.: s. widarwāgī*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. statera ponderis?; E.: s. widar (2), wāga, wegan; W.: nhd. (ält.) Widerwaage, F., Gegengewicht, Entgelt, DW 29, 1362 (Widerwage); L.: ChWdW8 313a (widarwāgi), ChWdW9 914b (widarwāgi); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

widarwāgī* 12, ahd., st. F. (ī): nhd. Gegengewicht, Abwägen; ne. counterweight; ÜG.: lat. lanx Gl, libratio Gl, pondus Gl, (sartago) Gl, stater Gl, (unciola) Gl; Hw.: s. widarwāgi*; Q.: Gl (765); E.: s. widar (2), wāga, wegan; W.: mhd. widerwæge, st. N., Gegengewicht, Entgelt, Ersatz; s. nhd. (ält.) Widerwaage, F., Gegengewicht, Entgelt, DW 29, 1362 (Widerwaage)

widarwallōn* 3?, ahd., sw. V. (2): nhd. sich entgegenbewegen, entgegengesetzt sein (V.), aufwiegen; ne. come to meet; ÜG.: lat. compensare Gl, contrarius esse N; Q.: Gl (9. Jh.), N; E.: s. widar, wallōn* (1); L.: ChWdW9 893a (widarwallōn); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2) (9. Jh.)

widarwaltida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Widerstand, Ungehorsam; ne. resistance; ÜG.: lat. aversio Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. aversio?; E.: s. widar (2), waltan; L.: ChWdW8 307b (widarwaltida); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarwancōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. widarwankōn*

widarwankōn* 2, widarwancōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. meiden, fliehen; ne. flee; ÜG.: lat. (praeoccupare) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar, wankōn

*widarwantallīh?, ahd., Adj.: nhd. wiederbringlich, wiederkehrend; ne. recoverable; Vw.: s. un-

widarwart 16, ahd., Adj.: nhd. widrig, widerwärtig, entgegengesetzt, feindlich, ungünstig; ne. adverse, repugnant; ÜG.: lat. adversus (Adj.) B, Gl, Ph, contrarius B, Gl, T, iniurius Gl, malus (Adj.) Gl, posteritas (= widarwart subst. Fehlübersetzung) Gl; Hw.: vgl. as. witharward*; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.), Ph, T; E.: s. widar (2), wart; W.: mhd. widerwart, Adj., entgegengesetzt, feindlich, zwieträchtig; L.: ChWdW8 320a (widarwart), ChWdW9 937b (widarwart); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

widarwarta* 2, ahd., sw. F. (n): nhd. Gegnerin, Widersacherin; ne. opponent (F.); ÜG.: lat. adversatrix Gl; Hw.: s. widarwanta*?; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. adversatrix?; E.: s. widar (2), wart; W.: mhd. widerwarte, st. F., sw. F., Gegnerin, Feindin, Gegensatz, Widerwärtigkeit; nhd. (ält.) Widerwart, F., Widerwärtigkeit, Missgeschick, DW 29, 1364

widarwartāra* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Gegnerin, Widersacherin; ne. opponent (F.); ÜG.: lat. adversatrix Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. adversatrix?; E.: s. widar (2), wart

*widarwartes?, ahd., Adv.: Vw.: s. widarortes; Hw.: vgl. as. witharwardes*

widarwartī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Gegensatz, Widerwärtigkeit, Streit, Feindlichkeit; ne. controversion; ÜG.: lat. (contrarius) B, controversia Gl, (diversus) Gl; Q.: B (800), GB, Gl; I.: Lüs. lat. controversia?; E.: s. widar (2), wart; W.: s. mhd. widerwarte, st. F., sw. F., Gegnerin, Feindin, Gegensatz, Widerwärtigkeit; nhd. (ält.) Widerwart, F., Widerwärtigkeit, Missgeschick, DW 29, 1364; L.: ChWdW9 937b (widarwartīg); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

widarwartida* 7, ahd., st. F. (ō): nhd. Gegensätzlichkeit, Widerwärtigkeit, Streitigkeit, Streit, Auseinandersetzung, Widerstand, Entgegengesetztes; ne. aversion; ÜG.: lat. adversitas Gl, (adversus) (Adj.) Gl, aversio Gl, controversia Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. controversia?; E.: s. widar (2), wart; L.: ChWdW8 320b (widarwartida), ChWdW9 937b (widarwartida); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163)

widarwartīg* 115, ahd., Adj.: nhd. widerwärtig, feindlich, gegensätzlich, entgegengesetzt, zueinander im Gegensatz stehend, konträr; ne. adverse; ÜG.: lat. adversa (= widarwartīgiu ding) N, adversarius C, N, NGl, RhC, adversarius (M.) (= widarwartigēr subst.) N, adversus (Adj.) N, contrarie (= in widarwartīgero wīs) N, (contrarietas) N, contrarius N, (discors) N, inimicus (Adj.) N, oppositus N, pugnans N; Hw.: s. widarwertīg*; Q.: N, NGl, RhC (900?); E.: s. widar (2), wart; W.: nhd. widerwärtig, Adj., Adv., (räumlich) entgegengesetzt, uneins, feindselig, widerwärtig, DW 29, 1365

widarwartigī* 6, ahd., st. F. (ī): nhd. Gegensätzlichkeit, Entgegengesetztsein, Widerwärtigkeit, Unglück; ne. adversity; ÜG.: lat. adversum (subst. Adj.) NGl, contrarietas N, contrarium N; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüt. lat. contrarietas?; E.: s. widar (2), wart

widarwartīgo* 6, ahd., Adv.: nhd. widerwärtig, entgegengesetzt, zuwider, im entgegengesetzten Sinne, im Gegenteil; ne. adversely; ÜG.: lat. contrarie N, contrario modo N, ex contrario N, in contrarium N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. contrarie?; E.: s. widar (2), wart; W.: vgl. nhd. widerwärtig, Adj., Adv., entgegengesetzt, uneins, feindselig, widerwärtig, DW 29, 1365

widarwartlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. feindlich, widerwärtig, tyrannisch, schrecklich; ne. adverse; ÜG.: lat. (tyrannicus) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. tyrannis?; E.: s. widar (2), wart, līh (3); W.: nhd. (ält.) widerwärtlich, Adj., Adv., gegensätzlich, DW 29, 1378; L.: ChWdW9 937b (widarwartlīh); Son.: Tgl018 = Regensburger Isidor-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14461) (4. Viertel 9. Jh.)

widarwarto* 13, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher, Gegenteil, Gegner, Teufel; ne. opponent, opposite, devil; ÜG.: lat. adversarius (M.) Gl, T, (contrarius) N, satan Gl, satanas Gl, NGl; Q.: Gl (8./9. Jh.?), N, NGl, O, T; I.: Lüt. lat. adversarius, contrarius, Lbd. lat. satan; E.: s. widar (2), wart; W.: mhd. widerwarte, sw. M., st. M., Widersacher, Gegner, Feind; nhd. (ält.) Widerwart, M., Feind, unangenehme Person, DW 29, 1363; L.: ChWdW9 937b (widarwarto); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

widarwartōn 7, ahd., sw. V. (2): nhd. widersetzen, sich widersetzen, widerstreben, sich entgegenstellen, entgegentreten, sich entziehen; ne. oppose, resist; ÜG.: lat. adversari Gl, contraire Gl, fraudare Gl, obviare Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. contraire?; E.: s. widar (2), wart; L.: ChWdW8 320b (widarwartōn), ChWdW9 937b (widarwartōn); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl024 = Weißenburger Glossen zu den neutestamentlichen Briefen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 47 Weissenburg), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarwāzan* 2, ahd., red. V.: nhd. zurückweisen, verweigern, ablehnen; ne. reject, deny; ÜG.: lat. abnuere Gl, recusare Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüt. lat. recusare?; E.: s. widar, wāzan; L.: ChWdW8 311a (widarwāzan)

widarwegan* 1, ahd., st. V. (5): nhd. gegeneinander abwägen; ne. consider both sides; ÜG.: lat. rependere Gl; Hw.: vgl. as. witharwegan*; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lüs. lat. rependere?; E.: s. widar, wegan

widarweggen* 1, ahd., sw. V. (1b): nhd. sich zurückbewegen, zurückweichen; ne. retreat (V.); ÜG.: lat. (revocare) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. removere?; E.: s. widar, weggen

widarwehsal* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Wiedervergeltung, Vergeltung; ne. punishment; ÜG.: lat. vicis talionis Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. vicis talionis?; E.: s. widar (2), wehsal; W.: mhd. widerwëhsel, st. M., Gegentausch, Umtausch, Ersatz, Vergeltung; nhd. (ält.) Widerwechsel, M., gleiche Vergeltung im Bösen, Tausch, Ausgleich, Gegenleistung, DW 29, 1383

widarwenten* 4, ahd., sw. V. (1a): nhd. umwenden, aufwiegeln, zurückrufen, umkehren; ne. agitate, turn back; ÜG.: lat. avertere T, retorquere Gl, revocare Gl, N; Q.: Gl (8./9. Jh.), N, OT, T; I.: Lüt. lat. avertere?, revocare?; E.: s. widar, wenten; W.: mhd. widerwenden, sw. V., abwenden, zurückwenden; s. nhd. (ält.) wiederwenden, unr. V., zurückwenden, umwenden, abwenden, DW 29, 1385; L.: ChWdW9 956a (widarwenten)

widarwento* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Zögerer, Verweigerer, Sich-Abwendender; ne. tarrier, refuser; ÜG.: lat. tergiversator Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. tergiversator?; E.: s. widar (2), wenten; W.: mhd. widerwente, sw. M., Widersacher; L.: ChWdW9 956a (widarwento); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

widarwer* 1, ahd., st. F. (i)?: nhd. Tausch, Gegenleistung; ne. exchange (N.), reward (N.); ÜG.: lat. (traiectio) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lüt. lat. traiectio?; E.: s. widar (2)

widarwerban* 9, ahd., st. V. (3b): nhd. umkehren, zurückkehren; ne. return (V.); ÜG.: lat. redire Gl, T, regredi T, revertere T; Q.: Gl, O, OT, T (830); I.: Lüs. lat. revertere?; E.: s. widar, werban; W.: mhd. widerwërben, st. V., zurückkehren; L.: ChWdW9 926b (widarwerban)

widarwerben* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. „gegenkehren“, wieder durchgehen; ne. turn against; ÜG.: lat. relegere Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. relegere?; E.: s. widar, werben

widarwerfan* 7, ahd., st. V. (3b): nhd. zurückwerfen, zurückweisen, verschmähen, zurückschlagen, verwerfen, wieder hinstellen, rückerstatten; ne. throw (V.) out, reject, place (V.); ÜG.: lat. repellere MF, reponere Gl, repudiare Gl, respergere N, retorquere Gl, revibrare N, traiectio (= widarwerfan subst.) Gl; Hw.: vgl. as. witharwerpan*; Q.: Gl, MF (Ende 8. Jh.), N; I.: Lbd. lat. repudiare?; E.: s. widar, werfan; W.: mhd. widerwërfen, st. V., verwerfen, zurückweisen, anfechten; nhd. (ält.) widerwerfen, st. V., zurückwerfen, DW 29, 1388; L.: ChWdW9 932b (nidarwerfan)

widarwerfunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Zurückweisung; ne. rejection; ÜG.: lat. relatio N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. relatio?; E.: s. widar (2), werfan; W.: mhd. widerwërfunge, st. F., Zurückwerfen, Objektivierung; nhd. (ält.) Widerwerfung, F., Vorwurf, Zurückwerfen, DW 29, 1389

widarwert* (1) 6, ahd., Adj.: nhd. widrig, widerwärtig, feindlich, entgegengesetzt; ne. adverse; ÜG.: lat. adversans Gl, adversarius Gl, adversus (Adj.) Gl, contrarius Gl, obesse (= widarwert sīn) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüt. lat. adversarius?; E.: s. widar (2), wert; W.: mhd. widerwërt, Adj., entgegengesetzt, feindlich, zwieträchtig; L.: ChWdW8 320a (widarwert), ChWdW9 936b (widarwert); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

widarwert* (2) 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Widersacher; ne. opponent (M.); Q.: O (863-871); I.: Lbd. lat. satan; E.: s. widar (2), wert; W.: s. nhd. Widerwart, M., Feind, unangenehme Sache, DW 29, 1363

widarwert* (3), ahd., Adv.: Vw.: s. widarort*

widarwertī* 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Gegensatz, Streit, Widerwille; ne. controversion, aversion; ÜG.: lat. (ex adverso) Gl, aversio Gl, controversia Gl, diversum Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüs. lat. controversia?; E.: s. widar (2), wert; L.: ChWdW8 320a (widarwertī), ChWdW9 936b (widarwertī); Son.: TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299)

widarwertīg* 2, ahd., Adj.: nhd. verschlagen (Adj.), verkehrt, feindlich, entgegengesetzt; ne. adverse; ÜG.: lat. perversus Gl, versutus Gl; Hw.: s. widarwartīg*; vgl. as. witharwerdig*; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. perversus, versutus?; E.: s. widar (2), wert; W.: mhd. widerwertic, Adj., entgegenstrebend, feindlich, zwieträchtig; nhd. widerwärtig, Adj., Adv., (räumlich) entgegengesetzt, unrein, feindselig, widerwärtig, DW 29, 1365

widarwerto* 10, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher, Gegner; ne. opponent (M.); ÜG.: lat. adversans Gl, adversarius (M.) O, T, hostis O, satanas O; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), O, T; I.: Lüt. lat. adversarius?; E.: s. widar (2), wert; L.: ChWdW9 936b (widarwerto); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

widarwertōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. entgegentreten; ne. oppose; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. widar (2), wert; L.: ChWdW9 936b (widarwertōn)

widarwīgo* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Aufrührer, Gegner, Widerspenstiger; ne. rebel (M.); ÜG.: lat. rebellio (M.) B, rebellis Gl; Q.: B (800), GB, Gl; I.: Lüs. lat. rebellio (M.); E.: s. widar (2), wīgan; L.: ChWdW9 946a (widarwīgo); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

widarwinnan* 1, ahd., st. V. (3a): nhd. zurückgewinnen, kämpfen, zurückweisen?; ne. win back, fight (V.); ÜG.: lat. colluctari Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. colluctari?; E.: s. widar, winnan; L.: ChWdW9 952b (widarwinnan); Son.: TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

widarwinno* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher, Widerspenstiger, Aufrührer; ne. opponent, rebel (M.); ÜG.: lat. rebellio (M.) Gl; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lüt. lat. rebellio (M.)?; E.: s. widar (2), winnan; W.: mhd. widerwinne, sw. M., Widersacher, Gegner, Feind; L.: ChWdW9 952b (widarwinno); Son.: TrA06 = Fuldaer BR-Glossar (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 842 Helmstadiensis)

widarwintan* 4, widariwintan*, ahd., st. V. (3a): nhd. „zurückwinden“, umkehren, rückwärts drehen, wieder einflechten, sich krümmen, empfangen (V.), abreißen; ne. return (V.), plait in, bend (V.); ÜG.: lat. recipere Gl, reflectere Gl, retorquere Gl, torquere Gl; Q.: Gl (8. Jh.); I.: Lüs. lat. reflectere?, retorquere?; E.: s. widar, wintan; W.: nhd. (ält.) widerwinden, wiederwinden, st. V., „widerwinden“, „wiederwinden“, DW 29, 1396; L.: ChWdW8 324b (widarwintan), ChWdW9 955b (widarwintan); Son.: Tgl29 = Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 743 (8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

widarworto* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher; ne. opponent; ÜG.: lat. adversarius (M.) T; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. adversarius?; E.: s. widar (2), wort?, wart?; L.: ChWdW9 938a (widarworto)

widarwurtīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. widarwurtīgo*

widarwurtīgo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Widersacher, Teufel; ne. opponent, devil; ÜG.: lat. satanas Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. satan?; E.: s. widar (2), wort?, wart?; L.: ChWdW9 938a (widarwurtīg); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

widarzeichanen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarzeihhanen*

widarzeihhanen* 2, widarzeichanen*, widarzeihnen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. „wiederlesen“, nachahmen, nachzeichnen; ne. read again, imitate; ÜG.: lat. imitare Gl, (legere) Gl, relegere Gl, (resignare) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. resignare?; E.: s. widar, zeihhanen

widarzeihnen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. widarzeihhanen*

widarzellen* 4, ahd., sw. V. (1): nhd. wiederholen, erneut erzählen; ne. repeat; ÜG.: lat. repetere Gl, (repungere) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. repetere?; E.: s. widar, zellen

widarzilēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. widerstehen, widerstreben, sich widersetzen; ne. resist; ÜG.: lat. reniti Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. reniti?; E.: s. widar, zilēn; L.: ChWdW8 336b (widarzilēn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

widarzucka*, ahd., st. F. (ō?, jō?): Vw.: s. widarzukka*

widarzug* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Zurückziehung, Rückzug, Zurückziehen, Zurücknahme, Widerruf; ne. retreat (N.); ÜG.: lat. retractio Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. retractio?; E.: s. widar (2), zug; W.: mhd. widerzuc, st. M., Zurückziehen, Rückkehr, Rückzug; nhd. (ält.) Wiederzug, M., Rückzug, DW 29, 1405 (Widerzug); L.: ChWdW9 1000b (widarzug); Son.: TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

widarzuht* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Rückzug, Zurückziehen, Zurücknahme, Widerruf; ne. retreat (N.); ÜG.: lat. retractio Gl; Q.: Gl (1070); I.: Lüs. lat. retractio?; E.: s. widar (2), ziohan

widarzukka* 1, widarzucka*, ahd., st. F. (ō?, jō?): nhd. Wiederkehr; ne. return (N.); ÜG.: lat. reditus N; Q.: N (1000); E.: s. widar (2), zukken

widarzuomi* 7, ahd., Adj.: nhd. widersinnig, feindlich, rauh, ungesittet, unpassend, Gegner (= widarzuomi subst), Feind (= widarzuomi subst); ne. hostile, rough (Adj.); ÜG.: lat. absurdus I, MF, adversans MF, asper Gl, (clandestinus) Gl, villosus Gl; Q.: Gl (nach 765?), I, MF; I.: Lbd. lat. absurdus?; E.: s. widar (2), zuomi?, zeman?; L.: ChWdW8 339b (widarzuomi), ChWdW9 1006a (widarzuomi)

widarzwisōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. zurückziehen; ne. retreat (V.); ÜG.: lat. retrahere Gl; Q.: Gl (12. Jh.?); I.: Lüt. lat. retrahere?

widemdiu*, ahd., st. F. (jō, i): Vw.: s. widamdiu*

widergild*, lang., N.: Vw.: s. widrigild*

*widfāhan?, ahd., red. V.: Vw.: s. widarfāhan*; Hw.: vgl. as. withfāhan*

widil* 2, ahd., st. M. (a)?: nhd. Zwitter, Weichlicher; ne. hermaphrodite; ÜG.: lat. (hibrida) Gl, (mollis) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?

wīdilī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. widilīn*

wīdilīn* 1, wīdilī*, ahd., st. N. (a): nhd. kleine Weide (F.) (1); ne. little willow; ÜG.: lat. (saliunca) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. saliunca?; E.: s. wīda; W.: mhd. weidelīn, st. N., kleine Weide

widilla 1, ahd., sw. F. (n)?: nhd. Hermaphrodit; ne. hermaphrodite; ÜG.: lat. (hibrida) Gl; Hw.: s. widillo*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?

widillo* 17, wīdilo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Zwitter, Hermaphrodit, Weichlicher, Weichling, weibischer Mann, Homosexueller; ne. hermaphrodite; ÜG.: lat. androgynus Gl, (caelebs)? Gl, hermaphroditus N, (mollis) Gl; Hw.: s. widilla; vgl. as. withillo*; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), N; I.: lat. beeinflusst?; L.: ChWdW9 944a (wīdilo); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295)

wīdilo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widillo*

wīdīn* 4, ahd., Adj.: nhd. Weiden..., von Weiden umstanden, weiden (Adj.), aus Weidenholz; ne. willow (N.) (1); ÜG.: lat. (arbuteus) Gl, (canistrum) (= wīdīnes) Gl, saligneus Gl, (vimineus) Gl; Q.: Gl, WM (8. Jh.); I.: Lüs. lat. vimineus?; E.: s. wīda; W.: nhd. (ält.) weiden, Adj., von Weidenholz, DW 28, 575

*widkwedan?, ahd., st. V. (5): Hw.: vgl. as. withkwethan*

widrigild* 11 und häufiger, lang., N.: nhd. „Gegengeld“, Wergeld; ne. recompensation for a killed subject; Q.: LLang (643); E.: s. widar (2), geld

widrigildum, lat.-ahd.?, M., N.: Vw.: s. widriguldus*

widrigildus* 1 und häufiger, widrigildum, lat.-ahd.?, M., N.: nhd. Gegengeld, Gegenwert; ne. compensation; Q.: Cap (8. Jh.); E.: s. widar, geld

wīdūnloub*, ahd., st. N. (a) (iz) (az): nhd. Weidenlaub, Weidenblatt; ne. willow leaves; ÜG.: lat. folia de salice Gl; Q.: Gl (Mitte 11. Jh.); I.: Lüt. lat. folia de salice?; E.: s. wīda, loub; W.: nhd. (ält.) Weidenlaub, N., Weidenlaub, DW 28, 585

*wīdus 1, ahd., Adj.: nhd. weit; ne. far; Vw.: s. zan-; Q.: Urk (879); E.: s. wīt; Son.: lat.-lang.?

wie* 4, ahd., Adv.: nhd. wie; ne. how; ÜG.: lat. aliquotiens (= wie ofto) Gl, circiter (= sō wie) Gl, fere (= sō wie) Gl, ferme (= sō wie) Gl; Hw.: s. wio*; Q.: Gl (765); W.: mhd. wie, Adv., wie, auf welche Weise; nhd. wie, Adv., Konj., wie, DW 29, 1448; R.: wie ofto: nhd. wie oft; ne. how often; ÜG.: lat. (aliquotiens) Gl; R.: sō wie: nhd. ungefähr; ne. about, circa; ÜG.: lat. circiter Gl, fere Gl, ferme Gl

wiega, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wiga

*wiegida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-

wienwrz, ahd., Sb.?: Vw.: s. wīnwurz*?

wiera 6, ahd., st. F. (ō): nhd. Krone, Schmuck aus Golddraht oder Silberdraht; ne. crown (N.); ÜG.: lat. (crista) Gl, (obryzum) Gl, (striatus) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. germ. *weira, *wīra, Sb., Draht; idg. *u̯eiro-, *u̯īro-, Sb., Gedrehtes, Gerte, Draht, Pokorny 1120; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. wiere, st. F., Schmuck aus feinem Gold; nhd. (ält.-dial.) Wiere, F., Metalldraht, DW 29, 1571; L.: ChWdW8 321b (wiera); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wieren* 5, ahd., sw. V. (1a, 2): nhd. Draht herstellen, Schmuck herstellen; ne. make wire or finery; ÜG.: lat. obryzum aurum (= giwierit gold) Gl, vermiculatus (= giwierit) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wiera; W.: mhd. wieren, sw. V., schmücken, zieren, Gold fassen; nhd. (ält.-dial.) wieren, sw. V., mit Golddraht oder Edelsteinen einfassen, DW 29, 1572; R.: giwierit, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. mit Edelmetall eingelegt; ne. inlayed with precious metal; ÜG.: lat. obryzum aurum (= giwierit gold) Gl, vermiculatus Gl

*wierit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wieren*

wierōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. Draht herstellen, Schmuck herstellen; ne. make wire or finery; ÜG.: lat. vermiculatus (= giwierōt) Gl; Hw.: s. wieren*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vermiculatus (= giwierōt); E.: s. wiera; R.: giwierōt: nhd. mit Edelmetall eingelegt; ne. inlayed with precious metal; ÜG.: lat. vermiculatus Gl

*wierōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. wierōn*

wiesa*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wiessa*

wiessa* 1, wiesa*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Iltis; ne. polecat; ÜG.: lat. (hyaena) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lw. lat. vissio; E.: s. lat. vissio

wīfa* 1, lang., F.: nhd. Weife, Strohwisch; ne. wisp; Q.: LLang (745/746); E.: s. germ. *weipan, st. V., winden; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132?; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120, Seebold 547?; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*wifan?, *wiffan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-; Hw.: s. *wīfan?; E.: germ. *wib-, V., drehen, winden?; idg. *u̯eip-, *u̯eib-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1131

*wīfan?, lang., V.: nhd. den Strohwisch aufstecken; ne. fix a wisp; Hw.: s. lat.-lang. wifare, wiffare*

*wīfan?, ahd., st. V. (1a): nhd. schwingen, winden, weifen; ne. swing (V.), wind (V.); Hw.: s. *wifan?, biwifan*; Q.: PN; E.: s. germ. *weipan, st. V., winden; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132?; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120, Seebold 547?; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

wīfare 7, wiffare*, lat.-lang., lat.-ahd.?, V.: nhd. den Strohwisch aufstecken, beschlagnahmen; ne. fix a wisp; Q.: Cap, LLang (733)

wiffa* (1) 1, ahd., F.?: nhd. Hacke (F.) (2), Haue; ne. hoe (N.); ÜG.: lat. (marra) Gl; Q.: Gl (10. Jh.)

wiffa* (2) 4 und häufiger, lat.-ahd.?, F.: nhd. Strohwisch; ne. wisp; ÜG.: lat. (signum) LBai; Q.: Cap, LBai (vor 743); E.: s. lang. wīfa; L.: ChWdW8 380a (wiffa)

wiffare*, lat.-lang., lat.-ahd.?, V.: Vw.: s. wifare

*wiffen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. fir-

*wift?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. gi-; Hw.: s. wiften*

wiften* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. weben; ne. weave (V.); ÜG.: lat. texere Gl; Vw.: s. widari-; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. germ. *wefta-, *weftaz, st. M. (a), Einschlag, Gewebe; germ. *wefti-, *weftiz, st. F. (i), Einschlag, Gewebe; vgl. idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132?; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120, Seebold 547?; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75

*wiftida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. furi-

wiftunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Webung“, Gewebe; ne. web; ÜG.: lat. textum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. textum?; E.: s. wiften

*wig?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wig*, wigg*, wiggi*; E.: germ. *wegja-, *wegjam, st. N. (a), Pferd; vgl. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118

wīg* 57, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Kampf, Streit, Krieg, Gefecht, Schlacht; ne. fight (N.); ÜG.: lat. (agonia) Gl, bellicosus (= kuoni in wīge) Gl, bellum Gl, MH, N, NGl, certamen N, congressio Gl, (dies belli) N, flagellum N, luctamen Gl, militia Gl, proelium N, pugna N, rixa N, (tumultus) O, (victoria) Gl; Vw.: s. burg-, ein-, folk-, kampf-, naht-, rang-, skif-; Hw.: vgl. anfrk. wīg*, as. wīg*; Q.: Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), L, M, MH, N, NGl, O, PN; E.: germ. *weiga-, *weigaz, st. M. (a), Kampf; germ. *weiga-, *weigam, *wīga-, *wīgam, st. N. (a), Kampf; s. idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: mhd. wīc, st. M., st. N., Kampf, Krieg, Schlacht, Anfechtung; R.: wīg trīban: nhd. Krieg führen; ne. wage war; L.: ChWdW8 322b (wīg), ChWdW9 946a (wīg); Son.: Tgl25 = München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6233, Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wiga 14, wiega, wega*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wiege; ne. cradle (N.); ÜG.: lat. (crepundia) Gl, cuna Gl, cunabula Gl, (lectica) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. wegan; s. germ. *wagō-, *wagōn, sw. F. (n), Wiege; vgl. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118; W.: mhd. wige, wiege, sw. F., st. F., Wiege; nhd. Wiege, F., Wiege, DW 29, 1517

*wigan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wīhan*

wīgan* 1, ahd., st. V. (1b): nhd. kämpfen, Krieg führen; ne. fight (V.); ÜG.: lat. bellare Gl; Hw.: s. wīg*, wīgant; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), PN; E.: germ. *wīgan, st. V., kämpfen, fechten, streiten; idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; W.: mhd. wīgen, st. V., streiten, kämpfen

wīgant 5, ahd., st. M. (nt): nhd. Krieger, Kämpfer; ne. warrior; ÜG.: lat. armatus (M.) Gl, athleta Gl, bellator Gl, Mars Quirinus N, pugnator Gl; Hw.: vgl. as. wīgand*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, PN; E.: s. wīgan; W.: mhd. wīgant, st. M., Kämpfer; L.: ChWdW9 945b (wīgant); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

*wīgēn?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. gi-*; E.: s. wīg*

wīggarawī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Kampfrüstung, Kriegsrüstung, Rüstung, Kriegsgerät, Bewaffnung; ne. armour; ÜG.: lat. apparatus (M.) Gl, (procinctus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. apparatus?, procinctus?; E.: s. wīg, garawī

*wiggi (1), ahd., Adj.: Vw.: s. ā-, ur-; Hw.: vgl. anfrk. *wiggi?

*wiggi (2), ahd., st. N. (ja): nhd. Weg; ne. way; Vw.: s. ā-, alt-, drī-, gi-, kēra-; Hw.: vgl. as. *wiggi?

*wiggīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. fora-

wīggigarawi* 4, ahd., st. N. (ja): nhd. Kampfrüstung, Kriegsrüstung, Rüstung, Kriegsgerät; ne. armour; ÜG.: lat. apparatus (M.) Gl, (procinctus) Gl; Hw.: vgl. as. wīggigarwi*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. apparatus?; E.: s. wīg, gi, garawi

wiggila* 2, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Uhu, Eule, Käuzchen; ne. eagle-owl; ÜG.: lat. bubo Gl, cavannus Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. germ. *wig-, V., weissagen; L.: ChWdW8 322a (wiggila)

wīggiwāfani 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Kriegswaffe; ne. weapon (N.); ÜG.: lat. armentura WH; Q.: WH (um 1065); E.: s. wīg, giwāfani

*wiggo?, ahd., Adv.: Vw.: s. ā-

*wiggōn (1), ahd., sw. V. (2): Vw.: s. ā-

*wiggōn (2), ahd., Adv.: Vw.: s. ā-

wīggot* 3, ahd., st. M. (a): nhd. Kriegsgott, Mars; ne. god of war; ÜG.: lat. Gradivus (= Mars) N, Mavors Gl; Q.: Gl, N (1000); I.: Lsch. lat. Gradivus; E.: s. wīg, got

wīggotinna*, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. wīggutinna*

*wiggun?, ahd., Adv.: Vw.: s. ā-

wīggutin* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Kriegsgöttin, Bellona; ne. goddess of war; ÜG.: lat. Bellona Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. Bellona?; E.: s. wīg, gutin

wīggutinna* 1, wīggotinna*, ahd.?, st. F. (jō): nhd. Kriegsgöttin; ne. goddess of war; ÜG.: lat. Bellona Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. Bellona?; E.: s. wīg, gutin

wīghaft* 3, ahd., Adj.: nhd. kämpferisch, bewaffnet, kriegerisch, kriegführend; ne. wary; ÜG.: lat. agonotheta (= wīghaftēr subst.) Gl, armizatus Gl, (duellis) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: s. wīg, haft; W.: mhd. wīchaft, Adj., streithaft, befestigt; R.: wīghaftēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. Krieger, Kämpfer; ne. warrior; ÜG.: lat. (agonotheta) Gl; L.: ChWdW9 946a (wīghaft); Son.: MrT04 = Rheinauer Adespota (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wīghorn* 6, ahd., st. N. (a): nhd. Kriegshorn, Kriegstrompete; ne. battle-horn; ÜG.: lat. classicum Gl, N, (classicus) Gl; Q.: Gl, N (1000); I.: Lüt. lat. classicum?; E.: s. wīg, horn; W.: mhd. wīchorn, st. N., Kriegshorn, Schlachthorn

wīghūs* 20, ahd., st. N. (a): nhd. „Kampfhaus“, Wehrbau, Turm, Wehrturm, Festungsturm, Bollwerk; ne. fort, tower (N.); ÜG.: lat. propugnaculum Gl, turris WH; Hw.: vgl. as. wīghūs*; Q.: Gl, WH (um 1065); I.: Lüt. lat. propugnaculum; E.: s. wīg, hūs; W.: mhd. wīchūs, st. N., Festungsturm, Blockhaus

*wigi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-

*wīgi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ana-, ant-, ein-, einazi-

*wigida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ir-

*wīgida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ant-

wigil* 1, ahd., st. M. (a)?: nhd. Fischadler?, Rohrweihe?; ne. osprey?, heron?; ÜG.: lat. alcion Gl; Vw.: s. stōzil-; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wīo?

*wigilen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. gi-

wīglīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wīglīhho*

wīglīh* 2, ahd., Adj.: nhd. kriegerisch, kämpferisch, tapfer; ne. wary; ÜG.: lat. bellicosus Gl, bellicus N; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. *wīglīk?; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; I.: Lüs. lat. bellicosus?; E.: s. wīg, līh (3); W.: wīclich, Adj., kriegerisch; L.: ChWdW9 946a (wīglīh); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wīglīhho* 1, wīglīcho*, ahd., Adv.: nhd. kriegerisch, kämpferisch, im Kampfe; ne. warlike; Q.: N (1000); E.: s. wīg, līh (3); W.: mhd. wīclīche, Adv., kampfgerüstet, kriegerisch, tapfer

wīgman* 7, ahd., st. M. (athem.): nhd. Krieger, Kämpfer, Soldat, Feind; ne. warrier; ÜG.: lat. bellator Gl, N, (Machabaeus) NGl, perduellis Gl, pugil Gl, (vir) Gl, vir pugnator N; Hw.: vgl. as. wīgman*; Q.: Gl (Ende 10. Jh.), N, NGl; I.: Lüt. lat. bellator, pugnator?, Lsch. lat. Machabaeus?; E.: s. wīg, man; W.: mhd. wīcman, st. M., Kriegsmann

wīgo (1), ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīo

*wīgo (2)?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widar-

wīgporta* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Kriegstor; ne. gate of war; ÜG.: lat. porta Iani NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. Iani porta; E.: s. wīg, porta

*wīgros?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wīghers*

*wīgsahha?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Hw.: vgl. as. wīgsaka*

wīgstat* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Kampfstätte, Kampfplatz; ne. battle-field; Q.: M (9. Jh.?, 810?, 830?); E.: s. wīg, stat; W.: mhd. wīcstat, st. F., Kampfplatz; L.: ChWdW9 801a (wīgstat)

wigunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Bewegung; ne. motion; ÜG.: lat. (gesticulatio) Gl, motus musicus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. gesticulatio?; E.: s. wiga

wih 1, ahd., st. F. (i)?: nhd. Docht; ne. wick; ÜG.: lat. (lucubrum) Gl; Hw.: s. wiohha*; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. germ. *wekō-, *wekōn, sw. F. (n), Docht, Wieche; vgl. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117

wīh* (1) 122, ahd., Adj.: nhd. heilig, geweiht; ne. holy; ÜG.: lat. (almus) G, Gl, (anima)? Gl, (arcanus) Gl, beatus O, catalogus (= wīhero zala) Gl, Christus (= wīh subst.) B, dominus (= wīh subst.) LB, fanum (= wīhiu stat) Gl, festus MF, O, hagiographa (= wīh giskrīb) Gl, hagius MH, mysticus Gl, (pius) Gl, sacer B, Gl, MH, N, sacramentum (= wīh subst.) N, sanctificare (= wīh nemnen) GP, O, sanctificari (= wīh sīn) O, sanctificatio (= wīhhaz hūs) Gl, sanctus APs, B, C, E, Gl, GP, MH, O, WK, unctio (= salba wīh) Gl; Vw.: s. ur-; Hw.: vgl. anfrk. *wīh?, as. *wīh (2)?; Q.: APs, B, BB, BG, C, E, FP, GB, Gl (765), GP, LB, MF, MH, N, O, PN, WK; I.: Lbd. lat. beatus, sacer, sanctus; E.: germ. *wīha-, *wīhaz, *weiha-, *weihaz, Adj., heilig; s. idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128; W.: mhd. wīch, Adj., heilig; nhd. weih-, Adj., weih-; R.: wīh, (subst. Adj.=)M.: nhd. Heiliger, Christus; ne. saint, Christ; ÜG.: lat. Christus B; R.: wīhho tag: nhd. Feiertag; ne. holiday; ÜG.: lat. dies festus MF; L.: ChWdW8 322a (wīh), ChWdW9 944a (wīh); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīh* (2) 1, ahd., st. N. (a): nhd. geheiligter Ort, heilige Stätte, Heiligtum; ne. sacred place; ÜG.: lat. (nemus) Gl; Vw.: s. *fridu-; Hw.: s. wīh* (4); vgl. as. wīh*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wīha-, *wīhaz, *weiha-, *weihaz, st. M. (a), Heiligtum; s. idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128; L.: ChWdW8 322a (wīh), ChWdW9 944b (wīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wīh* (3) 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. schnelle Bewegung, Weichen (N.); ne. motion, retreat (N.); ÜG.: lat. momentum (= der eristo wīh) Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); E.: s. wīhhōn; W.: wich, wīch, st. M., Weichen (N.), Wanken, Fliehen; nhd. Wich, M., „Wich“, DW 29, 808

wīh* (4) 4, ahd., st. M. (a)?: nhd. Ort, Ortschaft, Weiler, Dorf; ne. village (N.), place (N.); ÜG.: lat. vicus Gl; Hw.: s. wīh (2)?; vgl. as. wīk*; Q.: Gl, O (863-871), ON; E.: germ. *wīk-, Sb., Dorf, Gehöft, Stadtviertel?; germ. *wīhsa-, *wīhsam, st. N. (a), Dorf, Siedlung; s. lat. vīcus, M., Dorf, Gehöft; vgl. idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: mhd. wīch, st. M., Wohnsitz, Stadt; L.: ChWdW9 945b (wīh)

wīha* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Heiligkeit; ne. holiness; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wīhō, *weihō, st. F. (ō), Heiligkeit; s. idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128; W.: s. mhd. wīche, st. F., Weihung, Segnung, Einsegnung, Heiligkeit des Gotteshauses; s. nhd. Weihe, F., Weihe (F.) (2), Heiligung, Heiligkeit, DW 28, 655; L.: ChWdW9 945a (wīha)

wīhan* 5, ahd., st. V. (1b): nhd. kämpfen, zerkämpfen, Krieg führen; ne. fight (V.); ÜG.: lat. aetatis provectae (= giwigan) Gl, decrepitus (= giwigan) Gl, exanclare? Gl, veteranus (= giwigan) Gl; Vw.: s. ir-; Hw.: s. wīgan*; Q.: Gl, Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), PN; E.: s. germ. *wigan, st. V., kämpfen, fechten, streiten; idg. *u̯eik- (2), Sb., V., Kampf, Kraft, Krieg, kämpfen, siegen, Pokorny 1128; R.: giwigan, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. altersschwach, betagt, vorgerückten Alters; ne. aged, well advanced in years; ÜG.: lat. aetatis provectae Gl; L.: ChWdW8 322b (wīhan), ChWdW9 945b (wīhan); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325)

wīhāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. „Weiher“ (M.) (2), Priester Weihender, Erteiler der Weihen für ein kirchliches Amt, Einsetzer; ne. inaugurator; ÜG.: lat. ordinator Gl; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.?); I.: Lüt. lat. ordinator?; E.: s. wīhen; L.: ChWdW9 945a (wīhāri); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64) (Mitte 9. Jh.?)

*wīhbilidi?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wīkbilithi*

wīhboum 22, ahd., st. M. (a): nhd. Zimt?, Seidelbast?, Holzkassie, Zimtkassie; ne. daphne?, cinnamon tree; ÜG.: lat. casia Gl, casia lignea Gl, (virga) Gl, (virgula) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīh, boum; W.: mhd. wīhboum, st. M., eine Pflanze

wīhen* 95, ahd., sw. V. (1a): nhd. weihen, heiligen, salben, segnen, preisen, ordinieren; ne. sanctify; ÜG.: lat. benedicere APs, B, Gl, I, MH, N, O, T, (Christus) (= giwīhit) Gl, N, consecrare NGl, dedicare Gl, O, exorcizare Gl, presbyterum faciendo (= wīhento) Gl, Iesus (= giwīhit) NGl, initiare Gl, (linire) N, (oblatio) N, ordinare Gl, (promovere) Gl, provehi Gl, sacer (= giwīhit) Gl, sacrare B, Gl, (sacrificium) N, sancire Gl, sanctificare FP, MF, WK, sanctus (= giwīhit) O, (ungere) N; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. wīen, as. wīhian*; Q.: APs, B, FP, GB, Gl (765), GP, MF, MH, N, NGl, O, OT, PN, T, WK; I.: Lbd. lat. benedicere, dedicare, ordinare, sacrare; E.: germ. *wīhjan, *weihjan, sw. V., weihen, heiligen, segnen; idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128?; W.: mhd. wīchen, sw. V., weihen, einsegnen; nhd. weihen, sw. V., heiligen, segnen, weihen, DW 28, 666; R.: giwīhit, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. geweiht, heilig, gesalbt; ne. consecrated, anointed; ÜG.: lat. sacer Gl, sanctus O; R.: wīhento, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. ordinierend; ne. ordainingly; ÜG.: lat. presbyterum faciendo Gl; L.: ChWdW8 322a (wīhen), ChWdW9 945a (wīhen); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl077 = Schlettstadter Glossen zu kanonischen Texten (Schlettstadt, Bibliothèque et Archives Municipales Ms. 132), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

wīhento*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. wīhen*

wihha*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wiohha*

wīhhan* 19, wīchan*, ahd., st. V. (1a): nhd. weichen (V.) (2), zurückweichen, nachgeben, sich unterwerfen; ne. yield (V.); ÜG.: lat. cedere Gl, N, deficere N, (famulari) Gl, non superari (= ni wīhhan) N, se submittere N, (terga nudare) N; Vw.: s. fora-, gi-, hina-, int-, widari-, widarigi-; Hw.: vgl. anfrk. *wīkan?, as. wīkan*; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.), N; E.: germ. *weikan, st. V., weichen (V.) (2); idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; W.: mhd. wīchen, st. V., ausweichen, entweichen, fliehen, weichen (V.) (2); nhd. weichen, st. V., weichen (V.) (2), DW 28, 485; L.: ChWdW8 322b (wīhhan), ChWdW9 946b (wīhhan); Son.: Tgl022 = Sankt Galler Prudentius-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 136) (4. Viertel 9. Jh.)

*wīhhanti?, *wīchanti?, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „weichend“, beugsam; ne. yielding (Adj.); Vw.: s. un-; Hw.: s. wīhhan*

*wīhheit?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wīhhēd*

wīhhōn* 2, wīchōn*, ahd., st. V. (2): nhd. weichen (V.) (2), sich bewegen, mit Gebärden ausdrücken?; ne. yield (V.), move (V.); ÜG.: lat. (saltare) Gl; Q.: Gl, N (1000); E.: s. wīhhan; W.: s. nhd. weichen, st. V., weichen (V.) (2), DW 28, 485

wīhhunga* 1 und häufiger, wīchunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Geste; ne. gesture (N.); ÜG.: lat. gestus (= tāt wīhhunga) N, oblatio? N; Vw.: s. tāt-; Q.: Gl, N (1000); I.: Lsch. lat. oblatio?; E.: s. wīhhan?; W.: nhd. (ält.) Weichung, F., „Weichung“, DW 28, 538

wīhhūs* 11, ahd., st. N. (a): nhd. Tempel, Heiligtum, Bethaus, Sakristei; ne. temple, sanctuary; ÜG.: lat. donarium Gl, sacrarium Gl, (sanctificatio) Gl, sanctuarium N, (statuarium) (N.) Gl, N, (vestibulum) Gl; Q.: Gl (9. Jh.), N; I.: Lüt. lat. donarium, sacrarium; E.: s. wīh (1), hūs; W.: vgl. nhd. Weihhaus, N., „Weihhaus“, DW 28, 705; L.: ChWdW9 438b (wīhhūs); Son.: Tgl022 = Sankt Galler Prudentius-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 136)

wīhi* (1) 1, ahd., Adj.: nhd. heilig; ne. holy; ÜG.: lat. sanctus Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), ON; I.: Lbd. lat. sanctus?; E.: s. wīh (1); L.: ChWdW8 322a (wīhi)

wīhi* (2) 4, ahd., st. N. (ja): nhd. Heiligkeit, Heiligung; ne. holiness; Q.: O (863-871); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīh (1)

wīhī 37, wīhīn*, ahd., st. F. (ī): nhd. Heiligkeit, Heiligung, Weihe (F.) (2), Segen, Benediktion, Rang; ne. holiness, bliss; ÜG.: lat. benedictio APs, B, beneficium Gl, consecratio Gl, dedicatio N, divinatio Gl, encaenia Gl, (gradus) Gl, (munditia) Gl, ordinatio N, ordo Gl, (ordinare) Gl, promotio Gl, religio Gl, sancta sanctorum (= wīhī wīhidōno) Gl, sanctitas Gl, O, spiritus sanctus (= gotes wīhī) O, unctus? (M.) Gl; Vw.: s. hūs-, kirih-; Q.: APs, B, GB, Gl (Ende 8. Jh.) N, O; I.: Lbd. lat. benedictio?, consecratio?, dedicatio?, divinatio?, encaenia?, ordinatio?, ordo?, promotio?, religio?, sanctitas?; E.: germ. *wīhī-, *wīhīn, *weihī-, *weihīn, sw. F. (n), Heiligkeit; s. idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128; W.: s. mhd. wīche, st. F., Weihung, Segnung, Einsegnung, Heiligkeit des Gotteshauses; s. nhd. Weihe, F., Weihe (F.) (2), Heiligung, Heiligkeit, DW 28, 655; L.: ChWdW8 322a (wīhī), ChWdW9 944b (wīhī); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīhida* 11, ahd., st. F. (ō): nhd. Heiligung, Sakrament, Reliquie, Weihe (F.) (2), Heiliges, Heiligtum; ne. sanctification, sacrament, relic; ÜG.: lat. consecratio Gl, propitiatorium Gl, reliquiae B, Gl, LB, sacrum Gl, sacramentum NGl, sancta sanctorum (= wīhī wīhidōno) Gl; Vw.: s. opfar-; Hw.: vgl. as. wīhitha*; Q.: B, GB, Gl (765), LB, NGl; I.: Lüt. lat. consecratio?, reliquiae?, sacramentum?; E.: germ. *wīhiþō, *wīheþō, *weihiþō, *weiheþō, st. F. (ō), Heiligkeit; vgl. idg. *u̯eik- (1), V., aussondern, weihen, Pokorny 1128; W.: mhd. wīhede, st. F., Weihung, Segnung, Einsegnung; L.: ChWdW8 322b (wīhida), ChWdW9 945a (wīhida)

wīhidhūs* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Heiligtum, Ort wo Heiligtümer aufbewahrt werden; ne. sanctuary; ÜG.: lat. (sanctificatio) Gl, sanctuarium Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. sanctuarium; E.: s. wīhida, hūs; L.: ChWdW9 438b (wīhidhūs); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

wīhidonar* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Weihedonar“; ne. Holy Donar (a god); Q.: Runeninschrift (7. Jh.)

wīhil* 1, ahd., st. M. (a)?: nhd. Eisvogel, Nachteule, Kauz; ne. kingfisher, owl; ÜG.: lat. (cavan) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?

wīhila* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Nachteule, Kauz; ne. owl; ÜG.: lat. (cavan) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīhil

wihilstein 2, ahd., st. M. (a): nhd. Kohlenbecken; ne. coalpan; ÜG.: lat. bacula Gl, (penas) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. bacula?; E.: s. stein

wīhīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wīhī

*wīhit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wīhen*

wīhnassī* 2, wīhnessī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Heiligung; ne. sanctification; Q.: FP (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīh (1); L.: ChWdW8 322a (wīhnessī)

wīhnessī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wīhnassī*

wīho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīo

wīhrouh* 26, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Weihrauch; ne. incense (N.); ÜG.: lat. (acerra) Gl, cinnamum? Gl, (gutta) Gl, incensum Gl, T, olibanum Gl, (thymiama) Gl, tus Gl, O, T, WH; Hw.: vgl. anfrk. *wīhrouk?, as. wīhrōk*; Q.: BR, Gl (765), O, OT, T, WH; I.: Lsch. lat. cinnamonum?, incensum?, tus?; E.: s. wīh (1), rouh; W.: mhd. wīhrouch, wīrouch, wierōch, wierāch, st. M., st. N., Weihrauch; nhd. Weihrauch, M., Weihrauch, DW 28, 732; L.: ChWdW8 241a (wīhrouh), ChWdW9 681a (wīhrouh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wīhrouhboum* 6, ahd., st. M. (a): nhd. „Weihrauchbaum“, Storaxbaum; ne. incense-tree; ÜG.: lat. styrax Gl, (terebinthus) Gl, (tus) Gl; Hw.: vgl. as. wīhrōkbōm*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. styrax?, tus?; E.: s. wīh (1), rouh, boum; L.: ChWdW9 186b (wwīhrouhboum); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wīhrouhbrunst* 2, ahd., st. F. (i): nhd. Weihrauchopfer; ne. offering of incense; ÜG.: lat. incensum T; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. incensum; E.: s. wīh (1), rouh, brunst; W.: nhd. Weihrauchbrunst, F., „Weihrauchbrunst“, DW 28, 743; L.: ChWdW9 196a (wīhrouhbrunst)

wīhrouhbuhil 1, ahd., st. M. (a): nhd. Weihrauchhügel; ne. incense-hill; ÜG.: lat. collis turis WH; Q.: WH (um 1065); E.: s. wīh (1), rouh, buhil

wīhrouhfaz* 19, ahd., st. N. (a): nhd. Weihrauchgefäß, Weihrauchfass, Weihrauchkästchen, Räuchergefäß; ne. censer; ÜG.: lat. acerra Gl, thymiaterium Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. thymiaterium?, turibulum?; E.: s. wīh (1), rouh, faz; W.: mhd. wīhrouchvaz*, wīrouchvaz, st. N., Weihrauchgefäß; nhd. Weihrauchfass, N., Weihrauchfass, DW 28, 744; Son.: Sglr05 = Reichenauer Inventarglossen (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Fragm. Aug. 147) (2. Viertel 9. Jh.)

wīhsamanunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Kirche, heilige Kirche, Gemeinde; ne. Church, community; ÜG.: lat. ecclesia sancta NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. ecclesia sancta; E.: s. wīh (1), samanunga

wihselīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wehsalīg*

*wīhsila, lang., F.: nhd. Weichsel (F.) (2), Weichselkirsche; ne. morello cherry; Hw.: s. ahd. wīhsila*

wīhsila* 4, ahd., sw. F. (n): nhd. Weichsel (F.) (2), Holzkirsche, Sauerkirsche; ne. morello cherry; ÜG.: lat. amarella Gl, amarena? Gl, cromella Gl; Hw.: s. lang. *wīhsila; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *wihsilō, st. F. (ō), Weichsel (F.) (2), Weichselkirsche; vgl. idg. *u̯ī̆ks-?, Sb., Mistel, Pokorny 1177; s. idg. *u̯eis- (3), V., zerfließen, fließen, Pokorny 1134?; W.: mhd. wīhsel, sw. F., st. F., Weichselkirsche; nhd. Weichsel, F., Weichsel (F.) (2), DW 28, 532

wīhsilboum* 4, ahd., st. M. (a): nhd. Weichselbaum, Kirschbaum, Sauerkirschbaum, Mastixstrauch?; ne. morello-tree; ÜG.: lat. amarellus (M.) (2) Gl, cerasus Gl, lentiscus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīhsila, boum; W.: mhd. wīhselboum, st. M., Weichselbaum; nhd. Weichselbaum, M., Weichselbaum, DW 28, 534

wihsilen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wehsalen*

wihsilstein 2, ahd., st. M. (a): nhd. ein Gewicht?; ne. a weight-stone?; ÜG.: lat. (penas) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wehsal?, stein

*wīhstat?, ahd., st. M. (i): Hw.: vgl. as. wīhstedi*

*wīhsteti?, ahd., st. M. (i): Hw.: vgl. as. wīhstedi*

wiht* (1) 166, ahd., st. M. (a), st. N. (a) (iz) (az) (ja), Pron.: nhd. Wesen, Ding, Substanz, Mensch, Geschöpf, nichtsnutziger Mensch, Wicht, etwas, irgendetwas, nichts (= ni wiht), nicht (= ni wiht), durchaus nicht (= ni wiht); ne. being (N.), substance, man, good-for-nothing; ÜG.: lat. (aliqui) O, (aliquis) O, animale (N.) Gl, Ph, cetramentum (= armero wihto wāt) Gl, Gallus (= walahisk wiht) Gl, (improbus) (= ubil wiht) N, iniquus (= ubil wiht) N, malus (subst. Adj.) (= ubil wiht) N, (miser) (= ubil wiht) Gl, nequissimus (M.) (= ubil wiht) Gl, nihil (= ni wiht) O, T, nugae Gl, (quis) O, res N, stultus (M.) (= ubil wiht) N, substantia N, PN; Vw.: s. bōsi-, ein-, io-, nio-, ubil-; Hw.: s. wihtes*; vgl. as. wiht*; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), Gl, M, N, O, OT, Ph, T; I.: Lbd. lat. substantia?; E.: germ. *wihti-, *wihtiz, *wehti-, *wehtiz, st. F. (i), Wesen, Sache, Ding; idg. *u̯ekti-, Sb., Sache, Ding, Pokorny 1136; s. idg. *u̯ek̯-, V., sprechen; vgl. idg. *u̯eg-?, *u̯eig-?, Sb., Sache?, Kluge22 789 s. v. Wicht; W.: mhd. wiht, st. M., st. N., Wesen, Ding, Wicht, Geschöpf; nhd. Wicht, M., Wicht, Lebewesen, Kobold, Kind, DW 29, 814; R.: wiht alles: nhd. irgendetwas anderes; ne. anything else; L.: ChWdW8 323a (wiht), ChWdW9 947b (wiht); Son.: st. M. (a), st. N. (a, iz/az, ja?), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2)

*wiht (2), ahd., Adj.: Vw.: s. in-

*wīhtag?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wīhdag*

*wihtāri?, ahd., st. M. (ja): nhd. Mensch; ne. man; Vw.: s. un-

wihtes* 4, ahd., Adv.: nhd. etwas, keineswegs (= ni wihtes); ne. something; ÜG.: lat. aliquid O; Q.: O (863-871); E.: s. wiht (1); L.: ChWdW9 948a (wihtes)

wihtheit* 3, ahd., st. F. (i): nhd. unnützes Zeug, Nichtigkeit; ne. trifle (N.); ÜG.: lat. nugae Gl; Vw.: s. in-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. nugae?; E.: s. wiht (1), heit

*wihti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *wihti?; E.: germ. *wehti-, *wehtiz, st. F. (i), Gewicht (N.) (1); idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118

wihtilīh* 3, ahd., Pron.-Adj.: nhd. jedes Ding, jedes Wesen; ne. everything, every creature; ÜG.: lat. unum quodque N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wiht (1), līh (3); R.: allero wihtilīh: nhd. jedes Wesen; ne. every creature, everthing

wihtstein* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Senkblei, Lot, Gewicht (N.) (1); ne. plummet, weight; ÜG.: lat. perpendiculum Gl; Hw.: s. stein; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *wehti-, *wehtiz, st. F. (i), Gewicht (N.) (1); vgl. idg. *u̯eg̑ʰ-, V., bewegen, ziehen, fahren, Pokorny 1118

wihttrago* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Possenreißer, Windmacher, Lügenbote; ne. wind-maker; ÜG.: lat. nugigerulus Gl; Q.: Gl (1175); I.: Lüt. lat. nugigerulus?; E.: s. tragan

*wīhunga?, ahd., st. F. (ō): nhd. Weihung, Weihe (F.) (2); ne. sanctification; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. wīunga*

wīhwerc*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wīhwerk*

wīhwerk* 2, wīhwerc*, ahd., st. N. (a): nhd. Heiligung; ne. sanctification; ÜG.: lat. sacrificium NGl, sanctificium N; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüs. lat. sacrificium; E.: s. wīh (1), werk

wikka 40, wicka, ahd., st. F. (jō), sw. F. (n): nhd. Wicke, Vogelwicke, Futterwicke; ne. vetch; ÜG.: lat. marsilium Gl, (medica) (F.) (2) Gl, orobus Gl, sinonus Gl, (stipula)? Gl, vicia Gl; Vw.: s. fogal-; Hw.: vgl. as. wikka*; Q.: Gl (9. Jh.); E.: germ. *wikja, *wikkja, Sb., Wicke; lat. vicia, F., Wicke; vgl. idg. *u̯eik- (4), *u̯eig-, V., Sb., biegen, winden, sich wenden, weichen (V.) (2), Wechsel, Abwechslung, Pokorny 1130; W.: mhd. wicke, sw. F., st. F., Wicke; nhd. Wicke, F., Wicke, DW 29, 837; L.: ChWdW9 948b (wicka); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

wikkilī*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wikkilīn*

wikkilīn* 22, wickilīn*, wikkilī*, wickilī*, ahd., st. N. (a): nhd. zugewogene Wollmenge, Faserbündel; ne. added quantity of wool; ÜG.: lat. (manipulus) Gl, pensum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. germ. *wek-, V., weben?; idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117?; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wickel, wickelīn, st. N., Wickel, Umschlag; s. nhd. Wickel, M., Wickel, , Umschlag, Verband, Streit, DW 29, 841

wīl (1) 4, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Schleier; ne. veil (N.); ÜG.: lat. palla Gl, velamen Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lw. lat. vēlum?; E.: s. lat. vēlum (N.) (2), N., Hülle, Tuch, Plane, Vorhang; vgl. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; W.: mhd. wīl, st. M., Schleier, Nonnenschleier, Nonnenhaube; s. nhd. (ält.) Weil, M., F., Nonnenschleier, DW 28, 760; L.: ChWdW9 948b (wīl); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wīl* (2) 2, hwīl*, ahd., st. F. (indekl.): nhd. Weile, Zeit; ne. while (N.); ÜG.: lat. confestim (= wīl eina) Gl, tempus (N.) (1) I; Q.: Gl (nach 765?), I; E.: germ. *hwīlō, st. F. (ō), Weile, Ruhe; s. idg. *k̯ei̯ə-, *k̯ii̯ē-, V., ruhen, Pokorny 638; W.: mhd. wīl, st. F., sw. F., Weile, Zeit, Zeitpunkt, Raum, Stunde; R.: wīl eina: nhd. sofort; ne. immediately; ÜG.: lat. confestim Gl; L.: ChWdW8 323a (wīl)

wīla* (1) 154, hwīla*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Weile, Zeit, Stunde, bestimmte Zeit, kurze Zeit, Zeitpunkt, Zeitraum, Zeitdauer; ne. while (N.); ÜG.: lat. ad modicum (= bī deru wīlu) N, alias (= wīlōm) N, aliquando (= wīlōm) N, aliquotiens (= wīlōm) N, aut (= wīlōm) N, cum (= dia wīla) N, diu (= eina wīla) Ph, hora B, Gl, MH, N, O, OG, (irruere) N, (iterum) N, modo (= wīlom) MF, momentum Gl, nona (F.) (= niunta wīla) MH, non semper (= wīlōm) N, nunc (= wīlōm) N, paulisper (= dīa wīla) N, paulo post (= ubar eina wīla) N, paulo post (= ubar eina wīla) N, plerumque (= wīlōm) N, quamdiu (= al diu wīla) NGl, (quando) N, quoadusque (= dīa wīla unz) N, (quondam) N, saepe (= wīlōm) N, (saeptum)? Gl, (series) N, temporaliter (= eina wīla) Ph; Vw.: s. odo-, stunt-, untar-, *urlag-; Hw.: vgl. as. hwīla*, hwīl*; Q.: B, GB, Gl (4. Viertel 8. Jh.), MF, MH, N, NGl, O, OG, Ph, WH; E.: germ. *hwīlō, st. F. (ō), Weile, Zeit, Ruhe; s. idg. *k̯ei̯ə-, *k̯ii̯ē-, V., ruhen, Pokorny 638; W.: mhd. wīle, st. F., sw. F., Weile, Zeit, Zeitpunkt, Raum, Stunde; nhd. Weile, F., Weile, DW 28, 789; R.: bī deru wīlu: nhd. später, nach kurzer Zeit; ne. later, after a short time; ÜG.: lat. ad modicum N; R.: dia wīla: nhd. solange, solange wie, ein Weilchen; ne. as long as, for a while; ÜG.: lat. cum N, paulisper N; R.: io dēm wīlōm: nhd. auf der Stelle, gleich auf der Stelle; ne. on the spot, right on the spot; R.: sār dēm wīlōm: nhd. auf der Stelle, gleich auf der Stelle; ne. on the spot, right on the spot; R.: jū wīla: nhd. schon längst, schon geraume Zeit; ne. for a long time; R.: wīla: nhd. schon längst, schon geraume Zeit; ne. for a long time; R.: niunta wīla: nhd. None; ne. ninth, nones; ÜG.: lat. nona (F.) MH; R.: sār dia wīla: nhd. plötzlich, sogleich; ne. suddenly; R.: sārio dia wīla: nhd. plötzlich, sogleich; ne. suddenly; R.: ubar eina wīla: nhd. nach einer Weile; ne. after a while; ÜG.: lat. paulo post N; R.: wīlōm: nhd. bisweilen, manchmal, allmählich; ne. sometimes; ÜG.: lat. alias N, aliquando N, aliquotiens N, non semper N, nunc N, quondam N, plerumque N; R.: wīlōm ... wīlōm: nhd. bald ... bald, das eine Mal ... das andere Mal; ne. soon ... soon, the one time ... the other time; ÜG.: lat. aliquando ... aliquando N, aut ... aut N, nunc ... nunc N, saepe ... saepe N; R.: eina wīla ... andera wīla: nhd. bald ... bald; ne. soon ... soon; R.: al diu wīla: nhd. während (Konj.); ne. while (Konj.); ÜG.: lat. quamdiu NGl; L.: ChWdW8 323a (wīla), ChWdW9 948b (wīla); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949)

wīla* (2) 2 und häufiger, wīlla*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Ort, Dorf, Siedlung, Hof, Weiler; ne. village, farm; Q.: ON, Urk (775); I.: Lw. lat. vīlla; E.: s. lat. vīlla, F., Landgut, Landhaus; vgl. idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: mhd. wīle, st. F., Landsitz

wīlar* 1, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Weiler; ne. hamlet; ÜG.: lat. vicus Gl; Hw.: s. wīlāri*; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lw. mlat. vīllare; E.: s. wīlāri; W.: mhd. wīler, st. M., st. N., Weiler; nhd. Weiler, M., Weiler, DW 28, 814

wīlāri* 6 und häufiger, wīllari*, ahd., st. M. (ja), st. N. (ja): nhd. Hof, Siedlung, Weiler, Dorf; ne. hamlet; ÜG.: lat. vicus Gl, villa Gl, villula Gl; Hw.: s. wīlar*; Q.: Gl (9. Jh.), ON, Urk; I.: Lw. mlat. villare; E.: germ. *wīlāri, M., Weiler?; s. mlat. vīllare, N., kleines Dorf, Weiler; lat. vīlla, F., Landgut, Landhaus; vgl. idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: s. mhd. wīler, st. M., Weiler; nhd. Weiler, M., Weiler, DW 28, 814; L.: ChWdW9 949b (wīlāri); Son.: Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295)

wīlārichīn*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wīlārihhīn*

wīlārihhīn* 1, wīlārichīn*, ahd., st. N. (a): nhd. Weilerchen, kleiner Weiler; ne. small hamlet; ÜG.: lat. villula Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. vīllāre, Lüs. lat. villula?; E.: s. wīlāri

wild 5, ahd., st. N. (a): nhd. Tier, Wild, wildes Tier; ne. wildlife; ÜG.: lat. bestia T, fera Gl, (hinnulus) Gl; Vw.: s. swarz-; Hw.: vgl. anfrk. wild*; Q.: Gl, OT, T (830); E.: germ. *wilþa-, *wilþam, st. N. (a), Wild; germ. *wilþi-, *wilþiz, st. N. (i), Wild; s. idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139?; W.: mhd. wilt, st. N., Wild; nhd. Wild, N., Wild, frei lebendes jagdbares Tier, DW 30, 1; L.: ChWdW9 949b (wild); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410)

*wildban?, ahd., st. M. (a, i?): Vw.: s. wiltbannus

wildboum 3, ahd., st. M. (a): nhd. „Wildbaum“, wilder Baum, wildwachsender Baum; ne. wild tree; ÜG.: lat. (arbutus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. arbutus?; E.: s. wildi, boum; W.: nhd. Wildbaum, M., Waldbaum, Baum ohne essbare Früchte, DW 30, 45

wildbrāt 1, ahd., st. N. (a): nhd. Wildbret; ne. venison; Q.: Gl?; E.: s. wild, brāt; L.: Splett, Althochdeutsches Wörterbuch 1, 96

wildepfi* 1, wildephi*, ahd., st. M. (ja): nhd. Gifthahnenfuß; ne. poisoneous crowfoot; ÜG.: lat. ambrosia Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, epfi

wildephi*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. wildepfi*

wildesil 5, wildiesil*, ahd.?, st. M. (a): nhd. Wildesel, wilder Esel; ne. wild donkey; ÜG.: lat. onager Gl; Hw.: vgl. as. wildi, esil; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. onager?; E.: s. wildi, esil; W.: mhd. wiltesel, st. M., Wildesel; nhd. Wildesel, M., Wildesel, DW 30, 70

wildfalc*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wildfalk*

wildfalco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wildfalko*

wildfalk* 7, wildfalc*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Turmfalke, Wildfalke; ne. falcon; ÜG.: lat. (herodius) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wildi, falk

wildfalko* 12, wildfalco*, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wildfalke“, wilder Falke, undressierter Falke; ne. wild falcon; ÜG.: lat. (herodio) Gl, (herodius) Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. wildi, falko; W.: nhd. Wildfalke, M., „Wildfalke“, DW 30, 71

wildfiur* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Erysipel, Wundrose, Rotlauf; ÜG.: lat. erysipelas Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, fiur; W.: nhd. Wildfeuer, N., Blitzstrahl, Wundrose, DW 30, 78

wildfleisc*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wildfleisk*

wildfleisk* 3, wildfleisc*, ahd., st. N. (a): nhd. „Wildfleisch“, Wildbret, wildes Fleisch, Narbenfleisch, Narbengewebe; ne. venison, tissue of a scar; ÜG.: lat. caro crescens in vulnere Gl, caro ferina Gl, ferina Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. ferina caro?; E.: s. wild, wildi, fleisk; W.: nhd. (ält.) Wildfleisch, N., Wildbret, DW 30, 79

wildgalgan* 2, ahd.?, st. M. (a?, i?)?: nhd. Zyperngras, Wilder Galgant; ne. cypress grass; ÜG.: lat. cyperus Gl, radix iunci triangularis Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. cyperus?; E.: s. wildi, galgan

wildgans* 1, wildigans*, ahd., st. F. (i): Hw.: s. gans, wildi

wildgras* 1, wildigras*, ahd., st. N. (a)?: nhd. wildvorkommendes Grünkraut, wildwachsender Kohl; ne. common kale; ÜG.: lat. olus agreste Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lüt. lat. olus agreste?; E.: s. wildi, gras; W.: nhd. (ält.) Wildgras, N., Reisgras, wildwachsendes Gras, DW 30, 88

wildhabaro* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wildhafer“, Windhafer; ne. wild oats; ÜG.: lat. avena Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. avena?; E.: s. wildi, habaro; W.: nhd. (ält.-dial.) Wildhafer, Wildhaber, M., Flughafer, Windhafer, DW 30, 89

wildhabuh* 1, wildihabuh*, ahd.?, st. M. (a): nhd. wilder Habicht; ne. wild hawk; ÜG.: lat. (haliaetos) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, habuh

wildi 125, ahd., Adj.: nhd. wild, nicht angebaut, wild wachsend, unbebaut, unwegsam, ungebildet; ne. wild (Adj.); ÜG.: lat. (aesculus) Gl, agrestis Gl, campester Gl, cardamus (= wīldēr kresso) Gl, colocasia (= wildiu minza) Gl, colocynthida (= wildiu kurbiz) Gl, eupatorium (= wildiu salbeia) Gl, ferox Gl, ferinus Gl, ferus Gl, N, labrusca (= wildaz beri) Gl, labrusca (= wildiu reba) Gl, lamia (= wildaz wīb) Gl, ocinum (= wildēr senaf) Gl, onager (= wildēr esil) Gl, silvaticus Gl, silvester Gl, N, T, sycomorus (= wildēr feigenboum) Gl, ulula (= wildaz wīb) Gl, vanus Gl; Hw.: vgl. as. wildi*; Q.: Gl (nach 765?), N, ON, OT, T; E.: germ. *welþja-, *welþjaz, *wilþja-, wilþjaz, Adj., wild; s. idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139?; W.: mhd. wilde, Adj., unangebaut, unbewohnt, wüst, abgestorben, faul; nhd. wild, Adj., wild, DW 30,8; R.: wildaz beri: nhd. wilde Traube, wilder Feigenbaum, Maulbeerfeige; ne. wild grapes, sycamore; ÜG.: lat. labrusca Gl; R.: wildēr esel: nhd. Wildesel; ne. wild donkey; ÜG.: lat. onager Gl; R.: wildēr kresso: nhd. Brunnenkresse; ne. watercress; ÜG.: lat. cardamus Gl; R.: wildiu kurbiz: nhd. Koloquinte; ne. colocynth; ÜG.: lat. colocynthida Gl; R.: wildēr mago: nhd. Klatschmohn; ne. wild poppy; ÜG.: lat. papaver silvaticum Gl; R.: wildiu reba: nhd. wilde Rebe; ne. wild vine; ÜG.: lat. labrusca Gl; R.: wildēr senaf: nhd. Ackersenf; ne. charjock; ÜG.: lat. (ozymum) Gl; R.: wildiu salbeia: nhd. Wiesensalbei, Waldgamander; ne. meadow-sage; ÜG.: lat. (eupatorium)? Gl; L.: ChWdW8 323a (wildi), ChWdW9 949b (wildi); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Sglr07 = Althochdeutsches Apuleiusglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 116f), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), Tgl015 = Regensburger Regum-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 9534), Tgl035 = Reichenauer Sedulius- und Iuvencus-Glossen I (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), Tgl074 = Regensburger Glossen zu den Briefen II (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14345), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n]), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wildi..., ahd.: Vw.: s. wild...

wildiesil*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wildesil

wildigans*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wildgans*

wildigras*, ahd., st. N. (a)?: Vw.: s. wildigras*

wildihabuh*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wildhabuh*

wildikarto*, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. wildkarto*

wildikerfola*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildkerfola*

wildikervola*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildkerfola*

wildikurbiz*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wildkurbiz*

wildimago, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wildmago*

wildimeri, ahd.?, st. N. (ja): Vw.: s. wildmeri*

wildiminza*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wildminza

wildimoraha*, ahd.?, sw. F. (n): Vw.: s. wildmoraha*

wildimorahsamo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wildmorahsamo*

wildimūlboum*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wildmōrboum*

wildioleiboum, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wildoleiboum*

wildioliboum*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wildoliboum*

wildirātih*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wildrātih*

wildireba, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wildreba

wildirōsa, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildrōsa*

wildirūta, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wildrūta*

wildisalbei*, ahd.?, st. M. (ja)?: Vw.: s. wildsalbei*

wildisalbeia*, ahd.?, sw. F. (n): Vw.: s. wildsalbeia*

wildisenaf*, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): Vw.: s. wildsenaf*

wildiwahso, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. wildwahso*

wildiwikka*, ahd.?, sw. F. (n): Vw.: s. wildwikka*

wildiwahso, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wildwahso*

wildkarto* 1, wildikarto*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Schuttkarde; ne. cardan thistle; ÜG.: lat. virga pastoris Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. virga pastoris?; E.: s. wildi, karto

wildkazza* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Wildkatze; ne. wildcat; ÜG.: lat. pilax Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. pilax?; E.: s. wildi, kazza; W.: nhd. Wildkatze, F., Wildkatze, DW 30, 98

wildkerfola* 8, wildikerfola*, wildkervola*, wildikervola*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. wilder Kerbel, Wiesenkerbel; ne. wild chervil; ÜG.: lat. sarminia Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, kerfola; W.: nhd. (ält.) Wildkerbel, M., Waldkerbel, Kälberkerbel, Tollkörbelkraut, DW 30, 99

wildkervola*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildkerfola*

wildkonila* 1, wildkwenela*, wildquenela*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Quendel; ne. wild thyme; ÜG.: lat. serpyllum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, konila

wildkresso 11, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wildkresse“, Brunnenkresse; ne. wild cress; ÜG.: lat. cardamon agrion Gl, cardamus Gl, nasturtium agreste Gl; Hw.: vgl. as. wildikresso*; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. nasturtium agreste?; E.: s. wildi, kresso; W.: nhd. (ält.-dial.) Wildkresse, F., „Wildkresse“, DW 30, 100

wildkurbiz* 9, wildikurbiz*, ahd., st. M. (a)?: nhd. „Wildkürbis“, Koloquinte, Zaunrübe; ne. wild gourd; ÜG.: lat. bryonia Gl, colocynthida Gl, (sycidinagrion) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, kurbiz; W.: nhd. (ält.) Wildkürbis, M., Zitrelle, Zaunrübe, DW 30, 100

wildkwenela*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildkonila*

wildleticha, ahd., st. F. (jō)?: Vw.: s. wildletihha*

wildletihha* 2, wildleticha, ahd., st. F. (jō)?, sw. F. (n)?: nhd. Stachellattich; ne. wild lettuce; ÜG.: lat. aspedeion Gl, lactuca silvatica Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. lactuca silvatica?; E.: s. wildi, letihha

wildlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wildlīhho*

*wildlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wildlīhho*

wildlīhho* 1, wildlīcho*, ahd., Adv.: nhd. verwildert; ne. savagely; ÜG.: lat. more ferino N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. more ferino?; E.: s. wildi, līh (3); W.: nhd. (ält.) wildlich, Adj., Adv., wildartig, DW 30, 101

wildmago* 3, wildimago, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wildmohn“, Klatschmohn; ne. wild poppy, corn poppy; ÜG.: lat. papaver agreste Gl, papaver silvaticum Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lüt. lat. papaver agreste?; E.: s. wildi, mago

wildmeri* 1, wildimeri, ahd.?, st. N. (ja): nhd. wildes Meer, Weltmeer; ne. ocean; ÜG.: lat. Oceanus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. Oceanus?; E.: s. wildi, meri

wildminza 26, wildiminza*, ahd., sw. F. (n): nhd. „Wildminze“, Ackerminze, Bachminze, Rossminze; ne. wild mint; ÜG.: lat. calaminthe? Gl, colocasia Gl, menta agrestis Gl, mentastrum Gl, nepeta Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. menta agrestis?; E.: s. wildi, minza; W.: nhd. (ält.) Wildminze, F., Katzenkraut, Waldminze, Rossmünzkraut, DW 30, 105

wildmoraha* 2, wildimoraha*, ahd.?, sw. F. (n): nhd. wilde Möhre; ne. wild carrot; ÜG.: lat. pastinaca Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, moraha

wildmorahsamo* 1, wildimorahsamo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Samen des Großen Ammei; ne. seed of wild ameos; ÜG.: lat. semen ameos Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. semen ameos?; E.: s. wildi, morah, samo

wildmōrboum* 7, wildimūlboum*, ahd., st. M. (a): nhd. Maulbeerfeige; ne. sycamore; ÜG.: lat. sycomorus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. sycomorus?; E.: s. wildi, mūl, boum

wildoleiboum* 1, wildioleiboum, ahd., st. M. (a): nhd. Wildölbaum; ne. wild olive-tree; ÜG.: lat. oleaster Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lüt. lat. oleaster?; E.: s. wildi, olei, boum

wildoliboum* 4, wildioliboum*, ahd., st. M. (a): nhd. wilder Ölbaum; ne. wild olive-tree; ÜG.: lat. oleaster Gl; Q.: Gl (nach 1172?); I.: Lüt. lat. oleaster?; E.: s. wildi, oli, boum

wildquenela*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wildkonila*

wildrātih* 1, wildirātih*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Hederich; ne. hedge-mustard; ÜG.: lat. raphanus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. raphanus?; E.: s. wildi, rātih

wildreba 7, wildireba, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Wildrebe“, wilde Rebe, Weinrebe, Schmerwurz?; ne. wild vine; ÜG.: lat. labrusca Gl, tamina Gl, vitis agrestis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wildi, reba; W.: nhd. (ält.) Wildrebe, F., „Wildrebe“, wilde oder unechte Rebe, DW 30, 115

wildrōsa* 1, wildirōsa, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. „wilde Rose“, Wildrose, wildwachsende Rose; ne. wild rose; ÜG.: lat. rosa agrestis Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lüs. lat. rosa agrestis?; E.: s. wildi, rōsa; W.: nhd. Wildrose, F., Wildrose, Heckenrose, Hundsrose, DW 30, 115

wildrūta* 13, wildirūta, ahd., sw. F. (n): nhd. „Wildraute“, Wildform der Raute, Harmelraute, Haselwurz?; ne. wild rue; ÜG.: lat. bassara Gl, harmala Gl, peganum Gl, ruta agrestis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. ruta agrestis?; E.: s. wildi, rūta; W.: nhd. (ält.) Wildraute, F., „Wildraute“, Waldraute, DW 30, 114

wildsalbei* 2, wildisalbei*, ahd.?, st. M. (ja)?: nhd. Waldgamander; ne. germander; ÜG.: lat. (eupatorium) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, salbei; W.: nhd. (ält.) Wildsalbei, M., Wildsalbei, wilder Salbei, DW 30, 117

wildsalbeia* 1, wildisalbeia*, ahd.?, sw. F. (n): nhd. Waldgamander; ne. germander; ÜG.: lat. (eupatorium) Gl, salvia agrestis Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, salbeia

wildscelliwurz*, ahd.?, st. F. (i): Vw.: s. wildskelliwurz*

wildsenaf* 7, wildisenaf*, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): nhd. „Wildsenf“, Ackersenf, Gartenrauke; ne. wild mustard; ÜG.: lat. argentilla Gl, eruca Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, senaf; W.: nhd. Wildsenf, M., Wildsenf, unechter Senf, DW 30, 123

wildskelliwurz* 2, wildscelliwurz*, ahd.?, st. F. (i): nhd. Schöllkraut; ne. celandine; ÜG.: lat. memita Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. memita?; E.: s. wildi, skelliwurz

wildstoc*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wildstok*

wildstok* 1, wildstoc*, ahd., st. M. (a): nhd. Wildstock, Stamm eines wilden Ölbaums; ne. trunk of a wild olive-tree; ÜG.: lat. oleaster NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. oleaster?; E.: s. wildi, stok; W.: nhd. Wildstock, M., Wildstock, wilder Stock, unechter Ölbaum, DW 30, 125

wildtior* 1, ahd.?, st. N. (a): nhd. wildes Tier; ne. wild animal; ÜG.: lat. fera Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. fera?; E.: s. wildi, tior; W.: nhd. Wildtier, N., Wildtier, wildes Tier, Wild, DW 30, 127

wildwahso* 1, wildiwahso, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Sehne (?); ne. sinew (?), tendon (?); ÜG.: lat. (copadium) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wild, wahsan?

wildwīb 1, ahd., st. N. (a): nhd. schreckenerregende Frauengestalt, Unholding; ne. wild woman (as a sort of monster); ÜG.: lat. (ulula) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, wīb; W.: nhd. (ält.) Wildweib, N., Wildfrau, DW 30, 131

wildwicka*, ahd.?, sw. F. (n): Vw.: s. wildwikka*

wildwikka* 1, wildwicka*, wildiwikka*, ahd.?, sw. F. (n): nhd. „Wildwicke“, Vogelwicke; ne. vetch; ÜG.: lat. orobus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, wikka; W.: nhd. (ält.-dial.) Wildwicke, F., „Wildwicke“, Waldwicke, DW 30, 132

wildwurza* 1, ahd.?, sw. F. (n)?: nhd. „Wildwurz“, Dürrwurz?; ne. wildwort; ÜG.: lat. (pulicaria) (F.) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wildi, wurz; W.: nhd. (ält.) Wildwurz, F., „Wildwurz“, DW 30, 133

*wilga?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. wilgia*

*wili?, ahd., Adv.: Vw.: s. halb-?

*wīlīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. mānōd-, stunt-

wilīh* 8, ahd., Pron.: nhd. welche, von welcher Art; ne. what kind of; ÜG.: lat. cuiusmodi Gl, qui Gl, quicumque (= so wilīh) Gl, quilibet (= so wilīh) Gl, (quis) Gl, quisque Gl, quo modo (= zi wilīhhero wīs) Gl; Hw.: s. welīh*; vgl. anfrk. sōwilīk, as. hwē*, hwilīk; Q.: Gl (9. Jh.); E.: germ. *hwelīka-, *hwelīkaz, *hwilīka-, *hwilīkaz, Adj., Pron., welche, wie beschaffen (Adj.); s. idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644; idg. *lē̆ig- (2)?, *līg-?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667; W.: mhd. wilich, Pron., welch; R.: so wilīh: nhd. welcher auch immer; ne. whoever; ÜG.: lat. quicumque Gl, quilibet Gl; R.: zi wilīhhero wīs: nhd. auf welche Weise; ne. in which way; ÜG.: lat. quo modo Gl

wīlīn* 3, ahd., Adj.: nhd. vorübergehend, zeitweilig, zeitlich, wankelmütig; ne. temporal; ÜG.: lat. temporalis Gl, MF, T; Vw.: s. mānōd-; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), MF, OT, T; I.: Lüs. lat. temporalis?; E.: s. wīl (2), wīla; L.: ChWdW8 323a (wīlīn), ChWdW9 949b (wīlīn); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.)

wilken* 4, welken*, ahd., sw. V. (1a): nhd. weich machen, weichen (V.) (1), erweichen, entkräften; ne. soften; ÜG.: lat. domare N, frangere Gl, mollescere (= giwilkit werdan) N, mulcere N, rumpere N; Q.: Gl (10. Jh.), N; E.: germ. *welkjan, sw. V., weich machen; s. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; W.: vgl. nhd. (dial.) Wilken, Sb. Pl., weiche Beine, Leichdorn, DW 30, 136

will..., ahd.: Vw.: s. a. wil...

wīlla*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wīla* (2)

wīllachan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wīllahhan*

wīllahhan* 1, wīllachan*, ahd., st. N. (a): nhd. Schleier, Vorhang; ne. veil (N.); ÜG.: lat. (oppansum) (N.) Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: z.T. Lw. lat. vēlum?, Lsch. lat. oppansum?; E.: s. wīl (1), lahhan

willahus*?, ahd., Adj.: Vw.: s. willolus*

wīllari*, ahd., st. M. (ja), st. N. (ja): Vw.: s. wīlāri*

willeōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. willōn*

*willi?, ahd., Adj.: Vw.: s. ein-, *gi-, ungi-

*willī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ein-

willicomo, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. willikwemo* (2)

*willido (1), ahd., sw. M. (n): nhd. Fleiß?; ne. diligence?; Vw.: s. un-; E.: s. willōn (2)

willido* (2) 4, ahd., sw. M. (n): nhd. Überdruss, Ekel, Übelkeit; ne. disgust (N.); ÜG.: lat. (desidia)? Gl, nausea Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. nausea?; E.: s. willōn (1); L.: ChWdW8 314b (willido), ChWdW9 950a (willido); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

willifagunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Genugtuung, Rechtfertigung; ne. satisfaction; ÜG.: lat. satisfactio Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lüt. lat. satisfactio?; E.: s. willo, fagēn, fagōn

willifrumo* 1, ahd.?, sw. M. (n): nhd. einer der seinen Wunsch erlangt hat; ne. one whose wish was fulfilled; ÜG.: lat. compos voti (M.) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. compos voti?; E.: s. willo, fruma, frummen

willīg 28, ahd., Adj.: nhd. willig, bereitwillig, freiwillig, erwünscht, geneigt, gewillt, geneigt zu, einverstanden mit, ergeben (Adj.); ne. voluntary, inclined; ÜG.: lat. benignus Gl, declivis Gl, desideratus I, devotus Gl, liber (Adj.) N, liberalissimus Gl, munificus Gl, (nutus) N, pronus Gl, (propositum) N, ultroneus Gl, velle (= willīg sīn) N, volens Gl, voluntarius Gl, N, (votum) N; Vw.: s. arg-, ein-, gern-, gi-, guot-, mein‑*, muot-, selb-, ubil-, un-, ungi-, wela-, wola-; Hw.: vgl. anfrk. willig*, as. willig*; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), N, WH; E.: s. willo, wellen (1); W.: mhd. willic, Adj., willig, bereitwillig, geneigt; nhd. willig, Adj., willig, bereitwillig, freiwillig, DW 30, 179; L.: ChWdW8 315a (willīg), ChWdW9 921a (willīg); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*willigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. arg-, gi-, guot-, ubil-, wola-

williglīh* 1, ahd., Adj.?, Adv.?: nhd. freiwillig; ne. voluntarily; ÜG.: lat. (sponte) Gl; Q.: Gl (8./9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. willīg, līh (3); W.: mhd. williclich, willeclich, willenclich*, Adj., „williglich“, willig, gutwillig, bereitwillig; nhd. (ält.) williglich, Adj., Adv., mit Willen, gern, freiwillig, DW 30, 185

willīgo* 7, ahd., Adv.: nhd. willig, bereitwillig; ne. willingly; ÜG.: lat. benignitate N, ex voluntate N, (gaudens) N, (quia voluit) N, voluntarie N; Vw.: s. arg-, gi-, un-, ungi-; Hw.: vgl. anfrk. williko*; Q.: N (1000), WH; I.: Lüs. lat. voluntarie?; E.: s. willīg; W.: mhd. willic (2), willec, willich, Adv., willig, gutwillig, bereitwillig; nhd. willig, Adv., willig, bereitwillig, freiwillig, DW 30, 179

willigōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. willig machen, willfährig machen; ne. make willing; ÜG.: lat. (permulcere) N; Q.: N (1000); E.: s. willīg; W.: mhd. willigen (2), sw. V., „willigen“, willig machen, willig machen mit; nhd. (ält.) willigen, sw. V., willig machen, zu Willen sein (V.), DW 30, 182

willihaft* 1, ahd., Adj.: nhd. freiwillig; ne. voluntary; ÜG.: lat. ultroneus Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. ultroneus?; E.: s. willo, haft; L.: ChWdW9 921a (willihaft); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

willihafto* 1, ahd., Adv.: nhd. freiwillig, bereitwillig; ne. voluntarily; ÜG.: lat. sponte Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. sponte?; E.: s. willo, haft; L.: ChWdW8 315a (willihafto)

willikomo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. willikwemo* (2)

willikōsōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. nach dem Munde reden; ne. flatter; ÜG.: lat. (blanditiae) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. willo, kōson

willikwemo* (1) 2, williquemo*, ahd., Adj., Interj.: nhd. willkommen; ne. welcome (Adj. bzw. Interj.); Q.: DH (Ende 10./11. Jh.); E.: s. willo, kweman; W.: nhd. willkommen, Interj., willkommen, DW 30, 202

willikwemo* (2) 9, williquemo*, willikomo*, willicomo, ahd., sw. M. (n): nhd. Willkommener; ne. welcome person; ÜG.: lat. (o) Gl, (hosanna) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. willo, kweman; germ. *weljakwumō-, *weljakwumōn, *weljakwuma-, *weljakwuman, sw. M. (n), Ankömmling, erwünschter Gast; s. idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; idg. *g̯ā-, *g̯āh₂-, *g̯eh₂-, *g̯em-, V., kommen, gehen, geboren werden, Pokorny 463; W.: mhd. willekome, sw. M., Willkommener

willilust* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Wollust, Lust, Verlangen, heftiges Verlangen, heftiges wollüstiges Verlangen; ne. lust (N.), desire (N.); Q.: WB (Mitte 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst; E.: s. willo, lust; L.: ChWdW9 546b (willilust)

willīna, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wullīna

williquemo* (1), ahd., Adj., Interj.: Vw.: s. willikwemo* (1)

williquemo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. willikwemo* (2)

williruom* 4, ahd., Adj.: nhd. ruhmvoll, das Erwünschte erlangend, erfolgreich; ne. famous; ÜG.: lat. compos (qui potest quod vult) Gl, compos voti Gl; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.); E.: s. willo, ruom; R.: williruomo, (subst. Adj.=)sw. M.: nhd. einer der den Wunsch erlangt hat, Herrscher, Machtinhaber; ne. one who has achieved a wish; ÜG.: lat. compos voti (M.) Gl; L.: ChWdW9 692b (williruomo); Son.: Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.)

williruomag* 1, ahd., Adj.: nhd. ruhmvoll, das Erwünschte erlangend, erfolgreich; ne. famous; ÜG.: lat. compos voti Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. compos voti?; E.: s. willo, ruom

willisam* 1, ahd., Adj.: nhd. willig; ne. willing; Q.: MF (Ende 8. Jh.); E.: s. willo, sam; W.: nhd. (ält.) willsam, Adj., bereitwillig, gehorsam, DW 30, 218; L.: ChWdW9 921a (willisam)

willisamī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Widerwille?, Ekel, Überdruss; ne. disgust (N.); ÜG.: lat. fastidium Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. fastidium?; E.: s. willōn (1)

williwaltīg* 2, ahd., Adj.: nhd. freiwillig; ne. voluntary; ÜG.: lat. (gratis) N, voluntate libera N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. voluntas libera?; E.: s. willo, waltan

williwaltigī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Willensfreiheit, Freiwilligkeit; ne. free will; ÜG.: lat. arbitrium liberum N, libertas arbitrii N, libertas voluntatis N, voluntas libera N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. liberum arbitrium; E.: s. willo, waltan

williwaltīgo* 1, ahd., Adv.: nhd. freiwillig, willig; ne. voluntarily; ÜG.: lat. liberaliter N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. liberaliter; E.: s. willo, waltan

williwarba* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Freiwilligkeit, Willigkeit; ne. free will; ÜG.: lat. voluntas libera N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. libera voluntas; E.: s. willo, warba; R.: dīnero williwarbūn: nhd. freiwillig; ne. voluntarily; ÜG.: lat. voluntate libera N

williwurten* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. erfreuen, freundlich reden, anerkennende Worte sagen; ne. please (V.); ÜG.: lat. satisfacere Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. satisfacere?; E.: s. willo, wort?; L.: ChWdW9 921a (williwurten); Son.: TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

willo (1) 363, ahd., sw. M. (n): nhd. Wille, Wunsch, Verlangen, Neigung, Willkür, Wollen, Wohlgefallen, Eifer, Entschluss, freie Entscheidung, Gewolltes, Sentenz, Vorhaben, Vorsatz, Absicht; ne. will (N.), desire (N.), arbitrariness; ÜG.: lat. affectio N, affectus (M.) Gl, N, anima Gl, N, (ara) Gl, arbitratus N, arbitrium Gl, N, benignitas (= guot willo) N, (cogitatio) N, (consensus) N, consilium N, (cor) N, cupita (N. Pl.) N, desiderium N, fatum Gl, fluxus (M.)? Gl, impetus Gl, intentio Gl, malignum (N.) (= ubil willo) Gl, malitia (= ubil willo) NGl, (mens) N, motio N, (nesciens) N, nutus Gl, N, optatum (N.) N, (pectus) N, placitum Gl, N, pompa KT, propositum Gl, N, ratio Gl, (sensa) N, (sententia) Gl, N, spiritus Gl, sponte (= mit willom) Gl, studium Gl, N, velle deteriora (= arger willo) N, voluntas B, FG, FP, Gl, GP, I, LB, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, T, WK, voluptas Gl, votum Gl, N, vultus? Gl; Vw.: s. arg-, hor-, muot-, selb-, ubil-, un-; Hw.: vgl. anfrk. willo*, as. willio*; Q.: B, BB, BG, FB, FG, FP, FT, GB, Gl (765?), GP, I, KT, L, LB, LS, M, MB, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, ON, OT, PE, PfB, PN, StE, T, W, WB, WH, WK; I.: Lbd. lat. voluntas?; E.: germ. *weljō-, *weljōn, *welja-, *weljan, *wiljō-, *wiljōn, *wilja-, *wiljan, sw. M. (n), Wille; s. idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; W.: mhd. wille, sw. M., st. M., Wille, Wollen, Belieben, Wünschen, Verlangen; nhd. Wille, Willen, M., Wille, DW 30, 137; R.: mīnan willon: nhd. mit meinem Willen, absichtlich; ne. at my will, deliberately; R.: mit willen: nhd. gern, bereitwillig; ne. willingly; R.: umbi willen: nhd. auf Wunsch; ne. at wish; R.: in demo willen gangan: nhd. beabsichtigen; ne. intend; R.: in demo willen wesan: nhd. beabsichtigen; ne. intend; R.: selbes willen: nhd. aus freiem Willen, freiwillig; ne. voluntary (Adj.); ÜG.: lat. ex proposito Gl; R.: mit willōm: nhd. freiwillig; ne. voluntarily; ÜG.: lat. sponte Gl; L.: ChWdW8 314b (willo), ChWdW9 919b (willo); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl11 = Sankt Gallener Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 216), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), Tgl045 = Salzburger Cura-Glossen (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*willo (2), ahd., sw. M. (n): Vw.: s. un-

willōd* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Übelkeit, Erbrechen; ne. sickness, vomit (N.); ÜG.: lat. nausea Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. nausea?; E.: s. willōn (1)

willolf* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Wollensgott“, Gott des Wollens, Gott der Zustimmung; ne. god of will; ÜG.: lat. Consus (.i. deus consensionum) N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. consus?, consensio?; E.: s. willo

willolus* 2, willahus*?, ahd., Adj.?: nhd. rauh, haarig, zottig; ne. rough (Adj.), hairy; ÜG.: lat. villolus Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lw. lat. villōlus?; E.: s. lat. villōlus?, Adj., zottig; lat. villōsus, Adj., zottig; vgl. lat. villus, M., zottiges Haar der Tiere, Zotte (F.) (1); idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139

willon* 2, ahd., Adv.: nhd. absichtlich, gern; ne. voluntarily; ÜG.: lat. ex abundantibus Gl, sponte Gl; Vw.: s. dank-; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. sponte?; E.: s. willo

willōn* (1) 6, ahd., sw. V. (2): nhd. übel werden, Widerwillen haben, sich erbrechen wollen, Übelkeit empfinden, Ekel empfinden, überdrüssig sein (V.); ne. feel sick; ÜG.: lat. nauseare Gl, vomere Gl; Vw.: s. un-; Hw.: s. wullōn*; vgl. as. willion*; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. nauseare?; W.: mhd. willen, sw. V., ekelhaft sein (V.), unsauber sein (V.); nhd. (ält.) willen, sw. V., Ekel erregen, Brechreiz verursachen, DW 30, 170; L.: ChWdW9 949b (willōn); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

willōn* (2) 12, willeōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wollen (V.), wünschen, begehren, erstreben, befriedigen, willfahren, jemandem willfahren, nach jemandes Willen handeln, zu Willen sein (V.); ne. comply, satisfy, want (V.); ÜG.: lat. affectare Gl, affectus (M.) (= willōn subst.) N, desiderare Gl, facere voluntatem N, (iucundare) N, prona favore (= willōnti) N, (trepidare) Gl, velle Gl, (vis) (= willōnti) Gl, voluntatem praeponere N; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *willion?; Q.: Gl (nach 765?), N; E.: s. willo, wellen (1); W.: mhd. willen, sw. V., zulassen; nhd. (ält.) willen, sw. V., willfahren, bewilligen, DW 30, 169; L.: ChWdW8 315a (willōn)

willontlīh* 1, willōntlīh*, ahd., Adj.?: nhd. willentlich, freiwillig, aus eigenem Willen handelnd; ne. voluntary; ÜG.: lat. (voluntarius) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. voluntarius?; E.: s. willōn (2), līh (3); W.: mhd. willentlich, Adj., freiwillig; nhd. willentlich, Adj., willentlich, freiwillig, DW 30, 175; L.: ChWdW8 315a (willōntlīh)

willōntlīh*, ahd., Adj.?: Vw.: s. willontlīh*

willūn* 1, ahd., Adv.: nhd. gern; ne. voluntarily; ÜG.: lat. (ex abundantibus) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. willo, willōn (2)

willus* 8, ahd., Sb.: nhd. Vlies, zottiges Haar; ne. fleece (N.); ÜG.: lat. (villosus) Gl, villus Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lw. lat. villus; E.: s. lat. villus, M., zottiges Haar der Tiere, Zotte (F.) (1); idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139; L.: ChWdW9 950a (willus); Son.: Sglr09 = Weltenburger Inventar kirchlicher Geräte (Wien, Österreichische Nationalbibliothek 1234) (2. Viertel 9. Jh.)

wilmaht* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Willensmacht, Willenskraft, die Göttin Valetudo; ne. willpower; ÜG.: lat. valetudo N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. valetudo?; E.: s. willo, maht

wīlōm* 4, wīlūn*, ahd., Adv.: nhd. nun, allmählich, zuweilen; ne. now, gradually, sometimes; ÜG.: lat. nunc Gl, paulatim Gl, quondam Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); E.: s. wīl (2), wīla

wīlōn* (1) 5, ahd., sw. V. (2): nhd. verschleiern; ne. veil (V.); ÜG.: lat. (palliare) Gl, velare Gl, velatione (= wīlōt) Gl; Hw.: s. ungiwīlōt*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lw.?, Lüs.? lat. velare?; E.: s. wīl (1); L.: ChWdW9 948b (wīlōn); Son.: Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295) (3. Viertel 9. Jh.)

wīlōn* (2) 1, ahd., sw. V. (2): nhd. wechseln; ne. exchange (V.); Q.: N (1000)

*wīlōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wilōn* (2)

wīlowankīg* 1, ahd., Adj.: nhd. zufällig; ne. accidental; ÜG.: lat. fortuitus N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. fortuitus; E.: s. wīla, wankōn

wīlsālida* 9, ahd., st. F. (ō): nhd. Geschick, Zufall, Fortuna, Schicksal, die Göttin Fortuna; ne. destiny, accident; ÜG.: lat. fortuna N, Fortuna N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. fortuna; E.: s. wīl (2), wīla, sālida

*wilspel?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. willspel?

wiltbannus* 3 und häufiger, lat.-ahd.?, M.: nhd. Wildbann; ne. prohibition of hunting except for special persons; Q.: Urk (1059); E.: s. wild, ban

wīlūn*, ahd., Adv.: Vw.: s. wīlōm*

wīlwantōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. ändern, wechseln; ne. change (V.); ÜG.: lat. alternare N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. alternare?; E.: s. wīl (2), wīla, wantōn

wīlwentīg* 2, ahd., Adj.: nhd. zufällig?; ne. accidental; ÜG.: lat. revola? Gl, (revolare)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīl (2), wīla, wentīg

wīlwentigī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Zufall; ne. accident; ÜG.: lat. fors N, fortuna N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. fors, fortuna; E.: s. wīl (2), wīla, wentīg

wīlwerbīg* 8, ahd., Adj.: nhd. bewegt, unruhig, unbeständig, ständig wechselnd; ne. restless; ÜG.: lat. (fortuitus) Gl, turbulentus Gl, (versipellis) Gl, (volubilitas) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. turbulentus?; E.: s. wīl (2), wīla, werban; L.: ChWdW8 316b (wīlwerbīg)

wilz* 1, ahd., Adj.?, Sb.?: nhd. wendisch, wendisches Pferd, verschnittenes Pferd; ne. a sort of horses; ÜG.: lat. (equus mediocris) LBai; Q.: LBai (vor 743); I.: Lw. lat. veletabus?; E.: s. Wilzi*; L.: ChWdW8 380b (wilz)

Wilzi* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Wilze; ne. a member of a Slavic tribe; ÜG.: lat. Veletabus N; Q.: N (1000); I.: Lw. lat. Veletabus?; E.: s. lat. Veletabus, M., Wilze (Angehöriger eines slawischen Stammes); aus dem Slaw.

wimel, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wimil*

wimezzen* 4, ahd., sw. V. (1a): nhd. quellen, sprudeln, zusammenschaudern, hervorsprudeln, wimmeln; ne. well (V.), shudder (V.), crowd (V.); ÜG.: lat. scatere Gl, scaturire Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln

wimezzunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Sprudeln, Hervorsprudeln, Quelle; ne. well (N.); ÜG.: lat. scatebra Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. scatebra?; E.: s. wimmezzen

wimfila*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wimpfila*

wimi* 1, ahd., Sb.: nhd. Hervorsprudeln, sprudelndes Wasser; ne. well (N.); ÜG.: lat. scatebra Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. scatebra?; E.: s. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln

wimidōn* 6, ahd., sw. V. (2): nhd. wimmeln, hervorsprudeln, schaudern; ne. crowd (V.), blow (V.), well (V.), shudder (V.); ÜG.: lat. ebullire Gl, horrere Gl, horrescere Gl, scatere Gl, scaturire Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (10. Jh.); E.: vgl. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln

wimil* 1, wimel, ahd.?, st. M. (a): nhd. Bohrer; ne. drill (N.); ÜG.: lat. terebellum Gl; Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); I.: Lsch. lat. terebellum?; E.: s. wimi?

wimmeren* (1) 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. wimmeln, voll sein (V.); ne. crowd (V.); ÜG.: lat. scatere Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs.?, Lbd.? lat. scatere?; E.: s. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln; W.: nhd. wimmern, sw. V., wimmeln, DW 30, 224

wimmeren* (2) 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. zusammenziehen; ne. contract (V.); ÜG.: lat. contrahere Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; W.: mhd. wimmern, sw. V., zusammenwachsen; nhd. (ält.- dial.) wimmern, sw. V., fest ineinander verwachsen, DW 30, 224

*wimpfal?, *wimphal?, ahd., st. M. (a)?: Hw.: vgl. as. wimpal*; E.: vgl. germ. *weipan, st. V., winden; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132?; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120, Seebold 547; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., weben, flechten, Pokorny 75

wimpfila* 4, wimphila*, wimfila*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Schleier, weites Gewand, Wimpel; ne. veil (N.); ÜG.: lat. baca? Gl, flammeum Gl, (orarium) Gl, (peplum) Gl, (theristrum) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. theristrum?; L.: ChWdW9 950a (wimfila); Son.: TrT22 = Kölner Genesisglossar (Köln, Dombibliothek CVII) (2. Viertel 9. Jh.)

wimphila*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wimpfila*

wimstar*, ahd., Adj.: Vw.: s. winistar*

*win (1), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *win?, as. *win?; E.: germ. *wenna-, *wennam, st. N. (a), Mühe, Streit, PN (100); vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

win (2) 2, ahd., Sb.?: nhd. Windhund; ne. grey-hound; ÜG.: lat. (velter) Gl; Q.: Gl (12. Jh.)

wīn 110, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wein; ne. wine; ÜG.: lat. Aminium? (= wīz wīn) Gl, (Bacchica munera) N, germen N, (Lydaeus) Gl, (merum) Gl, mulsum (N.) (= wīn inti honag) Gl, sapa (= gimiskit wīn?) Gl, sucinacium (N.) (= goldfaro wīn) Gl, temetum N, vinarium (N.) Gl, (vinarius) WH, vinum Gl, MH, N, NGl, O, PG, Ph, WH, vinum turbidum (= truobi wīn) Gl; Vw.: s. alant-, lūttar-, offar-*, opfar-, rōt-, seig-, stortz-, sūr-, truos-, wīz-, -ber, *-bluot?; Hw.: s. wīngarto; vgl. anfrk. wīn*, as. wīn; Q.: BR, Gl (765), MH, N, NGl, O, ON, OT, PG, Ph, T, WH; E.: germ. *wīna-, *wīnam, st. N. (a), Wein; s. lat. vīnum, N., Wein; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120?; W.: mhd. wīn, st. M., Wein; nhd. Wein, M., Wein, DW 28, 820; L.: ChWdW8 323b (wīn), ChWdW9 950a (wīn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīnag* 1, ahd., Adj.: nhd. berauscht; ne. intoxicated; ÜG.: lat. vinolentus Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. vinolentus?; E.: s. wīn; W.: s. mhd. wīnic, Adj., trunken; nhd. weinig, Adj., weinhaltig, berauscht, DW 28, 941; L.: ChWdW8 323b (wīnag)

wīnber 1 und häufiger, ahd.?, st. N. (a): nhd. Weintraube, Weinbeere; ne. wineberry, grape; ÜG.: lat. botrys Gl; Hw.: s. wīnberi*; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. uva?; E.: s. wīn, beri; W.: s. mhd. wīnber, st. N., st. F., Weintraube, Weinbeere

wīnberi* 24, ahd., st. N. (ja): nhd. Weintraube, Weinbeere, Traube; ne. wineberry, grape; ÜG.: lat. acinus Gl, botrys Gl, racemus Gl, uva Gl, N, T; Hw.: s. wīnber; vgl. as. wīnberi*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, OT, T; I.: Lsch. lat. uva; E.: s. wīn, beri; W.: s. mhd. wīnbere, st. N., st. F., Weintraube, Weinbeere; s. nhd. Weinbeere, F., Weinbeere, DW 28, 863; L.: ChWdW8 86b (wīnberi), ChWdW9 162b (wīnberi); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908])

wīnberibalg* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Weintraubenschale, Weinbeerenbalg, Rosine; ne. husk (N.); ÜG.: lat. (phagolidoroi) Gl, (seneciae) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. phagolidoroi?, seneciae?; E.: s. wīn, beri, balg

wīnblat 5, ahd., st. N. (a) (iz) (az): nhd. Weinblatt, Blatt des Weinstocks; ne. vineleaf; ÜG.: lat. palmes T, pampinus Gl; Q.: Gl, OT, T (830); I.: Lüt. lat. palmes; E.: s. wīn, blat; W.: mhd. wīnblat, st. N., Weinblatt; nhd. Weinblatt, N., Blatt des Weinstocks, Weinblatt, DW 28, 872; L.: ChWdW9 178a (wīnblat)

wīnblatilīh* 1, ahd., Adj.: nhd. Weinblatt..., vom Weinblatt; ne. vineleaf...; ÜG.: lat. pampineus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. pampineus; E.: s. wīn, blat, līh (3)

wīnbluot* 1, ahd., st. F. (i)?: nhd. Weinblüte; ne. wine blossom (N.); Hw.: vgl. anfrk. wīnbluoth*; Q.: WH (um 1065)

wīnbūr 1, ahd.?, st. M. (a): nhd. Weingärtner, Weinbauer, Winzer; ne. wine-grower; ÜG.: lat. (caupo) Gl; Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); I.: Lüt. lat. vinitor?; E.: s. wīn, būr; W.: nhd. Weinbauer, M., Weinbauer, Anbauer von Wein, DW 28, 861

winc*, ahd.?, st. M. (i)?: Vw.: s. wink*

wincunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. winkunga*

windema* 1, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Weinlese; ne. vintage; ÜG.: lat. vindemia Gl; Hw.: vgl. anfrk. *wīnthuma?; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *windema, Sb., Weinernte; s. lat. vīndēmia, F., Weinernte; vgl. lat. vīnum, N., Wein; lat. dēmere, V., abnehmen, herabnehmen, wegnehmen; lat. dē, Präp., von, ab, weg; lat. emere, V., nehmen; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120?; idg. *de-, *do-, Partikel, dies hier, dann, hierzu, Pokorny 181; idg. *em-, *ₑm-, V., nehmen, Pokorny 310; L.: ChWdW9 1040 (windema)

windemamānōd*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. windumemānōd*

windemānōd*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. windumemānōd*

windemōd* 4, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Weinlese; ne. vintage; ÜG.: lat. (fructus) WH, vindemia Gl, WH, vinea a vitibus Gl; Q.: Gl, WH (um 1065); E.: s. windemōn

windemōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. ernten, Trauben lesen, jemandem Trauben abpflücken, Wein lesen; ne. gather grapes; ÜG.: lat. (putatio) Gl, vindemiare N; Q.: Gl, N (1000); E.: s. windema; s. lat. vīndēmiāre, V., Weinernte halten, lesen (V.) (2), ernten; vgl. lat. vīndēmia, F., Weinernte; vgl. lat. vīnum, N., Wein; lat. dēmere, V., abnehmen, herabnehmen, wegnehmen; lat. dē, Präp., von, ab, weg; lat. emere, V., nehmen; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120?; idg. *de-, *do-, Partikel, dies hier, dann, hierzu, Pokorny 181; idg. *em-, *ₑm-, V., nehmen, Pokorny 310; W.: mhd. windemen, wimmen, sw. V., Wein lesen; nhd. nhd. (ält.) wimmen, sw. V., wimmen, Weinlese halten, DW- 30, 222

windica* 1, lat.-ahd.?, F.: nhd. Band (N.), Gürtel; ne. band (N.), girdle (N.); ÜG.: ahd. winting Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. wintan, winting

wīndrūba* 1, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Weintraube; ne. grape; ÜG.: lat. botrys Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. uva?; E.: s. wīn, drūba; W.: mhd. wīntrūbe, st. F., Weintraube; nhd. Weintraube, F., Weintraube, DW 28, 998

wīndrūbo 6, ahd., sw. M. (n): nhd. Weintraube; ne. grape; ÜG.: lat. botrus WH, botrys Gl; Hw.: vgl. anfrk. wīnthrūvo*; Q.: Gl, WH (um 1065); I.: Lsch. lat. botrys?; E.: s. wīn, drūbo; W.: mhd. wīntrūbe, sw. M., st. M., Weintraube

windum* 1, lat.-ahd.?, N.: nhd. Windhund, Jagdhund; ne. hound (N.) (1); ÜG.: ahd. wint Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wint (1)

windumemānōd* 5, windemamānōd*, windemānōd*, ahd., st. M. (a): nhd. „Weinlesemonat“, Oktober; ne. october, month of vintage; ÜG.: lat. October EV, Gl; Hw.: vgl. anfrk. winthumemānōth*, as. *winthumemānuth?; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: z. T. Lw. lat. vīndēmia?, Lsch. lat. October?; E.: s. windema, mānōd; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 6, 1027 (windemamānōd), ChWdW9 1040 (windema)

wīneigo 4, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weinbesitzer“, Schankwirt, Gastwirt, Schenk; ne. „owner of wine“; ÜG.: lat. caupo Gl, tabernio? Gl, tabernarius (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. vīnum?, Lsch. lat. caupo?; E.: s. wīn, eigo

wīnezzih* 2, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Weinessig; ne. vinegar; ÜG.: lat. (vinagra) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüt. lat. vinagra?; E.: s. wīn, ezzih; W.: mhd. wīnezzich, st. M., Weinessig; nhd. Weinessig, M., Weinessig, DW 28, 907 (Weinessich)

*wīnfart?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wīnfard*

wīnfaz* 2, ahd., st. N. (a): nhd. Weingefäß, Gefäß für Wein, Weinkrug; ne. wine-cask, wine-jug; ÜG.: lat. oenophorum Gl, vas vinale Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüs. lat. vas vinale?; E.: s. wīn, faz; W.: mhd. wīnvaz, st. N., Weinfass; nhd. Weinfass, N., Weinfass, DW 28, 910; L.: ChWdW9 287b (wīnfaz); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wīngart 6, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wingert, Weinberg, Weingarten; ne. vineyard; ÜG.: lat. vinea Gl, T; Q.: Gl, T (830); I.: Lüt. lat. vinea; E.: s. wīn, garto; W.: s. mhd. wīngart, st. M., Weinrebe; nhd. (ält.) Weingart, M., Weinstock, DW 28, 916; L.: ChWdW9 344a (wīngart)

wīngartāri 2, ahd., st. M. (ja): nhd. Weingärtner, Weinbauer; ne. wine-grower; ÜG.: lat. (agricola) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīn, gartāri; W.: vgl. mhd. wīngerter, wīngarter, st. M., Winzer

wīngartenāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Weingärtner, Weinbauer; ne. wine-grower; ÜG.: lat. (agricola) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīn, garto, gartāri; W.: mhd. wīngartener, st. M., Winzer; nhd. (ält.) Weingärtner, M., „Weingärtner“, DW 28, 923

wīngartman 1, ahd.?, st. M. (athem.): nhd. Weingärtner, Winzer; ne. vinedresser; ÜG.: lat. vinitor Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. vinitor?; E.: s. wīn, garto, man; W.: mhd. wīngartman, st. M., Winzer; nhd. (ält.) Weingartmann, M., Weingärtner, der einen Weinberg baut, DW 28, 922

wīngarto 48, ahd., sw. M. (n): nhd. Wingert, Weinberg, Weingarten, Weinstock; ne. vineyard; ÜG.: lat. (antes) Gl, vinea Gl, N, NGl, T, WH, vinetum Gl; Hw.: vgl. anfrk. wīngardo, as. wīngardo*; Q.: Gl (765), N, NGl, T, WH, WM; I.: Lüt. lat. vinea?, vinetum?; E.: s. wīn, garto; W.: nhd. Weingarten, M., Weingarten, DW 28, 916; W.: s. nhd. Wingert, M., Wingert, DW 30, 337; L.: ChWdW8 142a (wīngarto), ChWdW9 344b (wīngarto); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wīngebo* 1, ahd.?, sw. M. (n): nhd. „Weingeber“, Schankwirt, Schenk; ne. „giver of wine“, innkeeper; ÜG.: lat. caupo Gl, tabernio? Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. caupo?; E.: s. wīn, gebo

wīngellita* 1, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n): nhd. Weingefäß Weinfass; ne. wine-cask; ÜG.: lat. dolum Gl; Q.: Gl (13. Jh.?); I.: Lsch. lat. dolum?; E.: s. wīn, gellita

wīngot* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Weingott, Gott des Weines; ne. god of wine; ÜG.: lat. Bacchus N, Liber (repertor vitis) N; Hw.: vgl. as. wīngod*; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. Liber; E.: s. wīn, got; W.: nhd. Weingott, M., Weingott, DW 28, 932

wīnhūs 6, ahd., st. N. (a): nhd. Weinhaus, Weinkeller, Schankwirtschaft, Schenke; ne. tavern, wine-vault; ÜG.: lat. canaba Gl, taberna Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. taberna?; E.: s. wīn, hūs; W.: mhd. wīnhūs, st. N., Weinhaus, Weinschenke; nhd. (ält.) Weinhaus, N., Weinhaus, DW 28, 936

wini* 40, ahd., st. M. (i): nhd. Freund, Geliebter, Kamerad, Genosse; ne. friend, beloved (M.); ÜG.: lat. (diligere) WH, sodalis (M.) Gl, (sponsus) WH; Vw.: s. *boug-, huor-, māg-; Hw.: vgl. as. wini*; Q.: Gl, N, O (863-871), ON, PN, WH; E.: germ. *weni-, *weniz, st. M. (i), Freund, Geliebter; idg. *u̯enis?, Sb., Freund, Pokorny 1147; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. win, st. M., Freund, Geliebter, Gatte; L.: ChWdW9 950b (wini); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299)

winia* 7, winiga*, ahd., sw. F. (n): nhd. Freundin, Geliebte, Gattin; ne. friend (F.), beloved (F.), wife; ÜG.: lat. babasa (mlat.) Gl, coniunx N, (diligere) WH, marita N; Q.: Gl, N (1000), WH; E.: s. wini; W.: mhd. winege, winige, st. F., Geliebte, Gattin

Winid* 14, Winida, ahd., st. M. (a): nhd. Wende (M.), Slawe, Fremder; ne. Slav (M.), foreigner; ÜG.: lat.-ahd.? Avarus Gl, Sclavus Gl, (Vandalus) Gl; Q.: Gl (9. Jh.), ON; E.: s. germ. *weneþ, *weneþa-, *weneþaz, st. M. (a), Wende (M.), Slawe; lat. Venetī, M. Pl., Veneter (M. Pl.); vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. Wint, Winde, M., Wende (M.); nhd. (ält.) Winde, M., Wende (M.), Slawe, DW 30, 277

Winida, ahd., st. M. Pl. (a): Vw.: s. Winid*

winidisc*, ahd., Adj.: Vw.: s. winidisk*

winidisk* 6, winidisc*, ahd., Adj.: nhd. slawisch, wendisch; ne. Slavic; ÜG.: lat. gelisia (= winidiska subst.) Gl, Slavicus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. winid; W.: mhd. windisch, windesch, Adj., windisch, wendisch, slawisch, wetterwendisch; nhd. (ält.-dial.) windisch, Adj., wendisch, slavisch, DW 30, 309; R.: winidiska, (subst. Adj.=)F.: nhd. Weißer Germer; ne. white hellebore; ÜG.: lat. gelisia Gl

winiga*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. winia*

winigern* 1, ahd., Adj.: nhd. zugeneigt, der Gattin willfahrend; ne. devoted to his wife; ÜG.: lat. uxorius Gl, uxori deditus Gl; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. uxorius?; E.: s. wini, gern

winigernī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Zuneigung, Liebe; ne. affection; ÜG.: lat. amor N, (impatientia amoris) N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. amor?; E.: s. wini, gernī

winigift 5, ahd., st. F. (i)?: nhd. „Freundschaftsgabe“, eine Birne; ne. „gift of friendship“, a pear variety; ÜG.: lat. (semalia) Gl, species pomi Gl, volemum Gl, volemum pirum Gl; Hw.: s. winigifta; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wini, gift

winigifta 9, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. „Freundschaftsgabe“, eine Birne, Pfundbirne; ne. gift of friendship, a pear variety; ÜG.: lat. species pomi Gl, volemum Gl, volemum pirum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wini, gift

winiliod* 13, ahd., st. N. (a): nhd. Liebeslied, Gesellschaftslied, weltliches Lied, volkstümlicher Gesang; ne. love-song, „folk-song“; ÜG.: lat. cantilena saecularis Gl, psalmus plebeius Gl, psalmus saecularis Gl, psalmus vulgaris Gl; Hw.: vgl. as. winilioth*; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), Urk; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wini, liod; W.: mhd. winelied, st. N., Volkslied, Gesellschaftslied, Freundschaftslied; L.: ChWdW9 525b (winiliod), 2, 1025a (winiliod); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163) (1. Viertel 9. Jh.), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), TrT21 = Würzburger confecta-Glossar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), TrT34c = Glossar (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 842 Helmstadiensis)

winilusta* 1, ahd.?, st. F. (ō)?: nhd. Geilheit?, Ausschweifung?; ne. lust (N.), extravagance; ÜG.: lat. (luxus) (M.) Gl; Hw.: vgl. as. wīnilusta?; Q.: Gl (Anfang 11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wini, lust

winiscaf, ahd., st. F. (i): Vw.: s. winiskaf*

winiscaffen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. winiskaffen*

winiscaft, ahd., st. F. (i): Vw.: s. winiskaf*

winiskaf* 11, winiscaf*, winiskaft*, winiscaft, ahd., st. F. (i): nhd. Zuneigung, Liebe, Freundschaft, Bündnis, Friedensverhältnis; ne. affection, friendship; ÜG.: lat. (amantes) N, amor N, contubernium Gl, foederatio Gl, foedus (N.) Gl, MH, pax perpetua Gl; Vw.: s. huor-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), MH, N; E.: s. wini, skaft; W.: mhd. wineschaft, st. F., Freundschaft, Liebe, Bündnis, Gattenverhältnis; L.: ChWdW9 951a (winiscaf); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532)

winiskaffen* 1, winiscaffen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. anfreunden, einen Friedensvertrag schließen, verabreden; ne. make friends; ÜG.: lat. (pactus mercatus) (= winiskaffenti) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wini, skaffen, skepfen

*winiskaffōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

*winiskaffōn?, *winiscaffōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

winiskaft*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. winiskaf*

winisōn* 9, ahd., sw. V. (2): nhd. „winsen“, winseln, knurren, mucken, murren; ne. gnarl, murmur (V.); ÜG.: lat. delatrare Gl, murmurare Gl, muttire Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. germ. *hwi-, V., rauschen?; idg. *k̑u̯ei- (2)?, V., zischen, pfeifen, wispern, Pokorny 628?; W.: mhd. winsen, sw. V., „winsen“, winseln, piepen; nhd. (ält.) winsen, sw. V., „winsen“, winseln, DW 30, 417; L.: ChWdW9 951a (winisōn); Son.: Tgl019 = Tegernseer Boethius-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18765), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295)

winistar* 44, winstar*, wimstar*, ahd., Adj.: nhd. linke, links, auf der linken Seite befindlich, links liegend; ne. left as opposite to right; ÜG.: lat. laevus Gl, N, WH, sinister Gl, MF, N, NGl, O, PT=T, T; Hw.: vgl. as. winistar*; Q.: Gl (765), MF, N, NGl, O, OT, PT, T, WH; E.: germ. *wenistra-, *wenistraz, Adj., link, links; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. winster, Adj., links; nhd. (ält.) winster, Adj., link, links, DW 30, 417; R.: winistar, (subst. Adj.=)Sb.: nhd. Linke, linke Seite; ne. left side; ÜG.: lat. laeva Gl, sinistra (F.) Gl; L.: ChWdW8 324a (winstar), ChWdW9 953a (winstar)

winistarhalb* 1, ahd., st. F. (ō)?: nhd. linke Seite, schlechte Seite; ne. left side, bad side; ÜG.: lat. in partem laevam (= zi winistarhalb) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüs. lat. laeva pars?; E.: s. winistar, halb; W.: mhd. winsterhalp, Adv., linkerhand, links; R.: zi winistarhalb: nhd. auf die schlechte Seite; ne. to the bad side; ÜG.: lat. in partem laevam NGl

winistra* 1, winstra*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. linke Hand, Linke, linke Seite; ne. left hand (N.); ÜG.: lat. sinistra Gl, T; Q.: Gl (765?), T; E.: s. winistar*; L.: Seebold, Chronologisches Wörterbuch des deutschen Wortschatzes 1, 324a (winstra), 2, 953a (winstra)

*winitriuwa?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. winitreuwa*

wink* 2, winc*, ahd.?, st. M. (i)?: nhd. Wink; ne. hint (N.); ÜG.: lat. nutus Gl; Q.: Gl (14. Jh.?); E.: s. winken; W.: mhd. winc, st. M., Wink, Wanken; nhd. Wink, M., Wink, Zeichen, DW 30, 337

wīnkellari 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Weinkeller; ne. wine-cellar; ÜG.: lat. cella vinaria WH; Q.: WH (um 1065); E.: s. wīn, kellari

winken* 13, ahd., sw. V. (1): nhd. winken, nicken, Zeichen machen, Zeichen geben, wanken, mit den Augen winken, mit den Augen zwinkern; ne. wave (V.), nod (V.); ÜG.: lat. annuere Gl, N, aspicere angustis (= luogen winkenti) Gl, innuere Gl, nictare Gl, nutare Gl, oculo annuere Gl, paetus (= winkenti) Gl; Hw.: vgl. anfrk. *winkon?, as. winkon*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: germ. *wenkan, sw. V., sich bewegen, wanken, nicken, winken; idg. *u̯eng-, V., gebogen sein (V.), Pokorny 1148; s. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. winken, sw. V., wanken, schwanken, nicken, winken, herausfordern; nhd. winken, sw. V., winken, DW 30, 386; L.: ChWdW9 951a (winken); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), TrT57 = Regensburger Fulgentius-Glosse (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14429)

winkezzunga* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Winken, Zwinkern der Augen; ne. waving (N.); ÜG.: lat. nutus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. nutus?; E.: s. winken

winkil 8, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Winkel, Ecke; ne. corner (N.), angle (N.); ÜG.: lat. angulus Gl, N, T, (locus) O, (membrum) Gl; Vw.: s. tarn-; Hw.: vgl. as. *winkil?; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), N, O, ON, T; E.: germ. *wenkila-, *wenkilaz, *winkila-, *winkilaz, st. M. (a), Winkel, Ecke; s. idg. *u̯eng-, V., gebogen sein (V.), Pokorny 1148?; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108; W.: mhd. winkel, st. M., Winkel, Ecke, Ende; nhd. Winkel, M., Winkel, Ecke, DW 30, 342; L.: ChWdW8 323b (winkil), ChWdW9 951b (winkil); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.)

winkilāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Eckstein; ne. corner-stone; ÜG.: lat. lapis angularis Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. lapis angularis?; E.: s. winkil

*winkili?, ahd., Adj.: nhd. winkelig; ne. angular; Vw.: s. drī-

winkilmez* 2, ahd.?, st. N. (a): nhd. Winkelmaß; ne. square (N.); ÜG.: lat. (amussis) Gl, (orthogonium) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. orthogonium?; E.: s. winkil, mez; W.: mhd. winkelmëz, st. N., Winkelmaß; nhd. (ält.) Winkelmeß, N., Winkelmaß, DW 30, 374

winkilstein 4, ahd., st. M. (a): nhd. Eckstein; ne. corner-stone; ÜG.: lat. lapis angularis Gl, NGl; Q.: Gl, N (1000), NGl; I.: Lüs. lat. lapis angularis?; E.: s. winkil, stein; W.: mhd. winkelstein, st. M., Winkelstein, Eckstein; nhd. (ält.) Winkelstein, M., Eckstein, DW 30, 380

winkilsūl* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Winkelsäule“, Ecksäule; ne. corner-column; ÜG.: lat. columna LBai; Q.: LBai (vor 743); I.: Lüt. lat. columna?; E.: s. winkil, sūl; W.: mhd. winkelsūl, st. F., Ecksäule, Eckpfosten; L.: ChWdW8 375a (winchilsul)

winkilzand* 1, ahd., st. M. (i): nhd. Eckzahn; ne. eye-tooth; ÜG.: lat. (molaris) (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. winkil, zand; W.: mhd. winkelzan, st. M., Eckzahn

winkunga* 5, wincunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Winken; ne. waving (N.); ÜG.: lat. gesticulatio Gl, motus musicus Gl, nutus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. nutus?; E.: s. winken; W.: mhd. winkunge, st. F., Winken; nhd. (ält.) Winkung, F., Winken, DW 30, 405

wīnkuofa* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Weinfass, Weinkufe; ne. wine-cask; ÜG.: lat. cupa vinaria Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. cupa vinaria?; E.: s. wīn, kuofa; W.: mhd. wīnkuofe, sw. F., Weinkufe, Weinfass, Weinbottich; nhd. (ält.) Weinkufe, F., „Weinkufe“, DW 28, 954

wīnlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. bacchisch, Wein..., mit Wein, von Wein; ne. wine...; ÜG.: lat. (Lenaeus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. Lenaeus?; E.: s. wīn, līh (3); W.: nhd. (ält.) weinlich, Adj., Wein..., DW 28, 963

wīnloub* 3, ahd., st. N. (a) (iz) (az): nhd. Weinlaub, Laub des Weinstocks, Weinrebe; ne. vineleaves; ÜG.: lat. palmes T; Q.: OT, T (830); I.: Lsch. lat. palmes; E.: s. wīn, loub; W.: mhd. wīnloup, st. N., Weinlaub; nhd. Weinlaub, N., Weinlaub, Blätter der Rebe, DW 28, 957; L.: ChWdW9 541a (wīnloub)

*wīnmalz?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wīnmalt

wīnmugga* 2, ahd.?, sw. F. (n): nhd. „Weinmücke“, Weinfliege; ne. vine-midget; ÜG.: lat. bibio Gl; Q.: Gl (14. Jh.?); I.: Lsch. lat. bibio?; E.: s. wīn, mugga; W.: mhd. wīnmücke*, wīnmucke, sw. F., „Weinmücke“, Fruchtfliege; nhd. (ält.) Weinmücke, F., „Weinmücke“, DW 28, 969

winna* (1) 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Streit; ne. quarrel (N.); ÜG.: lat. iurgium Gl, iurgium litis Gl; Vw.: s. hella-; Q.: Gl (765); E.: germ. *wennō, st. F. (ō), Arbeit, Mühe, Leiden, Gewinn; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; vgl. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; L.: ChWdW8 324a (winna)

winna (2), ahd., st. F. (ō)?: Vw.: s. *nātar-

winna* (3), ahd., F.: Vw.: s. winne*

winnan* 28, ahd., st. V. (3a): nhd. sich mühen, arbeiten, kämpfen, gewinnen, sich abmühen, wüten, rasen, toben, streiten; ne. labour (V.), fight (V.), win (V.); ÜG.: lat. (bacatus esse) Gl, decertare T, defendere? Gl, desiderare (= lustidom winnan) Gl, dimicare Gl, eiulare Gl, energumenos (= winnantēr subst.) Gl, febricitare (= riton winnan) Gl, (fervide) (= winnanti) Gl, furere Gl, N, grassari Gl, N, NGl, iurgare Gl, laborare T, (laedere) O, lascivire Gl, litigare Gl, phreneticus (= winnantēr subst.) Gl, (vexatio) Gl, vindicare Gl; Vw.: s. anagi-, fir-*, gi-, int-, ir-, ubar-, ūz-, ūzgi-, widar-, widarigi-; Hw.: s. winnantī*; vgl. anfrk. *winnan?, as. winnan*; Q.: Gl (765), N, NGl, O, OT, T; E.: germ. *wennan, st. V., arbeiten, mühen, gewinnen, streiten; idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; s. idg. *au̯- (7), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., gern haben, verlangen, begünstigen, Pokorny 77; W.: mhd. winnen, wennen, st. V., arbeiten, wüten, toben, heulen, rasen, streiten; nhd. (ält.) winnen, st. V., „winnen“, DW 30, 406; R.: winnanti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. hitzig; ne. heated; ÜG.: lat. fervidus Gl; R.: winnantēr, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Rasender; ne. madman; ÜG.: lat. phreneticus (M.) Gl, (energumenos) Gl; L.: ChWdW8 323b (winnan), ChWdW9 951b (winnan); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325)

winnanti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. tiufal-; Hw.: s. winnan*

winnantī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Mühe, Anstrengung; ne. labour (N.); ÜG.: lat. (vexatio) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lsch. lat. vexatio?; E.: s. winnan

winnāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Zänker, Streiter; ne. quarreler; ÜG.: lat. iurgator? Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. iurgator?; E.: s. winnan; L.: ChWdW8 324a (winnāri)

winne* 1, winna*, ahd., F.: nhd. Weide (F.) (2), Weideplatz; ne. pasture (N.); ÜG.: lat. pastus Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), ON; E.: s. germ. *wenjō, st. F. (ō), Weide (F.) (2); vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; L.: ChWdW9 952b (winna); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

winnēn* 3, ahd., sw. V. (3): nhd. weiden (V.), abweiden, verzehren; ne. graze (V.) (1); ÜG.: lat. carpere Gl, depascere Gl; Vw.: s. bi-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lbd. lat. depascere?; E.: s. winne; L.: ChWdW8 331a (winnēn), ChWdW9 953a (winnen); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*winnīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. tiufal-

winnimānōd* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Mai; ne. May; ÜG.: lat. Maius EV; Hw.: s. hewimānōd*; vgl. anfrk. winnemānōth*, as. *winnemānuth?; Q.: EV (830-840?); I.: Lsch. lat. Maius?; E.: s. wunnimānōd; W.: mhd. winnemānōt, st. M., Weidemonat, Wonnemonat, Mai; L.: ChWdW9 1027 (winnimānōd)

winnisam* 1, ahd., Adj.: nhd. ertragreich; ne. prosperous; Q.: O (863-871); E.: s. winnan?, wunna?, sam

winnisamo* 1, ahd., Adv.: nhd. wonnevoll, vergnügt; ne. delightedly; ÜG.: lat. voluptuose Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. voluptuose?; E.: s. wunna?, sam

*winno?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widar-

*winōd?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. *winoth?

wīnpress*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīnpressa*

wīnpressa* 1, wīnpress*, ahd., st. F. (ō): nhd. Weinpresse; ne. winepress; ÜG.: lat. prelum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. prelum?; E.: s. wīn, pressa; W.: mhd. wīnprësse, st. F., Weinpresse; nhd. Weinpresse, F., Weinpresse, DW 28, 930

wīnraba*? 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Weinrebe; ne. vine (N.); ÜG.: lat. vitis Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. vitis?; E.: s. wīn, rāba

wīnreba 25, ahd., sw. F. (n): nhd. Weinrebe, Weinstock, Rebschoß; ne. vine (N.); ÜG.: lat. labrusca (= wildiu wīnreba) Gl, palmes Gl, sarmentum Gl, spuria (F.)? Gl, (surculum) Gl, vinea Gl, vitis Gl, T, vitulamen Gl; Hw.: vgl. as. wīnreva*; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüt. lat. vitis; E.: s. wīn, reba; W.: mhd. wīnrëbe, F., M., Weinrebe; nhd. Weinrebe, F., Weinrebe, DW 28, 977; R.: wildiu wīnreba: nhd. wilde Rebe; ne. wild vine; ÜG.: lat. labrusca Gl; L.: ChWdW8 235b (wīnreba), ChWdW9 662b (wīnreba); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wīnrebablat* 2, wīnrebūnblat*, ahd., st. N. (a) (iz) (az): nhd. „Weinrebenblatt“, Blatt der Weinrebe; ne. vineleaf; ÜG.: lat. pampinus Gl; Hw.: vgl. as. *wīnrevūnblad?; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. pampinus?; E.: s. wīn, reba, blat; W.: nhd. (ält.) Weinrebenblatt, N., „Weinrebenblatt“, DW 28, 982

wīnrebūnblat*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wīnrebablat*

wīnrebūnboum* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Weinstock, Weinstockbaum; ne. vine (N.); ÜG.: lat. (palmes) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīn, reba, boum

*wīnsali?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wīnseli*

winsam*? 1, ahd.?, Sb.: nhd. Lavendel; ne. lavender (N.); ÜG.: lat. lavandula Gl; Q.: Gl (14. Jh.)

wīnscafreita*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīnskafreita*

wīnscazreita*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīnskazreita*

wīnscenco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīnskenko*

wīnskafreita* 1, wīnscafreita*, ahd., st. F. (ō): nhd. Gestell zur Aufbewahrung des Weines; ne. wine-shelf; ÜG.: lat. (meritorium) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. meritorium?; E.: s. wīn, skafreita

*wīnskaz?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wīnskat*

wīnskazreita* 1, wīnscazreita*, ahd., st. F. (ō): nhd. Sammelstelle für die Weinsteuer?; ne. collection place of wine taxes?; ÜG.: lat. (monitaria) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. monitaria?; E.: s. wīn, skaz; vgl. germ. *garaidja-, *garaidjam, st. N. (a), Gerät; vgl. idg. *reidʰ-, V., fahren, sich bewegen, Pokorny 861

wīnskenko* 1, wīnscenco*, ahd., sw. M. (n): nhd. Weinschenk, Mundschenk; ne. innkeeper; ÜG.: lat. vinifusor Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. vinifusor?; E.: s. wīn, skenko; W.: mhd. wīnschenke, sw. M., Weinschenk; s. nhd. (ält.) Weinschenk, M., Weinwirt, DW 28, 987

*winst?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. gi-

winstar*, ahd., Adj.: Vw.: s. winistar*

wīnstat* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Weingarten, Weinberg; ne. vineyard; ÜG.: lat. vinetum Gl; Hw.: vgl. as. wīnstedi*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. vinetum; E.: s. wīn, stat

wīnstein 5, ahd.?, st. M. (a): nhd. Weinstein; ne. tartar; ÜG.: lat. (auripigmentum) Gl, Tartareum (N.) Gl, (Tartarus) Gl; Q.: Gl (13. Jh.?); I.: Lsch. lat. tartareum?; E.: s. wīn, stein; W.: mhd. wīnstein, st. M., Weinstein; nhd. Weinstein, M., Weinstein, DW 28, 892

*wīnsteti?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wīnstedi*

winstra*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. winistra*

wīnswenco*, ahd., sw. M. (n)?: Vw.: s. wīnswenko*

wīnswenko* 1, wīnswenco*, ahd., sw. M. (n)?: nhd. „Weinschwenker“, Weinschenk, Schankwirt; ne. innkeeper; ÜG.: lat. vinifusor Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vinifusor?; E.: s. wīn

wint (1) 106, ahd., st. M. (i): nhd. Wind, Sturm, Windrichtung, Lufthauch; ne. wind (N.), storm (N.), breeze; ÜG.: lat. Africus (= westsundrōni wint) Gl, (aquilo) (= ōstrōni wint) Gl, aura Gl, auster (= sundar wint) Gl, WH, auster (= sundrōno wint) Gl, (auster) N, austroafricus (= sundwestrōni wint) Gl, (calaber) Gl, (caurus) N, caurus (= westnordrōni wint) Gl, circius (= nordwestrōni wint) Gl, euroauster (= sundarōstar wint) Gl, euroauster (= sundōstrōni wint) Gl, eurus (= ōstsundar wint) Gl, eurus (= ōstsundrōni wint) Gl, (eurus) N, flabrum Gl, N, (flamen) N, flatus Gl, N, procella N, (protervus) N, septemtrio (= nordrōni wint) Gl, spiramen Gl, (spiritus) Gl, N, subsolanus (= ōstar wint) Gl, subsolanus (= ōstrōni wint) Gl, tempestas N, (turbidus) N, turbo Gl, ventus (M.) (1) B, Gl, MF, MNPs, N, NGl, O, T, vulturnus (= ōstnordrōni wint) Gl, zephyrus (= westrōni wint) Gl; Vw.: s. hei-, nordar-, nord-, nordōstan-, nordōstar-, nordōstrōno-, nordrōno-, nordwestar-, nordwestrōno-, ōstan-, ōstansund-, ōstarnord-, ōstarsundar-, ōstar-, ōstnordrōno-, ōstrōno-, ōstsundan-, ōstsundrōno-, regansturm-, sund-, sundan-, sundōstrōno-, sundrōno-, sundwestrōno-, westan-, westana-, westar-, westarnordar-, westnordrōno-, westrōno-, westsundrōno-, wunni-, wirbil-?; Hw.: vgl. anfrk. *wind?, as. wind*; Q.: B, EV, GB, Gl (765), MF, MNPs, N, NGl, O, ON, OT, T, WH; E.: germ. *winda-, *windaz, *wenda-, *wendaz, st. M. (a), Wind; idg. *u̯ēntos, *h₂éh₁n̥to-, M., Wind, Pokorny 82; s. idg. *au̯e-, *au̯- (10), *au̯ē-, *au̯ēi-, V., blasen, wehen, hauchen, Pokorny 81; W.: mhd. wint, st. M., Wind, Duft, Geruch, Windhund; nhd. Wind, M., Wind, wehende Luft, DW 30, 230; L.: ChWdW8 324a (wint), ChWdW9 953a (wint), 2, 1040 (wint); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25),

wint (2) 35, ahd., st. M. (i)?: nhd. Windhund; ne. greyhound; ÜG.: lat. canis linter Gl, canis velox Gl, (linter) Gl, (spartus) Gl, (velter) Gl, velter linter Gl, veltrix Gl, vestor Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. winid; W.: s. mhd. wint, st. M., Wind, Windhund; L.: ChWdW9 953a (wint); Son.: Sglr03 = Regensburger Sachglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl052 = Schlettstadter leges-Glossen (Straßburg, National- und Universitätsbibliothek C. V. 6), Tgl015 = Regensburger Regum-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 9534), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wint (3), ahd., st. M. (i)?: Vw.: s. ubar-

winta (1) 22, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Worfschaufel, Wedel, Blasen (N.); ne. shovel (N.), whisk, blowing (N.); ÜG.: lat. favellus? Gl, flabellum Gl, flabrum Gl, muscarium? Gl, turbo Gl, ventilabrum Gl, NGl; Hw.: vgl. as. winda (2); Q.: Gl (765), NGl; E.: s. wintan; germ. *wendō-, *wendōn, sw. F. (n), Winde, Wenderin; s. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; L.: ChWdW8 324a (winta), ChWdW9 954a (winta)

winta (2) 27, ahd., sw. F. (n): nhd. Winde, Windegerät, Ranke, Ackerwinde, Windenknöterich; ne. winder, band (N.), bindweed; ÜG.: lat. (cochlea) Gl, (cylindrus) Gl, (exanclare) Gl, ligustrum Gl, torculus (M.) Gl, trochlea Gl, gr. trogos Gl; Vw.: s. bōn-, fahs-, garn-, wazzar-, witu-; Hw.: vgl. as. *winda (1)?; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. winta (1), wintan; W.: mhd. winde, sw. F., Winde, Kran, Armbrustwinde; nhd. Winde, F., Winde, DW 30, 274

wintādra* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Luftröhre; ne. wind-pipe; ÜG.: lat. arteria Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. arteria?; E.: s. wint (2), ādra

wīntaferno* 2, wīntaverno, ahd., sw. M. (n): nhd. Wirt, Schenkwirt; ne. innkeeper; ÜG.: lat. caupo Gl, (fraudulentus) Gl, negotiator vini Gl, (propinator) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. negotiator vini?, Lsch. lat. caupo?; E.: s. wīn, taferno

wīntaverno, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīntaferno*

wintan* 58, ahd., st. V. (3a): nhd. winden, umwinden, wickeln, verwickeln, flechten, einflechten, binden, wenden, umkehren, drehen, verdrehen, wirbeln; ne. bind, wind (V.), plait (V.), turn (V.); ÜG.: lat. (agitare) Gl, cochlea (= giwuntana stiega) Gl, complicare Gl, contorquere Gl, crinitus (= giwuntan) Gl, curvare Gl, exprimere Gl, exstruere Gl, fila brattea (= giwuntana fadama) Gl, (flagitare) Gl, flexuosus (= giwuntan) Gl, inenodabilis (= giwuntan)? Gl, inflectere N, (incurvare) Gl, intorquere Gl, nectere Gl, obtorquere Gl, perplexus (= giwuntan) Gl, plectere Gl, plectilis (= giwuntan) Gl, putamen (= hakka mit deru man uspanna wintit) Gl, (regredi) O, (resipiscere) Gl, (reverti) O, rotari Gl, torquere Gl, N, (tortare) Gl, tortuosus (= giwuntanēr) Gl, (torvus) (= giwuntan Fehlübersetzung) N, (vellere) Gl, (volvere) Gl; Vw.: s. bi-, fir-, gi-, hinair-, in-, innebi-, int-, ir-, *it-, ubar-, umbi-, untar-, ūz-, ūzgi-, ūzint-, ūzir-, widar-, widariir-, zisamane-, zisamanebi-; Hw.: vgl. as. windan*; Q.: G, Gl (790), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), N, O, PN; E.: germ. *wendan, st. V., winden, drehen, sich wenden; idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; s. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. winten, winden, st. V., winden, ringen, drehen, wickeln (tr. bzw. refl.), aufhören (intr.); nhd. winden, st. V., winden, DW 30, 285; R.: giwuntan, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. gebauscht, gewunden, verflochten, verwickelt; ne. puffed, wound, tangled; ÜG.: lat. flexuosus Gl, inenodabilis Gl, plectilis Gl; R.: zi tage wintit: nhd. es wird Tag; ne. it’s getting light; R.: widarort wintan: nhd. aufhören; ne. stop (V.); R.: giwuntana stiega: nhd. Wendeltreppe; ne. spiral staircase; ÜG.: lat. cochlea Gl; L.: ChWdW8 324a (wintan), ChWdW9 954a (wintan); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wintanto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: nhd. windend; ne. windingly; Vw.: s. ir-; Hw.: s. wintan*

wintar* 32, ahd., st. M. (a): nhd. Winter; ne. winter (N.); ÜG.: lat. bruma Gl, N, (gelu) Gl, hiems B, Gl, N, T, WH, (pruina) Gl, tempus hiemale N, tempus vernum? Gl, vernum (N.) (= ēristo wintar) Gl; Hw.: s. wintirīg*; vgl. anfrk. *wintar?, as. wintar*; Q.: B, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), N, ON, PN, T, WH; E.: germ. *wentru-, *wentruz, st. M. (u), Winter, Jahr; idg. *u̯edʰro-, Sb., Witterung, Wetter, Pokorny 82; W.: mhd. winter, st. M., Winter; nhd. Winter, M., Winter, DW 30, 418; R.: wintares: nhd. im Winter; ne. in winter; R.: des wintares: nhd. im Winter; ne. in winter; R.: den wintar leiten: nhd. überwintern, den Winter verbringen; ne. spend the winter; ÜG.: lat. hiemare Gl; R.: den wintar irleiten: nhd. überwintern, den Winter verbringen; ne. spend the winter; ÜG.: lat. hiemare Gl; L.: ChWdW8 325a (wintar), ChWdW9 957a (wintar); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl046 = Glossen im Rheinauer Evangeliar (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 20), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wintarberi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. „Winterbeere“, wilde Weinbeere; ne. „winter-berry“, wild vine; ÜG.: lat. labrusca Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. wintar, beri; W.: nhd. (ält.) Winterbeere, F., unreif gebliebene Weinbeere, DW 30, 429; L.: ChWdW8 86b (wintarberi); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wintarbluomo* 3, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Strohblume, Hauswurz?; ne. immortelle, houseleek?; ÜG.: lat. sticados Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. sticados?; E.: s. wintar, bluomo; W.: nhd. Winterblume, F., Winterblume

wintaren* 3, ahd., sw. V. (1a): nhd. überwintern; ne. winter (V.); ÜG.: lat. hibernare Gl, hiemare Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. hibernare?, hiemare?; E.: s. wintar; W.: mhd. wintern, sw. V., überwintern (intr.); nhd. (ält.-dial.) wintern, sw. V., den Winter hinbringen, DW 30, 464; L.: ChWdW8 325a (wintaren); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*wintargizal?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wintargital*

wintarhalla* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Herling, wilde Rebe, saure Traube, unreife Traube; ne. wild vine, sour late grape; ÜG.: lat. labrusca Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. labrusca?; E.: s. wintar; L.: ChWdW8 152a (wintarhalla); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*wintāri?, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. ubar-

wintarīg* 1, ahd., Adj.: nhd. winterlich; ne. winterly; Q.: O (863-871); E.: s. wintar; L.: ChWdW9 957a (wintarīg)

*wintarkalt?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wintarkald*

wintarlīh* 5, ahd., Adj.: nhd. winterlich, Winter...; ne. winterly; ÜG.: lat. hibernus Gl, hiemalis Gl, N, pruinosus N; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüs. lat. hiemalis?; E.: s. wintar, līh (3); W.: mhd. winterlich, Adj., winterlich; nhd. winterlich, Adj., winterlich, im Winter liegend, im Winter auftretend, DW 30, 457; L.: ChWdW8 325a (wintarlīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wintarmānōd* 10 und häufiger, ahd., st. M. (a): nhd. Wintermonat, Januar, Jänner, November, Dezember; ne. winter-month, January, November, December; ÜG.: lat. (Augustus)? Gl, Ianuarius EV, Gl, November Gl, October Gl; Hw.: vgl. anfrk. wintarmānōth*, as. wintarmānuth*; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: Lsch. lat. Ianuarius?, November?, October?; E.: s. wintar, mānōd; W.: mhd. wintermānōt, st. M., Wintermonat; nhd. Wintermonat, M., Wintermonat, DW 30, 461; L.: Karg-Gasterstädt/Frings 1027 (wintarmānōd), ChWdW9 1040 (wintarmānōd)

wintarmānōdo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wintermonat; ne. winter-month; ÜG.: lat. December Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. December?; E.: s. wintar, mānōd; W.: s. nhd. Wintermonat, M., Wintermonat, DW 30, 461

wintarzīt* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Winterzeit, Winter; ne. wintertime; ÜG.: lat. tempus hiemis B; Q.: B (800), GB; I.: Lüs. lat. tempus hiemis; E.: s. wintar, zīt; W.: mhd. winterzīt, st. F., Winterzeit; nhd. Winterzeit, F., Winterzeit, die den Winter umfassende Zeitspanne, DW 30, 489; L.: ChWdW9 957a (wintarzīt)

wintbant* 2, ahd., st. N. (a): nhd. „Windband“, Halseisen, Halsband; ne. „wind-band“, collar (N.); ÜG.: lat. collarium Gl, (ferrum) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. collarium?; E.: s. wintan?, bant; W.: mhd. wintbant, st. N., Hundeseil; nhd. (ält.) Windband, N., Halsband, Binde zum Umwickeln, DW 30, 268

wintberga 14, ahd., st. F. (ō): nhd. „Windberge“, Windschutz, Brüstung, Wimperg, Mauerzinne; ne. wind-screen, pinnacle, windshield; ÜG.: lat. pinna (F.) (2) Gl, pinnaculum Gl, (tignum) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. pinna?; E.: s. wint (2), bergan; W.: mhd. wintberge, sw. F., Mauerzinne; nhd. (ält.) Windberge, F., „Windberge“, DW 30, 269; nhd. Wimperg, M., Wimperg, Fenstergiebel, Türgiebel, DW 30, 229; L.: ChWdW9 161b (wintberga); Son.: Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII) (4. Viertel 9. Jh.)

wintbrā*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n): Vw.: s. wintbrāwa*

wintbrant* 6, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Windbrand“, Brand (eine Pflanzenkrankheit), Rost (M.) (2); ne. smut (N.); ÜG.: lat. rubigo Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. rubigo?; E.: s. wint (2), brant

wintbrāwa* 7, wintbrā*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n): nhd. Wimper, Augenbraue; ne. eye-lash; ÜG.: lat. supercilium Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. supercilium?; E.: s. wint (2), brāwa; W.: mhd. wintbrā, st. F., sw. F., Wimper; s. nhd. Windbraue, F., Wimper, DW 30, 272; L.: ChWdW9 188b (wintbrāwa); Son.: Sglr04 = Walahfrids Körperteilglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14754) (4. Viertel 9. Jh.)

wintbreita* 2, ahd., sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. shovel (N.); ÜG.: lat. ventilabrum Gl, ventilatorium Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. ventilatorium; E.: s. wint (2), breita; L.: ChWdW8 95a (wintbreita)

wintelstein*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wentilstein

wintesbrūt* 11, ahd., st. F. (i): nhd. Windsbraut, Wirbelwind; ne. hurricane; ÜG.: lat. sponsa vertiginis? Gl, turbo Gl, vertigo Gl; Q.: Gl (790), O; I.: Lüt. lat. sponsa vertiginis?; E.: s. wint (2), brūt; W.: mhd. wintsbrūt, st. F., Wirbelwind; nhd. Windsbraut, F., Windsbraut, Wirbelwind, DW 30, 318; L.: ChWdW9 200b (wintesbrūt); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl056 = Würzburger Glossen zum Alten Testament (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 147), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wintfang* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Windfang; ne. draught-screen; ÜG.: lat. (proces) Gl, tholus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. venticax?; E.: s. wint (2), fāhan; W.: mhd. wintvanc, st. M., Windfang; nhd. Windfang, M., Windfang, etwas worin sich Wind oder Luft fängt, DW 30, 299

wintfanga* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Windfang; ne. draught-screen; ÜG.: lat. (venticax) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüs. lat. venticax?; E.: s. wint (2), fāhan; L.: ChWdW9 269b (wintfanga); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410) (3. Viertel 9. Jh.)

wintflougi* 1, ahd., Adj.: nhd. „windfliegend“, mit Segeln fliegend; ne. flying in the wind; ÜG.: lat. velivolus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. velivolus?; E.: s. wint (2), fliogan

winthunt* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Jagdhund, Windhund; ne. hound (N.), grey-hound; ÜG.: lat. (veltrix) Gl; Q.: Gl (9. Jh.?); E.: s. wint (1), hunt; W.: nhd. Windhund, M., „Windhund“, DW 30, 305

wintila* 12, ahd., sw. F. (n): nhd. Windel, Schurz, Band zum Winden, Binde; ne. diaper, band (N.); ÜG.: lat. fascia Gl, fasciola Gl, flabellus? Gl, involumentum Gl, (reversio)? Gl, strophium Gl, (succinctorium) Gl; Hw.: vgl. as. windila*; Q.: Gl (9. Jh.); E.: germ. *wendila-, *wendilaz, st. M. (a), Windel, Gewundenes; s. idg. *u̯endʰ- (1), V., drehen, winden, wenden, flechten, Pokorny 1148; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wintel, st. F., sw. F., Windel; nhd. Windel, F., Windel, DW 30, 279

winting* 1, lang., st. M. (a): nhd. Beinbinde, Strumpf; ne. stocking (N.); Hw.: s. ahd. winting*; Q.: Urk (861); E.: s. wintan

winting* 20, ahd., st. M. (a): nhd. Binde, Band (N.); ne. bandage (N.); ÜG.: lat. fascia Gl, fascialis Gl, fasciola Gl, pedulis (Sb.)? Gl, lat.-ahd.? windica Gl; Vw.: s. *-giskuoh?; Hw.: s. lang. winting*; vgl. as. winding*; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.?); E.: s. wintan; L.: ChWdW9 956a (winting); Son.: TrT19 = exestimatis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wintinga* 4, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Band (N.), Binde; ne. bandage (N.); ÜG.: lat. fascia Gl, fasciola Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. fascia?; E.: s. winting; L.: ChWdW9 956a (wintinga)

*wintinggiskuoh?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. windinggiskōh*

*wintingus?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. lat.-as. windingus*

wintirīg* 1, ahd., Adj.: nhd. „winterig“, winterlich; ne. winterly; ÜG.: lat. hiems (= wintirīg zīt) O; Q.: O (863-871); I.: Lüs. lat. hiemalis?; E.: s. wintar; W.: mhd. winteric, Adj., winterig; nhd. (ält.) winterig, Adj., „winterig“, in den Winter fallend, winterlichen Charakter habend, DW 30, 448

wintīsan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wintīsarn*

wintīsarn* 1, wintīsan*, ahd., st. N. (a): nhd. Windeisen, Spule?, Haspel?; ne. tap wrench; ÜG.: lat. (trama) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wintan, īsarn

wintkunni* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Windart; ne. kind of wind; ÜG.: lat. eurus Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. genus venti?; E.: s. wint (2), kunni; L.: ChWdW8 183b (wintkunni)

wintlachan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wintlahhan*

wintlahhan* 4, wintlachan*, ahd., st. N. (a): nhd. Umwurf, Mantel, Gewand, Umschlagtuch; ne. wrap (N.), coat (N.); ÜG.: lat. (diplois) Gl, (fascia) Gl, (linteamen) Gl, paludamentum Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. diplois?, fascia?, linteamen?; E.: s. wint (2), lahhan; L.: ChWdW8 185a (wintlahhan); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wīntola* 2, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Weintraube; ne. grapes; ÜG.: lat. botrys Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. botrys?, uva?; E.: s. wīn, tola; L.: ChWdW9 853a (wīntola); Son.: TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wintōn* 7, ahd., sw. V. (2): nhd. worfeln, schwenken, wirbeln, wehen, lüften; ne. winnow (V.); ÜG.: lat. adventilare? Gl, ventare Gl, ventilare Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. as. windon*; Q.: Gl (10. Jh.); E.: germ. *wendwōn, sw. V., auseinanderwerfen; W.: s. mhd. winden, sw. V., wehen (intr.), worfeln (tr.); L.: ChWdW9 954a (wintōn); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wintōntī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wehen des Windes; ne. blowing of the wind; ÜG.: lat. flabrum Gl; Q.: Gl (790); I.: Lsch. lat. flabrum?; E.: s. wintōn

wīntrebir* 1, ahd., st. N. Pl. (a) (iz) (az): nhd. Weintreber; ne. husks of grapes; ÜG.: lat. vinacea (N. Pl.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vinacea?; E.: s. wīn; s. germ. *draba-, *drabam, st. N. (a), Treber, Hefe; vgl. idg. *dʰerəbʰ-, *dʰrābʰ-, *dʰrəbʰ-, Sb., Trübes, Hefe, Pokorny 252; idg. *dʰer- (1), *dʰerə-, Sb., V., Trübes, Schmutz, trüben, Pokorny 251; W.: s. mhd. wīntrëber, st. F., Weintreber; s. nhd. (ält.) Weintreber, N., M., Weintreber, DW 28, 1000

wīntrestir* 1, ahd., st. N. Pl. (a) (iz) (az): nhd. Weintrester; ne. husk of grapes; ÜG.: lat. vinaceum (N.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vinacea?; E.: s. wīn, trestir; W.: nhd. Weintrester, M., Weintrester, DW 28, 1001

wīntrinco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīntrinko*

wīntrinko* 1, wīntrinco*, ahd., sw. M. (n): nhd. Weintrinker; ne. drinker of wine; ÜG.: lat. potator vini T; Q.: OT, T (830); I.: Lüs. lat. potator vini; E.: s. wīn, trinkan; L.: ChWdW9 862a (wīntrinko)

wīntrota* 2, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Weinkelter; ne. winepress; ÜG.: lat. (labrusca) Gl, torcular NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.), Gl; I.: Lüt. lat. calcatura, torcular; E.: s. wīn, trota; W.: mhd. wīntrote, sw. F., Weinkelter

wīntruncal*, ahd., Adj.: Vw.: s. wīntrunkal*

wīntrunkal* 1, wīntruncal*, ahd., Adj.: nhd. trunksüchtig, vom Wein trunken; ne. intoxicated; ÜG.: lat. vinolentus B; Q.: B (800), GB; I.: Lüt. lat. vinolentus?; E.: s. wīn, trunkan; L.: ChWdW9 862a (wīntrunkal)

wīntrunkan* 2, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „weintrunken“, betrunken, vom Wein betrunken, einen Weinrausch habend; ne. intoxicated; ÜG.: lat. temulentus Gl, vinolentus Gl; Q.: Gl (1070); I.: Lüt. lat. vinolentus?; E.: s. wīn, trunkan; W.: nhd. weintrunken, Adj., weintrunken, vom Wein trunken, DW 28, 1002

wīntruosana* 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Weindrusen, Weintrester, Weinhefe; ne. husks; ÜG.: lat. vinacea (N. Pl.) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. vinacea?; E.: s. wīn, truosana

wintscaffan*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. wintskaffan*

wintscūfala*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wintskūfala*

wintskaffan* 1, wintscaffan*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. verdreht, krumm; ne. twisted; ÜG.: lat. (tortipes) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wintan, skepfen; W.: mhd. wintschaffen, (Part. Prät.=)Adj., wie der Wind beschaffen (Adj.), wetterwendisch, verdreht; nhd. (ält.) windschaffen, Adj., windartig, drehend wie der Wind, luftartig, DW 30, 320

wintskūfala* 18, wintscūfala*, wintskūvala*, ahd., sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. shovel (N.); ÜG.: lat. (vanna) Gl, (vannus) Gl, (venticax) Gl, ventilabrum Gl; Hw.: vgl. as. windskūfla*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); I.: Lüt. lat. ventilabrum?; E.: s. wint (2), skufala; W.: mhd. wintschūvele*, wintschūvel*, wintschūfel, F., „Windschaufel“; nhd. (ält.) Windschaufel, F., Wurfschaufel zum Reinigen des Getreides, DW 30, 321; L.: ChWdW8 265a (wintscūfala), ChWdW9 758b (wintscūfala); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wintskūvala*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wintskūfala*

wintunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Windung, Krümmung, Krampf; ne. winding (N.); ÜG.: lat. tortura Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. tortura?; E.: s. wintan; W.: nhd. Windung, F., Windung, körperliche meist schlangenförmige Bewegung, DW 30, 330; L.: ChWdW9 956a (wintunga); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299) (3. Viertel 9. Jh.)

wintusa*, ahd., Adj.: Vw.: s. fintūsa*

wintwanta* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. shovel (N.); ÜG.: lat. ventilabrum O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. ventilabrum?; E.: s. wint (2), wanta; L.: ChWdW9 953b (wintwanta)

wintwarbīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wintwerbīg*

wintwehil* 2, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. Turmfalke; ne. falcon; ÜG.: lat. (cicendula)? Gl, (loaficus)? Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wint (2), weho

wintwerbīg* 1, wintwarbīg*, ahd., Adj.: nhd. „windig“, wetterwendisch, unbeständig; ne. windy, fickle; ÜG.: lat. ventosus Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. ventosus?; E.: s. wint (2), werban; L.: ChWdW9 927a (wintwerbīg); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wintwerfōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. worfeln, zerstreuen, an die Luft setzen, lüften, zugrunde richten; ne. winnow (V.), disperse; ÜG.: lat. (disperdere)? Gl, dispergere Gl, ventilare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. ventilare?; E.: s. wint (2), werfōn

wintworfa* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. shovel (N.); ÜG.: lat. ventilabrum O; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. ventilabrum?; E.: s. wint (2), werfan; L.: ChWdW9 933a (wintworfa)

wintwurz* 1, ahd.?, st. F. (i): nhd. Dürrwurz?, Große Fetthenne?; ne. stonecrop?; ÜG.: lat. (pulicaria) (F.) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. wint (2), wurz

wintzōha 8, ahd., sw. F. (n): nhd. Windhündin; ne. female greyhound; ÜG.: lat. lycisca Gl, (sparta) Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. wint (1), zōha; W.: mhd. wintzohe, sw. F., Windhund

wīnuobida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Trunkenheit; ne. intoxication; ÜG.: lat. (temulentia) Gl; Q.: Gl (1070); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīn, uobida

wīnwahs 1, ahd., st. F. (i): nhd. Weingarten, Weinberg; ne. vineyard; ÜG.: lat. vinetum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vinetum?; E.: s. wīn, wahsan; W.: s. mhd. wīnwahs, st. M., st. F., st. N., Weingarten, Weinberg; s. nhd. (ält.) Weinwachs, M., wachsender angebauter Wein, Weinbau, Ernte, DW 28, 1004

wīnweg* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Weinweg“; ne. way of the wine; Q.: Urk (827); I.: z. T. Lw. lat. vīnum; E.: s. wīn, weg

*wīnwurm?, ahd., st. M. (i): Hw.: vgl. as. wīnwurm*

wīnwurz*? 6, wiuuonuurz*?, ahd., st. F. (i): nhd. einschläfernde Schlutte; ne. asoporific plant; ÜG.: lat. alphita Gl, Apollinaris Gl, herba Phoenicia Gl, (strophantia)? Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīn?, wurz?

wīnzugil 1, ahd., st. M. (a): nhd. Weinzieher, Winzer, Weinhändler?; ne. wine-grower, wine-merchant?; ÜG.: lat. caupo Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. vīnum?, Lsch. lat. caupo?; E.: s. wīn, zug, ziohan

wīnzuril* 8, ahd., st. M. (a): nhd. Winzer, Weinbauer; ne. wine-grower; ÜG.: lat. caupo Gl, custos (WH), (colonus) T, vinitor Gl; Q.: Gl, T (830), WH; E.: s. germ. *wintur, *winzur, M., Winzer; s. lat. vīnitor, M., Winzer; vgl. lat. vīnum, N., Wein; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120?; W.: vgl. mhd. wīnzürl, wīnzürle, wīnzürne, wīnzürler, st. M., sw. M., Winzer; nhd. Weinzierl, M., Weinzierl, Winzer, DW-; L.: ChWdW9 950b (wīnzuril); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456)

wīnzurizin 1, ahd., M.: nhd. Winzer; ne. wine-grower; ÜG.: lat. vinitor Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *wintur, *winzur, M., Winzer; s. lat. vīnitor, M., Winzer; vgl. lat. vīnum, N., Wein; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120?

wio* 872, hwio*, ahd., Adv., Konj.: nhd. wie, wieso, wieviel, auf welche Weise, welcher Art, wie sehr, dass; ne. how, how much, why; ÜG.: lat. (circiter) Gl, cur N, potest fieri (= wio mag daz wesan) N, (habitus) N, (modus) N, (qualis) B, Gl, I, N, qualiter Gl, I, N, T, (num) N, quam B, Gl, N, NGl, T, WH, quamdiu (= wio lango) Gl, N, (quamvis) N, (quantitas) (= wio filu sī) Gl, quantocius Gl, quantulus (= wio filu) Gl, quanto (= wio mihhiles) T, quantus (= wio manage) B, Gl, MF, N, O, T, quantus (= wio mihhil) T, quantus (= wio filu) Gl, quatenus Gl, (qui) N, quia I, MF, quid MNPs?, N, quidve Gl, (quis) B, Gl, MF, N, NGl, quod I, quomodo E, I, KG, MF, N, NGl, O, T, quonam Gl, N, quonam modo N, (quot) T, quotiens (= wio dikko) N, quotiens (= wio ofto) T, quousque (= wio lango) Gl, N, O, sicut N, (status) N, (unde) O, usquequo (= wio lango) Gl, MNPsA, N, ut Gl, N, ut (= wio sō) Gl, utcumque (= wio sō) Gl; Vw.: s. alles-, anderes-, eddes-, so-; Hw.: s. wie*; vgl. anfrk. huo, wie, as. hwē, *hweo; Q.: B, BG, E, GA, GB, Gl (765), I, KG, LF, MF, MNPs, MNPsA, N, NGl, O, OT, Psb, T, WH; E.: s. wāz; germ. *hwē, Partikel, wie; germ. *hwō, Partikel, wie; vgl. idg. *kā̆, *ke, *kom, Partikel, wohl, Pokorny 515; idg. *k̯o-, *k̯os (M.), *k̯e-, *k̯ā- (F.), *k̯ei-, Pron., wer, Pokorny 644?; odg- *k̑o-, *k̑e-, *k̑ei-, *k̑i-, *k̑ii̯o-, *k̑i̯o-, Pron., dieser, Falk/Torp 114?, Pokorny 609; W.: mhd. wie, Adv., wie, welch, sowie, als, wiewohl, obgleich; s. nhd. wie, Adv., Konj., wie, DW 29, 1448; R.: wio filu mēr: nhd. um wieviel mehr; ne. how much more; R.: wio harto mēr: nhd. um wieviel mehr; ne. how much more; R.: wio harto mihheles mēr: nhd. um wieviel mehr; ne. how much more; R.: wio min: nhd. um wieviel weniger; ne. how much less; R.: wio sō: nhd. wieso; ne. why; R.: ubar wio lang: nhd. wann endlich; ne. when at last; R.: wio lango: nhd. wie lange; ne. how long; ÜG.: lat. quamdiu Gl, N, quousque Gl, N, O, usquequo Gl, MNPsA, N; R.: wio manage: nhd. wie viele; ne. how many; ÜG.: lat. quantus B, Gl, MF, N, O, T; L.: ChWdW8 325a (wio), ChWdW9 957a (wio); Son.: Tgl10 = Glossen im Maihinger Evangeliar (Augsburg, Universitätsbibliothek Cod. I. 2. 4° 2), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), Tgl043 = Einsiedler Vergilglossen (Einsiedeln, Stiftsbibliothek cod 365), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīo 30, wīgo, wīho*, wīwo*, wei, ahd., sw. M. (n): nhd. Weih, Weihe (F.) (1); ne. kite; ÜG.: lat. asida Gl, avis rapax Gl, milvus Gl, NGl, (passerarius) Gl; Hw.: s. weho; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), NGl; E.: germ. *wījō-, *wījōn, *wīja-, *wījan, sw. M. (n), Weihe (F.) (1) (ein Vogel), Falke; germ. *wīwō-, *wīwōn, *wīwa-, *wīwan, sw. M. (n), Weihe (F.) (1) (ein Vogel), Falke; W.: mhd. wīe, wīhe, sw. M., Weihe (F.) (1) (ein Vogel); nhd. Weih, Weihe (F.) (1), M., Weih (ein Vogel), DW 28, 647; L.: ChWdW8 325b (wīo), ChWdW9 945a (wīho); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Sglr06 = Pariser Vogelnamen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 12269)

wiocha, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wiohha*

wiohha* 3, wiocha*, wihha*, wicha*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wieche, Docht, Lunte, Faserbündel; ne. wick; ÜG.: lat. (licinium)? Gl, (licinum?) Gl, (lucubrum) Gl, (lychnus) Gl, (scirpus) Gl; Hw.: s. wih; vgl. as. wioka*; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. germ. *wekō-, *wekōn, sw. F. (n), Docht, Wieche; vgl. idg. *u̯eg-, V., Sb., weben, knüpfen, Gewebe, Gespinst, Pokorny 1117; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wieche, sw. M., st. M., st. F., Lunte, Zopf, Docht; nhd. (ält.) Wieche, M., F., Faserbündel, Docht, Lunte, DW 29, 1493

wiolīh* 54, ahd., Adj.: nhd. wie, wie beschaffen (Adj.), was für ein, irgendwie beschaffen (Adj.); ne. what a; ÜG.: lat. cuius (= wiolīhes) N, (habitus) N, (modus) N, qualis Gl, N, T, WK, (qualitas) (= wiolīh sī) Gl, qualiter (= wiolīhhero wīs) Gl, quamvis Gl, (quantus) Gl, (qui) Gl, (quid) O, quis N, quisnam N, undecumque (= sō wiolīh sō) Gl; Hw.: s. wilīh*; Q.: Ch, Gl, M, N, O, T, WH, WK (790?); E.: s. wio, līh (3); L.: ChWdW9 958a (wiolīh); Son.: Tgl018 = Regensburger Isidor-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14461), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wiolīhhī* 23, wiolīchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Beschaffenheit, Gestalt, Qualität, Gestaltung, äußere Erscheinung; ne. quality, figure (N.), appearance; ÜG.: lat. facies Gl, habitudo Gl, habitus (M.) Gl, (quale) N, qualitas B, Gl, N, (quantitas) Gl, species Gl, temperies N, vultus N; Q.: B (800), GB, GA, Gl, N; I.: Lüs. lat. qualitas?; E.: s. wio, līh (3); W.: mhd. wielīche, st. F., Qualität, Beschaffenheit; L.: ChWdW9 958a (wiolīhhī)

wiolīhnissī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Beschaffenheit, Gestalt, Qualität; ne. quality, figure (N.); ÜG.: lat. qualitas B; Q.: B (800), GB; I.: Lüs. lat. qualitas?; E.: s. wio, līh (3); L.: ChWdW9 958a (wiolīhnissī)

wiomihhilī* 4, wiomichilī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Zahl, Anzahl, Umfang, Größe, Quantität; ne. number (N.), quantity; ÜG.: lat. quantitas B, Gl; Q.: B (800), GB, Gl; I.: Lüt. lat. quantitas; E.: s. wio, mihhilī; L.: ChWdW9 587a (wiomihhilī)

*wiot?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wiod*

wiota* 6, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Farn; ne. fern; ÜG.: lat. filix Gl, (paliurus)? Gl; Q.: Gl (10. Jh.)

*wiotōn?, ahd., sw. V. (2): Hw.: vgl. as. *wiodon?

wipf* 1, wiph*, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): nhd. Zeichen; ne. sign (N.); Q.: O (863-871); E.: s. germ. *wippōn, sw. V., wippen, schaukeln; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; R.: zi demo wipfe: nhd. auf dieses Zeichen hin; ne. on this sign; L.: ChWdW9 944a (wipf)

wipfil* (1) 1, wiphil*, ahd., st. M. (a): nhd. Wedel; ne. wisp; ÜG.: lat. flabellum Gl; Hw.: s. wipfil (2); Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. flabellum?; E.: s. wipfil (2); L.: ChWdW8 322a (wipfil)

wipfil (2) 33, wiphil*, ahd., st. M. (a): nhd. Wipfel, oberster Trieb am Weinstock, Schössling, Spitze, Peitsche?; ne. tree-top, vine-top; ÜG.: lat. (baca)? Gl, (cacumen) Gl, caput Gl, coma Gl, culmen N, (cyma)? Gl, flagellum Gl, frons (F.) (1) Gl, pinna (F.) (2) Gl, (planta) Gl, summum (N.) Gl, surculus Gl, tholus Gl, (verber)? Gl, vertex Gl, (vimen) Gl; Vw.: s. palm-; Hw.: s. wipfil* (1); vgl. as. wippil*; Q.: Gl, N (1000), WH; E.: germ. *wipila-, *wipilaz, st. M. (a), Wipfel, Baumspitze; s. idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132; vgl. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: mhd. wipfel, st. M., Wipfel; nhd. Wipfel, M., Wipfel, DW 30, 504

*wipfila?, *wiphila?, ahd., F.: Vw.: s. gi-

wipfilīn* 2, wiphilīn*, ahd., st. N. (a): nhd. Peitsche, Geißel; ne. whip (N.); ÜG.: lat. flagellum Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wipfōn?, wipfil (2)?; W.: mhd. wipfelīn, st. N., kleiner Wipfel

wipfilōn* 1, wiphilōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. stutzen, zurückschneiden, Reiser abschneiden; ne. prune (V.); ÜG.: lat. resecare Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. resecare?; E.: s. wipfil (2); W.: s. mhd. wipfeln, sw. V., durch Abhauen des Wipfels kürzen; nhd. (ält.) wipfeln, sw. V., Wipfel abschneiden, einen Wipfel bilden, DW 30, 510

wipfōn* 1, wiphōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. eilen, huschen, vorüberhuschen, wippen, umherstreifen; ne. hurry (V.), swing (V.); ÜG.: lat. errare Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: germ. *wippōn, sw. V., wippen, schaukeln; idg. *u̯eib-, *u̯imb-, V., drehen, sich bewegen, Pokorny 1132; s. idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; vgl. idg. *au̯- (5), *au̯ē-, V., flechten, weben, Pokorny 75; W.: s. mhd. wipfen, sw. V., hüpfen, springen

wiphil* (1), ahd., st. M. (a): Vw.: s. wipfil* (1)

wiphil* (2), ahd., st. M. (a): Vw.: s. wipfil* (2)

wiphilīn*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wipfilīn*

wiphilōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wipfilōn*

wiphōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wipfōn*

wir 2600, ahd., Pers.-Pron.: nhd. wir; ne. we; ÜG.: lat. mutuo (Adv.) (= untar uns) Gl, nos APs, Ch, FP, Gl, GP, I, KG, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, PT=T, SPs, T, WH, WK, (noster) I, MF, N, NGl, (qui) Gl; Hw.: vgl. anfrk. wī*, as. wī* (2); Q.: AG, APs, B, Ch, E, FB, FP, G, GB, Gl, GP, I, KG (8. Jh.?), L, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, OG, OT, P, Ph, PT, SG, SPs, StE, T, WH, WK; E.: germ. *wiz, *wez, *weiz, Pers.-Pron., wir; idg. *u̯ē̆- (1), Pron., wir (beide), Pokorny 1114; W.: mhd. wir, Pron., wir; nhd. wir, Pron., wir, DW 30, 523; R.: wir dār: nhd. die wir; ne. we who; R.: wir dē: nhd. die wir; ne. we who; R.: untar uns: nhd. untereinander; ne. among each other; ÜG.: lat. mutuo (Adv.) Gl; L.: ChWdW8 325b (wir), ChWdW9 958a (wir); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), Tgl09 = Glossen zum Jeremias-Kommentar des Hieronymus (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14425), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

*wīra?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n): Hw.: vgl. as. *wīra?

wirbil 11, werbil, ahd., st. M. (a): nhd. „Wirbel“, Strudel, Kreis, Klöppel, Klapper, Plektron; ne. whirl (N.), circle (N.); ÜG.: lat. (plectrum) Gl, (pliroma)? Gl, sistrum Gl, turbo Gl, vergulum? Gl, vertex Gl; Vw.: s. sunna-; Q.: Gl (10. Jh.?); E.: germ. *hwerbila-, *hwerbilaz, st. M. (a), Wirbel; s. idg. *ku̯erp-, *ku̯erb-, V., sich drehen, kehren (V.) (1), wenden, Pokorny 631; W.: mhd. wirbel, st. M., Wirbel, Scheitel, Spiraltreppe; nhd. Wirbel, M., Wirbel, Strudel, DW30, 526

*wirbila?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. sunna-

wirbillok* 5, wirvilloc*, ahd., st. M. (a): nhd. gekünstelte Haarlocke, Locke, Kraushaar; ne. made-up curl; ÜG.: lat. cincinnus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. cincinnus?; E.: s. wirbil, lok; W.: mhd. wirbelloc, st. M., Haarlocke am Scheitel; s. nhd. (ält.) Wirbellocke, F., Haarlocke am Wirbel, DW 30, 538

wirc..., ahd.: Vw.: s. wirk...

wirda* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Würde, Ansehen; ne. dignity; ÜG.: lat. meritum NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lbd. lat. dignitas?, meritum?; E.: s. werd, wirden; W.: s. mhd. wirde, st. F., Wert, Würde, Ehre, Ehrenbezeigung, Verehrung; s. nhd. Würde, F., Würde, DW 30, 2060

wirden* 5, ahd., sw. V. (1a): nhd. „würdigen“, verehren, wert machen, ehren, Ehre erweisen; ne. honour (V.); ÜG.: lat. adorare MF, commendare N, (differre) Gl, venerari Gl, MH; Vw.: s. gi-, int-, un-; Q.: Gl (765), MF, MH, N; E.: germ. *werþjan, sw. V., würdigen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wirden, sw. V., würdig sein (V.) (intr.), schätzen, ehren (tr.), sich auszeichnen (refl.); nhd. (ält.) würden, sw. V., in hohe Würde einsetzen, DW 30, 2089; L.: ChWdW8 317a (wirden), ChWdW9 929a (wirden)

wirdī* 22, werdī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Würde, Ansehen, Verdienst (N.), Ehrerbietung, Ehre, Verehrung; ne. dignity, reverence; ÜG.: lat. gloria O, (infula) Gl, meritum N, NGl, (privilegium) Gl, religio Gl, reverentia Gl; Vw.: s. er-, un-; Hw.: s. wirda*; vgl. anfrk. *wirthi?; Q.: Gl (765), N, NGl, O; I.: Lbd. lat. meritum?, religio?, reverentia?; E.: germ. *werþī-, *werþīn, sw. F. (n), Würde, Ansehen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. mhd. wirde, st. F., Wert, Würde, Ehre, Ehrenbezeigung, Verehrung; s. nhd. Würde, F., Würde, DW 30, 2060; L.: ChWdW8 317a (wirdī), ChWdW9 928a (wirdī); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wirdida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Achtung, Würde; ne. dignity; ÜG.: lat. dignitas Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. dignitas?; E.: germ. *werþiþō, *werþeþō, st. F. (ō), Wertschätzung; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; L.: ChWdW8 317a (wirdida)

wirdīg* 79, ahd., Adj.: nhd. würdig, wert, einer Sache würdig, einer Sache wert, geeignet, erprobt, verdient, ehrwürdig; ne. worthy, dignified; ÜG.: lat. (antiquus) N, augustus Gl, dignus B, Gl, MF, MH, N, O, T, dignissimus N, (emeritus) (= wirdīgōro) Gl, (fascis) Gl, gratiam invenire (= wirdīg werdan) O, idoneus Gl, (inferendus) N, (laetus) (Adj.) Gl, meritus Gl, N, O, (reus) O; Vw.: s. buoz-, ēr-, lobo-, un-; Hw.: vgl. as. wirthig*; Q.: B, FP, GB, Gl (765), MF, MH, N, O, OT, T, WH; E.: s. wirden, werd; W.: mhd. wirdic, Adj., trefflich, angesehen, edel; nhd. würdig, Adj., würdig, DW 30, 2096; L.: ChWdW8 317a (wirdīg), ChWdW9 928b (wirdīg); Son.: Tgl054 = Tegernseer Cura-Glossen II (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 27152), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wirdīgen* 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. anerkennen; ne. acknowledge; ÜG.: lat. cognoscere Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lsch. lat. cognoscere?; E.: s. wirdig; W.: mhd. wirdigen, wurdigen, sw. V., „würdigen“, wertvoll machen, wertvoll halten, ehren, wertschätzen; nhd. würdigen, sw. V., würdigen, zu Ehre und Ansehen bringen, DW 30, 2114

wirdigī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Würde, Würdigkeit; ne. worthiness; ÜG.: lat. conditio divina N, dignitas B; Vw.: s. buoz-, ēr-, un-; Q.: B (800), N; I.: Lüs. lat. dignitas?; E.: s. wirdīg; L.: ChWdW9 928b (wirdīgī)

wirdīglīchen*, ahd., Adv.: Vw.: s. wirdīglīhhen*

wirdīglīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wirdīglīhho*

*wirdīglīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wirdīglīhhen*, wirdīglīhho*

wirdīglīhhen* 1, wirdīglīchen*, ahd., Adv.: nhd. würdig; ne. worthily; ÜG.: lat. dignius OG; Q.: OG (nach 1067); I.: Lüt. lat. dignius?; E.: s. wirdīg

wirdīglīhho* 1, wirdīglīcho*, ahd., Adv.: nhd. würdig; ne. worthily; ÜG.: lat. inviolabiliter N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. digne?; E.: s. wirdīg, līh (3); W.: mhd. wirdiclīche, Adv., würdig, ehrenvoll, herrlich; nhd. (ält.) würdiglich, Adj., Adv., trefflich, sittlich gut, DW 30, 2131

wirdīgo* 3, ahd., Adv.: nhd. würdig, in gehöriger Weise; ne. worthily; ÜG.: lat. digne B, (exsultatio) N; Vw.: s. ēr-; Q.: B (800), GB, N; I.: Lüs. lat. digne?; E.: s. wirdīg; W.: s. mhd. wirdic, Adj., trefflich, angesehen, edel; nhd. würdig, Adj., Adv., würdig, DW 30, 2096; L.: ChWdW9 928b (wirdīgo)

wirdira*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wirdria*

wirdiria*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wirdria*

*wirdlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. ēr-

*wirdlīhho?, *wirdlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. ēr-

*wirdōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-; E.: germ. *werþōn, sw. V., würdigen; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wirdria* 9, wirdiria*, wirdira*, ahd., sw. F. (n): nhd. Weigerungsgeld; ne. fine (N.); ÜG.: lat. dilatura LF; Q.: LF (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; L.: ChWdW9 958a (wirdira)

*wirfi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ā-

wirfo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. werfo*

*wirftīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-

*wirftigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wiridibora* 2, lang., sw. F. (n): nhd. Freigeborene; ne. freeborn (subst.); Q.: LLang (643); E.: s. wirden?, werd?, beran

wirīg* 9, werīg*, ahd., Adj.: nhd. dauernd, dauerhaft, beständig, während (Adj.); ne. permanent, during (Adj.); ÜG.: lat. diuturnus N, (firmamentum) N, immobilis N, permanens N, perpetuus N, (tempus) (N.) (1) N; Vw.: s. un-; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. perpetuus?; E.: s. germ. *wezēn, *wezǣn, sw. V., bleiben, währen; idg. *u̯es- (1), V., weilen, verweilen, wohnen, Pokorny 1170; vgl. idg. *au- (2), *au̯es-, *aus-, V., übernachten, schlafen, Pokorny 72; W.: mhd. wiric, Adj., dauerhaft; nhd. (ält.) wierig, Adj., beständig, langdauernd, DW 30, 1573

*wirīgheit?, ahd., st. F. (ī): nhd. Dauer, Beständigkeit; ne. duration; Vw.: s. un-

wirigī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Dauerhaftigkeit, Beständigkeit; ne. persistence; ÜG.: lat. (aura) N; Vw.: s. lang-; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wirīg

*wirīh?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

*wirk?, *wirc?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. ā-

*wirka?, *wirca?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ā-

wirken* 80, ahd., sw. V. (1a): nhd. wirken, tun, machen, vollbringen, ausführen, verrichten, handeln, arbeiten, bereiten (V.) (1), berichten, schaffen, ins Werk setzen, tätig sein (V.), dienen, anbringen; ne. work (V.), act (V.); ÜG.: lat. (aedificare) WH, (constitutio) O, facere O, T, operari O, T; Vw.: s. eban-, fir-, folla-, gi-, int-, missi-; Hw.: s. ungiworaht*, ungiwurkit*; vgl. anfrk. wirken*, as. wirkian*; Q.: BR (4. Viertel 8. Jh.), LS, NP, O, OT, PN, T, WB, WH; E.: germ. *wirkjan, sw. V., wirken, tun, machen; s. idg. *u̯erg̑- (2), *u̯reg̑-, V., wirken, tun, Pokorny 1168; W.: mhd. wirken, sw. V., wirken, handeln, arbeiten, bewirken (tr.); nhd. wirken, sw. V., wirken, DW 30, 551; L.: ChWdW8 319b (wirken), ChWdW9 958b (wirken); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146)

*wirki?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-, wāh-; Hw.: vgl. as. *werki?, *worki?

*wirkida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

wirkīn* 1, ahd.?, Adj.: nhd. aus Werg, hanfen; ne. made of tow; ÜG.: lat. stuppeus Gl; Vw.: s. ā-; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. stuppeus?; E.: s. werk (2)

*wirko?, *wirco?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. stein-

wirma* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wärme, Hitze, Wärmen; ne. warmth, heat (N.); ÜG.: s. wermī; Hw.: s. wermī*; Q.: Gl (11. Jh.?); E.: germ. *wermjō?, st. F. (ō), Wärme; s. idg. *u̯er- (12), V., brennen, verbrennen, schwärzen (V.) (1), wärmen, Pokorny 1166; W.: mhd. wirme, st. F., Wärme; s. nhd. Wärme, F., mäßig hohe Temperatur, Wärme, DW 27, 2049

wirmī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wermī*

wirs* 13, ahd., Adv.: nhd. schlechter, schlimmer, ärger; ne. worse (Adv.); ÜG.: lat. deterius O, T, (peior) N; Hw.: vgl. as. wirs*; Q.: N, O, OT, T (830); E.: germ. *werzizō-, *werzizōn, *werziza-, *werzizan, sw. Adj., schlechtere, üblere; s. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?; W.: mhd. wirs, Adv., übler, schlimmer, schlechter; nhd. (ält.) wirs, wirsch, Adj., Adv., „wirsch“, minderwertig, DW 30, 621; L.: ChWdW8 325b (wirs), ChWdW9 961a (wirs)

*wirsēn?, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. ir-

wirsiro* 38, ahd., Adj.: nhd. schlechtere, schlimmere, ärgere, üblere; ne. worse (Adj.); ÜG.: lat. deterior B, T, detoriare (= wirsiro werdan) N, impius (= wirsisto) NGl, improbissimus N, miserrimus B, N, nequior B, MF, T, nigerrimus Gl, peior Gl, N, T, pessimus (= wirsisto) Gl, N, T, scelestior Gl, stultissimus (= wirsisto) N, taetrior Gl; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. wirsa*; Q.: B, GB, Gl (nach 765?), MF, N, NGl, OT, T; E.: s. wirs; s. germ. *werzizō-, *werzizōn, *werziza-, *werzizan, sw. Adj., schlechtere, üblere; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?; R.: wirsisto, Superl.: nhd. schlechteste, ärgste, schlimmste; ne. worst; ÜG.: lat. impius NGl, pessimus Gl, N, T; L.: ChWdW9 961a (wirsiro), 2, 961b (wirsisto); Son.: Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542)

wirsirōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. verschlechtern, verschlimmern, schlechter machen, niederdrücken, verletzen, verwunden; ne. worsen, hurt (V.); ÜG.: lat. saucius (= giwirsirōt) Gl; Vw.: s. gi-, un-; Q.: Gl (765), N, OG; I.: Lüs. lat. deteriore?, peiorare?; E.: s. germ. *wersōn, *werzizōn, sw. V., verschlechtern; s. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?; W.: s. mhd. wirsen, sw. V., schädigen, verletzen, ärgern; s. nhd. (ält.) wirsen, wirschen, sw. V., verletzen, verschlimmern, DW 30, 627; L.: ChWdW8 325b (wirsirōn)

*wirsirōtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wirsirunga* 7, ahd., st. F. (ō): nhd. Verschlechterung, Ärgernis, Verderben, Zerstörung; ne. deterioration; ÜG.: lat. deterioratio Gl, (destructio) Gl, scandalum Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. deterioratio?, Lbd. lat. scandalum?; E.: s. wirsirōn; W.: mhd. wirserunge, st. F., Verschlechterung, Ärgernis

wirsisto*, ahd., Adj., Superl.: Vw.: s. wirsiro*; Hw.: vgl. as. wirrista*; E.: germ. *wersista-, *wersistaz, Adj., schlechteste, übelste; vgl. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?; L.: ChWdW8 325b (wirsisto), ChWdW9 961a (wirsisto)

wirsōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. verschlechtern, zerschlagen (V.), niederdrücken; ne. worsen, smash (V.); ÜG.: lat. elidere N; Vw.: s. *gi-; Hw.: vgl. as. werson*; Q.: N (1000); E.: germ. *wersōn, *werzizōn, sw. V., verschlechtern; s. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?; W.: s. mhd. wirsen, sw. V., schädigen, verletzen, ärgern; nhd. (ält.) wirsen, wirschen, sw. V., verletzen, verschlimmern, DW 30, 627

wirt (1) 22, ahd., st. M. (i): nhd. Wirt, Hausherr, Ehemann, Bewirter, Gastgeber; ne. landlord, husband, innkeeper, „host“; ÜG.: lat. (hospes) Gl, (hospita) Gl, sponsus O, vir Ch; Vw.: s. stal-; Hw.: vgl. anfrk. *wird?, as. werd* (1); Q.: Ch, Gl, O (863-871), PN; E.: germ. *werdu-, *werduz, st. M. (u), Mahlzeit, Bewirtung, Gastgeber; s. idg. *u̯er- (11), *u̯erə-, Sb., Freundlichkeit, Pokorny 1165?; W.: mhd. wirt, st. M., Ehemann, Hausherr, Burgherr, Bewirter, Schutzherr; nhd. Wirt, M., Wirt, DW 30, 629; L.: ChWdW9 961b (wirt)

wirt* (2) 1, ahd.?, Adj.: nhd. gewunden; ne. wound; ÜG.: lat. tortus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. tortus?; E.: s. wirtil

*wirtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ant-; E.: germ. *werdī-, *werdīn, sw. F. (n), Gegenwart; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wirtida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ana-

wirtil* 1, ahd., st. M. (a)?: nhd. Wirtel, Spinnwirtel; ne. whorl; ÜG.: lat. (radius) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *werdila-, *werdilaz, st. M. (a), Spinnwirtel, Wirtel; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wirtel, M., Wirtel, Spinnwirtel; nhd. Wirtel, M., „Wirtel“, DW 30, 649

wirtin*, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. wirtun*

wirtōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. speisen, schmausen; ne. feast (V.); ÜG.: lat. epulari NGl, tollere panem et merum NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lbd. lat. epulari?; E.: s. wirt (1); W.: s. mhd. wirten, sw. V., bewirten; nhd. (ält.) wirten, sw. V., bewirten, DW 30, 653; R.: wirtōnto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. beim Speisen; ne. in feasting

wirtōnto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. wirtōn*

wirtscaft, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wirtskaft*

*wirtskaffōn?, *wirtscaffōn?, ahd., sw. V. (2): Hw.: vgl. anfrk. wirdskapon*

wirtskaft* 8, wirtscaft, ahd., st. F. (i): nhd. Bewirtung, Mahl, Festmahl, Gastfreundschaft, Gastmahl, Schmaus; ne. meal (N.) (2), festivity; ÜG.: lat. convivium Gl, discumbere (= wirtskaft habēn) N, epulae Gl, hospitium Gl, mensa N, necessitudo hospitalis Gl, neomenia (= wirtskaft Fehlübersetzung) Gl; vgl. as. werdskepi*; Q.: Gl (10. Jh.), N, NGl; I.: Lbd. lat. hospitium?; E.: s. wirt (1), skaft; W.: mhd. wirtschaft, st. F., Bewirtung, Gastmahl, Gasterei, Schmaus, Fest; nhd. Wirtschaft, F., Wirtschaft, DW 30, 661

wirtun* 14, wirtin*, ahd., st. F. (jō): nhd. Hausfrau, Gattin, Ehefrau, Gastgeberin, Wirtin; ne. landlady, wife, housewife; ÜG.: lat. (concubina) Gl, hospes N, hospita Gl, iugalis (Sb.) N, uxor N; Q.: Gl, N, O (863-871); I.: Lbd. lat. concubina?, hospita?; E.: s. wirt (1); W.: mhd. wirtin, wirtīn, st. F., Ehefrau, Hausfrau, Herrin; nhd. Wirtin, F., Wirtin, DW 30, 654; L.: ChWdW9 961b (wirtin); Son.: Tgl019 = Tegernseer Boethius-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18765)

wirvilloc*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wirbillok*

wirz 14, ahd., st. F. (ī), st. N. (a): nhd. Würze, Bierhefe; ne. spice (N.), brewer’s yeast; ÜG.: lat. brasicia Gl, (brasium)? Gl, ptisana Gl, (sucus pirorum) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: germ. *werti-, *wertiz, st. N. (i?), Würze, Bierwürze; s. idg. *u̯erād-, *u̯rād-, *u̯ₑrəd-, *u̯rəd-, Sb., Zweig, Rute, Wurzel, Pokorny 1167; W.: s. mhd. wirz, st. N., Würze, Bierwürze, Metwürze; vgl. nhd. Würze, F., Gewürz, Aroma, DW 30, 2335

wirzbrūn 1, ahd., Adj.: nhd. kastanienbraun; ne. chestnut-brown (Adj.); ÜG.: lat. spadix (Adj.) Gl; Hw.: vgl. as. wirtbrūn*; Q.: Gl; I.: Lsch. lat. spadix?; E.: s. wirz?, brūn

Wirziburg* 4, ahd., ON: nhd. Würzburg; ne. Wurzburg (a town in Southern Germany); ÜG.: lat. Herbipolis Gl; Q.: Gl (12. Jh.)

*wis (1), ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. wis*; E.: germ. *wissa-, *wissaz, Adj., gewiss, wissend, weise; idg. *u̯idusī-, Adj., wissend; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

*wis (2), ahd., Adv.: Vw.: s. aga-, oug-

wīs (1) 52 und häufiger, ahd., Adj.: nhd. weise, klug, kundig, schlau, scharfsinnig, wissend; ne. wise (Adj.); ÜG.: lat. acer? Gl, catus Gl, cognoscere (= wīs sīn) T, cognoscere (= wīs werdan) T, dicere (= wīs tuon) O, divinus Gl, doctus (= wīsēr subst.) Gl, gnarus Gl, gravis Gl, magus (Adj.) Gl, magus (M.) (= wīsēr subst.) Gl, providus (= wīsēr) Gl, prudens Gl, T, prudens (= wīsēr) Gl, prudens (= wīsōro) MF, sagax (M.) (= wīsēr subst.) Gl, sapidus (= wīsēr) Gl, sapiens Gl, MF, N, sapiens (M.) (= wīsēr subst.) Gl, (sapiens) (= wīsōro) MF, (satrapa) Gl, scitus (Adj.) Gl, senipecta (= wīs althēriro) Gl, sollers (= wīsēr) Gl, sophista (= wīsēr subst.) Gl, studiosus Gl; Vw.: s. fora-, un-, weralt-, *wetar-, *wort-; Hw.: s. wīsi*; vgl. as. wīs*; Q.: Gl (2. Hälfte 8. Jh.), MF, O, OT, PN, T; E.: germ. *weisa- (1), *weisaz, *wīsa-, *wīsaz, Adj., weise, kundig, klug, erfahren (Adj.), verständig; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīs, Adj., verständig, erfahren (Adj.), klug, gelehrt, weise; s. nhd. weise, Adj., weise, wissend, kundig, erfahren (Adj.), DW 28, 1012; R.: wīs sīn: nhd. sich bewusst sein (V.); ne. be aware of; R.: wīs sīn: nhd. jemanden erkennen; ne. know s.o.; ÜG.: lat. cognoscere T; R.: wīs werdan: nhd. jemanden erkennen; ne. know s.o.; ÜG.: lat. cognoscere T; R.: wīs tuon: nhd. jemandem kundtun, jemanden wissen lassen, belehren, belehren über, bekannt machen mit, lehren; ne. let s.o. know, teach one, introduce s.o. to; ÜG.: lat. dicere O; R.: wīs gituon: nhd. jemandem kundtun, jemanden wissen lassen, belehren, belehren über, bekannt machen mit, lehren; ne. let s.o. know, teach one, introduce s.o. to; R.: wīsēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. Weiser (M.) (1); ne. wise man; ÜG.: lat. magus (M.) Gl, (sophista) Gl; L.: ChWdW8 326a (wīs), ChWdW9 961b (wīs); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīs (2) 162 und häufiger, ahd., st. F. (indekl.): nhd. Art (F.) (1), Weise (F.) (2), Hinsicht, Sprache?; ne. kind (N.); ÜG.: lat. absolute (= in ganza wīs) N, admodum (= in alla wīs) N, alia (= in andera wīs) Gl, alioquin (= zi andero wīs) Gl, aliquatenus (= zi sōwelīhhero wīs) Gl, aliquatenus (= zi eddeslīhhero wīs) Gl, aliquomodo (= zi sōwelīhhero wīs) Gl, aliter (= zi andero wīs) Gl, amplius (= zu andaro wīs) N, contrarie (= in widarwartīgero wīs) N, deformiter (= zi ungizāmero wīs) N, (formaliter) N, globosus (= in kliuwes wīs gitān) N, imagine (= zi wīs) N, in modum (= zi wīs) Gl, in morem (= zi wīs) Gl, instar (= zi wīs) Gl, instar (= in wīs) N, in typo (= zi wīs) Gl, in vicem (= in wīs) N, irrationabilis (= in unrehtero wīs) Gl, ita (= zi dero wīs) N, minime (= in dia wis nemugen) N, modo (= in wīs) N, modo (= zi wīs) N, modum (= dera wīs) Gl, more (= zi wīs) Gl, multipliciter (= manīga wīs) N, nullatenus (= einīg wīs ni) MF, nūllus (= in nihheinero wīs) Ph, omni genere (= zi wīs) Gl, ordo Gl, (pacto) Gl, N, particulariter (= zi einero wīs) N, perniciose (= zi ubilero wīs) N, per omnia (= in alla wīs) N, praeterea quia (= in andera wīs) MF, qualiter (= wiolīhhero wīs) Gl, quocumque modo (= zi welīhhero wīs) Gl, quodammodo (= zi eddeslīhhero wīs) Gl, quominus (= ander wīs) Gl, quomodo (= zi welīhhero wīs) Gl, ratione (= zi wīs) N, ratione multa (= in manīga wīs) N, ritu veterum (= in alta wīs) N, sic (= zi dero wīs) N, similiter (= zi dero selbun wīs) N, simpliciter (= zi einero wīs) N, tertiō (= zi dero drittūn wīs) N, tripliciter (= in drī wīs) N, utcumque (= zi eddeslīhhero wīs) Gl, vice (= zi wīs) Gl; Vw.: s. ander-, un-, ur-; Hw.: s. wīsa; vgl. as. wīsa; Q.: Gl (765), I, MF, N, O, Ph, WH; E.: s. germ. *weisa, *wīsa, Sb., Weise (F.) (2), Art (F.) (1); vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīs, st. F., Art und Weise; s. nhd. Weise, F., Weise (F.) (2), DW 28, 1045; R.: in alanga wīs: nhd. gänzlich; ne. completely; R.: in drī wīs: nhd. auf dreifache Weise; ne. triply; ÜG.: lat. tripliciter N; R.: einīg wīs: nhd. auf irgendeine Weise; ne. in any way; R.: in ganza wīs: nhd. schlechthin; ne. simply; R.: in lūttara inti in einfalta wīs: nhd. schlechthin und einfach; ne. simply; R.: in unsera wīs: nhd. in unserer Sprache; ne. in our language; R.: in iro wīs: nhd. in ihrer Sprache; ne. in their language; R.: zi eddeslīhhero wīs: nhd. einigermaßen, gewissermaßen, auf irgendeine Weise, wie auch immer, irgendwie; ne. rather, in any way; ÜG.: lat. aliquatenus Gl, quodammodo Gl, utcumque Gl; R.: zi welīhhero wīs: nhd. auf welche Weise; ne. in which way; ÜG.: lat. quocumque modo Gl, quomodo Gl; L.: ChWdW8 326a (wīs), ChWdW9 963a (wīs); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wīs (3), ahd., Adj.: Vw.: s. ur-; E.: germ. *weisa- (2), *weisaz, Adj., vertrieben, ohne Führung, entartet; s. idg. *u̯eidʰ-, *u̯idʰ-, V., trennen, Pokorny 1127?; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125?; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78?

wisa 15, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wiese, Weide (F.) (2); ne. meadow; ÜG.: lat. caespes Gl, calma Gl, pratum Gl; Hw.: vgl. as. *wisa?; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), ON; E.: germ. *wisō, st. F. (ō), Wiese; s. idg. *u̯eis- (1), V., sprießen, wachsen (V.) (1), Pokorny 1133; W.: mhd. wise, st. F., Wiese; nhd. Wiese, F., Wiese, DW 29, 1575; L.: ChWdW8 326b (wisa); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl37 = München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14166

wīsa* (1) 80, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Weise (F.) (2), Art (F.) (1), Maß, Brauch, Sitte, Handlungsweise, Melodie, Art und Weise; ne. kind (N.), custom, melody; ÜG.: lat. commercium Gl, (consuetudo) Gl, (deformis) N, (exemplum) N, huiusmodi (= in desa wīsun) T, (mensura) MF, modulus Gl, modulatus (M.) N, modus Gl, N, O, mos Gl, T, numerus Gl, omni modo (= zi allen wīsōn) N, (pactum)? Gl, paradigma? Gl, quadrupliciter (= zi fior wīson) N, (quemadmodum) O, quemadmodum (= zi dero wīsun ibu) T, quemadmodum (= zi welīhhero wīsun) T, (quomodo) O, ratio N, ritus Gl, N, (scyphus) (= in andera wīsun gitāniu) Gl, secta Gl, (sententia) N, (similitudo) N, tantummodo (= de wīsun) Gl, tonus musicus N, universaliter et particulariter (= zi zweien wīsōn) N, umquam (= keinin wīsun) OG, usus Gl; Vw.: s. kuning-, lant-; Hw.: vgl. as. wīsa*; Q.: Gl (765), MF, N, O, OG, OT, T; I.: Lbd. lat. consuetudo?, modus?, mos?, paradigma?, ratio?, ritus?, usus?; E.: germ. *wīsa, Sb., Weise (F.) (2), Art (F.) (1); s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; W.: mhd. wīse, st. F., Art und Weise; nhd. Weise, F., Weise (F.) (2), DW 28, 1045; L.: ChWdW8 326a (wīsa)

wīsa (2) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Weisheit, Schlauheit; ne. wisdom; ÜG.: lat. (versutia) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: germ. *weisō-, *weisōn, *wīsō-, *wīsōn, sw. F. (n), Weisheit; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; Son.: Tgl11 = Sankt Gallener Cura-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 216)

wisaboum*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wisboum*

wisaheio* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Wiesenhüter, Feldhüter; ne. meadow-guard; ÜG.: lat. (praturarius) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. praturarius?; E.: s. wisa, hag; W.: mhd. wiseheie, sw. M., Wiesenhüter, Feldhüter; nhd. (ält.-dial.) Wieseheie, M., Flurhüter dem die Aufsicht über die Wiesen obliegt, DW 29, 292

wisahunt* 1, wishunt*, ahd., st. M. (a)?: nhd. Jagdhund; ne. hound (N.); ÜG.: lat. (canis) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wisa, hunt

wisala, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. wisula*

wīsan* 5, ahd., st. V. (1a): nhd. meiden, vermeiden; ne. avoid; ÜG.: lat. (convocare) B, vitare Gl, (vocare) B; Vw.: s. bi-, ir-, ur-; Q.: B, Gl (Ende 8. Jh.), M; E.: germ. *weisan (1), st. V., vermeiden; s. idg. *u̯eidʰ-, *u̯idʰ-, V., trennen, Pokorny 1127; W.: mhd. wīsen, st. V., meiden, ausweichen; nhd. (ält.) weisen, st. V., meiden, entgehen, DW 29, 1103; L.: ChWdW8 326b (wīsan), ChWdW9 963b (wīsan); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wisant, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wisunt

*wīsantlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *ir-, unir-

*Wisara?, ahd., FlN: nhd. Weser; ne. Weser (a river in Northern Germany); Hw.: vgl. anfrk. Wisara*; Q.: Gl (10. Jh.); E.: germ. *Wisura, FlN, Weser; s. idg. *u̯eis- (3), V., zerfließen, fließen, Pokorny 1134; W.: nhd. Weser, F.=ON, Weser

wisawurz* 1, ahd., st. F. (i): nhd. „Wiesenwurz“, Springwolfsmilch; ne. spurge; ÜG.: lat. tithymallus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wisa, wurz

*wīsboto?, ahd., sw. N. (n): Hw.: vgl. as. wīsbodo*

wisboum* 1, wisaboum*, ahd., st. M. (a): nhd. Wiesbaum, Heubaum, Stange mit der eine Ladung Heu zusammengehalten wird; ne. boom (N.); ÜG.: lat. (licium)? Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. wisa, boum; W.: nhd. (ält.) Wiesebaum, Wiesbaum, M., „Wiesbaum“, DW 29, 1589; L.: ChWdW9 186b (wisaboum); Son.: Tgl020 = Glossen zu Hrabans de consanguineorum nuptiis im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295) (3. Viertel 9. Jh.)

wisc..., ahd.: Vw.: s. wisk...

wisc*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wisk*

wiscēn*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wiskēn*

wiscila*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wiskila*

wiscilīn*, ahd., Adj.: Vw.: s. wiskilīn*

wīsen* 27, ahd., sw. V. (1a): nhd. weisen, führen, rufen, bringen, einladen (V.) (2), einberufen, berufen (V.), auffordern, ausführen, kundtun, belehren, zeigen, anweisen; ne. lead (V.), call (V.), invite; ÜG.: lat. arcessere Gl, asciscere Gl, circumducere N, conducere N, convocare B, (corrogare) N, (describere) Gl, dicere NGl, ductus (M.) N, dux esse N, (ordinare) WH, perducere N, ponere in provectu N, revocare (= widarort wīsen) Gl, (venire) (V.) (1) N, vocare B, Gl, N, NGl; Vw.: s. dara-, daragi-, fir-, folla-, framgi-, gi-, *ir-, ūz-, zisamane-; Hw.: vgl. as. wīsian* (1), *wīsian (2)?; Q.: B, GB, Gl (Ende 8. Jh.), M, N, NGl, O, WH; E.: germ. *weisjan, *wīsjan, sw. V., weisen, zeigen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīsen, sw. V., anweisen, belehren, unterrichten; nhd. weisen, st. V., weisen, DW 28, 1078; R.: widarort wīsen: nhd. zurückrufen; ne. call (V.) back; ÜG.: lat. revocare Gl; L.: ChWdW8 326b (wīsen), ChWdW9 964a (wīsen); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wīsēn* 4, ahd., sw. V. (3): nhd. besuchen, jemanden besuchen, sich kümmern um; ne. visit (V.); Hw.: vgl. anfrk. wīson*; Q.: O, WB (Mitte 9. Jh.); E.: s. wīsōn (1); W.: mhd. wīsen, sw. V., besuchen, aufsuchen; nhd. (ält.) weisen, sw. V., heimsuchen, besuchen, DW 28, 1102; L.: ChWdW9 964b (wīsēn); Son.: s. wīsōn (1)

*wisfiringa?, ahd., st. M. Pl. (a): Vw.: s. gi-

wīsfrāga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Streitfrage; ne. matter in dispute; ÜG.: lat. quaestio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. quaestio; E.: s. wīs (1), frāga

*wisheit?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. gi-, ungi-

wīsheit* 9, ahd., st. F. (i): nhd. Weisheit, Kenntnis, Verstand, Vorbedacht; ne. wisdom, knowledge; ÜG.: lat. (industria) Gl, (intellectus) N, ratio divina (= gotes wīsheit) N, sapientia N, NGl, NGlP; Hw.: vgl. anfrk. wīsheid*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, NGl, NGlP, O; I.: Lbd. lat. intellectus?, ratio?, sapientia?; E.: s. wīs (1), heit; germ. *weisahaidu-, *weisahaiduz, *wīsahaidu-, *wīsahaiduz, st. M. (u), Weisheit; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; s. idg. *skāid-, *kāid-, *skāit-, *kāit-, Adj., hell, leuchtend, Pokorny 916; vgl. idg. *skāi-, *kāi-, Adj., hell, leuchtend, Pokorny 916; W.: mhd. wīsheit, st. F., Weisheit, Erfahrung, Wissen; nhd. Weisheit, F., Weisheit, DW 28, 1109; L.: ChWdW9 962b (wīsheit); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wīsheitī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Klugheit; ne. wisdom; ÜG.: lat. (sollertia) Gl; Q.: Gl (1070); I.: Lbd. lat. sollertia?; E.: s. wīs (1), heit; W.: s. nhd. Weisheit, F., Weisheit, DW 28, 1109

wishunt*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wisahunt*

*wīsi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-

wīsi* 63, ahd., Adj.: nhd. weise, klug, kundig, schlau, wissend, verständig; ne. wise (Adj.), cunning (Adj.); ÜG.: lat. doctissimus N, excellens N, philosophus (= der wīso) N, (pudus) Gl, (salsus)? Gl, sapere (= wīsi sīn) NGl, sapiens Gl, I, MF, N, NGl, sapientia praeditus N, sapientiae studiosus N; Vw.: s. un-; Hw.: s. wīs (1); Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.), MF, N, NGl, O; I.: Lbd. lat. sapiens; E.: s. wīs (1); W.: mhd. wīse, Adj., verständig, klug, gelehrt; nhd. weise, Adj., weise, wissend, kundig, erfahren (Adj.), DW 28, 1012; R.: wīsi sīn: nhd. einer Sache gewiss sein (V.), einer Sache sicher sein (V.), etwas wissen, weise sein (V.); ne. be certain of s.th., know s.th., be wise; ÜG.: lat. sapere NGl; R.: wīsi tuon: nhd. lehren, wissen lassen, bekannt machen mit, belehren über; ne. teach, let know, introduce to s.o., inform of; L.: ChWdW8 326b (wīsi)

wīsī* 6, ahd., st. F. (ī): nhd. Wissen, Weisheit, Klugheit, Bedachtsamkeit, Besonnenheit; ne. knowledge, wisdom; ÜG.: lat. (gravitas) Gl, matura (= wīsī Fehlübersetzung?) Gl, natura? Gl, (versutia) Gl; Vw.: s. fora-, un-, weralt-; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *weisī-, *weisīn, *wīsī-, *wīsīn, sw. F. (n), Weisheit; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīse, st. F., Wissen; L.: ChWdW9 963a (wīsī); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277) (2. Viertel 9. Jh.), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

*wīsīg?, ahd., Adj.: Vw.: s. reht-; E.: germ. *weisīga-, *weisīgaz, *wīsīga-, *wīsīgaz, Adj., gerecht; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

wīsigerno* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weisheitsbegieriger“, Philosoph; ne. lover of wisdom, philosopher; ÜG.: lat. philosophus N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. philosophus?; E.: s. wīsi, gern

wisigomo* 1, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Pelikan; ne. pelican; ÜG.: lat. pelicanus Gl; Hw.: s. hūsigomo, sisagomo; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lsch. lat. pelicanus?

wisigoum* 1, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Pelikan; ne. pelican; ÜG.: lat. pelicanus Gl; Hw.: s. hūsigoum*, sisugoum*; Q.: Gl (13./14. Jh.); I.: Lsch. lat. pelicanus?

wīsil 6, ahd., st. M. (a)?: nhd. Weisel, Bienenkönigin, Führer; ne. queen-bee, leader; ÜG.: lat. costrus Gl, (fucus) (M.) (2) Gl, (viaticus) (M.) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wīsen; W.: mhd. wīsel, st. M., Führer, Bienenkönigin; nhd. Weisel, M., Weisel, Weiser (M.) (2), Führer, DW 28, 1074

wisila* 1, ahd.?, sw. F. (n)?: nhd. Linsenwicke, Saubohne?; ne. a sort of vetch; Q.: Gl (13. Jh.)

wisilīh*, ahd., Adj.: Vw.: s. wesalīh*

wīsiling* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Weiser“ (M.) (1), Philosoph, Sophist; ne. philosopher; ÜG.: lat. philosophus NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. philosophus?; E.: s. wīsi; W.: nhd. (ält.) Weisling, M., Klügling, DW 28, 1155

wisk* 1, wisc*, ahd., st. M. (a): nhd. Wisch, Bündel, Lappen (M.), Bündel aus Stroh; ne. wisp, cloth; ÜG.: lat. (strues feni) Gl; Vw.: s. ars-, ofan-; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *wiska-, *wiskaz, st. M. (a), Wisch, Bündel; s. idg. *u̯eisk-, V., drehen, flechten, Pokorny 1133; vgl. idg. *u̯eis- (2), V., drehen, Pokorny 1133; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: s. mhd. wisch, st. M., st. N., Strohwisch; s. nhd. (ält.) Wisch, M., N., Wisch, Bündel, Fackel, DW 30, 705; L.: ChWdW8 326b (wisc)

*wīsk?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Hw.: vgl. as. *wīska?

wiskēn* 4, wiscēn*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wischen, schleifen (V.) (2), schleifen über, abtrocknen; ne. wipe (V.), smooth (V.), dry (V.); ÜG.: lat. siccare Gl, N, tergere N, verrere N; Vw.: s. aba-, int-, ūz-; Q.: Gl, N (1000); I.: Lbd. lat. siccare?; E.: s. germ. *wiskōn, sw. V., wischen; vgl. idg. *u̯eisk-, V., drehen, flechten, Pokorny 1133; idg. *u̯eis- (2), V., drehen, Pokorny 1133; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; W.: mhd. wischen, sw. V., wischen, reinigen, trocknen; nhd. wischen, sw. V., wischen, DW 30, 712

wiskila* 1, wiscila*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Hauhechel; ne. restharrow; ÜG.: lat. resta bovum Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. wisk?

wiskilīn* 1, wiscilīn*, ahd., Adj.: nhd. leichtsinnig, leichtfertig; ne. light-minded; ÜG.: lat. levis Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. levis?; E.: s. wisken?

*wīskuning?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wīskuning*

*wiskwemo?, ahd., sw. M. (n): Hw.: vgl. as. wiskumo*

wīslīcho* (1), ahd., Adv.: Vw.: s. wīslīhho* (1)

wīslīcho* (2), ahd., Adv.: Vw.: s. wīslīhho* (2)

wīslīh* (1) 1, ahd., Adj.: nhd. sittlich; ne. moral (Adj.); ÜG.: lat. moralis? Gl, trophologia (= wīslīh subst.?) Gl; Vw.: s. reht-; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lüs. lat. moralis?; E.: s. wīsa (1), līh (3)

wīslīh* (2) 6, ahd., Adj.: nhd. weise, klug, gebildet, sophistisch, scharfsinnig; ne. wise (Adj.); ÜG.: lat. divinus? Gl, mirabilis? Gl, (sagax) Gl, (sophisticus) Gl, (urbanus) Gl; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. anfrk. *wīslīk?, as. wīslīk*; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lbd. lat. divinus?, mirabilis?, sophisticus?, urbanus?; E.: germ. *weisalīka-, *weisalīkaz, *wīsalīka-, *wīsalīkaz, Adj., weise, klug; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; idg. *lē̆ig- (2), *līg-?, Sb., Adj., Gestalt, ähnlich, gleich, Pokorny 667; W.: mhd. wīslich, Adj., klug; nhd. weislich, Adj., Adv., „weislich“, DW 29, 1146; L.: ChWdW9 962b (wīslīh)

*wislīhho (1), *wislīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. akki-

*wislīhho (2), *wislīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. gi-

wīslīhho* (1) 1, wīslīcho*, ahd., Adv.: nhd. sittlich; ne. morally; ÜG.: lat. (intellegentia)? Gl, (moralis)? Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. moraliter?; E.: s. wīsa (1), līh (3); L.: ChWdW8 326a (wīslīhho)

wīslīhho* (2) 7, wīslīcho*, ahd., Adv.: nhd. weise, klug, auf verständige Weise, gescheit, überlegt, verständig; ne. wisely; ÜG.: lat. mature Gl, prudenter T, sapienter N, scite Gl, sophistice Gl; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. anfrk. wīslīko*, as. wīslīko*; Q.: Gl, N, T (830); I.: Lbd. lat. sophistice?; E.: s. wīs (1), līh (3); W.: mhd. wīslīche, Adv., auf verständige Weise; vgl. nhd. weislich, Adj., Adv., „weislich“, DW 28, 1146; L.: ChWdW9 963a (wīslīhho)

wīslōs* 1, ahd., Adj.: nhd. sittenlos, unklug; ne. immoral; ÜG.: lat. (moralis) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīsa (1), lōs; L.: ChWdW8 326a (wīslōs)

*wismezōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

wīso (1) 12, ahd., sw. M. (n): nhd. Weiser (M.) (2), Führer, Leiter (M.), Weisel, Bienenkönigin; ne. wise man, queen-bee; ÜG.: lat. costrus Gl, dux Gl, N, (viaticus) (M.) Gl; Vw.: s. *bina-, fogal-, fora-, *reht-, spili-, wega-, weraltreht-, weralt-*; Hw.: vgl. anfrk. *wīso?, as. *wīso?; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.), N, PN; E.: s. wīsen; W.: mhd. wise, sw. M., Führer, Oberhaupt; L.: ChWdW9 964b (wīso); Son.: Sglr01 = Sankt Galler Sachglossare (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299) (3. Viertel 9. Jh.)

*wīso (2), ahd., Adv.: Vw.: s. *fora-, unfora-

wīsōd* 2, wīsōt, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): nhd. Geschenk, Gabe; ne. gift (N.); ÜG.: lat. benedictio Gl, xenium Gl; Hw.: s. wīsōda*, wīsōdi*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. benedictio?, xenium?; E.: s. wīsōn?, wīsen?; W.: s. mhd. wisōt, st. N., st. M., st. F., Geschenk, Abgabe

wīsōda* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Gabe, Geschenk; ne. gift (N.); ÜG.: lat. (benedictio) Gl; Hw.: s. wīsōd*, wīsōdi*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. benedictio?; E.: s. wīsōd; W.: s. mhd. wisōde, st. N., st. M., st. F., Geschenk

wīsōdi* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Gabe, Geschenk; ne. gift (N.); ÜG.: lat. (benedictio) Gl; Hw.: s. wīsōd*, wīsōda*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. benedictio?; E.: s. wīsōd; W.: s. mhd. wisōde, st. N., st. M., st. F., Geschenk

wīsōdo* 1, ahd., sw. M. (n)?: nhd. Gabe, Geschenk; ne. gift (N.); ÜG.: lat. (benedictio) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. benedictio?; E.: s. wīsōd; W.: s. mhd. wisōde, st. N., st. M., st. F., Geschenk

wīsōn (1) 45, ahd., sw. V. (2): nhd. besuchen, sich begeben, sich annehmen, aufsuchen, suchen, heimsuchen, sich begeben zu, nachsehen, sich kümmern um; ne. visit (V.), happen; ÜG.: lat. nescire (= ni wīsōn Fehlübersetzung) Gl, (venire) (V.) (2) O, (videre) O, visere Gl, visitare B, Gl, LB, MF, N, NGl, O, T; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. wīson*, as. wīson* (1); Q.: B, BB, GB, Gl (765), LB, M, MF, N, NGl, O, OT, RB, T, WH; E.: germ. *wīsōn (2), sw. V., besuchen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; W.: mhd. wīsen, sw. V., besuchen, aufsuchen, heimsuchen; s. nhd. (ält.) weisen, sw. V., heimsuchen, besuchen, DW 28, 1102; L.: ChWdW8 326b (wīsōn), ChWdW9 964b (wīsōn); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl017 = Canonesglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wīsōn*? (2) 1, ahd., sw. V. (2): nhd. glauben; ne. believe (V.); ÜG.: lat. credere Gl; Q.: Gl (um 900/Anfang 10. Jh.); E.: s. wīsen?; L.: ChWdW9 964b (wīsōn?); Son.: Tgl041 = Lorscher Glossen zu Predigten (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 220) (um 900/Anfang 10. Jh.)

*wīsōn (3), ahd., sw. V. (2): Vw.: s. *ander-, *gi-?, giander-; Hw.: vgl. as. *wīson (2)?

wisonta* 1, lat.-ahd.?, F.: nhd. Wisent, Wisentkuh; ne. bison; ÜG.: ahd. wisunt Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wisunt

wīsōntī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Heimsuchung; ne. visitation; ÜG.: lat. visitatio Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. visitatio?; E.: s. wīsōn (1)

wīsōt, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a): Vw.: s. wīsōd*

wispalōd* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Flüstern, Zischeln, Zischen, Pfeifen, Säuseln; ne. whisper (N.), whistling (N.); ÜG.: lat. sibilus (M.) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. sibilus?; E.: s. wispalōn; L.: ChWdW8 327a (wispalōd); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wispalōdī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Zischeln, Zischen, Pfeifen; ne. whisper (N.); ÜG.: lat. sibilus (M.) Gl; Q.: Gl (9./10. Jh.); I.: Lsch. lat. sibilus?; E.: s. wispalōn; L.: ChWdW9 964b (wispalōdī); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B)

wispalōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. wispeln, lispeln, flüstern, pfeifen, zischeln, zischen; ne. lisp (V.), whisper (V.); ÜG.: lat. sibilare Gl, stridere Gl; Vw.: s. ir-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lbd. lat. sibilare?; E.: s. germ. *hwis-, V., zischen, flüstern; vgl. idg. *k̑u̯ei- (2)?, V., zischen, pfeifen, wispern, Pokorny 628; W.: mhd. wispeln, sw. V., zischen, pfeifen; nhd. wispeln, sw. V., wispeln, zischen, pfeifen, flüstern, DW 30, 735; L.: ChWdW8 327a (wispalōn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wispalunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Zischeln, Zischen, Pfeifen; ne. whisper (N.); ÜG.: lat. sibilus (M.) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. sibilus?; E.: s. wispalōn; W.: nhd. (ält.) Wispelung, F., Flüsterwort, DW 30, 739; L.: ChWdW9 965a (wispalunga); Son.: Tgl051 = Regensburger Beda-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14420) (4. Viertel 9. Jh.)

wīsrachōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wīsrahhōn*

wīsrahhōn* 1, wīsrachōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. erörtern, sich auseinandersetzen; ne. dispute (V.); ÜG.: lat. disputare N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. disputare?; E.: s. wīs (1), rahhōn

wīssago* 11, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weissager“, Prophet, Wahrsager; ne. fortune-teller; ÜG.: lat. propheta NGl, pythonicus Gl; Hw.: s. wīzago*?; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), NGl, NP; I.: Lüt. lat. propheta; E.: s. wīs (1), sagen, sagēn; W.: mhd. wīssage, sw. M., Weissager, Prophet; s. nhd. (ält.) Weissage, M., Prophet, DW 28, 1156; L.: ChWdW8 246a (wīssago); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wīssagōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. prophezeien, weissagen; ne. prophesy; ÜG.: lat. pythonicus (= wīssagōnti) Gl; Hw.: s. wīzagōn*; Q.: Gl (Ende 8./Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. pythonicus (= wīssagōnti)?; E.: s. wīs (1), sagēn; W.: mhd. wīssagen, sw. V., wahrsagen, prophezeien; nhd. weissagen, sw. V., weissagen, prophezeien, DW 28, 1159; R.: wīssagōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. weissagend; ne. prophetic; ÜG.: lat. pythonicus Gl

wīssagunga 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Weissagung, Wahrsagen; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. divinatio Gl; Hw.: wīzagunga*?; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. divinatio?; E.: s. wīs (1), sagen, sagēn; W.: mhd. wīssagunge, st. F., Weissagung; nhd. Weissagung, F., Weissagung, Prophezeiung, DW 28, 1167

*wissi?, ahd., Adj.: Vw.: s. *fora, gi-, unfora-?; Hw.: s. unforawissingūn*, unforawisso*, unforawissūn*

*wissī (1), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-, ungi-; E.: germ. *wissī-, *wissīn, sw. V., Gewissen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

*wissī (2), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gast-

*wissida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gast-, gi-; E.: germ. *wissiþō, *wisseþō, st. F. (ō), Gewissheit; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

*wissingūn?, ahd., Adv.: Vw.: s. *fora-, unfora-

wisso* 1, ahd., Adv.: nhd. gewiss, wahrhaftig, in der Tat; ne. surely; ÜG.: lat. profecto Gl; Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. anfrk. *wisso?, as. *wisso?; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. germ. *wissa-, *wissaz, Adj., gewiss, wissend, weise; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; L.: ChWdW9 972a (wisso); Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525) (2. Viertel 9. Jh.)

*wissōd?, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. gast-

*wissōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-; E.: germ. *wissōn, sw. V., beweisen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

*wissōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. *wissōn?

wīssprāchōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wīssprāhhōn*

wīssprāchunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīssprāhhunga*

wīssprāhhōn* 4, wīssprāchōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. erörtern, disputieren, sich auseinandersetzen, wissenschaftlich erörtern; ne. dispute (V.), discuss; ÜG.: lat. disputare N, NGl; Q.: N (1000), NGl; I.: Lsch. lat. disputare?; E.: s. wīs (1), sprāhha, sprehhan

wīssprāhhunga* 1, wīssprāchunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Erörterung, Disputation, wissenschaftliche Erörterung; ne. dispute (N.); ÜG.: lat. disputatio N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. disputatio?; E.: s. wīs (1), sprāhha, sprehhan

*wissūn?, ahd., Adv.: Vw.: s. *fora-, unfora-

*wissunga?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-

wist* (1) 6, ahd., st. F. (i): nhd. Nahrung, Unterhalt, Wegzehrung; ne. maintenance; ÜG.: lat. alimentum Gl, stipendium Gl; Vw.: s. korn-, wega-; Hw.: vgl. as. wist*; Q.: Ch, Gl (790), O; I.: Lbd. lat. stipendium?; E.: germ. *westi-, *westiz, Sb., Lebensmittel, Nahrung; s. idg. *u̯es- (2), V., schmausen, schwelgen, Pokorny 1171; W.: mhd. wist, st. F., Lebensunterhalt, Nahrung; L.: ChWdW9 939a (wist); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wist* (2) 19, ahd., st. F. (i): nhd. Sein, Wesen, Beschaffenheit, Substanz, Ding, Habe, Leben; ne. substance, essence, object (N.), life; ÜG.: lat. corpus naturale N, essentia N, saturietas (= bezzista wist) N, species N, substantia N, NGl; Vw.: s. ana-, heim-, hier-, io-, miti-, nāh-, sam-, saman-, samant-; Hw.: vgl. anfrk. *wist?; Q.: N (1000), NGl; I.: Lbd. lat. essentia?, species?, substantia?; E.: germ. *westi-, *westiz, st. F. (i), Sein, Wesen, Aufenthalt; s. idg. *u̯es- (1), V., weilen, verweilen, wohnen, Pokorny 1170; vgl. idg. *au- (2), *au̯es-, *aus-, V., übernachten, schlafen, Pokorny 72; R.: diu innera wist: nhd. Innerstes; ne. the innermost

*wistlīh?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wistlīk*

wīstuom* 93, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Weisheit, Erkenntnis, Einsicht, Wissenschaft, Kenntnis, Bedachtsamkeit; ne. wisdom, science, knowledge; ÜG.: lat. (analogia) Gl, divinatio Gl, (documentum) Gl, gravitas Gl, industria Gl, ingenium Gl, mens divina (= gotes wīstuom) N, (modestia) Gl, (possessio propriae rationis) N, proverbium Gl, providentia divina (= gotes wīstuom) N, prudentia O, T, ratio N, sapientia Gl, I, MF, N, NGl, O, Ph, WH, scientia Gl, N, T, scias (= dīn wīstuom ist) OG, scitum? Gl, sophia Gl, versutia Gl; Vw.: s. un-, weralt-; Hw.: vgl. anfrk. wīsduom*, as. wīsdōm*; Q.: Gl (765), I, KI, MF, N, NGl, O, OG, OT, Ph, T, WH; I.: Lbd. lat. mens?, providentia?, ratio?, sapientia?, scientia?; E.: germ. *weisadōma-, *weisadōmaz, *wīsadōma-, *wīsadōmaz, st. M. (a), Weisheit, Erfahrung; s. idg. *u̯idusī-, Adj., wissend, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; idg. *dʰēmi-, *dʰəmi-, Sb., Aufgestelltes, Satzung, Pokorny 235; idg. *dʰē- (2), *dʰeh₁-, V., setzen, stellen, legen, Pokorny 235; W.: mhd. wīstuom, st. M., st. N., Weisheit; s. nhd. Weistum, M., N., „Weistum“, DW 28, 1171; R.: wīstuomes pflegāri: nhd. Philosoph; ne. philosopher; ÜG.: lat. philosophus N; L.: ChWdW8 326b (wīstuom), ChWdW9 963a (wīstuom); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), TrA06 = Fuldaer BR-Glossar (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 842 Helmstadiensis), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT13 = Murbacher alumnis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wisula* 31, wisala, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wiesel; ne. weasel; ÜG.: lat. (lupus) Gl, mustela Gl, quasi mus longa Gl; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); E.: germ. *wisulō, st. F. (ō), Wiesel; germ. *wisulō-, *wisulōn, sw. F. (n), Wiesel; s. idg. *u̯eis- (3), V., zerfließen, fließen, Pokorny 1134; W.: mhd. wisele, sw. F., st. F., Wiesel; s. nhd. Wiesel, N., Wiesel, DW 29, 1592; L.: ChWdW8 327a (wisula), ChWdW9 965a (wisula); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl048 = Lorscher Glossen zum Alten Testament (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 14)

wīsunga* (1) 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Heimsuchung, Besuch, Opfer; ne. visitation, trial (N.); ÜG.: lat. oblatio N, visitatio T; Q.: N, T (830); I.: Lüt. lat. visitatio?, Lbd. lat. oblatio?; E.: s. wīsōn (1); W.: mhd. wīsunge, st. F., Besuch, Heimsuchung; nhd. Weisung, F., Weisung (F.) (1), Heimsuchung, DW 28, 1177; L.: ChWdW9 964b (wīsunga)

wīsunga (2) 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wink, Deutung; ne. hint (N.), gesture (N.); ÜG.: lat. gesticulatio Gl, motus musicus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. gesticulatio?; E.: s. wīsen; W.: mhd. wīsunge, st. F., Weisung; nhd. Weisung, F., Weisung (F.) (2), Führung, Anweisung, DW 28, 1172

*wisungo?, ahd., Adv.: Hw.: vgl. as. wissungo*

wisunt 60, wisant, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wisent, Büffel, Rind; ne. buffalo; ÜG.: lat. bos Gl, bubalus Gl, serpyllum (= wisunt Fehlübersetzung) Gl; Hw.: vgl. as. wisunt*; Q.: Gl, LAl (712-725?, 7. Jh.?), ON, PN; E.: germ. *wisunda-, *wisundaz, st. M. (a), Wisent; germ. *wisundi-, *wisundiz, st. M. (i), Wisent; s. idg. *u̯eis- (3), V., zerfließen, fließen, Pokorny 1134; W.: mhd. wisent, st. M., sw. M., Wisent; s. nhd. Wisent, M., N., Wisent, DW 30, 729; L.: ChWdW8 327a (wisunt), 1, 380b (wisunt), ChWdW9 965a (wisunt); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl040 = Glossen im Sankt Galler Walahfrid-Kommentar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 283), Tgl102 = Leges-Glossen von Corvey (Hamburg, Staats- und Universitätsbibliothek Cod. 141a in scrin.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wisunta* 1, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wisentkuh; ne. female buffalo; ÜG.: lat. bubala Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. bubala?; E.: s. wisunt

wisuntin* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Wisentkuh; ne. female buffalo; ÜG.: lat. bubala Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. bubala?; E.: s. wisunt

wisuntīn* 2, ahd., Adj.: nhd. Wisent..., Büffel..., Rind..., vom Wisent; ne. buffalo...; ÜG.: lat. (bubalinus) Gl, (bubalus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. bubalus?; E.: s. wisunt

wisunto* 3, ahd., sw. M. (n): nhd. Wisent; ne. buffalo; ÜG.: lat. bubalus Gl, pecus agreste Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wisunt; W.: mhd. wisente, st. M., sw. M., Wisent

*wiszeihhan?, *wiszeichan?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-

*wit?, ahd., st. N. (a): Vw.: s. in-

wīt* 49, ahd., Adj.: nhd. weit, breit, groß, geräumig, umfangreich, ausgedehnt; ne. wide (Adj.), spacious; ÜG.: lat. (alvus)? Gl, amplus Gl, capax Gl, diffusus N, dilatare (= wīt tuon) N, granditas circi (= der wītōro ring) N, (hiulcus) Gl, immensus N, largus N, latitudo aeria (= diu wīta luft) N, latus (Adj.) Gl, latus (Adj.) (= wītōsto) Gl, laxus Gl, magnus N, (mundanus) N, patens Gl, procerus Gl, spatiosus Gl, NGl, T, tractus (Adj.) N, vacans? Gl, vacuus Gl, vastus Gl, N; Hw.: vgl. anfrk. *wīd?, as. wīd*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, NGl, O, OT, PN, T; I.: Lbd. lat. capax?, diffusus?, hiulcus?, largus?, laxus?, vacuus?; E.: germ. *weida-, *weidaz, *wīda-, *wīdaz, Adj., weit; s. idg. *u̯ī̆- (1), Adv., Num. Kard., auseinander, entzwei, zwei, Pokorny 1175?; vgl. idg. *ei- (1), *h₁ei-, *i̯ē-, V., gehen, Pokorny 293?; W.: mhd. wīt, Adj., weit; nhd. weit, Adj., Adv., weit, DW 28, 1229; L.: ChWdW8 327a (wīt), ChWdW9 965a (wīt); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīta* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Raum, Weite; ne. space (N.), width; ÜG.: lat. spatium Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüs. lat. spatium?; E.: s. wīt; W.: mhd. wīte, st. F., Weite, Breite; nhd. Weite, F., Weite, DW 28, 1271; L.: ChWdW9 965b (wīta); Son.: Tgl039 = Gennadius-Glossen in der Berner Canones/Gennadius-Handschrift (Bern, Burgerbibliothek Cod. 89 und Cod. 493) (2. Viertel 9. Jh.)

*witari?, ahd., st. N. (ja): nhd. Wetter?, Sturm?; ne. weather (N.); Vw.: s. un-; Hw.: s. *witiri?; vgl. as. *wideri (2)?

*witāri?, ahd., st. M. (ja): Hw.: vgl. as. widāri*

*wītbreit?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wīdbrēd*

wītbreitī* 2, ahd., st. F. (ī): nhd. Weite, Breite, Ausdehnung, Umfang; ne. width; ÜG.: lat. amplitudo Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. amplitudo?; E.: s. wīt, breitī

wītbreitōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. breiten, verbreiten, bekannt machen; ne. spread (V.); ÜG.: lat. propagare N, spargere Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. dilatare?, spargere?; E.: s. wīt, breit, breiten

wīten 1, ahd., sw. V. (1a): nhd. „weiten“, erweitern, fortpflanzen; ne. propagate; ÜG.: lat. propagare Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: germ. *wīdjan, sw. V., erweitern, ausdehnen; s. idg. *u̯ī̆- (1), Adv., Num. Kard., auseinander, entzwei, zwei, Pokorny 1175?; vgl. idg. *ei- (1), *h₁ei-, *i̯ē-, V., gehen, Pokorny 293?; W.: mhd. wīten, sw. V., erweitern; nhd. weiten, sw. V., weiten, weiter machen, DW 28, 1277

witeno* 2, ahd., Adv.: nhd. weit, weithin; ne. far; Q.: WH (um 1065); E.: s. wīt

*wīterōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

witesa 6, ahd., F.?: nhd. Farn?, Unkraut?, eine Pflanze; ne. fern?, weed (N.)?, a sort of plant; ÜG.: lat. carciola Gl; Q.: Gl (11. Jh.)

wītgangōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. weit gehen, spazierengehen, einherschreiten; ne. go (V.) far, walk (V.); ÜG.: lat. spatiari Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. spatiari?; E.: s. wīt, gangan

wīthenti* 1, ahd., Adj.: nhd. „weithändig“, weit; ne. open-handed; ÜG.: lat. spatiosus manibus N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. spatiosus manibus; E.: s. wīt, hant

*witi?, ahd., st. N. (ja)?: Hw.: vgl. as. *widi?

wītī* 45, wītīn*, ahd., st. F. (ī): nhd. Weite, Breite, Größe, Ausdehnung, Umfang, offenes Feld, Grenzenloses; ne. width, field (N.); ÜG.: lat. alvus Gl, amplitudo Gl, N, capacitas Gl, (cavea) Gl, diffusio N, (inanis) Gl, implere (= diu wītī irfullen) O, (lacuna) Gl, (caritatem latam facere) (= diu wītī ist caritas) N, (late) N, latitudo Gl, N, (latus) (Adj.) Gl, (laxus) Gl, mensura N, sinus (M.) (2) Gl, spatium Gl, N, (vacuus) Gl, (venter) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, O; I.: Lbd. lat. capacitas?, diffusio?, sinus?, spatium?; E.: germ. *wītī-, *wītīn, sw. F. (n), Weite; s. idg. *u̯ī̆- (1), Adv., Num. Kard., auseinander, entzwei, zwei, Pokorny 1175?; vgl. idg. *ei- (1), *h₁ei-, *i̯ē-, V., gehen, Pokorny 293?; W.: mhd. wīte, st. F., Weite, Breite; nhd. Weite, F., Weite, DW 28, 1271; L.: ChWdW9 965b (wītī); Son.: Tgl018 = Regensburger Isidor-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14461), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wītidi* 3, witti*, ahd., st. N. (ja): nhd. ein Frauenkleidungsstück, Überwurf?; ne. a woman’s garment; ÜG.: lat. supparum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. supparum?

wītīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wītī

*witiri?, ahd., st. N. (ja): nhd. Wetter; ne. weather (N.); Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. *witari?; vgl. anfrk. *wideri?, as. *wideri?

wītkelli* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Säulenhalle, große Säulenhalle; ne. portico; ÜG.: lat. porticus N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. porticus; E.: s. wīt; s. lat. cella

wītmāri* 1, ahd., Adj.: nhd. weitbekannt, weitberühmt; ne. famous; ÜG.: lat. insignis T; Q.: OT, T (830); I.: Lsch. lat. insignis?; E.: s. wīt, māri; W.: mhd. wītmære, Adj., berühmt, weit bekannt; L.: ChWdW9 568b (wītmāri)

wīto* 26, ahd., Adv.: nhd. weit, breit, grenzenlos, ringsumher, weit umher, weit und breit, weit streifend; ne. around, far (Adv.); ÜG.: lat. dilatare (= wīto inttuon) N, late Gl, NGl, laxe Gl, maiore ambitu (wītōr) N, passim Gl, (plus) N, spatiose Gl, supplantationem ampliare (= wīto biskrenken) N, (translatio) (= wīto zibreitit) Gl, spatia longi aetheris N, triviatim N, (vage) N; Hw.: vgl. anfrk. wīdo*, as. wīdo*; Q.: Gl (nach 765?), N, NGl, O; I.: Lbd. lat. passim?, triviatim?; E.: s. wīt; W.: mhd. wīte, Adv., weit, weithin; nhd. weit, Adj., Adv., weit, DW 28, 1229; L.: ChWdW8 327a (wīto), ChWdW9 965b (wīto); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wīton* 1, ahd., Adv.: nhd. weit und breit; ne. far and near; ÜG.: lat. passim Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. passim?; E.: s. wīt; W.: mhd. wīten, Adv., weit, lange; L.: ChWdW9 965b (wīton); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wītsehōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. „weitsehen“, die Augen weit öffnen; ne. see far, open o.’s eyes wide; ÜG.: lat. oculos nudare N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. oculos nudare?; E.: s. wīt, seho, sehan

wītspentunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Austeilung, Spendung, weit gestreute Austeilung; ne. distribution; ÜG.: lat. dispensatio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. dispensatio; E.: s. wīt, spentunga

wītsweift* 1, ahd., Adj.: nhd. weitschweifend, weit abschweifend; ne. diffuse; ÜG.: lat. effusus N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. effusus?; E.: s. wīt; germ. *swaipan, *sweipan, st. V., drehend bewegen, schweifen, schwingen; vgl. idg. *su̯eib-?, V., biegen, drehen, schwingen, schweifen, Pokorny 1041; s. idg. *su̯ē̆i-, *su̯ē̆-, V., biegen, drehen, schwingen, Pokorny 1041; idg. *seu- (3), *sū̆-, *seu̯ə-, V., biegen, drehen, treiben, Pokorny 914

witta* 14, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Binde, Band (N.), Kopfbinde, Haarband; ne. band (N.), bandage (N.); ÜG.: lat. capillatura Gl, (crinalis) Gl, diadema Gl, discriminalia Gl, fasciola Gl, (infula) Gl, mitra Gl, vinculum N, vitta Gl, N; Vw.: s. fahs-; Hw.: s. vitta; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lw. lat. vitta; E.: s. lat. vitta, F., Binde; vgl. lat. viēre, V., binden, flechten; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120; L.: ChWdW8 321a (witta), ChWdW9 940a (witta); Son.: Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wittel? 1, ahd.?, Sb.?: nhd. eine Pflanze; ne. a sort of plant; ÜG.: lat. carciola Gl; Q.: Gl (15. Jh.)

witti* (1), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wītidi*

*witti (2), ahd., Adj.: Vw.: s. in-

*witti (3), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. in-

wittōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. verbinden, schmücken, mit einer Kopfbinde versehen (V.), ein Haarbüschel einflechten; ne. bind (N.), decorate, decorate o.’s head; ÜG.: lat. (discriminare) Gl, (vittare) Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (11. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. vitta; E.: s. witta; s. lat. vitta, F., Binde; vgl. lat. viēre, V., binden, flechten; idg. *u̯ei- (1), *u̯ei̯ə-, *u̯ī̆-, *u̯ei̯H-, V., drehen, biegen, Pokorny 1120

witu* 12, ahd., st. M. (u), st. N. (u): nhd. Holz; ne. wood (N.); ÜG.: lat. coculum Gl, itex Gl, lignum Gl, O, strues Gl; Vw.: s. hasa-, horo-, krana-, skīni-; Hw.: vgl. anfrk. *widu?, as. wido*, widu*; Q.: Gl (765), O, ON, PN; E.: germ. *widu-, *widuz, st. M. (u), Wald, Holz, PN; idg. *u̯idʰu-, Sb., Baum, Holz, Pokorny 1177; s. idg. *u̯eidʰ-, *u̯idʰ-, V., trennen, Pokorny 1127; W.: mhd. wite, st. M., st. N., Holz; R.: durri witu: nhd. „dürres Holz“, Feuerholz; ne. firewood; ÜG.: lat. coculum Gl; L.: ChWdW8 327a (witu), ChWdW9 965b (witu), 2, 1040 (witu); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

witubil* 2, ahd., st. N. (a): nhd. „Holzbeil“, Beil, Axt, Schnitzmesser; ne. axe (N.); ÜG.: lat. (lignum lanceatum) Gl, (runcina) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.); E.: s. witu; s. germ. *billa-, *billam, st. N. (a), Haue, Schwert, Beil; vgl. idg. *bʰitlō-, Sb., Beil, Kluge s. u. Beil; L.: ChWdW8 87b (witubil), ChWdW9 167b (witubil); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglosar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tglr Leidener Glossar = Leidener Glossar (Leiden, Universitätsbibliothek Voss. lat. q. 69) (4. Viertel 8. Jh.), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1), TrT29 = Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685)

witufelah* 1, ahd., st. M. (a?, i?), st. N. (a)?: nhd. Scheiterhaufen, Holzhaufen, aufgeschichteter Holzhaufen; ne. pyre (?), pile of wood; ÜG.: lat. strues Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. strues?; E.: s. witu, felahan?; L.: Seeb291b (witufelah); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

witufīna* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Scheiterhaufen, Holzhaufen; ne. pyre, pile of wood; ÜG.: lat. strues Gl, O; Q.: Gl, O (863-871); E.: s. witu; s. germ. *fīnō, st. F. (ō), Stoß, Haufe, Haufen; idg. *pin-, Sb., Holzstück, Pokorny 830; L.: ChWdW9 297b (witufīna)

wituhopfa* 36, wituhopha*, ahd., sw. F. (n): nhd. Wiedehopf; ne. hoopoe; ÜG.: lat. epops Gl, upupa Gl; Hw.: s. wituhopfo*; vgl. as. widohoppa*, widuhoppa*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: germ. *widuhop-?, Sb., Wiedehopf?; idg. *u̯idʰu-, Sb., Baum, Holz, Pokorny 1177; idg. *epop-, *opop-, Sb., Ruf des Wiedehopfs, Wiedehopf; L.: ChWdW9 425b (wituhopfa); Son.: Tgl040 = Glossen im Sankt Galler Walahfrid-Kommentar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 283), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT28 = Sankt Galler AT-Glossar (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 296)

wituhopfo* 14, wituhopho*, ahd., sw. M. (n): nhd. Wiedehopf; ne. hoopoe; ÜG.: lat. upupa Gl; Hw.: s. wituhopfa*; Q.: Gl (2. Hälfte 9. Jh.); E.: s. wituhopfa; W.: mhd. witehopfe, sw. M., Wiedehopf; nhd. Wiedehopf, M., Wiedehopf, DW 29, 1506; L.: ChWdW9 425b (wituhopfo); Son.: Tgl048 = Lorscher Glossen zum Alten Testament (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana Pal. lat. 14)

wituhopha*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wituhopfa*

wituhopho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wituhopfo*

wituhūfo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Holzhaufen; ne. pile of wood; ÜG.: lat. strues Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. strues?; E.: s. witu, hūfo

witumānōd* 2, ahd., st. M. (a): nhd. „Holzmonat“, September; ne. „wood-month“, September; ÜG.: lat. September EV, Gl; Hw.: vgl. anfrk. widumānōth*, as. *widomānuth?; Q.: Gl, EV (830-840?); I.: Lsch. lat. September?; E.: s. witu, mānōd; L.: ChWdW9 1027 (witumānōd), 2, 1040 (witumānōd)

wītuobili* 6, wītuofili*, ahd., st. N. (ja): nhd. Raum, weiter Raum, Weite, Zwischenraum; ne. space (N.), width; ÜG.: lat. faux ampla Gl, spatium Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.), N; E.: s. wīt, uobenen

wītuobilīg* 1, wītuofilīg*, ahd., Adj.: nhd. geräumig; ne. spacious; ÜG.: lat. spatiosus Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lüt. lat. spatiosus?; E.: s. wītuobili

wītuofili*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wītuobili*

wītuofilīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wītuobilīg*

wituwa* 25, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Witwe; ne. widow; ÜG.: lat. vidua Gl, N, O, T; Hw.: vgl. anfrk. widowa*, as. widowa*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), N, O, OT, T; E.: germ. *widuwō, st. F. (ō), Witwe; germ. *widuwō-, *widuwōn, sw. F. (n), Witwe; idg. *u̯idʰeu̯ā, F., Witwe, Pokorny 1127; s. idg. *u̯eidʰ-, *u̯idʰ-, V., trennen, Pokorny 1127; vgl. idg. *u̯ī̆- (1), Adv., Num. Kard., auseinander, entzwei, zwei, Pokorny 1175; idg. *dʰē- (2), *dʰeh₁-, V., setzen, stellen, legen, Pokorny 235; W.: mhd. witewe, st. F., sw. F., Witwe; nhd. Witwe, F., Witwe, Frau des verstorbenen Ehemannes, DW 30, 839; L.: ChWdW8 327a (wituwa), ChWdW9 966a (wituwa); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.)

wituwēn* 1, ahd.?, sw. V. (3): nhd. „verwitwen“, verwitwet sein (V.); ne. be widowed; ÜG.: lat. viduari Gl; Vw.: s. fir-, ir-, ur-; Q.: Gl (13. Jh.?); I.: Lüs. lat. viduari?; E.: s. wituwa; W.: mhd. witewen, sw. V., verwitwen

wituwinta* 7, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Geißblatt, Efeu, Zaunwinde; ne. honeysuckle, ivy, bindweed; ÜG.: lat. (ancusa)? Gl, caprifolium Gl, cuscuta? Gl, cuscuta podagria (= wēnaga wituwinta) Gl, hedera Gl, hedera nigra Gl, (solsequia)? Gl; Hw.: vgl. as. widowinda*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. witu, winta (2); R.: wēnaga wituwinta: nhd. Seide; ne. silk (N.); ÜG.: lat. cuscuta podagria Gl

wituwo* 4, witwo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Witwer; ne. widower; ÜG.: lat. (caelebs) Gl, virgo caelebs vel vir sine uxore Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wituwa

wītwaldi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Wüste, Einöde; ne. desert (N.); ÜG.: lat. eremus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. eremus?; E.: s. wīt, wald

wītwerfōn* 6, ahd., sw. V. (2): nhd. verlauten lassen, ertönen lassen, von sich geben; ne. disclose; ÜG.: lat. (disperdere) Gl, iactare Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wīt, werfan

witwo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wituwo*

*wiu?, ahd., Adv.: Vw.: s. bī*-; Hw.: vgl. anfrk. *wiu?, as. hwī*

wiumen* 8, ahd., sw. V. (1a): nhd. wimmeln, voll sein (V.), hervorsprudeln; ne. swarm (V.); ÜG.: lat. ebullire Gl, (horrere) Gl, scatere Gl, scaturire Gl; Vw.: s. ūf-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); E.: s. germ. *wem-, V., sprudeln, wimmeln; L.: ChWdW9 966a (wiumen); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1)

wiumezzunga* 1, wiumizzunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Sprudel, Quelle; ne. well (N.); ÜG.: lat. scatebra Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. scatebra?; E.: s. wiumen

wiumida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Quelle, Hervorsprudeln; ne. well (N.); ÜG.: lat. ebullitio Gl, scatebra Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. scatebra?; E.: s. wiumen; L.: ChWdW9 966a (wiumida?); Son.: Tgl022 = Sankt Galler Prudentius-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 136) (4. Viertel 9. Jh.)

wiumizzunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wiumezzunga*

wiuuonuurz*?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wīnwurz*?

wīwāri 28, wīāri, ahd., st. M. (ja): nhd. Weiher (M.) (1), Teich, Fischteich, Gewässer; ne. pool (N.); ÜG.: lat. (aquaticus) Gl, (euripus) Gl, (fossa) Gl, lacuna Gl, piscina Gl, (O), T, WH, piscina natatoria Gl, (probaticus) Gl, vivarium Gl; Vw.: s. fihu-, skāf-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), T, WH; E.: germ. *wīwāri, M., Weiher, Teich; s. lat. vīvārium, N., Behältnis zum Aufbewahren lebender Tiere; vgl. lat. vīvus, Adj., lebendig; lat. vīvere, V., leben, am Leben sein (V.), am Leben bleiben; idg. *g̯ei̯- (3), *g̯ei̯ə-, *g̯ii̯ē-, *g̯i̯ē-, *g̯ii̯ō-, *g̯i̯ō-, *g̯ī-, *g̯i̯eh₃-, V., leben, Pokorny 467; W.: mhd. wiwære, st. M., Weiher; nhd. Weiher, M., Weiher; L.: ChWdW8 327b (wīwāri), ChWdW9 966a (wīwāri); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wiwint 5, wīwint, ahd., st. M. (i): nhd. Wind, Wirbel, Wirbelwind, Sturmwind; ne. wind (N.), whirl (N.), hurricane; ÜG.: lat. turbo Gl; Hw.: s. wīwinta*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. turbo?; E.: s. wint; W.: mhd. wīwint, st. M., Sturmwind; L.: ChWdW9 953b (wīwint); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wīwint, ahd., st. M. (i): Vw.: s. wiwint

wiwinta* 7, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wind, Wirbel, Wirbelwind, Sturmwind; ne. hurricane; ÜG.: lat. (aura) Gl, turbo Gl; Hw.: s. wiwint; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. turbo?; E.: s. wiwint

wīwo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wīo

*wiz (1), ahd., st. N. (a): Vw.: s. gi-, furi-; Hw.: vgl. as. *wit (2)?; E.: germ. *witja-, *witjam, st. N. (a), Wissen, Verstand; s. idg. *u̯id-, Sb., Sehen, Wissen, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

*wiz (2), ahd., st. M. (a): Vw.: s. firi-

*wiz (3), ahd., Pers.-Pron.: Hw.: vgl. as. wit*; E.: germ. *wit, Pers.-Pron., wir beide; s. idg. *u̯ē̆- (1), Pron., wir (beide), Pokorny 1114

wīz* (1) 145, ahd., Adj.: nhd. weiß, glänzend, blond; ne. white (Adj.), shining (Adj.); ÜG.: lat. albidus N, albugo (= wīza des eies) Gl, album (N.) (= daz wīz) Gl, albus Gl, MH, N, O, T, (alleluia) (= wīz sūrampfo mhd.) Gl, Aminium (= wīz drūbo) Gl, Aminaeum (= wīz wīn) Gl, anthemis (= wīz bluoma)? Gl, byssinus Gl, camomilla (= wīz bluoma) Gl, candens Gl, N, candidus Gl, N, T, WH, (candor) N, clauculus (= wīz fisk) Gl, cummi (= daz wīz daz ūz demo boume fliozit) Gl, dealbari (= wīziro werdan) N, eruca (= wīz senaf) Gl, eupatorium (= wīziu minza) Gl, flavus Gl, fulfulabia (= wīz pfeffar) Gl, lacteolus Gl, lacteus N, nitens Gl, niveus N, paritaria (= wīz bluoma) Gl, petroniola (= wīz bluoma) Gl, pix navalis (= wīz peh) Gl, puleium (= wīzēr distil) Gl, quinquefolium (N.) (= wīzēr distil) Gl, salix (= wīz wīda) Gl, terebinthina (= wīz harz) Gl, verbena? (= wīzēr distil) Gl; Vw.: s. eban-, sāmi-; Hw.: vgl. anfrk. wīt*, as. hwīt*; Q.: BR, Gl (3. Viertel 8. Jh.), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), MH, N, O, ON, PN, OT, T, WH; E.: germ. *hwīta-, *hwītaz, *hweita-, *hweitaz, Adj., weiß, licht; idg. *k̑u̯eit-, Adj., V., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; s. idg. *k̑u̯ei- (3), V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; idg. *k̑eu- (2), V., Adj., leuchten, hell, Pokorny 594; W.: mhd. wīz, Adj., weiß, glänzend; nhd. weiß, Adj., weiß, DW 28, 1178; R.: wīza, Sb.: nhd. Weißes (eine krankheitsbedingte Verfärbung der Pupille); ne. white (N.) (a miscolouration of the eye due to an illness); ÜG.: lat. albugo Gl; R.: wīz bluomo: nhd. Kamille; ne. camomile; R.: wīza des eies: nhd. Eiweiß; ne. white (N.) of egg, albumen; ÜG.: lat. albugo Gl; R.: gottawebbi wīzaz: nhd. weißer kostbarer Stoff, Batist; ne. cambric (N.); ÜG.: lat. byssus Gl; L.: ChWdW8 327b (wīz), ChWdW9 966b (wīz), 2, 1040 (wīz); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl045 = Salzburger Cura-Glossen (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wīz (2), ahd., st. M. (a): Vw.: s. blī-, *fir-, ita-; Hw.: vgl. anfrk. *wīt?

*wīza, *wīzja, lang., F.: nhd. Strafe, Qual; ne. punishment; Hw.: s. wīzi

wīzag* 1, ahd., Adj.: nhd. wissend, wahrsagerisch; ne. knowing (Adj.); ÜG.: lat. Python (= wīzag ātum) Gl; Vw.: s. fora-; Hw.: vgl. as. wītag*?, wītig; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: germ. *weitaga-, *weitagaz, Adj., wissend, weise, weissagend; s. idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; R.: wīzag ātum: nhd. Wahrsagergeist; ne. predicting spirit; ÜG.: lat. Python Gl; L.: ChWdW8 328b (wīzag); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wīzaga* 4, ahd., sw. F. (n): nhd. Weise (F.) (3), Seherin, Wahrsagerin, Prophetin; ne. wise woman, fortune-teller (F.); ÜG.: lat. (haruspica) N, (praescia (F.) futurorum) N, prophetissa Gl, T, pythonissa Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, OT, T; I.: Lüt.?, Lbd.? lat. prophetissa; E.: germ. *weitagō-, *weitagōn, sw. F. (n), Prophetin; s. idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; L.: ChWdW8 328b (wīzaga), ChWdW9 971a (wīzaga); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64)

wīzagfogal* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Weissagevogel“, weissagender Vogel; ne. bird of oracle; ÜG.: lat. ales auguralis N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. ales auguralis?; E.: s. wīzag, fogal

wīzagheit* 2, ahd., st. F. (i): nhd. Weissagung, Wahrsagung; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. divinatio Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. divinatio?; E.: s. wīzag, heit; L.: ChWdW9 971b (wīzagheit); Son.: TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT10 = Salzburger Canones-Glossar (Salzburg, Salzburger Museum Carolino Augusteum Hs. 2163) (1. Viertel 9. Jh.)

wīzaglīh* 3, ahd., Adj.: nhd. weissagend, prophetisch; ne. fortune-telling (Adj.); ÜG.: lat. divinatrix N, propheticus MH, pythonicus Gl; Q.: Gl, MH (810-817), N; I.: Lüt.?, Lbd.? lat. propheticus?; E.: s. wīzag, līh (3); L.: ChWdW9 971b (wīzaglīh)

wīzago* 119, ahd., sw. M. (n): nhd. Weissager, Prophet, Weissagender, Wahrsager, Seher; ne. fortune-teller (M.); ÜG.: lat. (Abdias) Gl, (aspectus) N, (divinatio) Gl, (divinus) Gl, hariolus Gl, potens divinationibus N, propheta B, (Gl), MH, N, NGl, O, T, (prophetans) NGl, pseudopropheta (= luggi wīzago) T, Python Gl, sortilegus (M.) Gl, vates Gl; Vw.: s. alt-; Hw.: s. wīssago*; Q.: B, GB, Gl (765), MH, N, NGl, O, OT, T; I.: Lbd. lat. divinatio?, hariolus?, propheta?; E.: germ. *weitagō-, *weitagōn, *weitaga-, *weitagan, sw. M. (n), Prophet; s. idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; L.: ChWdW8 328b (wīzago), ChWdW9 971b (wīzago); Son.: Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT05 = Regensburger Vitenglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīzagōn* 21, ahd., sw. V. (2): nhd. weissagen, prophezeien, wahrsagen; ne. prophecy (V.); ÜG.: lat. augurari Gl, N, divinare Gl, divinationem colligere Gl, praecinere N, praenuntiare N, praesagire N, prophetare Gl, N, T, prophetia (= wīzagōn subst.) NGl, prophetizare T, vaticinari Gl, N, vaticinium fundere N; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, NGl, OT, T; I.: Lbd. lat. augurari, prophetare, prophetizare; E.: germ. *weitagōn, sw. V., weissagen, prophezeihen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; R.: wīzagōn, (subst. Inf.=)N.: nhd. Weissagung; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. prophetia NGl; R.: wīzagōnto, (Part. Präs.=)Adv.: nhd. im Prophezeien; ne. in prophesying; ÜG.: lat. divinando NGl; L.: ChWdW8 328b (wizagōn), ChWdW9 971b (wīzagōn); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīzagōnto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. wīzagōn*

wīzagsam* 1, ahd., Adj.: nhd. weise, prophetisch; ne. wise (Adj.), prophetical; ÜG.: lat. prophetalis Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. prophetalis; E.: s. wīzag, sam; L.: ChWdW9 971b (wīzagsam); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wīzagtuom* 15, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Weissagung, Weissagen, Wahrsagen, Prophezeiung; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. divinatio Gl, N, fatum N, oraculum Gl, praesagium Gl, N, prophetia NGl, T, (Python) Gl, vaticinium N; Vw.: s. fora-; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.), N, NGl, OT, T; I.: Lüt.?, Lsch.? lat. prophetia; E.: germ. *weitagadōma-, *weitagadōmaz, Adj., st. M. (a), Prophezeiung, Weissagung; s. idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; idg. *dʰēmi-, *dʰəmi-, Sb., Aufgestelltes, Satzung, Pokorny 235; idg. *dʰē- (2), *dʰeh₁-, V., setzen, stellen, legen, Pokorny 235; L.: ChWdW9 971b (wīzagtuom); Son.: Tgl047 = Regensburger Glossen zu Bedas Kommentar zur Apostelgeschichte (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14478) (2. Viertel 9. Jh.)

wīzagtuomlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. weissagerisch; ne. wise, fortune-telling (Adj.); ÜG.: lat. pythonicus Gl; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lsch. lat. pythonicus; E.: s. wīzag, tuom, līh (3)

wīzagunga* 5, wīzigunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Weissagung, Prophezeiung; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. haruspicium N, in divinandi usum procreati (= zi wīzagunga giboran) N, vaticinium N; Vw.: s. opfar-; Hw.: s. wīssagunga; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.), N; I.: Lbd. lat. divinatio?, haruspicium?, vaticinium?; E.: s. wīzagōn; W.: s. nhd. Weissagung, F., Weissagung, Prophezeiung, DW 28, 1167; L.: ChWdW9 971b (wīzinunga); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wīzan* (1) 32, ahd., st. V. (1a): nhd. vorwerfen, anlasten, anrechnen, jemanden verantwortlich machen für, strafen; ne. blame (V.), hold s.o. responsible; ÜG.: lat. (annuntiare) N, ascribere Gl, auctoritas legum exerceri Gl, deputare (V.) (2) Gl, imputare Gl, N, NGl, inficere Gl, punire Gl, reputare Gl, retinere O, statuere NGl, succidere (V.) (1) Gl; Vw.: s. fir-, gi-, unfir-; Hw.: vgl. anfrk. *wītan?, as. wītan* (1); Q.: Gl (9. Jh.), N, NGl, O; I.: Lbd. lat. punire?, statuere?; E.: germ. *weitan (3), st. V., strafen, quälen; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīzen, st. V., bestrafen; nhd. (ält.) weisen, st. V., weisen (V.) (2), strafen, bestrafen, DW 28, 1103; L.: ChWdW8 327b (wīzan), ChWdW9 967a (wīzan); Son.: Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295)

wīzan* (2) 1, ahd., st. V.?: nhd. weissagen; ne. prophecy (V.); ÜG.: lat. prophetizare MF; Hw.: s. wīzōn*; Q.: MF (Ende 8. Jh.); I.: Lbd. lat. prophetizare?; E.: s. wīzag?; L.: ChWdW9 971a (wīzan)

*wīzan (3), ahd., st. V. (1a): Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. as. *wītan (2)?; E.: germ. *weitan (2), st. V., gehen, weggehen; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125?; idg. *u̯ei- (3), *u̯ei̯ə-, *u̯ī-, V., gehen, erstreben, ersehnen, erjagen, wollen (V.), kräftig sein (V.), Pokorny 1123?

wīzanung* 3, wīzinung*, ahd., st. F. (ō): nhd. Weissagung, Prophezeiung; ne. prophecy (N.); ÜG.: lat. divinatio Gl, prophetatio Gl, vaticinium Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt.?, Lbd.? lat. prophetatio?; E.: s. wīzōn; L.: ChWdW8 328b (wīzinung)

wīzāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Peiniger, Folterknecht; ne. tormentor; ÜG.: lat. tortor Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. tortor?; E.: s. wīzan (1); W.: mhd. wīzære, st. M., Strafer, Peiniger

wīzbrōt* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Weißbrot; ne. white bread; ÜG.: lat. panis triticeus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. triticeus panis?; E.: s. wīz (1), brōt; W.: mhd. wīzbrot, st. N., Weißbrot; nhd. Weißbrot, N., Weißbrot, helles Brot von Weizenmehl, DW 28, 1203

wīzdorn 4, ahd.?, st. M. (a): nhd. Weißdorn; ÜG.: lat. bedegar Gl, blandonia Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz (1), dorn; W.: mhd. wīzdorn, st. M., Weißdorn; nhd. (ält.) Weißdorn, M., Hagebutte, gemeiner Weißdorn, DW 28, 1204

wīzdosto* 1, ahd.?, sw. M. (n): nhd. „Weißdost“, Katzenminze; ne. majoram, cat-mint; ÜG.: lat. calamentum Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz (1), dosto

wīzdrūbo 3, ahd., sw. M. (n): nhd. „Weißtraube“, weiße Traube; ne. white grapes; ÜG.: lat. Amineum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wīz (1), drūbo

wīzen* 6, ahd., sw. V. (1a): nhd. weißen, tünchen, kalken, weiß machen, weiß färben; ne. whitewash, whiten (V.); ÜG.: lat. albare Gl, dealbare Gl, MF, N, NGl, T; Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. hwīton*; Q.: Gl, MF (Ende 8. Jh.), N, NGl, T; I.: Lbd. lat. dealbare?; E.: germ. *hwītjan, *hweitjan, sw. V., weißen; idg. *k̑u̯eit-, V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; s. idg. *k̑u̯ei- (3), V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; vgl. idg. *k̑eu- (2), V., Adj., leuchten, hell, Pokorny 594; W.: mhd. wīzen, sw. V., glänzen, weiß machen, tünchen; nhd. weißen, sw. V., weißen, weiß anstreichen, weiß werden, DW 28, 1206; L.: ChWdW9 966b (wīzen); Son.: Tgl031 = Freisinger Hieronymus-Glossen I (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6305)

wīzēn* 2, wīzōn*, ahd., sw. V. (3, 2): nhd. weiß werden, weißgrau sein (V.); ne. turn white, be white and grey; ÜG.: lat. albus fieri N, canere Gl; Vw.: s. ir-; Hw.: vgl. as. hwīton*; Q.: Gl, N (1000); E.: germ. *hweitēn, *hweitǣn, sw. V., weiß werden, weiß sein (V.); idg. *k̑u̯eit-, V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; s. idg. *k̑u̯ei- (3), V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; idg. *k̑eu- (2), V., Adj., leuchten, hell, Pokorny 594; W.: s. mhd. wīzen, sw. V., weiß werden; s. nhd. weißen, sw. V., weißen, weiß anstreichen, weiß werden, DW 28, 1206

wīzfisk* 1, wīzfisc*, ahd.?, st. M. (a): nhd. Weißfisch; ne. whiting; ÜG.: lat. (clauculus) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz (1), fisk; W.: nhd. (ält.-dial.) Weißfisch, M., Weißfisch, weißer Fisch, DW 28, 1201

*wizgern...?, ahd., Adj.: Vw.: s. firi-

*wizgernī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. firi-

*wizgernlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. firi-

*wizgernlīhho?, *wizgernlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. firi-

*wizgerno?, ahd., Adv.: Vw.: s. firi-

wīzholundarīn* 1, ahd.?, Adj.?: nhd. aus Wacholder; ne. made of juniper; ÜG.: lat. (cummi cedri) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz (1)?, holuntar

wīzhulla* 1, ahd., sw. F. (n): nhd. „Weißhülle“, Schleier, weißer Schleier; ne. white veil; ÜG.: lat. calymma lacteum N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. calymma lacteum?; E.: s. wīz (1), hulla

wīzi 102, ahd., st. N. (ja): nhd. Strafe, Qual, Leiden, Strafgericht, Hölle, Bestrafung, Verurteilung; ne. punishment, pain (N.), hell, condemnation; ÜG.: lat. adversio Gl, amplecti (= wīzi bifāhan) Gl, animadversio Gl, cataplectatio Gl, (cruciatus) Gl, N, (crux)? Gl, damnatio Gl, dies malus Gl, (eculeus) Gl, extensio Gl, (ferrum) Gl, gehenna Gl, (ignis) NGl, impunitus (= ānu wīze) N, iudicium Gl, (manes) Gl, passio NGl, per ignem purgare (= mit wīze lūttaren) NGl, poena B, Gl, MH, N, NGl, punire (= mit wīze anabraht werdan) NGl, puniri (= in wīzi sīn) N, quaestio Gl, supplicium Gl, N, NGl, O, T, (Tartarus) Gl, tormentum Gl, N, NGl, T, tortio Gl, tortura Gl; Vw.: s. arandi-, gi-, hella-; Hw.: s. lang. *wīza; vgl. as. wīti*; Q.: B, FP, GB, Gl, GP (Ende 8. Jh.), M, MH, N, NGl, O, OT, T; I.: Lbd. lat. animadversio?, cataplectatio?, cruciatus?, gehenna?, iudicium?, passio?, poena?, quaestio?, tortura?; E.: germ. *weitja-, *weitjam, st. N. (a), Strafe, Qual; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīze, st. N., Strafe, Tortur; R.: in wīzi sīn: nhd. bestraft werden; ne. be punished; ÜG.: lat. puniri N; L.: ChWdW8 327b (wīzi), ChWdW9 967a (wīzi); Son.: MrA01 = Alphabetisches Murbacher Mischglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wīzī* 16, ahd., st. F. (ī): nhd. Weiß, weißer Fleck, weiße Farbe; ne. white (N.); ÜG.: lat. albedo N, (albugo) Gl, album (N.) N, candor Gl, N; Q.: Gl, N (1000); E.: germ. *hwītī-, *hwītīn, *hweitī-, *hweitīn, sw. F. (n), Weiß; idg. *k̑u̯eit-, V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; s. idg. *k̑u̯ei- (3), V., Adj., leuchten, hell, weiß, Pokorny 628; vgl. idg. *k̑eu- (2), V., Adj., leuchten, hell, Pokorny 594; W.: mhd. wīze, st. F., Reinheit, st. N., Weiß; nhd. Weiße, F., Heiligkeit, Weiß (Farbe) Silbergehalt, DW 28, 1204

wīziboum* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Strafbaum“, Halsblock, Kreuz; ne. „tree of punishment“, stocks (Pl.); ÜG.: lat. crux Gl, patibulum Gl, stipes Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt.?, Lsch.? lat. patibulum?; E.: s. wīzi (1), boum; L.: ChWdW9 186b (wīziboum); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wīzidruounga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Leiden, Strafe, Passion; ne. pain (N.), punishment; ÜG.: lat. (pascha)? Gl, passio Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. passio?; E.: s. wīzi (1), druoēn

wīzigalgo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Galgen, Halsblock, Querstange des Kreuzes, Marterholz des Kreuzes; ne. gallows (Pl.), stocks (Pl.), cross-bar; ÜG.: lat. patibulum Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. patibulum; E.: s. wīzi (1), galgo; L.: ChWdW9 335a (wīzigalgo); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

wīzilahhan* 2, wīzilachan*, wīzzilahhan*, ahd., st. N. (a): nhd. „Strafkleid“, „Richterkleid“, Amtskleid eines Richters, Lostasche des Hohenpriesters; ne. robe of the judge; ÜG.: lat. rationale (iudicii) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. rationale; E.: s. wīzi (1), lahhan; L.: ChWdW9 494a (wīzilahhan); Son.: TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (3. Viertel 9. Jh.), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

wīzilīh* 2, wīzlīh*, ahd., Adj.: nhd. peinlich, strafend, zur Strafe gehörig; ne. painful, punishing (Adj.); ÜG.: lat. poenalis Gl; Vw.: s. ita-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. poenalis; E.: s. wīzi (1), līh (3); L.: ChWdW8 327b (wīzlīh)

*wīzīn?, ahd., Sb.: Hw.: vgl. anfrk. witin*(?)

wīzināri 22, ahd., st. M. (ja): nhd. Strafer, Quäler, Folterknecht, Rächer, Strafvollzieher, Büttel, Scharfrichter; ne. tormentor, revenger, punisher; ÜG.: lat. carnifex Gl, lanista Gl, lictor Gl, speculator Gl, tortor Gl, MF, T, ultor Gl, (ultrix) Gl; Hw.: vgl. as. wītnāri*; Q.: Gl (765), MH, T; I.: Lsch. lat. lictor?, tortor?; E.: s. wīzinōn; W.: mhd. wīzenære, st. M., Strafer, Peiniger, Scharfrichter; L.: ChWdW8 327b (wīzināri), ChWdW9 968b (wīzināri); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747)

wīzinōn* 43, ahd., sw. V. (2): nhd. peinigen, quälen, strafen, vergelten, bestrafen, mit dem Tod bestrafen, zum Tod verurteilen, plagen, martern, verurteilen, verdammen, erschüttern; ne. torment (V.), punish, condemn; ÜG.: lat. affligere Gl, angere Gl, cataplectare? Gl, (cataplectatio) Gl, cruciare Gl, damnare Gl, MH, demoliri Gl, diiudicare Gl, discerpere Gl, ferire Gl, iudicare Gl, lancinare Gl, (multare) Gl, (pati) WK, perpessus (= dultenti giwīzinōt) Gl, plectere Gl, punire Gl, MH, punitor (= wīzinōnter subst.) Gl, torquere Gl, NGl, T, MNPs, trucidare Gl, (ulcisci)? Gl, vexare Gl, zelari Gl; Vw.: s. bi-, gi-; Hw.: s. ungiwīzinōt*; vgl. anfrk. wītonon*, as. wītnon*; Q.: Gl (765?), MH, MNPs, NGl, O, OT, T, WK; I.: Lbd. lat. cataplectare?, cruciare?, diiudiacare?, punire?, torquere?; E.: s. germ. *weitan (3), st. V., strafen, quälen; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wīzenen, sw. V., strafen, peinigen; R.: wīzinōntēr, (Part. Präs. subst.=)M.: nhd. Bestrafer; ne. punisher; ÜG.: lat. punitor Gl; L.: ChWdW8 327b (wīzinōn), ChWdW9 968a (wīzinōn); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

*wīzinōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wīzinōn*

wīzinōti* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Bestrafung; ne. punishment; ÜG.: lat. poena Gl; Hw.: s. *wīzinōtī?; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lüt. lat. poena?; E.: s. wīzinōn

*wīzinōtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wīzinōti*

wīzinung*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīzanung*

wīzigunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wīzagunga*

wīziregil* 1, ahd., st. N. (a): nhd. Bußgewand; ne. penitential robe; ÜG.: lat. saccus Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.); I.: Lsch. lat. saccus?; E.: s. wīzi (1), regil; L.: ChWdW8 236a (wīziregil), Son.: Tgl17 = Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 13 (4. Viertel 8. Jh.) (4. Viertel 8. Jh.)

wīzisāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Quäler, Peiniger, Strafer; ne. tormentor; ÜG.: lat. (vir dolosus) N; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wīzan (1)

*wīzja, lang., F.: Vw.: s. *wīza

*wizlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. firi-, furi-

wīzlīh*, ahd., Adj.: Vw.: s. wīzilīh*

wīzminza 6, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Weißminze, Frauenblatt, Katzenminze?; ne. white mint, cat-mint?; ÜG.: lat. balsamita Gl, menta alba Gl, mentastrum Gl, nepeta Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. menta?; E.: s. wīz (1), minza; W.: nhd. (ält.) Weißminze, Weißmünze, F., Weißminze, DW 28, 1223

wīzmunza*? 1, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Rossminze?; ne. horse-mint?; ÜG.: lat. mentastrum Gl; Hw.: s. wīzminza; Q.: Gl (13./14. Jh.); I.: Lüt. lat. mentastrum?; E.: s. wīz (1), munza; W.: nhd. (ält.) Weißminze, Weißmünze, F., Weißminze, DW 28, 1223

wīznioswurz* 1, ahd.?, st. F. (i): nhd. Germer; ne. white hellebore; ÜG.: lat. (ellebora alba) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. ellebora alba?; E.: s. wīz (1), niosan, wurz; W.: nhd. (ält.) Weißnieswurz, F., „Weißnieswurz“, DW 28, 1224

*wiznissi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-

*wiznissī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

*wizo?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. distil-

wīzōn* (1) 2, ahd., sw. V. (2): nhd. weissagen; ne. prophecy (V.); ÜG.: lat. divinare Gl, prophetizare MF; Hw.: s. wīzan* (2); Q.: Gl (765), MF; I.: Lbd. lat. divinare?, prophetizare?; E.: s. wīzag; L.: ChWdW8 328b (wīzōn)

wīzōn* (2), ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wīzēn*; Hw.: vgl. as. hwīton

*wīzōn (3), ahd., sw. V. (2): Vw.: s. ita-

wīzouga* 1, ahd.?, sw. N. (n): nhd. der weiße Fleck im Auge; ne. white spot in the eye; ÜG.: lat. albugo Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. albugo?; E.: s. wīz (1), ouga

wīzpfeffar*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wīzpfeffur*

wīzpfeffur* 2, wīzpheffur*, wīzpfeffar*, wīzpheffar, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. weißer Pfeffer, Steinkorn des Pfeffers; ne. white pepper, pepper-seed; ÜG.: lat. (fulfu) Gl, (fulfulabia) Gl, piper album Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. piper album?; E.: s. wīz (1), pfeffar

wīzpfellīnrok* 1, wīzphellīnroc*, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. weißfarbiger Rock, weißes Gewand; ne. white robe; ÜG.: lat. (byssinus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. byssinus?; E.: s. wīz (1), pfelli, rok

wīzpheffar, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wīzpfeffur*

wīzpheffur*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wīzpfeffur*

wīzphellīnroc*, ahd., st. M. (a?, i?): Vw.: s. wīzpfellīnrok*

wīzros 3, ahd., st. N. (a): nhd. Schimmel, weißes Pferd; ne. dappled horse; ÜG.: lat. equus candidus Gl, equus candidus vel niveus Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. equus candidus?; E.: s. wīz (1), ros

wīzsenaf* 11, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Weißsenf“, Gartenrauke; ne. white mustard; ÜG.: lat. eruca Gl, (euzomon) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. eruca?; E.: s. wīz (1), senaf; W.: nhd. (ält.) Weißsenf, M., Senf, Artischocke, DW 28, 1226

*wizskaf?, *wizscaf?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *witskap

*wizskeffi?, *wizsceffi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *witskepi?

wīzsūrampfo* 1, wīzsūrampho*, ahd.?, sw. M. (n): nhd. Sauerklee; ne. wood-sorrel; ÜG.: lat. alleluia Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz (1), sūr, ampfara

wīzsūrampho*, ahd.?, sw. M. (n): Vw.: s. wīzsūrampfo*

wīzūnwurz*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wīzwurz

wīzwahs* 2, ahd.?, st. N. (a): nhd. Bienenharz, gebleichtes Wachs; ne. bee glue; ÜG.: lat. cera alba Gl, propolis Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wīz, wahs; W.: nhd. Weißwachs, N., Weißwachs, gebleichtes Wachs, Weißwachs, DW 28, 1227

wīzwīhrouh* 1, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Weihrauch; ne. incense; ÜG.: lat. libanus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lsch. lat. libanus?; E.: s. wīz (1), wīh, rouh

wīzwīn 3, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Weißwein; ne. white wine; ÜG.: lat. Aminaeum Gl, vinum Aminaeum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. vinum Aminaeum?; E.: s. wīz (1), wīn; W.: nhd. Weißwein, M., Weißwein, DW 28, 1228

wīzwurz 43, wīzūnwurz*, ahd., st. F. (i): nhd. Weißwurz, Wiesenaugentrost, Salomonssiegel, Diptam; ne. eyebright; ÜG.: lat. (consolida) Gl, dictamnum Gl, dictamnum album Gl, dorchadion? Gl, dracontium Gl, ephemeron Gl, frasia? Gl, gentiana maior Gl, radix alba Gl, lat.-ahd.? belina Gl, gr. artemideon Gl, dipsakos Gl; Hw.: vgl. as. hwītewurt*; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. wīz, wurz; W.: s. nhd. Weißwurz, F., „Weißwurz“, DW 28, 1828; L.: ChWdW9 966b (wīzwurz); Son.: Sglr07 = Althochdeutsches Apuleiusglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 116f) (9. Jh.)

*wizza?, ahd., Interj.: Hw.: vgl. as. wita*

wizza* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wissen, Gewissen; ne. knowledge, conscience; ÜG.: lat. conscientia NGl; Vw.: s. ā-, un-; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. conscientia?; E.: s. wizzan (1), wizzi (1); W.: s. mhd. witze, st. F., Wissen, Verstand, Besinnung

wizzan* (1) 997, ahd., Prät.-Präs.: nhd. wissen, kennen, verstehen, erfahren (V.), erkennen, begreifen, jemanden als jemanden erkennen, vermögen, wissen von; ne. know, understand, recognize; ÜG.: lat. ab sciente gerere (= wizzanto tuon) N, addere (= darazuo wizzan) N, (adiudicare) N, (advertere) N, agnoscere N, aliquando (= jū ni weiz wanne) Gl, apparere Gl, (audire) N, audiri N, callere Gl, clarescere (= zi wizzane werdan) Gl, (cogitare) N, (cognitus) N, cognoscere Gl, MF, N, NGl, O, Ph, T, WH, (comperire) N, comprehendere N, comprehensum habere N, (conicere) N, conscius (= giwizzan Part. Prät.) Gl, N, NGl, (conscius) N, conscius esse N, considerare N, constare (= zi wizzane werdan) Gl, (credere) N, (deducere) N, (deprehendere) N, dinoscere N, (discernere) N, (discretio) N, (excogitare) N, (exquirere) N, forte aliquid tale (= ni weiz waz) Gl, gnarus (= giwizzan Part. Prät.) Gl, (gratia) (= dank wizzan) Gl, (ignorabilis) N, ignorare (= ni wizzan) Gl, N, O, T, innotescere (= zi wizzane werdan) Gl, (innotescere) N, intellegere Gl, N, NGl, (intueri) N, manifestum esse N, (meminisse) N, nescire (= ni wizzan) B, E, Gl, I, MF, MH, N, NGl, PG, PT=T, O, T, WH, (nescius) N, nescius (M.) (= ni wizzantēr) MH, non ambigere N, non dubitare N, non nescire N, noscere B, E, Gl, MF, MNPs, N, NGl, O, T, WH, notare (= zi wizzanne tuon) Gl, (notum) N, (numerare) N, nuntiari (= zi wizzane werdan) N, pendere (= zi wizzane werdan) Gl, peritiam habere N, (promere) N, (prospicere) N, providere Gl, N, (praenoscere) Gl, (praescire) N, (putare) N, quaerere N, quiddam (= ni weiz waz) Gl, quondam (= ni weiz wanne) Gl, (renuntiare) O, respicere N, rimari causas N, sapere Gl, NGl, O, T, (scibilis) N, scientia (= wizzan subst.) NGl, scientiam docere (= andere wizzan tuon) N, scire B, Ch, Gl, I, MF, N, NGl, O, PT=T, PG, T, (sensibilis) N, (sentire) N, (tenere) (V.) (1) N, WH, (videre) N, O, (videri) N; Vw.: s. bi-, fir-, fora-, missi-, *ni-, untar-; Hw.: vgl. anfrk. witan*, as. witan*; Q.: AB, B, BG, Ch, E, G, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, JB, L, M, MF, MH, MNPs, N, NGl, O, OT, Ph, PG, PN, Psb, PT, T, WB, WH; I.: Lbd. lat. comprehendere?, sentire?; E.: germ. *weitan (1), *wītan, Prät.-Präs., sehen, wissen; germ. *wait-, Prät.-Präs., er weiß; idg. *u̯oida-, V., gesehen haben, wissen, Pokorny 1125; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wizzen, Prät.-Präs., wissen, kennen; nhd. wissen, unr. V., wissen, DW 30, 748; R.: giwizzan, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. erkannt, gewusst, bewusst, wissend, kundig; ne. known, knowing (Adj.); ÜG.: lat. conscius Gl, N, NGl, gnarus Gl; R.: zi wizzanne gituon: nhd. bekannt machen; ne. make known; R.: zi wizzane werdan: nhd. bekannt werden; ne. be known; ÜG.: lat. clarescere Gl, constare Gl, nuntiari N, pendere Gl; R.: dank wizzan: nhd. danken für; ne. thank for; ÜG.: lat. (gratia) Gl; R.: ni weiz waz: nhd. irgendetwas, irgendein; ne. anything; ÜG.: lat. forte aliquid tale Gl, quiddam Gl; R.: ni weiz wer: nhd. irgendeiner; ne. any; R.: ju ni weiz wanne: nhd. früher einmal; ne. in the old days; ÜG.: lat. quondam Gl; R.: wizzan, (subst. Inf.=)N.: nhd. Wissen; ne. knowledge; ÜG.: lat. scientia NGl; L.: ChWdW8 327b (wizzan), ChWdW9 968b (wizzan); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225), Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532), Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104), Tgl066 = Freisinger Hieronymusglossen II (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6272), Tgl040 = Glossen im Sankt Galler Walahfrid-Kommentar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 283), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT12 = Reichenauer Glossar zu Gregors Dialogen (Krakau, Biblioteka Jagiellońska Berol. Ms. Lat. 4° 676 [früher Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz Ms. lat. 4° 676, noch früher Cheltenham, Bibliotheca Phillippica 18908]), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25),

*wizzan (2), ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. foragi-, gi-, unforagi-, ungi-; Hw.: s. wizzan* (1) (Prät.-Präs.)

wizzanheit*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzantheit*

*wizzanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wizzantheit* 53, wizzanheit*, wizzentheit*, ahd., st. F. (i): nhd. Wissen, Kenntnis, Erkenntnis, Bewusstsein, Gewissen, Vorherwissen, Vorbedacht; ne. knowledge, consciousness, conscience; ÜG.: lat. conscia (F.) N, conscientia Gl, MH, N, (conscius) N, disciplina (= gilirn inti wizzantheit) N, (industria) Gl, notio N, notitia N, praescientia N, providentia N, (ratio) N, (sapientia) N, scienter (= bī wizzantheit) LB, scientia N, (veritas scientiae) N; Vw.: s. fora-, un-; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), LB, MH, N, RB; I.: Lüt. lat. conscientia; E.: s. wizzan, heit; W.: mhd. wizzentheit, st. F., Einsicht, Wissen; nhd. (ält.) Wissenheit, F., Wissen, Wissenschaft, DW 30, 777; L.: ChWdW8 328a (wizzantheit), ChWdW9 969b (wizzantheit); Son.: Tgl03b = Paulus-Glossen der Winithar-Handschrift (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 70) (3. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wizzanti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. wissend; ne. know, knowing (Adj.); Vw.: s. *bi-, un-, unbi-, wizzan; Hw.: vgl. as. *witandi?

wizzanto*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: nhd. bewusst, wissend; ne. consciously; Vw.: s. un-

wizzanttuom* 2, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Wissen, Kenntnis, Weissagung, Wahrsagung; ne. knowledge, prophecy (N.); ÜG.: lat. divinatio Gl, (vates) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. divinatio?; E.: s. wizzan, tuom; W.: mhd. wizzentuom, st. M., Weisheit

wizzanttuomlīh* 1, ahd.?, Adj.?: nhd. wissend, weissagerisch; ne. knowing (Adj.), prophetical; ÜG.: lat. pythonicus Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lsch. lat. pythonicus?; E.: s. wizzan, tuom, līh (3); R.: wizzantuomlīh ātum, ahd., st. M. (a): nhd. Gott der Weissagung; ne. god of prophecy

*wizzen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wāna-

wizzēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. weise werden, klug werden; ne. become wise, know; ÜG.: lat. astutior fieri NGl; Vw.: s. gi-, int-, ir-, un-; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); E.: germ. *witēn, *witǣn, sw. V., sehen, wissen; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; s. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78

wizzentheit*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzantheit*

wizzenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzanti*

wizzento*, ahd., (Part. Präs.=)Adv.: Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzanto*

wizzi* (1) 20, ahd., st. N. (ja): nhd. Wissen, Vernunft, Verstand, Einsicht, Weisheit, Bewusstsein, Klugheit; ne. knowledge, consciousness, wisdom; ÜG.: lat. (manes) Gl, ratio N, NGl, sapere (= wizzi habēn) N, scientia O; Vw.: s. ā-, buoh-, firi-, gi-, in-, un-, ungi-, wana-; Hw.: s. wizzī*; vgl. anfrk. witti*, as. *witti?; Q.: FB, Gl, N, NGl, O (863-871); I.: Lbd. lat. ratio?; E.: germ. *witja-, *witjam, st. N. (a), Wissen, Verstand; idg. *u̯id-, Sb., Sehen, Wissen, Pokorny 1125; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; L.: ChWdW9 970a (wizzi)

*wizzi (2), ahd., Adj.: nhd. wissend, vernünftig; ne. knowing (Adj.), sensible; Vw.: s. ā-, firi-, un-, ungi-, wana-

*wizzi (3), ahd., Adj.: Vw.: s. taga-

wizzī* 10, wizzīn*, ahd., st. F. (ī): nhd. Verstand, Wissen, Einsicht, Sinn, Bedeutung, Weisheit, Tugend, Geist; ne. knowledge, consciousness, wisdom, virtue; ÜG.: lat. ingenium Gl, scientia O; Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzi*; vgl. anfrk. *witi?, witti*; Q.: Gl, O (863-871); I.: Lbd. lat. ingenium?; E.: s. wizzi (1); W.: s. mhd. witze, st. F., Wissen, Verstand; L.: ChWdW9 970a (wizzī)

wizzid* 1, ahd., st. F. (i?): nhd. Gesetz, Gebot; ne. law, order (N.); ÜG.: lat. lex TC; Hw.: s. wizzōd; Q.: TC (Mitte 10. Jh.); I.: Lbd. lat. lex?; E.: s. wizzōd*

*wizzida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. aba-, fora-, gi-, in-, un-

wizzīg* 18, ahd., Adj.: nhd. weise, klug, schlau, vernünftig, kundig, verständig; ne. wise (Adj.), sensible; ÜG.: lat. astutus Gl, (fas) Gl, gnarus Gl, providus Gl, prudens N, sapiens N, sensatus Gl, (sollers) Gl, strenuus Gl; Vw.: s. ā-, filu-, firi-, *gi-, un-, ungi-; Hw.: vgl. as. witig*; Q.: Gl (765), N; E.: s. germ. *witaga-, *witagaz, Adj., wissend, klug, verständig, weise; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wizzec, Adj., wissend, verständig; nhd. witzig, Adj., verständig, klug, geistreich, witzig, DW 30, 891; L.: ChWdW8 328b (wizzīg), ChWdW9 971a (wizzīg); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

*wizzigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ā-

wizzigōn* 1, ahd., Adv.: nhd. schlau, klug; ne. knowingly; ÜG.: lat. astute Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. astute?; E.: s. wizzīg

wizzilōs* 3, ahd., Adj.: nhd. unvernünftig, töricht, dumm; ne. foolish, stupid; ÜG.: lat. effetus lumine mentis N, insipiens N, irrationalis N; Vw.: s. ā-; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. insipiens?; E.: s. wizzi (1), lōs; W.: mhd. witzelōs, Adj., unverständig, besinnungslos; s. nhd. witzlos, Adj., unvernünftig, unverständig, witzlos, DW 30, 901

wizzilōsī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Unverstand, Torheit, Dummheit; ne. foolishness; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. insipientia?; E.: s. wizzi (1), lōs

wizzīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. un-; Hw.: s. wizzī*

wizzireda* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Vernunft, Verstand, Einsicht, Sinn, Weisheit, Tugend, Geist; ne. reason (N.); ÜG.: lat. ratio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. ratio; E.: s. wizzi (1), reda; W.: s. nhd. Witzrede, F., „Witzrede“, scherzhafte Erzählung, Scherz, DW 30, 902

wizzo* 5, ahd., sw. M. (n): nhd. Weiser (M.) (1), Wissender, Kundiger; ne. wise man; ÜG.: lat. (gnarus) Gl, (sapiens) (M.) Gl, sapienter indoctus (= wizzo Fehlübersetzung) Gl; Vw.: s. fora-, gi-, *meingi-, ubar-, un-, unmāz-, unmez-; Hw.: vgl. as. *wito?; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), O, PN; E.: germ. *witō-, *witōn, *wita-, *witan, sw. M. (n), Wissender, Wisser, Weiser (M.) (1), Ratgeber, Zeuge; s. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; R.: wizzo wesan: nhd. etwas wissen; ne. know s.th.; L.: ChWdW9 969b (wizzo); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Tgl084a = Mainzer Gregorglossen (Dialog) (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. q. 65)

wizzōd* (1) 64, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Gesetz, Gebot, Feststellung, Testament, Sakrament, Abendmahl, Eucharistie, Altes Testament, Neues Testament; ne. law, order (N.), will (N.), Lord’s Supper, scripture; ÜG.: lat. azymum (N.) Gl, (corpus) LB, NGl, donum bonum Gl, eucharistia Gl, NGl, (eulogia) Gl, ius (N.) (2) Gl, lex APs, Gl, O, TC, quinque libri Moysis (= altēr wizzōd) O, quod constitutum est (= daz wizzōd iuwih lērit) O, sacramentum NGl, (sanguis) NGl, sententia Gl, testamentum Gl, I, MF, thora Gl; Hw.: vgl. anfrk. witut*, as. *witōd?; Q.: APs, FB, Gl (765), I, LB, MB, MF, NGl, O, PfB, RB, TC; I.: Lbd. lat. azymum?, eucharistia?, ius (N.) (2)?, lex?, sacramentum?, testamentum?, thora?; E.: germ. *witōda-, *witōdam, *witōþa-, *witōþam, st. N. (a), Angewiesenes?, Gesetz?; vgl. idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., erblicken, sehen, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: mhd. wizzot, st. M., st. N., Gesetz, Sakrament; L.: ChWdW8 329a (wizzōd), ChWdW9 973a (wizzōd); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wizzōd (2), ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. ā-

wizzōdbrōt* 2, ahd., st. N. (a): nhd. „Abendmahlsbrot“, Schaubrot, Hostie; ne. bread of Communion; ÜG.: lat. (azymus) Gl, panis propositionis MF; Q.: Gl (nach 765?), MF; I.: Lüt. lat. panis propositionis?; E.: s. wizzōd (1), brōt; L.: ChWdW8 97a (wizzōdbrōt), ChWdW9 197a (wizzōdbrōt)

wizzōdhaftīg* 1, ahd., Adj.: nhd. rechtmäßig; ne. legal; ÜG.: lat. legalis TC; Q.: TC (Mitte 10. Jh.); I.: Lüt. lat. legalis?; E.: s. wizzōd (1), haft

wizzōdhaftlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. rechtmäßig, rechtlich festgelegt; ne. legal; ÜG.: lat. legalis TC; Q.: TC (Mitte 10. Jh.); I.: Lüt. lat. legalis?; E.: s. wizzōd (1), haft, līh (3)

wizzōdlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wizzōdlīhho*

wizzōdlīh* 2, ahd., Adj.: nhd. rechtlich, gesetzlich, gewiss; ne. legal, certain; ÜG.: lat. (autem) Gl, legalis Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. legalis?; E.: s. wizzōd (1), līh (3); L.: ChWdW8 329a (wizzōdlīh), ChWdW9 973a (wizzōdlīh); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wizzōdlīhho* 1, wizzōdlīcho*, ahd., Adv.: nhd. sicher, gewiss; ne. surely; ÜG.: lat. (quandoquidem) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wizzōd (1), līh (3); L.: ChWdW9 973a (wizzōdlīhho); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

wizzōdopfar* 2, wizzōdophar*, ahd., st. N. (a): nhd. „Erlösungsopfer“, Abendmahlsopfer, Erlösung bringendes Opfer; ne. offering of the Lord’s Supper; ÜG.: lat. hostia salutaris (ritus sacrorum per immolationes pecudum) NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. hostia salutaris; E.: s. wizzōd (1), opfar

wizzōdophar*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wizzōdopfar*

wizzōdspentāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Gesetzgeber; ne. legislator; Q.: O (863-871); I.: Lüs.?, Lüt.? lat. legisator?; E.: s. wizzōd (1), spentāri; L.: ChWdW9 786b (wizzōdspentāri)

*wizzōdtragāri?, ahd., st. M. (ja): Hw.: vgl. anfrk. witutdragere*

*wīzzōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. ā-, gi-, wana-*; Hw.: vgl. as. witon*

*wizzōnti?, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. ā-

wliti..., ahd.: Vw.: s. liti...

wlitiwam*, ahd.?, st. N. (a?, i?): Vw.: s. litiwam*

wob*, ahd., st. M. (a?, i?)?: Vw.: s. wuppi*; Hw.: s. spinnawebbi*

wocha*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wehha*

Wodan* 2, lang., st. M. (a)?=PN: nhd. Wotan; ne. supreme German god; Q.: Urk (7. Jh.), Paulus Diaconus; E.: s. wuoten; W.: nhd. Wotan, M.=PN, Wotan

wohha*, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wehha*

*wohho?, *wocho?, ahd., sw. M. (n): Hw.: vgl. as. wokko*

wol* (1) 1, wal*, ahd., Adj.: nhd. vortrefflich; ne. excellent; ÜG.: lat. praestans Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. wola (1); W.: nhd. wohl, Adv., Interj., Konj., wohl, DW 30, 1025

wol (2), ahd., Adv., Interj.: Vw.: s. wola

wola (1) 403, wol, wala*, ahd., Adv., Interj., Präf.: nhd. wohl, gut, günstig, vortrefflich, prächtig, richtig, angenehm, sicher, sehr, nun, etwa, wohlan, recht, mit Recht, zutreffend, gewiss, oh, heilig, heil, zum Heil, wohl ihm, wohl ihnen, heil ihm, heil ihnen; ne. well (Adv.), well (Interj.), verily, blissfully, hail (Interj.); ÜG.: lat. acutus (= wola bīzanti) Gl, age Gl, I, amoenus (= wola faro) Gl, (apodicticus) N, argutus (= wola hellanti) Gl, atque N, bene APs, Gl, N, PG, T, benedicere (= wola kwedan) MH, N, benefacere (= wola tuon) T, benefactor (= wola tuontēr subst.) Gl, beneficus (= wola tuonti) Gl, beneplacitum esse (= wola gilīhhēt sīn) N, (bona) (N. Pl.) Gl, bona agere (= wola tuon) N, bonum facere (= wola tuon) N, (bonitas) N, bonus WH, certe Gl, (certus) WH, cessisse (= wola gigān) Gl, conductus (= wola bīzanti)? Gl, complures (= wola managiu) T, (dives) Gl, enim N, NGl, eruditus (Adj.) (= wola gilērit) N, euge Gl, N, NGl, facile N, (facundior) Gl, fere Gl, fideliter Gl, forte N, fortunatissimus (= wola sālīg) N, idoneus (= wola gisezzan) Gl, idoneus (= wola girihtit) Gl, immobilis (= wola gihabēnti) Gl, insurgere (= wola ginenden) Gl, (magis fortasse) N, (melius) N, nonnulli (= wola managiu) Gl, nonnumquam (= wola ofto) Gl, N, o Gl, MH, N, O, T, o (= wola girehto) N, perfectus (= wola gitān) N, perspicaciter N, pie Gl, NGl, plenissime N, plerumque (= wola ofto) Gl, possibile fieri (= mag wola werdan) N, profecto N, prorsus (Adv.) N, quam N, quidem N, quin N, quippe N, rite N, satis Gl, N, scire (= wola wizzan) Gl, similiter (= samo wola) N, NGl, simul (= wola gilīh) N, sine oboedientia Gl, (sufficere) N, (verax) Gl, (vero) N, gr. euerges (= wola tuonti) Gl; Vw.: s. *-hellan?, -kwedan, -kwetten; Hw.: s. wela*; vgl. anfrk. *wola?, as. wel* (2), wela*, wola*; Q.: G, Gl, I, L, MH, MZ (1. Hälfte 8. Jh.?), N, NGl, O, OT, PG, PN, T, TS, WB, WH; E.: germ. *walō, Adv., wohl; germ. *welō, Adv., wohl, gut; idg. *u̯elo-, Sb., Wunsch, Begehr, Kluge s. v. wohl; vgl. idg. *u̯el- (2), *u̯lei-, *u̯lēi-, *u̯lē-, V., wollen (V.), wählen, Pokorny 1137; W.: mhd. wole, Adv., gut, wohl, sehr, völlig, gewiss; s. nhd. wohl, Adv., Interj., Konj., wohl, DW 30, 1025; R.: wola denken: nhd. wohlgesinnt sein (V.); ne. be well-disposed; R.: iz gifarit wola: nhd. es ergeht jemandem gut; ne. s.o. fares well; R.: wola kwedan: nhd. jemanden segnen; ne. bless s.o.; ÜG.: lat. benedicere MH, N; R.: wola kweman: nhd. zum Heil gereichen; ne. be s.o.’s salvation; R.: wola ist: nhd. wohl ihm, wohl ihnen, heil ihm, heil ihnen; ne. God save him, God save them; R.: ist wola: nhd. jemandem geht es gut; ne. s.o. fares well; ÜG.: lat. beneplacitum (= wola gilihhēt) N; R.: wola girehto: nhd. oh fürwahr; ne. oh indeed; ÜG.: lat. o N; R.: sama wola: nhd. ebenso gut, ebenso sehr; ne. just as good; ÜG.: lat. similiter N, NGl; R.: wola spuon: nhd. schnell erfolgen; ne. happen quickly; R.: wola tuon: nhd. wohltätig sein (V.), wohltun, Gutes tun, zum Heil gereichen, laben, segnen; ne. be charitable, do good, be s.o.’s salvation; ÜG.: lat. benefacere T, bona agere N, bonum facere N; R.: wola gituon: nhd. Gutes tun; ne. do good; R.: wola wellen: nhd. guten Willens sein (V.), gut gesinnt sein (V.); ne. be of good will; R.: wola wirdit: nhd. wohl ihm, wohl ihnen, heil ihm, heil ihnen; ne. God save him, God save them; R.: wirdit wola: nhd. es wird Freude zuteil; ne. pleasure is given; R.: wola wēng: nhd. oh Unglück; ne. such bad luck; R.: wola werdan: nhd. wohl sein (V.); ne. be (V.) good; R.: wola werkōn: nhd. Gutes tun; ne. do good; R.: wola wunsken: nhd. Gutes wünschen; ne. wish luck; R.: wola wirken: nhd. Gutes tun; ne. do good; R.: samo wola ... alsō: nhd. ebenso sehr ... wie; ne. just as well as; R.: samo wola ... samo: nhd. ebenso sehr ... wie; ne. just as well as; R.: wola ofto: nhd. zuweilen, öfters; ne. now and then; ÜG.: lat. nonnumquam Gl, plerumque Gl, tantundem Gl; R.: wola managiu: nhd. einige, manche; ne. some; ÜG.: lat. complures T, nonnulli subst. Gl; R.: wola tuonti: nhd. wohltätig; ne. charitable; ÜG.: lat. beneficus Gl, gr. euerges Gl; R.: wola weinag: nhd. oh Unglück!; ne. oh misfortune!; L.: ChWdW8 329a (wola), ChWdW9 973b (wola), 2, 974a (wola); Son.: Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614), Tgl047 = Regensburger Glossen zu Bedas Kommentar zur Apostelgeschichte (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14478), Tgl110 = Regensburger Theodulfglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14727), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wola* (2) 7, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wohl, Glück, glücklicher Umstand, Reichtum; ne. welfare, fortune; ÜG.: lat. (commissatio) Gl, prospera (N. Pl.) NGl; Vw.: s. un-; Hw.: s. wela (2); vgl. as. welo; Q.: Gl, NGl (2. Viertel 11. Jh.), ON; E.: s. wola (1); W.: s. nhd. Wohl, N., Wohlbefinden, Wohlergehen, Wohl, DW 30, 1070

wola (3), ahd., Präf.: Vw.: s. –kwetten

wolabenüegunga*, ahd.?, st. F. (ō): Vw.: s. wolabinuogunga*

wolabinuogunga* 1, wolabenüegunga*, ahd.?, st. F. (ō): nhd. Genugtuung; ne. satisfaction; ÜG.: lat. satisfactio Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüt. lat. satisfactio?; E.: s. wola, bi, nuogunga

wolaēht* 1, ahd., st. F. (i): nhd. Habe, Besitz; ne. possession; ÜG.: lat. possessio (F.) (1) I; Q.: I (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. possessio?; E.: s. wola (1), ēht; L.: ChWdW8 111b (wolaēht)

wolafrēhtīg* 1, ahd., Adj.: nhd. ausgedient, verdient, verdienstvoll; ne. veteran (Adj.); ÜG.: lat. emeritus Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. emeritus?; E.: s. wola (1), frēhtīg

wolag* 1, walag*, ahd., Adj.: nhd. reich, wohlhabend; ne. rich (Adj.); ÜG.: lat. dives Gl; Hw.: s. welag*; vgl. as. welag; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); E.: s. wola (1); W.: s. nhd. wohlig, Adj., wohlig, angenehm, behaglich, DW 30, 1163

wolaga 14, wolago*, ahd., Interj.: nhd. wohlan, gut, oh; ne. well (Interj.); ÜG.: lat. age Gl, euge Gl, O, o Gl, papae (= wolaga nu) Gl; Q.: APs, Gl (Ende 8. Jh.), N, O, T; E.: s. wola (1); R.: wolaga wēng: nhd. oh Unglück; ne. such bad luck; L.: ChWdW8 144b (wolaga), ChWdW9 975a (wolaga); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*wolages?, ahd., Interj.: Hw.: vgl. anfrk. wolagis*

wolago*, ahd., Interj.: Vw.: s. wolaga

*wolahellan?, ahd., st. V. (3b): Hw.: s. wola (1), hellan*; E.: s. wola, hellan

wolakwedan* 2, wolaquedan*, ahd., st. V. (5): nhd. schmeicheln, preisen, jemandem schmeicheln, jemanden preisen; ne. flatter (V.), praise (V.); ÜG.: lat. benedicere APs, T; Hw.: s. welakwedan*; Q.: APs (1. Hälfte 9. Jh.), OT, T; I.: Lüs. lat. benedicere; E.: s. wola, kwedan

wolakwedi*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wolakweti*

wolakweti* 2, wolaqueti*, wolakwedi*, ahd., st. N. (a): nhd. Begrüßung, freundliche Anrede, Begrüßen; ne. greeting (N.), address (N.); ÜG.: lat. (elogium) Gl, salutatio T; Q.: Gl, OT, T (830); I.: Lüs. lat. benedictio?; E.: s. wola (1), kwetten; L.: ChWdW9 651b (wolaqueti)

wolakwetī* 1, wolaquetī*, wolakwetīn*, wolaquetīn*, welakwetī*, welaquetī*, ahd., st. F. (ī)?: nhd. Begrüßung; ne. greeting (N.); ÜG.: lat. (ave) Gl, (salve) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüs. lat. benedictio?; E.: s. wola (1), kwetī; L.: ChWdW9 651b (welaquetī); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wolakwetīn*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wolakwetī*

wolakwetten* 1, wolaquetten*, welakwetten*, welaquetten*, ahd., sw. V. (1a): nhd. heiligen, segnen, weihen; ne. sanctify, bless; ÜG.: lat. sanctificare Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. benedicere?, Lbd. lat. sanctificare?; E.: s. wola (1), kwetten

wolalīb* 1, ahd., st. M. (a): nhd. Wohlstand, Wohlleben; ne. prosperity; ÜG.: lat. (divitiae) Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lsch. lat. divitiae?; E.: s. wola (1), līb; W.: mhd. wolelīp, st. M., Wohlleben

*wolamahtīg?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. welmahtig*

wolanu* 17, wolnu*, ahd., Interj.: nhd. wohlan, auf, so sei es denn; ne. well (Adv.); ÜG.: lat. age Gl, eia Gl, esto Gl; Hw.: vgl. as. wolnū*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.?); E.: s. wola (1), nu

wolanussa* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Lust, Genuss; ne. pleasure, enjoyment, delight (N.); ÜG.: lat. voluptas Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. voluptas?; E.: s. wola (1)

wolaquedan*, ahd., st. V. (5): Vw.: s. wolakwedan*

wolaqueti*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wolakweti*

wolaquetī*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wolakwetī*

wolaquetīn*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wolakwetī*

wolaquetten*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wolakwetten*

wolatāt* 14, ahd., st. F. (i): nhd. Wohltat, gutes Werk, Verdienst (N.), Tugend, gute Tat, gutes Handeln; ne. good deed, virtue; ÜG.: lat. beneficium Gl, N, bonitas N, bonum (N.) N, (effectus bonorum) N, meritum N, (sanctum opus) N, virtus NGl; Hw.: vgl. anfrk. woladād*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N, NGl, O, WH; I.: Lüs. lat. beneficium; E.: s. wola (1), tāt; W.: mhd. woletāt, st. F., Wohltat, gute Tat; nhd. Wohltat, F., Wohltat, gute Tat, DW 30, 1185; L.: ChWdW9 876b (wolatāt); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wolawillīg* 6, ahd., Adj.: nhd. wohlgesinnt, gutgesinnt, freundlich, wohlwollend, gütig; ne. benevolent; ÜG.: lat. benevolus Gl, benignus Gl, N, bona volens N, largus Gl, liberalis Gl, bona volens N; Hw.: s. welawillīg*; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N, O; I.: Lüs. lat. benevolus; E.: s. wola (1), willīg; W.: mhd. wolewillic, Adj., wohlwollend; nhd. wohlwillig, Adj., wohlwollend, gutwillig, hilfsbereit, DW 30, 1201; L.: ChWdW9 921a (wolawillīg)

wolawilligī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. „Wohlgesonnenheit“, Huld; ne. benevolence; ÜG.: lat. mens benigna N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. mens benigna; E.: s. wola (1), willīg

wolbo* 1, ahd., sw. M. (n): nhd. Hohlziegel; ne. hollow brick; ÜG.: lat. imbrex Gl; Hw.: vgl. as. hwolvo*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: vgl. germ. *hwelban, st. V., wölben; idg. *ku̯elp- (2)?, V., wölben, Pokorny 630?; W.: s. mhd. wolbe, sw. M., Walm; nhd. (ält.) Wolbe, M., Überschuss an einem Dach, DW 30, 1336

wolc..., ahd.: Vw.: s. wolk...

wolcan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wolkan*

wolcanbrust*, ahd.?, st. F. (i): Vw.: s. wolkanbrust*

wolcanlīn*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wolkanlīn*

wolcanmachīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wolkanmahhīg*

wolcanōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wolkanōn*

wolcanōntī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wolkanōntī*

wolcansūl*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wolkansūl*

wolcantuncal*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wolkantunkal*

wolcboran*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. wolkboran*

wolco*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wolko*

wolf 28, ahd., st. M. (a): nhd. Wolf (M.) (1); ne. wolf; ÜG.: lat. (belua) Gl, lupus Gl, I, NGl, O, T, lat.-gr.? (lycos) Gl; Vw.: s. wer-?; Hw.: vgl. as. wulf*; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.), I, N, NGl, O, ON, OT, PN, T, WS; E.: germ. *wulfa-, *wulfaz, st. M. (a), Wolf (M.) (1); idg. *u̯l̥kᵘ̯os, M., Wolf (M.) (1), Pokorny 1178; W.: mhd. wolf, st. M., Wolf (M.) (1); nhd. Wolf, M., Wolf (M.) (1), DW 30, 1242; L.: ChWdW8 329b (wolf), ChWdW9 975a (wolf); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wolfberi* 3, wolfesberi*, ahd., st. N. (ja): nhd. „Wolfsbeere“, Nachtschatten, Schwarzer Nachtschatten; ne. nightshade; ÜG.: lat. solata? Gl, solatrum? Gl, strychnos Gl, uva lupina Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. uva lupina?; E.: s. wolf, beri; W.: s. nhd. (ält.-dial.) Wolfsbeere, F., „Wolfsbeere“, DW 30, 1259

wolfbiz* 2, ahd., st. M. (i): nhd. „Wolfbiss“ (ein Hund), aus Wolf und Hund mischrassiger Hund, Hirtenhund, Wolfshund; ne. dog with wolf’s blood in it; ÜG.: lat. (lyciscus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. lyciscus?; E.: s. wolf, biz; W.: s. mhd. wolfbiz, st. M., Wolfsbeissen, Wolfseinfall

wolfbizzo* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wolfbeißer“ (ein Hund), aus Wolf und Hund mischrassiger Hund, Hirtenhund, Wolfshund; ne. dog with wolf’s blood in it; ÜG.: lat. (lyciscus) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. lyciscus?; E.: s. wolf, bizzo

wolfes..., ahd.: Vw.: s. a. wolf...

wolfesberi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wolfberi*

wolfesgelegena, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wolfgelegena*

wolfeslehte* 1, ahd.?, Sb.?: nhd. Pastinak; ne. parship; ÜG.: lat. pastinaca Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lsch. lat. pastinaca?; E.: s. wolf

wolfesmiluh* 14, ahd., st. F. (i): nhd. Wolfsmilch; ne. spurge; ÜG.: lat. anabulla? Gl, ancira Gl, carduus albus Gl, carduus niger Gl, carduus silvaticus Gl, carduus varius Gl, esula? Gl, tithymala maior Gl, ustilago Gl, vertilago? Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. wolf, miluh; W.: s. mhd. wolfmilch, st. F., Wolfsmilch; nhd. Wolfsmilch, F., Wolfsmilch, Milch einer Wölfin, Wolfsmilch (Pflanzenname), DW 30, 1272

wolfesseifa* 5, ahd., sw. F. (n): nhd. Wolfsmilch?; ne. spurge?; ÜG.: lat. italica Gl; Hw.: vgl. as. wolvassēpa*; Q.: Gl (11./12. Jh.); E.: s. wolf, seifa

wolfeszagil* 1, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. Schuttkarde; ne. wild teasel?; ÜG.: lat. virga pastoris Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wolf, zagal

wolfeswurz*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wolfwurz*

wolfeszeisa*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wolfzeisa

wolfeszeisala*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wolfzeisala*

wolfgelegena* 2, wolfesgelegena, ahd.?, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Gelber Sturmhut; ne. wolfwort; ÜG.: lat. antora Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wolf

wolfkamb* 1, ahd.?, st. M. (a)?: nhd. „Wolfskamm“, Schuttkarde (?); ne. wild teasel (?); ÜG.: lat. (camomilla) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wolf, kamb

wolfkunni* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Wolfsart; ne. wolfish beast; ÜG.: lat. (belua) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lüs. lat. genus lupi?; E.: s. wolf, kunni; L.: ChWdW8 183b (wolfkunni)

wolfwurz* 12, wolfeswurz*, ahd., st. F. (i): nhd. „Wolfwurz“, Gelber Sturmhut, Gifthahnenfuß, Wolfsmilch; ne. wolfwort, spurge; ÜG.: lat. agaone Gl, apium scelerata Gl, apium silvestris Gl, batrachis Gl, herba scelerata Gl, herba tithymalli Gl, italica Gl, luparia? Gl, risum apium Gl, termus lupi Gl; Q.: Gl (9. Jh.); E.: s. wolf, wurz; W.: nhd. (ält.) Wolfwurz, F., „Wolfwurz“, DW 30, 1278; L.: ChWdW9 975a (wolfwurz); Son.: Sglr07 = Althochdeutsches Apuleiusglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 116f) (9. Jh.)

wolfwurza* 1, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. „Wolfwurz“, Gifthahnenfuß; ne. poisoneous crowfoot; ÜG.: lat. batrachis Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wolf, wurz; W.: s. nhd. (ält.) Wolfwurz, F., „Wolfswurz“, DW 30, 1278

wolfzeisa 1, wolfeszeisa*, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Arnika?, Schuttkarde?; ne. arnica?, wild teasel(?); ÜG.: lat. arinca? Gl, arnica? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wolf, zeisala

wolfzeisala* 5, wolfeszeisala*, wolfzeisila, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. „Wolfsdistel“, Schuttkarde?; ne. wolf-thistle, wild teasel; ÜG.: lat. arnica Gl, italica Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wolf, zeisala

wolfzeisila, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. wolfzeisala*

*wolka?, *wolca?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Hw.: vgl. anfrk. wulka*

wolkan* 61, wolcan*, ahd., st. N. (a): nhd. Wolke; ne. cloud (N.); ÜG.: lat. luna (= wolkan Fehlübersetzung) Gl, Mulciber (quasi mulcens imbrem) (= der diu wolkan smelzit zi regane) N, nimbus Gl, nubes Gl, MF, N, NGl, O, T, (nubilum) Gl; Vw.: s. himil-, skato-; Hw.: vgl. as. wolkan*; Q.: Gl (765), LN, MF, N, NGl, O, OT, PN, T; E.: germ. *wulkana-, *wulkanaz, st. M. (a), Wolke; germ. *wulkana-, *wulkanam, st. N. (a), Wolke; vgl. idg. *u̯elk- (2), *u̯elg-, Adj., feucht, nass, Pokorny 1145; W.: mhd. wolken, st. N., st. M., Wolke; s. nhd. Wolke, F., Wolke, DW 30, 1282; L.: ChWdW8 329b (wolkan); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Tgl029 = Mainzer Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 8104), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wolkanbrust* 1, wolcanbrust*, ahd.?, st. F. (i): nhd. „Wolkenriss“, Wolkenbruch; ne. cloudburst; ÜG.: lat. (cataclysmus) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lsch. lat. cataclysmus?; E.: s. wolkan, brestan; W.: mhd. wolkenbrust, st. F., Wolkenbruch

wolkanlīn* 1, wolcanlīn*, ahd., st. N. (a): nhd. Wölklein, kleine Wolke; ne. small cloud; ÜG.: lat. nubecula Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. nubecula; E.: s. wolkan; W.: mhd. wolkelīn, st. N., kleine Wolke; nhd. Wölklein, N., Wölklein, kleine Wolke, DW 30, 1313

wolkanmahhīg* 1, wolcanmachīg*, ahd., Adj.: nhd. „wolkenmachend“, Wolken bringend; ne. cloud-making (Adj.); ÜG.: lat. nubila acervans N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. nubila acervans?; E.: s. wolkan, mahhōn

wolkanōn* 2, wolcanōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. bewölken, Wolken bringen, voll Wolken sein (V.), voll Dampf sein (V.); ne. cloud (V.); ÜG.: lat. (nebulosus) (= wolkanōnto) N, (flagor) Gl; Hw.: s. wolkanōntī*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; I.: Lsch. lat. nebulosus (= wolkanōnto)?; E.: s. wolkan; W.: mhd. wolkenen, sw. V., voll Wolken sein (V.); s. nhd. wolken, wölken, sw. V., wolkig werden, wolkenähnlich schweben, DW 30, 1292; L.: ChWdW9 975a (wolkanōn); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

wolkanōntī* 1, wolcanōntī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Bewölken; ne. clouding (N.); ÜG.: lat. (flagor) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. flagor?; E.: s. wolkanōn

*wolkanskion?, ahd., st. M.: Hw.: vgl. as. wolkanskion*

wolkansūl* 1, wolcansūl*, ahd., st. F. (i): nhd. Wolkensäule; ne. column of clouds; ÜG.: lat. columna nubis N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. columna nubis; E.: s. wolkan, sūl; W.: mhd. wolkensūl, st. F., Wolkensäule; s. nhd. Wolkensäule, F., Wolkensäule, DW 30, 1306

wolkantunkal* 1, wolcantuncal*, ahd., st. N. (a): nhd. „Wolkendunkel“, Dunkel der Wolken; ne. cloudy darkness; ÜG.: lat. nubes NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. nubes; E.: s. wolkan, tunkal; W.: mhd. wolkentunkel, st. F., Wolkendunkel, durch Wolken bewirkte Finsternis; nhd. Wolkendunkel, N., durch Wolken bewirkte Dunkelheit, DW 30, 1300

wolkboran* 1, wolcboran*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „wolkengeboren“, von Wolken erzeugt; ne. „cloudborn“; ÜG.: lat. (nubigena) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. nubigena; E.: s. wolkan, beran

wolko* 2, wolco*, ahd., sw. M. (n): nhd. Wolke; ne. cloud (N.); Q.: O (863-871); E.: s. wolkan; W.: mhd. wolke, sw. M., Wolke; s. nhd. Wolke, F., Wolke, DW 30, 1282

wolla 20, ahd., st. F. (ō): nhd. Wolle; ne. wool (N.); ÜG.: lat. byssus (= boumīn wolla) Gl, flamen? Gl, lana Gl, N, lanitium N, lanugo Gl, N, (sericum) N; Vw.: s. boum-, geiz-; Hw.: vgl. as. *wulla?; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.), N; E.: germ. *wullō, st. F. (ō), Wolle; idg. *u̯el- (4), *u̯elə-, Sb., Haar (N.), Wolle, Gras, Ähre, Wald, Pokorny 1139; W.: mhd. wolle, sw. F., Wolle; nhd. Wolle, F., Wolle, DW 30, 1317; R.: boumīna wolla: nhd. Baumwolle; ne. cotton; ÜG.: lat. byssus Gl; L.: ChWdW8 330a (wolla), ChWdW9 975b (wolla); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

wollakamb* 4, ahd., st. M. (a): nhd. Wollkamm; ne. wool-comb; ÜG.: lat. (tradula) Gl, (trudas) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wolla, kamb; W.: mhd. wollkamp, st. M., Wollkamm; nhd. (ält.) Wollkamm, M., Kamm zum Auskämmen der Wolle, DW 30, 1372

wollakambo* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Krempel (F.), Karde, Wollkamm; ne. carder; ÜG.: lat. (tradula) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wolla, kambo; W.: s. nhd. Wollkamm, M., Kamm zum Auskämmen der Wolle, DW 30, 1372

wollameit* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. mit Wolle beladener Spinnrocken; ne. distaff with wool; ÜG.: lat. colus Gl; Q.: Gl (3. Viertel 8. Jh.); I.: Lsch. lat. colus?; E.: s. wolla; L.: ChWdW8 208b (wollameit); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913) (3. Viertel 8. Jh.)

*wollan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-, unbi-

*wollanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. bi-

*wollannussida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-

wollarok* 1, wollaroc*, ahd.?, st. M. (a?, i?): nhd. Spinnrocken mit Wolle; ne. distaff with wool; ÜG.: lat. (lanipendium) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. lanipendium?; E.: s. wolla, rok

wollarokko* 3, wollarocko*, ahd., sw. M. (n): nhd. Spinnrocken mit Wolle; ne. distaff with wool; ÜG.: lat. (lanipendium) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. lanipendium; E.: s. wolla, rokko

*wollawerk?, *wollawerc?, ahd., st. N. (n): Vw.: s. scāf-

*wollebēn?, ahd., sw. V. (3): Hw.: s. wola, lebēn

wollen*, ahd., anom. V.: Vw.: s. wellen* (1)

*wollida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-

*wollīn?, ahd., Adj.: nhd. wollen (Adj.); ne. woolen; Vw.: s. boum-

wollust* 2, ahd., st. F. (i): nhd. Wollust, Genuss, Wonne, Ergötzung; ne. lust (N.), enjoyment; ÜG.: lat. (deliciae) Gl, (paradisus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. paradisus; E.: s. wola (1), lust; W.: s. mhd. wollust, st. M., st. F., Wollust, Wohlgefallen, Freude, Genuss; nhd. Wollust, F., Wollust

wolnu*, ahd., Interj.: Vw.: s. wolanu*

wolo* 4, ahd., sw. M. (n): nhd. Üppigkeit, Reichtum, Vergnügen, Gut, Besitz; ne. wealth, luxury; ÜG.: lat. deliciae T, divitiae T, mammona T; Vw.: s. weralt-; Hw.: vgl. as. welo*; Q.: OT, T (830); I.: Lbd. lat. divitiae?, mammona?; E.: s. wola (1); L.: ChWdW9 974b (wolo)

*won?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. *wono (2)?; E.: germ. *wana- (2), *wanaz, *wuna-, *wunaz, Adj., gewohnt; idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wona?, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. as. *wono (1)?; E.: germ. *wunō, st. F. (ō), Gewohnheit; germ. *wunō-, *wunōn, sw. F. (n), Gewohnheit; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

wonaheit* 1, ahd., st. M. (i)?, st. F. (i): nhd. Gewohnheit; ne. habit; ÜG.: lat. consuetudo B; Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: vgl. as. *wonohēd?; Q.: B (800), GB; I.: Lüt. lat. consuetudo?; E.: s. heit; s. germ. *wunō-, *wunōn?, *wuna-, *wunan?, Sb., Gewohnheit; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. woneheit, st. F., Gewohnheit; nhd. (ält.) Wohnheit, F., „Wohnheit“, Gewohnheit, DW 30, 1221; L.: ChWdW9 976a (wonaheit)

*wonaheiti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. gi-, ungi-

*wonalīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *gi-, *ungi-

*wonalīhho?, *wonalīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. *gi-, ungi-

wonēn* 83, ahd., sw. V. (3): nhd. wohnen, sein (V.), sich aufhalten, bleiben, leben, dauern (V.) (1), verweilen, sich befinden, bestehen, ruhen, pflegen, ausharren in, gewohnt sein (V.); ne. live, dwell, be, stay (V.), be used to; ÜG.: lat. (appetere) N, commorari Gl, N, WH, conversari Gl, OG, T, cultor esse O, demorari N, T, discere Gl, (lar) N, emanare Gl, manere B, N, NGl, O, T, (memorare)? Gl, morari (V.) (1) Gl, I, T, patientiae usu (= wonēnto) N, permanere N, perpes (= wonēnti) Gl, remanere T, solere Gl, NGl, sustinere Gl; Vw.: s. duruh-, *folla-, gi-, *in-, int-, missi-, samant-; Hw.: s. iowonēnti*, ungiwonēt*; vgl. anfrk. wonon*, as. wonōn*, *wunōn?; Q.: B, GB, Gl (4. Viertel 8. Jh.), I, MF, N, NGl, O, OG, OT, PN, T, WH; E.: germ. *wunēn, *wunǣn, sw. V., gewohnt sein (V.), zufrieden sein (V.), wohnen; idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wonen, sw. V., weilen, wohnen, hausen, bleiben; nhd. wohnen, sw. V., Wohnsitz haben, sich aufhalten, wohnen, DW 30, 1206; R.: wonēnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. fortwährend; ne. continual; ÜG.: lat. perpes Gl; L.: ChWdW8 330a (wonēn), ChWdW9 976b (wonēn); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64), Tgl009 = Glosse zu Hraban Ad Otgarium im Ottoboni Codex Glosse des Ottoboni Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), Tgl10 = Glossen im Maihinger Evangeliar (Augsburg, Universitätsbibliothek Cod. I. 2. 4° 2), Tgl30 = Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 795 (4. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325)

wonēnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. duruh-, io-; Hw.: s. wonēn*

*wōnēntlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. *wonēntlīhho

*wonēntlīhho?, *wonēntlīcho?, ahd., Adv.: Vw.: s. duruh-

*wonēt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wonēn*

*wonī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-; E.: germ. *wunī-, *wunīn, sw. F. (n), Gewohnheit; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wonida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. gi-; E.: germ. *wuniþō, *wuneþō, st. F. (ō), Gewohnheit; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

*wono?, ahd., Adv.: Vw.: s. *gi-, ungi-

wonōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. verweilen; ne. stay; Vw.: s. ubari-; Q.: OT

*wonōtsam?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wonodsam*

wonunga* 3, ahd., st. F. (ō): nhd. Wohnung, Aufenthalt, Bleibe, Zustand?; ne. dwelling (N.); ÜG.: lat. conversatio Gl, (habitus) (M.) Gl, mansio T; Vw.: s. fol-; Hw.: vgl. anfrk. wonunga*; Q.: Gl, OT, T (830); E.: s. wonēn; W.: mhd. wonunge, st. F., Wohnung, Aufenthalt; nhd. Wohnung, F., Wohnung, DW 30, 1230; L.: ChWdW9 976b (wonunga); Son.: Tgl082 = Salzburger Alcuinglossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 15813)

*wora, lang., Sb.: nhd. Wehr (N.), Flusswehr; ne. weir; Q.: piemont. gora, Bewässerungskanal, lucc. gora, Wasserkanal, romagn. gora, das bewegliche weiche Erdreich das man manchmal in Sümpfen antrifft

*woraht?, *worht?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. bi-, fir-, gi-, ungi-; Hw.: s. wurken*

*worahtī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. folla-

*woran?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-

worb* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Sichelgriff, Sensengriff; ne. handle of the sickle; ÜG.: lat. (falcarius) Gl; Hw.: s. worbo*; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. germ. *wurba-, *wurbaz, st. M. (a), Sensenstiel; vgl. idg. *u̯erp-, *u̯rep-, V., drehen, winden, Pokorny 1156; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Worb, , F., Worb, Griff am Sensenstiel, DW 30, 1457; L.: ChWdW9 976b (worb); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410) (3. Viertel 9. Jh.)

worbo* 1, ahd., sw. M. (n)?: nhd. Sichelgriff, Sensengriff; ne. handle of the sickle?, handle of the sickle; ÜG.: lat. (spanda)? Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); E.: s. worb; L.: ChWdW9 977a (worbo); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410) (3. Viertel 9. Jh.)

*wordan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. wortan*

*wordhaz?, ahd., st. M. (i): Hw.: vgl. as. wordheti*

*worf?, lang., st. M. (a?, i?): nhd. Wurf; ne. throw (N.); Vw.: s. grab-, marh-

*worf (1), ahd., Sb.: Vw.: s. gi-

worf* (2), ahd., st. M. (i)?: Vw.: s. fir-; Hw.: s. wurf (1)

*worfa?, ahd., sw. F. (n): Vw.: s. wint-

*worfan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-, ir-

*worfanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. bi-, fir-, gi-, untar-

*worfannissa?, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. gi-

*worfannissi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. zi-

worfezzen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. worfozzen*

worfōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. werfen, wegwerfen, hinwerfen; ne. throw (V.) away; ÜG.: lat. (carere)? Gl; Q.: Gl (nach 765?); E.: germ. *wurpōn, sw. V., werfen; idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; L.: ChWdW8 318b (worfōn)

worfozzen* 1, worpfozzen*, worphozzen*, worfezzen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. schütteln, werfen, hin und her werfen, schleudern; ne. shake (V.), throw (V.); ÜG.: lat. iactare T; Q.: T (830); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. worfōn; L.: ChWdW9 933a (worfezzen)

worfscūvala*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): Vw.: s. worfskūfala*

worfskūfala* 2, worfscūvala*, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Worfschaufel; ne. shovel (N.); ÜG.: lat. ventilabrum Gl, T; Q.: Gl, OT, T (830); I.: Lüt. lat. ventilabrum; E.: s. werfan, worfōn, skūfala; L.: ChWdW9 758b (worfskūfala)

worgal* 1, ahd., Sb.: nhd. Würgen beim Erbrechen; ne. choking (N.); ÜG.: lat. (singultus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurgen

worgalozannēn* 1, ahd., sw. V. (3): nhd. die Zähne beim Erbrechen zusammendrücken; ne. press the teeth in vomiting together; ÜG.: lat. (vomentis pellere singultibus)? Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurgen

worgunga* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Bräune, Halsentzündung, Angina; ne. angina; ÜG.: lat. angina Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. angina?; E.: s. wurgen?

*worht?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. *woraht?, wurken*

*worila, lang., Sb.: nhd. „Wehrlein“, kleiner Damm zum Abwehren des Wassers in Flüssen; ne. little weir; Hw.: s. lang *wora; Q.: bresc. gorla, Wasserrinne, vicenz./venez.triest./istr. gorna, Wasserrinne

*worin, lang., Sb.: nhd. „Wehrung“, Sperrung; ne. barriere; Vw.: s. weg-

*worken?, ahd., sw. V. (1): Hw.: vgl. as. workian*

wormāzīg* 1, ahd., Adj.: nhd. wurmstichig; ne. wormy; ÜG.: lat. carians N; Q.: N (1000); I.: Lsch. lat. carians?; E.: s. wurm, āzīg

wormbrūn*, ahd., Adj.: Vw.: s. wurmbrūn*

wormfar*, ahd., Adj.: Vw.: s. wurmfar*

Wormiza 5, Wormez, ahd., ON: nhd. Worms; ne. Worms (a German city at the Rhine river); ÜG.: lat. civitas Wangionum Gl, Spira (= Wormiza Fehlübersetzung) Gl, (Wangiones) Gl, Wormatia Gl; Hw.: vgl. anfrk. Wormiza*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lw. kelt. Borbetomagus?

Wormizāra* 1, ahd., st. M. Pl. (a)=PN: nhd. Wormser (Pl.); ne. inhabitants of Worms; ÜG.: lat. Wangiones Gl, Wormatienses Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lw. kelt. Borbetomagus?

wormkrūt*, ahd., st. N. (a) (iz) (az): Vw.: s. wurmkrūt*

wormmelo* 1, ahd., st. N. (wa): nhd. „Wurmmehl“, Fäulnis; ne. worm-meal, decay (N.); ÜG.: lat. caries N; Hw.: vgl. as. wormmelo; Q.: N (1000); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. caries?; E.: s. wurm, melo; W.: nhd. Wurmmehl, N., „Wurmmehl“, die vom Holzwurm zu feinem mehlartigem Staub zermahlene Holzsubstanz, DW 30, 2281

wormo*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wurmo*

wormōn* 4, wurmōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. röten, färben, rot färben; ne. redden, colour (V.); ÜG.: lat. coccinus .i. rubens (= giwormōt) N, rubens (= giwormōt) N, vermiculatus (= giwormōt) Gl, vermiculus (= giwormōt Fehlübersetzung) Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: Lüt. lat. vermiculare?, Lbd. lat. coccinus; E.: s. wurm; W.: s. nhd. wurmen, würmen, sw. V., wurmstichig werden, an Würmern leiden, DW 30, 2263; R.: giwormōt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. rot gefärbt, wurmstichig, mit eingelegter Arbeit; ne. coloured in red, full of wormholes, with inlayed work; ÜG.: lat. (tener) Gl, (vermiculatus) Gl; L.: ChWdW8 332b (wormōn); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

*wormōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wormōn*

wormwurz*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wurmwurz

worpfozzen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. worfozzen*

worphozzen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. worfozzen*

worpum* 1 und häufiger, lat.-ahd.?, N.: nhd. ein Landmaß; ne. area of land; Q.: Urk (814); E.: s. werfan?

*worranī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-

*worren?, ahd., sw. V. (1): Hw.: vgl. as. worrian*

wort* 713, ahd., st. N. (a): nhd. Wort, Rede, Ausspruch, Bericht, Gebot, Auftrag, Ruf, Werk; ne. word (N.), speech, report (N.), order (N.); ÜG.: lat. (audire)? O, aura Gl, (decalogus) Gl, (dicere) N, WH, dictum Gl, NGl, eloquium N, (fides) (F.) (1) N, fixum? Gl, (gramma) Gl, iussum N, (labium) N, lex N, lingua N, (littera) NGl, (loquela) O, (loqui) N, (mandatum) Gl, (manus) (F.) Gl, (multiloquium) O, nomen N, opus (N.) (1) O, (os) (N.) (1) Gl, N, (praeceptum) NGl, (praedicatio) N, (prophetare) N, proverbium Gl, (rhythmus) Gl, scalpere (= jukken mit linden wortum) Gl, sententia N, O, sermo B, Gl, I, MF, MH, N, NGl, O, T, sermunculum N, verbum APs, B, E, Gl, I, MF, MH, N, NGl, O, PG, RhC, T, WH, vox Gl, N; Vw.: s. bi-, *drīst-, hosk-, lob-, los-, mez-, *sand-, skadal-, skelt-, skern-, *spāh-, spana-, spila-, *spot-, ubar-, zart-; Hw.: vgl. anfrk. word*, as. word*; Q.: AB, APs, B, BG, E, FB, FP, GA, GB, Gl (765), Hi (1. Hälfte 8. Jh.?, 8. Jh.), I, LB, MB, MF, MH, N, NGl, O, OT, P, PfB, PG, PN, Psb, RB, RhC, T, WB, WH, WK; I.: Lbd. lat. lex?, littera?, praeceptum?, sententia?, sermo?; E.: germ. *wurda-, *wurdam, st. N. (a), Wort; idg. *u̯erdʰo-, *u̯ordʰo-, *u̯r̥dʰo-, N., Wort, Pokorny 1162; s. idg. *u̯er- (6), V., sagen, sprechen, Pokorny 1162; W.: mhd. wort, st. N., Name, Wort; nhd. Wort, N., Wort, DW 30, 1467; R.: dero worto: nhd. nach diesen Worten; ne. after these words; R.: sār dero worto: nhd. nach diesen Worten; ne. after these words; R.: in den wortūm: nhd. unter der Bedingung, unter der Voraussetzung, unter der Hinsicht, mit der Absicht, zu dem Zweck; ne. under the condition, in the respect, with the intention, for the reason; R.: gidagēnto dero worto: nhd. ohne Worte; ne. without words; R.: zi worte haben: nhd. als Entschuldigung vorbringen, sagen; ne. say as an excuse; R.: sīn wort ein gisprehhan: nhd. nur ein einziges Wort sagen; ne. say a single word only; R.: zehan wort: nhd. Dekalog; ne. Decalog; ÜG.: lat. decalogus; R.: zehan worto: nhd. Dekalog; ne. Decalog; ÜG.: lat. decalogus; R.: bilidi des wortes: nhd. zum Beispiel; ne. for example; ÜG.: lat. verbi gratia Gl; L.: ChWdW8 330b (wort), ChWdW9 977a (wort); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Tgl014 = Sankt Emmeramer Glossen zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14379), Tgl021 = Regensburger Alcuin-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14510), Tgl031 = Freisinger Hieronymus-Glossen I (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6305), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT19 = exestimatis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wortal* 1, ahd., Adj.: nhd. beredt, geschwätzig, wortreich; ne. eloquent, talkative; ÜG.: lat. verbosus Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. verbosus subst.; E.: s. wort; L.: ChWdW8 330b (wortal); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wortalāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. Schwätzer; ne. chatterer; ÜG.: lat. (verbosus) (M.) Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); I.: Lüs. lat. verbosus; E.: s. wortalōn

wortalōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. schwätzen, geschwätzig sein (V.); ne. chatter (V.); ÜG.: lat. verbosus (= wortalōnti) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüt. lat. verbosus (= wortalōnti); E.: s. wort; W.: nhd. (ält.-dial.) wörteln, sw. V., mit Worten streiten, Worte machen, disputieren, DW 30, 1557; R.: wortalōnti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. geschwätzig; ne. talkative; ÜG.: lat. verbosus Gl; L.: ChWdW8 330b (wortalōn), ChWdW9 978b (wortalōn); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wortalōnti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wortalōn*

wortan*, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. geworden; ne. have become; Vw.: s. fir-, ir-, un-; Hw.: s. werdan

wortanī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Gewordensein, Ereignis, Erfüllung, Ergebnis; ne. thing that has become, occurence; ÜG.: lat. (exhibitio) Gl, eventus Gl, unitas personae (= wortanī einero personae) N; Vw.: s. fir-, hina-, ir-, lihham-; Q.: Gl (10. Jh.), N; E.: s. werdan

wortbilidi* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. „Wortbild“, Gleichnis, Sprichwort; ne. example; ÜG.: lat. proverbium T; Q.: OT, T (830); I.: Lüt. lat. proverbium; E.: s. wort, bilidi; W.: nhd. Wortbild, N., Wortbild, Bildrede, Gleichnis, in Worten gegebene Schilderung, DW 30, 1549; L.: ChWdW9 167a (wortbilidi)

*wortgimerki?, ahd., st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wordgimerki*

*worthelfa?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. wordhelpa*

wortherta* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Wortwechsel, Streitfrage; ne. dispute (N.); ÜG.: lat. disceptatio NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lsch. lat. disceptatio?; E.: s. wort, herta

*worti?, ahd., Adj.: Vw.: s. *ein-; Hw.: vgl. as. *wordi?

*wortkwiti?, ahd., st. M. (i), st. N. (ja): Hw.: vgl. as. wordkwidi*

wortlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wortlīhho*

*wortlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wortlīhho*; W.: mhd. wörtlich, Adj., wörtlich; nhd. wörtlich, Adj., wörtlich, mit Worten, wortreich, im vollen Wortlaut, DW 30, 1600

wortlīhho* 1, wortlīcho*, ahd., Adv.: nhd. wörtlich; ne. verbally; ÜG.: lat. (verbotenus) Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. verbotenus; E.: s. wort, līh (3); W.: s. nhd. wörtlich, Adj., mit Worten, wortreich, wörtlich, im vollen Wortlaut, wörtlich, DW 30, 1600; L.: ChWdW9 978b (wortlīhho); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*worto?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. widar-

wortogilīh* 1, ahd., Pron.-Adj.: nhd. jedes Wort; ne. every word; Q.: O (863-871); E.: s. wort, gilīh; L.: ChWdW9 978b (wortogilīh)

wortolīh* 1, ahd., Pron.-Adj.: nhd. jedes Wort; ne. every word; Q.: O (863-871); E.: s. wort, līh (3)

*wortōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. *gisama-, *sama-, spilo-; Hw.: vgl. as. *wordon?

wortsāgo, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wortsāo*

wortsāo* 4, wortsāgo, ahd., sw. M. (n): nhd. Wortsäer, Sämann des Wortes; ne. sower of words; ÜG.: lat. (seminiverbius) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. seminiverbius; E.: s. wort, sāen; W.: s. nhd. Wortsäer, M., „Wortsäer“; L.: ChWdW9 695b (wortsāo); Son.: Tgl005 = Weihenstephaner Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 21525) (2. Viertel 9. Jh.), TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a)

*wortspāhi?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wordspāh*

*wortwīs?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. as. wordwīs*

wortzeichan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wortzeihhan*

wortzeihhan* 7, wortzeichan*, ahd., st. N. (a): nhd. Zeichen, Anzeichen, Beweis, Kennzeichen, Beispiel; ne. sign (N.), proof (N.); ÜG.: lat. argumentum N, gratia verbi (= zi wortzeihhan) Gl, indicium N, nota N, signum NGl; Hw.: vgl. as. wordtēkan*; Q.: Gl, N (1000), NGl; I.: Lüt. lat. argumentum?; E.: s. wort, zeihhan; W.: mhd. wortzeichen, st. N., Zeichen, Merkmal; nhd. Wortzeichen, N., Wortzeichen, Kennzeichen, Merkmal, DW 30, 1646; R.: zi wortzeihhan: nhd. zum Beispiel; ne. for example; ÜG.: lat. gratia verbi Gl

*Wotan?, ahd., Sb.=PN: Hw.: vgl. as. Woden*

*wouī?, ahd., st. F. (ī): Hw.: vgl. as. wōi*

wr..., ahd.: Vw.: s. r...

wrehho*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. rehho* (1)

wreinisk*, ahd., Adj.: Vw.: s. reinisk*

wreiniskros*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. reiniskros*

wreinno*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. reino (2)

*wrīban, lang., st. V. (1a)?: Vw.: s. *rīban

*wrībi, lang., Sb.: Vw.: s. *rībi

*wrīdan, lang., V.: Vw.: s. *rīdan

*wrīsta, lang., sw. F. (n)?: Vw.: s. *rīsta

writta*, ahd., st. F. (jō?, ō?)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. ritta*

wrizzalōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. rizzolōn*

wrizzolon*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. rizzolōn*

wrizzolōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. rizzolōn*

wrvntroch*, ahd.?, Sb.: Vw.: s. rvntruoch*

wrvntruoch, ahd.?, Sb.: Vw.: s. rvntruoch*

wubbi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wuppi*

wulfa, ahd., st. F. (ō): nhd. Wölfin; ne. she-wolf; Q.: WS (1. Hälfte 10. Jh.?); E.: s. wolf

wulfīna* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Lupine; ne. lupine (N.); ÜG.: lat. lupinum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüt. lat. lupinum?; E.: s. wolf?; W.: vgl. mhd. wulvin, st. F., Wölfin; nhd. Wölfin, F., Wölfin, weiblicher Wolf, DW 30, 1254

wullida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. Übelkeit, Ekel, Überdruss; ne. disgust (N.), nausea; ÜG.: lat. nausea Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. nausea?; E.: s. wullōn

wullido 5, ahd., sw. M. (n): nhd. Überdruss, Ekel, Übelkeit; ne. disgust (N.), nausea; ÜG.: lat. (desidia) Gl, (dissidium)? Gl, nausea Gl, (vappa) Gl; Hw.: s. willido*; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lbd. lat. nausea?; E.: s. wullōn; L.: ChWdW8 314b (wullido); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wullīn (1) 10, ahd., Adj.: nhd. Woll..., wollen (Adj.), aus Wolle bestehend; ne. woolen; ÜG.: lat. abrotanum (= wullīn subst.) Gl, flamon (= wullīn subst.) Gl, laneus Gl; Hw.: s. *wollīn; Q.: Gl (9. Jh.); I.: Lüs. lat. laneus?; E.: s. wolla; W.: mhd. wullīn, Adj., von Wolle; nhd. wollen, Adj., wollen (Adj.), von Wolle, DW 30, 1325; R.: wullīn, Sb.?: nhd. Königskerze; ne. mullein; ÜG.: lat. (abrotanum) Gl, (flamon) Gl; L.: ChWdW9 975b (wullīn)

wullīn (2), ahd., Sb.: Vw.: s. wullīn (1)

wullīna 28, willīna, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: nhd. Königskerze; ne. mullein; ÜG.: lat. blandonia? Gl, dapsus barbastus? Gl, herba Gl, herba lanaria Gl, (herba leoncopodi)? Gl, (herba leontopetalon)? Gl, (lanaria) Gl, strucius? Gl, verbascum Gl; Hw.: vgl. as. wullīna*, willīna*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. lanaria?; E.: s. wolla; W.: nhd. (ält.) Wolle, Wollen, F., Name einer wolligen Pflanze, Königskerze, DW 30, 1324

wullinga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wullunga*

wullio*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wullo*

wullo* 2, wullio*, ahd., sw. M. (n): nhd. Ekel, Übelkeit, Überdruss; ne. disgust (N.), nausea; ÜG.: lat. fastidium Gl, nausea Gl; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.); I.: Lbd. lat. fastidium, nausea?; E.: s. wullōn; W.: mhd. wülle, sw. M., Ekel zum Erbrechen; L.: ChWdW9 950a (wullo); Son.: Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.), Tgl028 = Echternacher Glossen zu Hieronymus-Briefen (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9532)

wullōd* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Übelkeit, Ekel, Überdruss; ne. disgust (N.), nausea; ÜG.: lat. nausea Gl; Q.: Gl (11./12. Jh.); I.: Lbd. lat. nausea?; E.: s. wullōn

wullōn* 4, ahd., sw. V. (2): nhd. sich ekeln, erbrechen, Ekel empfinden, erbrechen wollen, sich erbrechen; ne. disgust (V.), vomit (V.); ÜG.: lat. nauseare Gl, vomere Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. nauseare?; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: mhd. wüllen, sw. V., zum Erbrechen ekeln; L.: ChWdW9 950a (wullōn); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456) (2. Viertel 9. Jh.)

wulluh* 13, ahd., Sb.: nhd. Hülle, Umwurf, Wickelkleid?, Satteldecke?; ne. wrap (N.); ÜG.: lat. convolutio vestium? Gl, involucrum Gl, (marsupium) Gl, (velox)? Gl, (volux)? Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. wellan; L.: ChWdW9 978b (wulluh); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT22 = Kölner Genesisglossar (Köln, Dombibliothek CVII) (2. Viertel 9. Jh.)

wullunga* 4, wullinga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Übelkeit, Erbrechen, Ekel, Überdruss; ne. vomit (N.), nausea; ÜG.: lat. nausea Gl, vomitus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lbd. lat. nausea?; E.: s. wullōn; W.: mhd. wüllunge, st. F., Übelkeit

wullura* 1, ahd., F.?: nhd. Flaum, Wolle; ne. down (N.), fluff (N.); ÜG.: lat. lanugo Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. lanugo?; E.: s. wolla; L.: ChWdW9 975b (wullura); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wulpa 5, ahd., st. F. (ō): nhd. Wölfin; ne. she-wolf; ÜG.: lat. lupa Gl, (vulpes) Gl; Q.: Gl, PN, WS (1. Hälfte 10. Jh.?); E.: germ. *wulbi-, *wulbiz, st. F. (i), Wölfin; s. idg. *u̯l̥k̯ī, F., Wölfin, Pokorny 1178; W.: mhd. wülpe, sw. F., Wölfin; nhd. (ält.) Wülpe, F., Wölfin, DW 30, 1754

wulpin 2, ahd., st. F. (jō): nhd. Wölfin; ne. she-wolf; ÜG.: lat. lupa Gl; Q.: Gl (10. Jh.); E.: s. wulpa; W.: s. mhd. wulpinne, st. F., Wölfin; nhd. (ält.) Wülpin, F., Wölfin, DW 30, 1754

wulst* 2, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wulst, aufgeworfene Lippe, Einfassung; ne. roll (N.), pouted lip; ÜG.: lat. (corona) Gl, gr. (hystemcepnizan)? Gl; Q.: Gl (12. Jh.); E.: germ. *hwulfsti-, *hwulfstiz, st. M. (i), Wölbung; W.: mhd. wulst, st. M., Wulst; nhd. Wulst, M., Wulst, DW 30, 1754

wulsta* 2, ahd., st. F. (ō): nhd. Wulst, Rand, Kranzleiste, Einfassung; ne. roll (N.), border (N.); ÜG.: lat. corona Gl, labium Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. corona?; E.: s. wulst; W.: mhd. wulste, st. F., Wulst

wulstidi* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Saum (M.) (1), Einfassung; ne. border (N.); ÜG.: lat. (peripetasma)? Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wulst

wunna* 49, ahd., sw. F. (n): nhd. Wonne, Freude, Lust, Glück, Seligkeit, Wollust, Nutzung (?), Ergötzung, Genuss, Vergnügen; ne. delight (N.), pleasure, usage?; ÜG.: lat. delectatio NGl, deliciae Gl, (gratia)? Gl, iubilatio N, iucundari (= wunna habēn) N, iucundatio N, NGl, iucunditas N, iucunda (N. Pl.) N, (iucundus) N, (oblectamentum) N, (pastus)? Gl, voluptas N, NGl; Vw.: s. himil-, mētar-, un-; Hw.: vgl. anfrk. *wunna?, as. wunnia*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), L, N, NGl, O, ON, PN, R, WH; I.: Lbd. lat. voluptas; E.: germ. *wunjō, st. F. (ō), Wonne, w-Rune; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: s. mhd. wunne, st. F., Freude, Lust, Wonne; s. nhd. Wonne, F., Wonne, Freude, Ergötzung, Annehmlichkeit, DW 30, 1422; L.: ChWdW8 330b (wunna), ChWdW9 979a (wunna); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

*wunnan?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. winnan*

*wunnen?, ahd., sw. V. (1): Hw.: vgl. anfrk. wunnen (?)

wunnī* 6, ahd., st. F. (ī): nhd. Wonne, Lust, Freude, Seligkeit, Nahrung; ne. delight (N.), food; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. *wunni?; Q.: O (863-871), ein lateinischer Bienensegen; E.: s. wunna; W.: s. mhd. wunne, st. F., Wonne, Freude; s. nhd. Wonne, F., Wonne, Freude, Ergötzung, Annehmlichkeit, DW 30, 1423; L.: ChWdW9 979a (wunnī)

wunnigart* 1, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. „Wonnegarten“, Paradies, Garten des Paradieses; ne. paradise; ÜG.: lat. hortus paradisi Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. hortus paradisi; E.: s. wunna, garto; L.: ChWdW9 344a (wunnigart); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wunnigarto* 6, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wonnegarten“, Paradies; ne. paradise; ÜG.: lat. hortus paradisi Gl, paradisus MH, paradisus (= hortus deliciarum) Gl, NGl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), MH, NGl; I.: Lsch. lat. paradisus; E.: s. wunna, garto; W.: mhd. wunnegarte, sw. M., Lustgarten; nhd. Wonnegarten, M., Paradies, Lustgarten, DW 30, 1436; L.: ChWdW9 344b (wunnigarto); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wunnilībī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Lust; ne. lust (N.); ÜG.: lat. voluptas N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. voluptas?, Lbd. lat. luxus?; E.: s. wunna, līb

wunnilīh* 2, ahd., Adj.: nhd. „wonniglich“, angenehm, anmutig, lieblich; ne. pleasant; ÜG.: lat. amoenus Gl, iucundus N; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; I.: Lüs. lat. iucundus?; E.: s. wunna, līh (3); W.: nhd. (ält.) wonnelich, Adj., wonniglich, DW 30, 1438; L.: ChWdW9 979a (wunnilīh); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

wunnilust* 5, ahd., st. F. (i): nhd. Wonne, Lust, Genuss, Liederlichkeit, Ausschweifung; ne. lust (N.), delight (N.); ÜG.: lat. luxus (M.) Gl, voluptas B, Gl, N; Q.: B (800), GB, Gl, N; I.: Lüt. lat. voluptas?; E.: s. wunna, lust; L.: ChWdW9 547a (wunnilust); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wunnimānōd* 3, ahd., st. M. (a): nhd. Wonnemonat, Mai; ne. month of delight, May; ÜG.: lat. Maius EV, Gl; Q.: EV (830-840?), Gl; I.: Lsch. lat. Maius?; E.: s. wunna, mānōd; W.: mhd. wunnemānōt, st. M., Wonnemonat, Mai; nhd. Wonnemonat, M., Wonnemonat, Mai, DW 30, 1439; L.: ChWdW9 1027 (wunnimānōd)

wunnisam* 30, ahd., Adj.: nhd. wonnevoll, wunderbar, ertragreich, angenehm, heiter, glücklich, herrlich, lieblich, wonnig, ergötzlich; ne. delightful, wonderful, joyful, graceful; ÜG.: lat. amabilis N, amoenus Gl, dulcissimus Ph, iucundari (= wunnisam sīn) N, (iucunditas) NGl, iucundus Gl, N, nitidus Gl, (serenitas) N, voluptuosus Gl; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. as. wunnisam*; Q.: Gl (790), N, NGl, O, Ph; E.: s. wunna, sam; W.: mhd. wunnesam, Adj., wonniglich; nhd. (ält.) wonnesam, Adj., erfreulich, erwünscht, schön, DW 30, 1441; L.: ChWdW8 331a (wunnisam), ChWdW9 979a (wunnisam); Son.: Tgl030 = Reichenauer Juvencus- und Sedulius-Glossen II (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CCXVII), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wunnisamen* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. frohlocken, sich freuen; ne. rejoice; ÜG.: lat. exsultare Gl; Q.: Gl (vor Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wunnisam; W.: mhd. wunnesamen, sw. V., mit Wonne erfüllen; L.: ChWdW8 331a (wunnisamen)

wunnisamī* 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Wonne, Freude, Heiterkeit, Lieblichkeit, Ergötzlichkeit, Annehmlichkeit; ne. delight (N.), joy, gracefulness; ÜG.: lat. comitas N, iucunditas Gl, placiditas N; Q.: Gl (790), N; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wunnisam; W.: nhd. (ält.) Wonnesame, F., Schönheit, Lieblichkeit, DW 30, 1443; L.: ChWdW8 331a (wunnisamī)

wunnisamo* 2, ahd., Adv.: nhd. wonnevoll, wunderbar, ertragreich, in Wollust, vergnügungsvoll; ne. delightfully, wonderfully, prosperously, voluptuously; ÜG.: lat. voluptuose Gl, NGl; Q.: Gl (10. Jh.), NGl; I.: Lüs. lat. voluptuose?; E.: s. wunnisam; W.: mhd. wunnesame, Adv., wonniglich; s. nhd. (ält.) wonnesam, Adj., erfreulich, erwünscht, schön, DW 30, 1441

wunnisamōn* 3, ahd., sw. V. (2): nhd. erfreuen, beglücken, froh machen, frohlocken; ne. delight (V.), rejoice; ÜG.: lat. exsultare Gl; Vw.: s. gi-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N; I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wunnisam; W.: mhd. wunnesamen, sw. V., mit Wonne erfüllen; L.: ChWdW8 331a (wunnisamōn)

wunnisangōn* 5, ahd., sw. V. (2): nhd. frohlocken, jauchzen; ne. rejoice; ÜG.: lat. iubilare N, NGl; Q.: N (1000), NGl; I.: Lsch. lat. iubilare?; E.: s. wunna, sang, singan

wunnitisk* 1, ahd., st. M. (a): nhd. „Wonnetisch“, Tisch der Freude; ne. table of delight; Q.: WH (um 1065); E.: s. wunna, tisk

wunniwint* 1, ahd., st. M. (i): nhd. „Wonnenwind“, angenehmer Lufthauch, angenehmer Windhauch, angenehmer Wind; ne. wind of delight; ÜG.: lat. aura Gl; Q.: Gl (790); I.: Lsch. lat. aura; E.: s. wunna, wint; W.: nhd. Wonnewind, M., „Wonnenwind“; L.: ChWdW9 953b (wunniwint); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299)

wunno* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Wonne, Glück, Seligkeit; ne. delight (N.), bliss; Q.: O (863-871); E.: s. wunna

wunsc*, ahd., st. M. (a)?: Vw.: s. wunsk*

wunscen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wunsken*

wunsciligerta*, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. wunskiligerta*

wunsk* 13, wunsc*, ahd., st. M. (a)?: nhd. Wunsch, Wille; ne. wish (N.); ÜG.: lat. (adoptio) B, Gl, NGl, (meledictum) N, optatio NGl, optio Gl, votum Gl; Q.: B, GB, Gl (765), N, NGl; I.: Lbd. lat. adoptio?, votum?; E.: germ. *wunska-, *wunskaz, st. M. (a), *wunskō, st. F. (ō), Wunsch; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wunsch, st. M., Wunsch; nhd. Wunsch, M., Wunsch, DW 30, 2014; R.: wunsk kindo: nhd. Kindschaft; ne. parent and child relationship; L.: ChWdW8 331a (wunsc), ChWdW9 979b (wunsc); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wunsken* 14, wunscen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wünschen, ersehnen, verlangen, etwas wünschen, etwas ersehnen, verlangen nach; ne. wish (V.), desire (V.); ÜG.: lat. adeptio (= giwunskit subst.) Gl, (adoptio) NGl, (exspectare) N, optare Gl, N, (rogare) O; Vw.: s. gi-, ir-, zuo-, zuogi-; Q.: Gl (765), N, NGl, O; I.: Lüt. lat. adoptio (= giwunskit)?; E.: germ. *wunskjan, sw. V., wünschen; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wünschen, wunschen, sw. V., wünschen, verlangen; nhd. wünschen, sw. V., wünschen, DW 30, 2038; R.: wola wunsken: nhd. Gutes wünschen; ne. wish the best; L.: ChWdW8 331a (wunscen), ChWdW9 979b (wunscen); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wunskiligerta* 1, wunsciligerta*, ahd., st. F. (jō): nhd. „Wünschrute“, Wünschelrute; ne. divining-rod; ÜG.: lat. caduceuma? Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); I.: Lsch. lat. caduceama?; E.: s. wunsk, gerta

*wunst?, ahd., st. M. (i)?: Vw.: s. gi-; Hw.: vgl. anfrk. *wunst?, as. *wunst?; E.: germ. *wunsti-, *wunstiz, st. M. (i), Gewinn, Ertrag; vgl. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146

wunt* 3, ahd., Adj.: nhd. wund, verwundet, verwundend; ne. sore (Adj.), wounded; ÜG.: lat. defixus Gl; Vw.: s. gora-, refa-; Hw.: vgl. anfrk. wund*, as. wund*; Q.: Gl, M (9. Jh.?, 810?, 830?); E.: germ. *wunda-, *wundaz, Adj., wund, verwundet, verletzt; s. idg. *u̯en- (2), *u̯enH-, V., schlagen, verwunden, Pokorny 1147; vgl. idg. *u̯ā- (1), *u̯ō-, *u̯ə-, V., schlagen, verwunden, Pokorny 1108; W.: mhd. wunt, Adj., wund, verwundet; nhd. wund, Adj., verletzt, verwundet, wund, DW 30, 1763; R.: wunt mahhōn: nhd. verwunden; ne. wound (V.); ÜG.: lat. vulnerare Gl; L.: ChWdW8 331a (wunt), ChWdW9 979b (wunt)

wunta* 46, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wunde, Verletzung, Verwundung, Schlag; ne. wound (N.); ÜG.: lat. (defixus) Gl, (livor) Gl, (odium acerbum) N, plaga (F.) (1) Gl, T, (sanguis) N, (stigma) Gl, ulcus Gl, vulnificus (= wuntun tuonti) Gl, vulnus Gl, MH, N, NGl, T, WH; Vw.: s. houbit-, līh-; Hw.: vgl. anfrk. wunda*, as. wunda*; Q.: Gl (765?), MH, N, NGl, O, T, WH; E.: germ. *wundō, st. F. (ō), Wunde, Verletzung; vgl. idg. *u̯en- (2), *u̯enH-, V., schlagen, verwunden, Pokorny 1147; vgl. idg. *u̯ā- (1), *u̯ō-, *u̯ə-, V., schlagen, verwunden, Pokorny 1108; W.: nhd. Wunde, F., Wunde, Durchtrennung der Körperoberfläche, Verletzung, DW 30, 1771; L.: ChWdW8 331a (wunta), ChWdW9 979b (wunta); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrT09a = Reichenauer Genesisglossar (Sankt Paul, Stiftsarchiv 37/6 [früher Extrav. s. n])

wuntan* 1, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. spiralförmig gewunden; ne. spirally twisted; Vw.: s. gi-, ubar-; Hw.: s. wintan*; Q.: Hi (8. Jh.); E.: s. wintan*; L.: ChWdW9 954a (wuntan)

*wuntanī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

*wuntanlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, *ubar-, unubar-

*wuntannussida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-, gi-

wuntar* 160, ahd., st. N. (a): nhd. Wunder, Zeichen, Verwunderung, Wunderbares, Seltsames, Wunderzeichen, Staunen; ne. wonder (N.), miracle, astonishment; ÜG.: lat. admirari (= wuntar sīn) N, admiratio N, NGl, (ergo)? Gl, magnalia Gl, mirabilia? Gl, (mirabilis) APs, B, N, O, T, miraculum Gl, N, NGl, O, (mirari) N, (mirus) Gl, MH, N, O, mirificare (= zi wuntare bringan) N, (monstrum) Gl, multa (= filu wuntares)? Gl, (novum) Gl, ostentum Gl, N, portentum Gl, prodigium Gl, N, O, T, (signum) Gl, O, spectaculum Gl, (stupere) O, (stupor) Gl, visio O; Hw.: vgl. anfrk. wunder*, as. wundar*; Q.: APs, B, GB, Gl (1. Viertel 9. Jh.), MH, N, NGl, O, OT, Ph, T; I.: Lbd. lat. miraculum?; E.: germ. *wundra-, *wundram, st. N. (a), Wunder; s. idg. *u̯en- (1), *u̯enə-, *u̯enH-, V., streben, wünschen, lieben, erreichen, gewinnen, siegen, Pokorny 1146; W.: mhd. wunder, st. N., Verwunderung, Ereignis; s. nhd. Wunder, N., M., Wunder, Verwunderung, DW 30, 1782; R.: welīh wuntar: nhd. was Wunder; ne. what a wonder; R.: zi wuntare bringan: nhd. verherrlichen; ne. glorify; ÜG.: lat. mirificare N; R.: wuntar gifāhit: nhd. es nimmt Wunder; ne. it takes wonder; R.: wuntar sīn: nhd. wunderbar sein (V.), seltsam sein (V.), verwunderlich sein (V.), erstaunlich sein (V.), sich wundern über, bewundern, etwas bewundern, sich verwundert fragen; ne. be wonderful, be strange, be astonishing, wonder about, admire s.th., ask o.s. wonderingly; ÜG.: lat. admirari N; R.: wuntar wesan: nhd. wunderbar sein (V.), seltsam sein (V.), verwunderlich sein (V.), erstaunlich sein (V.), sich wundern über, bewundern, etwas bewundern, sich verwundert fragen; ne. be wonderful, be strange, be astonishing, wonder about, admire s.th., ask o.s. wonderingly; L.: ChWdW8 331a (wuntar), ChWdW9 980a (wuntar); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Tgl019 = Tegernseer Boethius-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18765), TrT07 = Freisinger Isidor-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6325), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wuntardrāto* 2, ahd., Adv.: nhd. überaus; ne. extraordinarily; Q.: G, Gl (Ende 9. Jh.); E.: s. wuntar, drāto

wuntaren* 2, ahd., sw. V. (1a): nhd. „wundern“, staunen; ne. wonder (V.), be astonished; ÜG.: lat. stupere MF, WH; Hw.: s. wuntarōn; vgl. as. wundron; Q.: MF (Ende 8. Jh.), WH; I.: Lbd. lat. stupere?; E.: s. wuntar; W.: s. mhd. wundern, sw. V., wundern; nhd. wundern, sw. V., wundern, erstaunt sein (V.), in Erstaunen setzen, DW 30, 1929

wuntarguot* 1, ahd., Adj.: nhd. „wundergut“, besonders wertvoll, besonders vortrefflich; ne. wonderful, very valuable; ÜG.: lat. mirus? Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüt. lat. mirus?; E.: s. wuntar, guot

wuntarhaft* 1, ahd., Adj.: nhd. wunderbar; ne. miraculous; ÜG.: lat. admirabilis NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. admirabilis?; E.: s. wuntar, haft; W.: mhd. wunderhaft, Adj., wunderbar; nhd. (ält.) wunderhaft, Adj., verwundert, neugierig, DW 30, 1887

wuntari* 1, ahd., st. N. (ja)?: nhd. Wunder, Wunderbares; ne. wonder (N.); ÜG.: lat. (novum) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. novum?; E.: s. wuntar; W.: s. nhd. Wunder, N., M., Wunder, DW 30, 1782

wuntarkunnīg* 1, ahd., Adj.: nhd. „wunderklug“, hochgelehrt; ne. very wise; ÜG.: lat. doctissimus N; Q.: N (1000); I.: Lsch.?, Lbd.? lat. doctissimus?; E.: s. wuntar, kunnīg

*wuntarkwāla?, ahd., st. F. (ō): Hw.: vgl. as. wundarkwāla*

wuntarlīh* 53, ahd., Adj.: nhd. wunderbar, wunderlich, erstaunlich, außerordentlich, wundersam, unglaublich, befremdend, bewundernswert; ne. miraculous, extraordinary, admirable; ÜG.: lat. admirabilis I, N, NGl, (gravis) Gl, (magnalia)? Gl, mirabilis Gl, MH, N, O, T, miraculum (= wuntarlīh zeihhan) I, mirari (= wuntarlīh sīn) N, mirificare (= wuntarlīh tuon) N, mirus N, monstruosus Gl, nimirum (= giwisso drāto wuntarlīh) Gl, spectabilis Gl; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. anfrk. wunderlīk*, as. wundarlīk*; Q.: Gl (765?), I, MH, N, NGl, O, Ph, T; E.: s. wuntar, līh (3); W.: mhd. wunderlich, Adj., wunderbar, seltsam; nhd. wunderlich, Adj., wunderlich, Verwunderung erregend, DW 30, 1903; L.: ChWdW8 331a (wuntarlīh), ChWdW9 980a (wuntarlīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wuntarlīhhi* 1, wuntarlīchi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Wunder, Wunderlichkeit, Wunderbares; ne. miracle, strangeness; Q.: O (863-871); I.: Lüt. lat. miraculum?; E.: s. wuntar, līh (3); L.: ChWdW9 980b (wuntarlīhhi)

wuntarlīhho* 8, wuntarlīcho*, ahd., Adv.: nhd. wunderbar, wunderlich, auf wunderbare Weise; ne. miraculously; ÜG.: lat. mirabiliter N, mirifice Gl; Hw.: vgl. as. wundarlīko*; Q.: Gl, N, O (863-871); I.: Lüt. lat. mirabiliter, mirifice?; E.: s. wuntar, līh (3); W.: mhd. wunderlīche, Adv., wunderbarlich; s. nhd. wunderlich, Adj., wunderlich, Verwunderung erregend, DW 30, 1903; L.: ChWdW9 980b (wuntarlīhho); Son.: Tgl049 = Regensburger Glossen zu Heiligenleben (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14364)

*wuntarlīhhōn?, *wuntarlīchōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. gi-

wuntarmihhil* 2, wuntarmichil*, ahd., Adj.: nhd. „wundergroß“, außerordentlich; ne. miraculously great, extraordinary; ÜG.: lat. eximius Gl, mirus Gl, praemirus? Gl; Q.: Gl (Ende 8./Anfang 9. Jh.?); I.: Lüt. lat. praemirus?; E.: s. wuntar, mihhil

wuntarmihhilī* 2, wuntarmichilī*, ahd., st. F. (ī): nhd. „Wundergröße“, wunderbare Größe, Wunderbarkeit; ne. miraculous greatness; ÜG.: lat. eximia Gl?, granditas mira N; Q.: Gl (Ende 8. Jh.)?, N; I.: Lüs. lat. mira granditas; E.: s. wuntar, mihhilī; L.: ChWdW8 211b (wuntarmihhilī); Son.: Tgl06 = Benediktbeurer Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4614) (Ende 8. Jh.)?

wuntarōn* 60, ahd., sw. V. (2): nhd. wundern, staunen, bewundern, sich wundern, sich verwundern, sich wundern über, sich verwundern über, staunen über; ne. admire, be astonished; ÜG.: lat. admirari N, O, T, mirari Gl, MF, N, O, T, WH, (mirator) Gl, mira videri N, stupere N, (stupidus) WH, (venerari) WH; Vw.: s. folla-, gi-, ir-; Hw.: vgl. anfrk. *wundaron?, as. wundron*; Q.: Gl (765), MF, N, O, OT, T, WH; I.: Lbd. lat. admirari?, mirari?; E.: s. wuntar; W.: s. mhd. wundern, sw. V., sich wundern; nhd. wundern, sw. V., wundern, DW 30, 1929; L.: ChWdW8 331b (wuntarōn), ChWdW9 980b (wuntarōn); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tgl05 = Würzburger Homiliar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 28), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX)

wuntarscouwida*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wuntarskouwida*

wuntarsiht* 3, ahd., st. F. (i): nhd. „Wundersicht“, Schauspiel, erstaunlicher Anblick; ne. „miraculous sight“, drama; ÜG.: lat. spectaculum Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. spectaculum; E.: s. wuntar, siht; L.: ChWdW9 714a (wuntarsiht); Son.: Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl074 = Regensburger Glossen zu den Briefen II (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14345)

wuntarsiun* 3, ahd., st. F. (i): nhd. „Wundersicht“, Schauspiel, erstaunlicher Anblick, wunderbarer Anblick; ne. drama, strange sight; ÜG.: lat. ostentus Gl, spectaculum Gl; Q.: Gl (790); I.: Lüt. lat. spectaculum; E.: s. wuntar; s. germ. *segnwi-, *segnwiz, *seuni-, *seuniz, st. F. (i), Sehen, Gesicht, Gestalt; vgl. idg. *sek̯- (1), V., folgen, Pokorny 896; W.: s. mhd. wundersiune, st. F., wunderbarer Anblick; L.: ChWdW9 714b (wuntarsiun); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuntarsiuni* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. „Wundersicht“, erstaunlicher Anblick, Schauspiel; ne. strange sight; ÜG.: lat. spectaculum Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. spectaculum; E.: s. wuntar, siun; W.: s. mhd. wundersiune, st. F., wunderbarer Anblick; L.: ChWdW9 714b (wuntarsiuni); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Tgl074 = Regensburger Glossen zu den Briefen II (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14345)

wuntarskouwida* 1, wuntarscouwida*, ahd., st. F. (ō): nhd. „Wunderschau“, Schauspiel, erstaunlicher Anblick, stattliches Aussehen; ne. show (N.), strange sight; ÜG.: lat. spectaculum Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. spectaculum; E.: s. wuntar, skouwōn; L.: ChWdW9 754a (wuntarskouwida); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wuntartiuri* 1, ahd., Adj.: nhd. wunderbar, kostbar, außerordentlich kostbar; ne. wonderful, precious; ÜG.: lat. quodcumque miramini N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. mirari?; E.: s. wuntar, tiuri

wuntarwas* 1, ahd., Adj.: nhd. scharf, äußerst scharf; ne. sharp (Adj.); Q.: G (Ende 9. Jh.); E.: s. wuntar, was

wuntarzāt 1, ahd.?, st. M. (a): nhd. Wundarzt; ne. healer; ÜG.: lat. chirurgus Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: z. T. Lw. lat.-gr. archiater?, Lsch. lat. chirurgus; E.: s. wunt, arzāt; W.: mhd. wuntarzāt, st. M., Wundarzt; nhd. Wundarzt, M., Wundarzt, DW 30, 1769

wuntarzeichan*, ahd., st. N. (a): Vw.: s. wuntarzeihhan*

wuntarzeihhan* 2, wuntarzeichan*, ahd., st. N. (a): nhd. „Wunderzeichen“, Wunder; ne. miracle, token (N.); ÜG.: lat. miraculum NGl; Hw.: vgl. as. wundartēkan*; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. miraculum; E.: s. wuntar, zeihhan; W.: mhd. wunderzeichen, st. N., Wunderzeichen; nhd. Wunderzeichen, N., Wunderzeichen, Wunder, DW 30, 20001

*wunti?, ahd., Sb.: Vw.: s. refa-

*wuntilī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wuntkrūt* 6, ahd.?, st. N. (a) (iz) (az): nhd. „Wundkraut“, Heilkraut, Kriechender Günsel, Kleine Braunelle, Wiesenaugentrost; ne. healing herb, allheal, eyebright; ÜG.: lat. bugula Gl, (euphrasina)? Gl, prunella Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wunt, krūt; W.: mhd. wuntkrūt, st. N., Heilkraut; nhd. (ält.) Wundkraut, N., „Wundkraut“ (Bezeichnung zahlreicher Pflanzenarten die als Heilmittel verwendet werden), DW 30, 2008

wuntmachīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuntmahhīg*

wuntmahhīg* 1, wuntmachīg*, ahd., Adj.: nhd. „wundmachend“, verwundend; ne. wounding (Adj.); ÜG.: lat. vulnificus N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. vulnificus; E.: s. wunt, mahhōn

wuntmāli* 2, ahd., st. N. (ja): nhd. Wundmal, Narbe; ne. wound (N.), stigma; ÜG.: lat. cicatrix Gl, N; Q.: Gl, N (1000); I.: Lsch. lat. cicatrix?; E.: s. wunt, māl; W.: nhd. Wundmal, N., Wundmal, Zeichen einer körperlichen Verletzung, DW 30, 2009

*wuntnussī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. bi-, gi-

*wuntnussida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. bi-, gi-

wuntōn* 12, ahd., sw. V. (2): nhd. verwunden, verletzen; ne. wound (V.); ÜG.: lat. (debilitare) Gl, lacessere MF, (pertransire) O, sauciare Gl, saucius (= giwuntōt) Gl, vulnerare Gl; Q.: Gl (765?), MF, O; E.: germ. *wundōn, sw. V., verwunden; s. idg. *u̯en- (2), V., schlagen, verwunden, Pokorny 1147; vgl. idg. *u̯ā- (1), *u̯ō-, *u̯ə-, V., schlagen, verwunden, Pokorny 1108; W.: mhd. wunden, sw. V., verwunden; nhd. (ält.) wunden, sw. V., verwunden, verletzen, DW 30, 1780; R.: giwuntōt, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. verwundet; ne. wounded; ÜG.: lat. saucius Gl; L.: ChWdW8 331a (wuntōn), ChWdW9 980a (wuntōn); Son.: Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295)

*wuntōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wunton*

wunttragilīn* 1, ahd., Adj.?: nhd. verwundend, wundschlagend; ne. wounding (Adj.); ÜG.: lat. vulnificus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. vulnificus?; E.: s. wunt, tragan

wuntwurz* 4, ahd.?, st. F. (i): nhd. „Wundwurz“, Heilkraut, Wiesenaugentrost, Kriechender Günsel; ne. healing herb, eyebright; ÜG.: lat. consolida minor Gl, euphrasia? Gl, euphrasina? Gl, frasia? Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. wunt, wurz; W.: nhd. (ält.) Wundwurz, F., „Wundwurz“ (Bezeichnung mehrerer als Heilmittel verwendeter Pflanzenarten), DW 30, 2013

wuo* 65, hwuo*, ahd., Adv.: nhd. wie; ne. how; ÜG.: lat. num T, qualis T, qualiter T, quam T, quantum (= wuo filu) T, quantus (= wuo mihhil) T, quomodo T, (quot) T, quotiens (= wuo ofto) T, (quotquot) T, quousque (= wuo lango) Gl, tantum (= wuo drāto) Gl, usque (= wuo lango) Gl, (utcumque) Gl; Vw.: s. sih-; Hw.: vgl. anfrk. huo, as. hwō*, hū; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), OT, T; E.: germ. *hwō, Partikel, wie; s. idg. *kā̆, *ke, *kom, Partikel, wohl, Pokorny 515; R.: wuo mihhiles mēr: nhd. um wieviel mehr; ne. how much more; R.: wuo mihhilo mēr: nhd. um wieviel mehr; ne. how much more; L.: ChWdW9 957b (wuo); Son.: Tgl007 = Benediktbeurer Glosse zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 4542) (Anfang 9. Jh.), Tgl012 = Die Würzburger Jesaias-Glossen (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 20)

wuochar*, ahd., st. M. (a), st. N. (a): Vw.: s. wuohhar*

wuocharāri*, ahd., st. M. (ja): Vw.: s. wuohharāri*

wuocharēn*, ahd., sw. V. (3): Vw.: s. wuohharēn*

wuocharhaft*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuohharhaft*

wuocharhaften*, ahd.?, sw. V. (1a): Vw.: s. wuohharhaften*

wuocharhaftī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wuohharhaftī*

wuochari*, ahd., st. N. (ja)?: Vw.: s. wuohhari*

wuocharlīh*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuohharlīh*

wuocharōn, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wuohharōn*

wuocharunga*, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. wuohharunga*

wuodi* 1, ahd., Adj.: nhd. lieblich, süß, angenehm; ne. sweet (Adj.), pleasant; ÜG.: lat. ambiguus? Gl, (diligere)? Gl, ob felicitatem diligi (= wuodi werdan); Hw.: vgl. as. wōthi*; Q.: Gl (10. Jh.), PN; E.: germ. *wōþja-, *wōþjaz, Adj., süß, angenehm, lieblich; s. idg. *u̯ā- (2), Adv., V., auseinander, biegen, drehen, Pokorny 1108?

wuof* 14, ahd., st. M. (i): nhd. Weinen, Klage, Seufzen, Jammer, Trauer, Wehklage, Jammerruf, Zerknirschung; ne. weeping (N.), lament (N.); ÜG.: lat. fletus B, Gl, T, gemitus B, (iustitium) Gl, lamentatio Gl, lamentum Gl, luctus Gl, (planctus) Gl, ploratus Gl, querimonia lacrimabilis Gl; Hw.: s. wuoft*; vgl. anfrk. wuop*, as. wōp*; Q.: B, GB, Gl (765?), MNPsA, T; E.: germ. *wōpa-, *wōpaz, st. M. (a), Ruf, Geschrei, Weinen; s. idg. *u̯āb-, V., rufen, schreien, klagen, Pokorny 1109; W.: mhd. wuof, st. M., Geschrei, Klage; nhd. (ält.) Wuf, M., Schrei, Jammergeschrei, DW 30, 1735; L.: ChWdW8 331b (wuof), ChWdW9 981a (wuof); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuofan* 27, ahd., red. V.: nhd. weinen, klagen, trauern, beweinen, beklagen, betrauern, wehklagen; ne. weep (V.), lament; ÜG.: lat. flere O, T, lacrimare T, lamentare T, lugere T, plangere T, plorare O, T; Vw.: s. *bi-; Hw.: vgl. anfrk. wuopan*, as. wōpian; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.)?, O, OT, PT, T; E.: germ. *wōpjan, st. V., schreien, weinen, rufen; idg. *u̯āb-, V., rufen, schreien, klagen, Pokorny 1109; W.: mhd. wuofen, st. V., red. V., schreien, weinen, klagen; L.: ChWdW8 331b (wuofan), ChWdW9 881a (wuofan); Son.: TrT27 = Sankt Galler Glossar zu den Hieronymus-Briefen (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640) (Anfang 9. Jh.)

wuofen* 21, ahd., sw. V. (1a): nhd. weinen, klagen, trauern, wehklagen, beweinen, jammern, heulen; ne. weep (V.), lament; ÜG.: lat. deflere Gl, flere Gl, MH, luctificus (= wuofenti)? Gl, luctuosus (= wuofenti) Gl, lugere Gl, N, NGl, more lymphatico (= wuofenti) Gl, plangere Gl, MF, plorare Gl, MF, ploratus (= wuofenti)? Gl, ululare Gl, MF; Vw.: s. *fir-, ir-; Hw.: vgl. as. wōpian*; Q.: Gl (765), MF, MH, N, NGl; E.: germ. *wōpjan, sw. V., weinen, schreien; idg. *u̯āb-, V., rufen, schreien, klagen, Pokorny 1109; R.: wuofenti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. jammernd, sich in Trauer verzehrend; ne. lamenting (Adj.); ÜG.: lat. lmore lymphatico Gl, uctuosus Gl; L.: ChWdW8 331b (wuofen), ChWdW9 981a (wuofan), 2, 981a (wuofen); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuofenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wuofen*

wuofentlīh* 1, ahd., Adj.: nhd. kläglich, jämmerlich, jammervoll; ne. woeful; ÜG.: lat. luctuosus Gl; Q.: Gl (1. Viertel 9. Jh.); E.: s. wuofen, līh (3)

*wuofit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-

wuofkarōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. trauern, wehklagen; ne. mourn; ÜG.: lat. lugere NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. lugere?; E.: s. wuof, karōn

wuoflīh* 2, ahd., Adj.: nhd. traurig, jämmerlich, trauernd, zur Trauer gehörig; ne. sad, miserable, mourning (Adj.); ÜG.: lat. lugubris Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. lugubris?; E.: s. wuof, līh (3); L.: ChWdW8 331b (wuoflīh); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wuoft* 26, ahd., st. M. (i)?: nhd. Weinen, Jammer, Trauer, Klagen, Klage, Wehklagen, Zerknirschung; ne. weeping (N.), lament (N.), contrition; ÜG.: lat. eiulatus Gl, fletus Gl, MF, MH, N, T, gemitus MH, luctamen? Gl, luctificus (= wuoft mahhōnti) Gl, luctus B, Gl, N, ploratus T, querimonia lacrimabilis Gl, ululatus Gl; Hw.: s. wuof*; Q.: B, GB, Gl, MF (Ende 8. Jh.), MH, N, OT, T; E.: s. wuofen; W.: mhd. wuoft, st. M., Geschrei, Klage; L.: ChWdW9 981a (wuoft)

wuoftscreiōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wuoftskreiōn*

wuoftskreiōn* 1, wuoftscreiōn*, ahd., sw. V. (2): nhd. wehklagen; ne. wail (V.); ÜG.: lat. ululare NGl; Q.: NGl (2. Viertel 11. Jh.); I.: Lüt. lat. ululare?; E.: s. wuoft, skrei, skrīan

wuogin* 1, ahd., st. F. (jō): nhd. Weingefäß; ne. wine-vessel; ÜG.: lat. cratera Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: Herkunft ungeklärt?; L.: ChWdW8 331b (wuogin)

wuohhar* 58, wuochar*, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Frucht, Ernte, Ertrag, Gewinn, Zuwachs, Zins, Wucher, Lohn, Erfolg, Ertrag des Bodens; ne. fruit (N.), harvest (N.), gain (N.); ÜG.: lat. augmentum Gl, dulcedo operationis bonae (= swuoz wuohhar) N, emolumentum? Gl, (facultas)? Gl, fecunditas Gl, (fetus) (M.) Gl, fructificatio NGl, fructus B, Gl, MH, N, NGl, WH, frumentum? Gl, frux B, Gl, lucellum Gl, lucrum? Gl, (negotiari) O, progressus N, quaestus Gl, (radix) Gl, uber (Adj.) seges N, usura Gl, N, utilitas? Gl; Vw.: s. erd-, firin-, fram-, korn-; Q.: B, GB, Gl (765), MH, N, NGl, O, PN, WH; E.: germ. *wōkra-, *wōkraz, *wōkara-, *wōkaraz, st. M. (a), (F.), Nachkommenschaft?, Ertrag; s. idg. *au̯eg-, *u̯ōg-, *aug-, *ug-, *h₂eu̯g-, *h₂aug-, *h₂ug-, V., vermehren, zunehmen, Pokorny 84; W.: mhd. wuocher, st. M., st. N., Ertrag, Frucht, Gewinn, Profit, Wucher; nhd. Wucher, M., Wucher, DW 30, 1689; L.: ChWdW8 331b (wuohhar), ChWdW9 981a (wuohhar); Son.: Tgl008 = Würzburger Canonesglossen I (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Tgl013 = Londoner Canones-Glossen (London, The British Library - Department of Manuscripts Arund. 393), Tgl022 = Sankt Galler Prudentius-Glossen (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 136), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685), TrT01 = Salzburger Cura-Glossar (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B), TrT09 = Salzburger Cura-Glossar II (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 949), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wuohharāri* 7, wuocharāri*, ahd., st. M. (ja): nhd. Wucherer, Geldverleiher; ne. usurer; ÜG.: lat. fenerator Gl, (usurarius) (M.) Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. fenerator; E.: s. wuohharōn; W.: mhd. wuocherære, st. M., Wucherer; nhd. Wucherer, M., Wucherer, DW 30, 1700

*wuohharen?, *wuocharen?, ahd., sw. V. (1a): Hw.: vgl. as. wōkrian*

wuohharēn* 1, wuocharēn*, ahd., sw. V. (3): nhd. „wuchern“, wachsen (V.) (1); ne. grow rankly; Q.: N (1000); E.: s. wuohhar; W.: s. mhd. wuochern, sw. V., wachsen (V.) (1), gewinnen, wuchern; s. nhd. wuchern, sw. V., wuchern, Wucher treiben, DW 30, 1707

wuohharhaft* 2, wuocharhaft*, ahd., Adj.: nhd. fruchtbar, ertragreich; ne. fruitful; ÜG.: lat. fertilis Gl, fructifer N; Q.: Gl (1. Drittel 9. Jh.), N; I.: Lüs. lat. fructifer?; E.: s. wuohhar, haft; W.: mhd. wuocherhaft, Adj., fruchtbar; nhd. wucherhaft, Adj., wucherisch, DW 30, 1704; L.: ChWdW9 981b (wuohharhaft); Son.: MrA02 = Alphabetisches Reichenauer Mischglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (1. Drittel 9. Jh.)

wuohharhaften* 1, wuocharhaften*, ahd.?, sw. V. (1a): nhd. wuchern, vermehren, fruchtbar machen; ne. rankle, propagate, make fruitful; ÜG.: lat. fecundare Gl; Q.: Gl (14./15. Jh.); I.: Lüt. lat. fecundare?; E.: s. wuohhar, haft

wuohharhaftī* 1, wuocharhaftī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Fruchtbarkeit, Fülle, Überfluss; ne. fertility; ÜG.: lat. fertilitas Gl; Vw.: s. un-; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüs. lat. fertilitas; E.: s. wuohhar, haft; L.: ChWdW8 331b (wuohharhaftī); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.)

wuohhari* 1, wuochari*, ahd., st. N. (ja)?: nhd. „Wucher“, Zuwachs; ne. profit (N.); ÜG.: lat. incrementum Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wuohhar; W.: s. mhd. wuocher, st. M., st. N., Gewinn, Profit; s. nhd. Wucher, M., Wucher, DW 30, 1889; L.: ChWdW8 331b (wuohhari)

wuohharlīh* 1, wuocharlīh*, ahd., Adj.: nhd. den Wucher betreffend; ne. concerning usury; ÜG.: lat. usurarius Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. usurarius?; E.: s. wuohhar, līh (3); W.: mhd. wuocherlich, Adj., „wucherlich“, fruchttragend, fruchtbar; nhd. wucherlich, Adj., wucherisch, DW 30, 1706

wuohharōn* 8, wuocharōn, ahd., sw. V. (2): nhd. wuchern, wachsen (V.) (1), gedeihen, Wucher treiben; ne. grow, prosper, commit usury; ÜG.: lat. ad usuram dare N, esse uberrima N, fecundare Gl, fenerari N, NGl, (fructus) N, fructus esse N; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, NGl; I.: Lbd. lat. fenerari?; E.: s. wuohhar; W.: s. mhd. wuochern, sw. V., wachsen (V.) (1), gedeihen, wuchern; s. nhd. wuchern, sw. V., Wucher treiben, wuchern, DW 30, 1707; L.: ChWdW8 331b (wuohharōn); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.)

wuohharunga* 4, wuocharunga*, ahd., st. F. (ō): nhd. Wucher, Gedeihen; ne. profit (N.), prosperity; ÜG.: lat. fructificatio N, usura N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. fructificatio?; E.: s. wuohharēn, wuohharōn; W.: mhd. wuocherunge, st. F., das Wuchern; nhd. Wucherung, F., Wucherung, Geschwulst, üppiges den Bestand vermehrendes Wachstum, DW 30, 1716

wuohhi*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuohi*

wuohi* 1, wuohhi*, ahd., Adj.: nhd. zunehmend, unmäßig; ne. increasing (Adj.); ÜG.: lat. (insolens) Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.); E.: s. wuohhar?; L.: ChWdW9 981a (wuohhi); Son.: Tgl034 = Cura-Glossen aus Sankt Florian (Sankt Florian, Stiftsbibliothek III 222 B) (4. Viertel 9. Jh.)

*wuohsan?, ahd., Adj.?: Vw.: s. un-; Hw.: s. *fuohsan?

wuol* 3, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Verderben, Unheil, Untergang; ne. ruin (N.), desaster; ÜG.: lat. (clades) Gl, (volutabrum) Gl; Hw.: vgl. as. wōl*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), ON; E.: germ. *wōla-, *wōlaz, st. M. (a), Verderben, Niederlage; germ. *wōla-, *wōlam, st. N. (a), Verderben, Niederlage; idg. *u̯ol-, *u̯ōl-, Sb., Wunde, Verderben, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144; W.: mhd. wuol, st. M., Niederlage, Verderben; nhd. Wuhl, M., „Wuhl“, Aufruhr, Streit, Verderben, Unheil, DW 30, 1736; L.: ChWdW8 332a (wuol), ChWdW9 892a (wuol); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuolen* 4, ahd., sw. V. (1a): nhd. wühlen, aufwühlen, zugrunde richten; ne. burrow (V.); ÜG.: lat. exagitare N, (ruere) Gl, miscere N, sollicitare N; Vw.: s. fir-, ir-; Hw.: vgl. as. wōlian*; Q.: Gl, N (1000); E.: germ. *wōljan, sw. V., wühlen, zugrunde richten, verderben; s. idg. *u̯ol-, *u̯ōl-, Sb., Wunde, Verderben, Pokorny 1144; vgl. idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144; W.: mhd. wüelen, sw. V., wühlen; nhd. wühlen, sw. V., wühlen, eindringend umwälzen, DW 30, 1738; L.: ChWdW8 332a (wuolen)

wuolhaft* 1, ahd., Adj.: nhd. verderblich; ne. pernicious; ÜG.: lat. pestifer Gl; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.); I.: Lüt. lat. pestifer?; E.: s. wuol*, haft; L.: ChWdW8 306b (wuolhaft); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.)

wuolīchī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wuolīhhī*

wuolīh* 4, ahd., Adj.: nhd. wie beschaffen (Adj.), welch, was für ein; ne. which, what kind of; ÜG.: lat. qualis T, quantus T; Vw.: s. so-; Q.: OT, T (830); I.: Lüs. lat. qualis?; E.: s. wuo, līh (3); L.: ChWdW9 958a (wuolīh); Son.: Tgl003 = Frankfurter Canones-Glossen (Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main Ms. Barth. 64)

wuolīhhī* 1 und häufiger, wuolīchī*, ahd., st. F. (ī): nhd. Beschaffenheit, Qualität; ne. quality; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. qualitas; E.: s. wuo, līh (3)

wuora* 1 und häufiger, ahd., st. F. (ō): nhd. Wehr (N.), Damm; ne. weir; ÜG.: s. wuorī; Hw.: s. wuorī*, wuur*; Q.: Gl (9. Jh.); I.: s. wuorī; E.: s. wuorī; W.: s. mhd. wuore, st. M., st. N., st. F., Damm, Wehr (N.); s. nhd. (ält.) Wuhre, F., Damm, Wehr (N.), DW 30, 1750

wuorag* 14, wuorīg*, ahd., Adj.: nhd. berauscht, erschöpft, matt, ermattet; ne. intoxicated, languorous; ÜG.: lat. (crapula) Gl, (crapulari) Gl, (ingluvies) Gl, (marcidus) Gl, (pallidus)? Gl, piger? Gl; Hw.: vgl. as. wōrig*; Q.: Gl (9. Jh.?); E.: s. germ. *wōra-, *wōraz, *wōrja-, *wōrjaz, Adj., verwirrt, verrückt, betäubt; vgl. idg. *u̯ōro-, Sb., Schwindel, Wahnsinn, Pokorny 1180; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wuoragī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Übersättigung, Trunkenheit?; ne. surfeit (N.); ÜG.: lat. crapula MH; Q.: MH (810-817); I.: Lsch. lat. crapula?; E.: s. wuorag; L.: ChWdW9 981b (wuoragī)

wuorī* 4, ahd., st. F. (ī): nhd. Wehr (N.), Damm, Absperrung; ne. weir; ÜG.: lat. agger Gl, (Catadupa)? Gl, clausura Gl; Hw.: s. wuora*, wuur*; Q.: Gl (9. Jh.), ON; I.: Lbd. lat. clausura?; E.: s. germ. *warjan, sw. V., wehren, abhalten, schützen; idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160; W.: s. mhd. wuore, st. M., st. N., st. F., Damm, Wehr (N.); s. nhd. (ält.) Wuhre, F., Damm, Wehr (N.), DW 30, 1750

wuorīg*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuorag*, *sind-

wuostansedalo* 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Einsiedler; ne. hermit; ÜG.: lat. (solitarius) (M.) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: Lsch. lat. solitarius?; E.: s. wuosti, sedalo; L.: ChWdW8 250a (wuostansedalo)

wuostāri* 1, ahd., st. M. (ja): nhd. „Verwüster“, Plünderer, Verschwender; ne. devastator, waster; ÜG.: lat. (exstirpator) Gl; Q.: Gl (1070); I.: Lüt. lat. exstirpator?; E.: s. wuosten; W.: mhd. wüestære, wüester, st. M., „Wüster“, Verschwender; nhd. (ält.) Wüster, M., Verwüster, Verschwender, DW 30, 2465

wuosten* 9, ahd., sw. V. (1a): nhd. wüsten, verwüsten, verheeren, vernichten, plündern; ne. devastate; ÜG.: lat. devastare Gl, MH, (expugnare)? Gl, exspoliare? Gl, populare (V.) (2) Gl, vastare Gl; Vw.: s. ir-; Hw.: vgl. as. wōstian*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), MH; E.: germ. *wōstjan, sw. V., verwüsten; s. idg. *u̯āstos, Adj., öde, wüst, Pokorny 1113; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wuosten, sw. V., verwüsten; nhd. (ält.) wüsten, sw. V., verheeren, zunichte machen, DW 30, 2454; L.: ChWdW9 982a (wuosten); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.), Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (Anfang 9. Jh.)

*wuostentlīh?, ahd., Adj.: Hw.: vgl. anfrk. wuostandilīk*

wuosti* 25, ahd., Adj.: nhd. wüst, öde, einsam, leer, verlassen (Adj.); ne. waste (Adj.), desert (Adj.); ÜG.: lat. desertum (= wuosti stat) O, desertus Gl, N, NGl, RhC, T, desolare (= wuosti leggen) N, inhabilis Gl, (solitarius) Gl, solus Gl, vastus Gl; Hw.: vgl. anfrk. wuosti*, as. wōsti*; Q.: Gl (Ende 8. Jh.), N, NGl, O, RhC, OT, T; I.: Lbd. lat. desertus?; E.: germ. *wōsta-, *wōstaz, *wōstja-, *wōstjaz, Adj., wüst, öde, unbewohnt; idg. *u̯āstos, Adj., öde, wüst, Pokorny 1113; s. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wuoste, Adj., wüst, öde, einsam; nhd. wüst, Adj., wüst, öde, unwirtlich, DW 30, 2418; R.: wuosti leggen: nhd. verwüsten; ne. devastate; ÜG.: lat. desolare N; L.: ChWdW8 332a (wuosti), 2, 981b (wuosti); Son.: Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuostī* 21, wuostīn*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wüste, Einöde; ne. desert (N.); ÜG.: lat. desertum Gl, N, NGl, O, WH, eremus Gl, solitudo Gl, vastitas Gl, vastum (N.) Gl, gr. anachoresis Gl; Q.: Gl (765), N, NGl, O, WH; I.: Lbd. lat. desertum; E.: germ. *wōstī-, *wōstīn, sw. F. (n), Wüste, Wildnis; s. idg. *u̯āstos, Adj., öde, wüst, Pokorny 1113; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wuostin, st. F. Wüste; nhd. Wüste, F., Wüste, DW 30, 2440; L.: ChWdW8 332a (wuostī), ChWdW9 982a (wuostī); Son.: Tgl01 = Sankt Pauler Lukasglossen (Sankt Paul, Stiftsarchiv 1/8) (4. Viertel 8. Jh.), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrT08 = Reichenauer Bibelglossar Rf. (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wuostin* 16, ahd., st. F. (jō): nhd. Wüste, Einöde; ne. desert (N.); ÜG.: lat. desertum O, T; Hw.: vgl. anfrk. wuostinna*; Q.: O, OT, T (830); I.: Lbd. lat. desertum; E.: germ. *wōstinjō, *wōstenjō, st. F. (ō), Wüste, Einöde; s. idg. *u̯āstos, Adj., öde, wüst, Pokorny 1113; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wuoste, wuosten, st. F., Wüste; s. nhd. Wüste, F., Wüste, DW 30, 2440; L.: ChWdW9 982a (wuostin)

wuostīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wuostī*

wuostinna* 1, ahd., st. F. (jō)?, sw. F. (n)?: nhd. Wüste; ne. desert (N.); ÜG.: lat. eremus Gl, gr. (anachoresis) Gl; Hw.: vgl. anfrk. wuostinna*, as. wōstunnia*; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lbd. lat. desertum, eremus?; E.: germ. *wōstinjō, *wōstenjō, st. F. (ō), Wüste, Einöde; s. idg. *u̯āstos, Adj., öde, wüst, Pokorny 1113; vgl. idg. *eu- (1), *eu̯ə-, *u̯ā-, *u̯ə-, V., Adj., mangeln, leer, Pokorny 345; W.: mhd. wuostinne, st. F., Wüste

wuostio* 1, wuosto*, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wüster“, Verwüster, Vernichter, Zerstörer; ne. devastator; ÜG.: lat. vastator MH; Q.: MH (810-817); I.: Lüs. lat. vastator?; E.: s. wuosten; L.: ChWdW9 982a (wuosto)

wuosto*, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. wuostio*

wuostwaldi* 2, wuostweldi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Wüste, Einöde; ne. desert (N.); ÜG.: lat. desertum O; Q.: O (863-871); I.: Lüt.?, Lbd.? lat. desertum?; E.: s. wuosti, wald; L.: ChWdW9 892a (wuostweldi)

wuostweldi*, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wuostwaldi*

wuot* (1) 3, ahd., st. F. (i): nhd. Wut, Raserei, Verrücktheit, Tollheit, Wahnsinn; ne. rage (N.), folly; ÜG.: lat. amentia Gl, furor Gl, insania Gl; Hw.: s. wuotī*; vgl. as. *wōd?; Q.: Gl (790), PN; E.: germ. *wōda-, *wōdaz, st. M. (a), Wut, Zorn; vgl. idg. *u̯āt- (1), *u̯ōt-, V., angeregt sein (V.), Pokorny 1113; W.: mhd. wuot, st. F., Wut, Raserei; nhd. Wut, F., Wut, heftige seelisch-leibliche Erregung, DW 30, 2474; L.: ChWdW8 332a (wuot), ChWdW9 982b (wuot); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wuot (2), *wuotit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-

wuotag*, ahd., Adj.: Vw.: s. wuotīg*

wuotagī*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wuotigī*

wuotagīn*, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. wuotigī*

wuotanherz* 1, ahd., Adj.: nhd. wütend, grausam, tyrannisch; ne. furious, cruel (Adj.); ÜG.: lat. (tyrannus) Gl; Q.: Gl (765); I.: Lsch. lat. tyrannus?; E.: s. wuot (1), herz; L.: ChWdW8 161a (wuotanherz)

wuoten* 47, ahd., sw. V. (1a): nhd. wüten, rasen, wahnsinnig sein (V.), toben; ne. rage (V.), be insane; ÜG.: lat. acer (= wuotenti) Gl, aestuare Gl, amens (= wuotenti) Gl, bacchari Gl, calere Gl, (crassare)? Gl, debacchari Gl, dementare Gl, fremere Gl, furere Gl, furibundus (= wuotenti) Gl, furiosus (= wuotenti) Gl, furire Gl, grassari Gl, insanire Gl, N, T, insultare Gl, lymphatus (= wuotenti) Gl, perfurere Gl, pestilens (= wuotenti) Gl, phreneticus (= wuotenti) Gl, saevire Gl; Vw.: s. fir-, ir-; Hw.: vgl. as. wōdian*; Q.: Gl (765), N, T; E.: germ. *wōdjan, sw. V., wütend machen; s. idg. *u̯āt- (1), *u̯ōt-, V., angeregt sein (V.), Pokorny 1113; W.: mhd. wuoten, sw. V., wüten, rasen; nhd. wüten, sw. V., von Sinnen sein (V.), in leidenschaftlicher Erregung sein (V.), wüten, DW 30, 2492; R.: wuotenti, (Part. Präs.=)Adj.: nhd. wütend, wuterfüllt, zügellos, unsinnig; ne. furious, useless; ÜG.: lat. amens Gl, furiosus Gl, furibundus Gl; L.: ChWdW8 332a (wuoten), ChWdW9 982b (wuoten); Son.: MrT02 = Tegernseer Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14410), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tgl024 = Weißenburger Glossen zu den neutestamentlichen Briefen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 47 Weissenburg), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX), TrA02 = Alphabetisches Pariser Bibelglossar (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685), TrA03 = Sankt Galler alphabetisches confecta-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), TrT03 = Tegernseer Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 19417), TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295), TrT14 = Konstanzer confecta-Glossar (Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB VI 109), TrT15 = Berliner confecta-Glossar (Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz Ms. Phillipps 1741), TrT21 = Würzburger confecta-Glossar (Würzburg, Universitätsbibliothek M. p. th. f. 146), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wuotenti*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: Vw.: s. wuoten*

wuotgrim* 1, ahd., Adj.: nhd. wütend, grimmig; ne. furious, grim; ÜG.: lat. tyrannus (= wuotgrimmēr subst.) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. tyrannus?; E.: s. wuot (1), grim; W.: s. mhd. wuotgrimme, Adj., wutgrimmig; R.: wuotgrimmēr, (subst. Adj.=)M.: nhd. grausamer Mensch, Tyrann; ne. cruel man; ÜG.: lat. (tyrannus) Gl; L.: ChWdW9 370b (wuotgrim); Son.: TrT02 = Regensburger Canones-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wuotgrimlīcho*, ahd., Adv.: Vw.: s. wuotgrimlīhho*

*wuotgrimlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wuotgrimlīhho*

wuotgrimlīhho* 1, wuotgrimlīcho*, ahd., Adv.: nhd. „wutgrimmig“, auf grausame Weise, grausam, despotisch; ne. grimly, cruelly; ÜG.: lat. (tyrannice) Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. tyrannice?; E.: s. wuot (1), grim, līh (3); L.: ChWdW9 370b (wuotgrimlīhho); Son.: TrT04 = Tegernseer Cura-Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18550a) (3. Viertel 9. Jh.)

wuotgrimmī* 1, ahd., st. F. (ī): nhd. Wut, Jähzorn; ne. rage (N.); ÜG.: lat. rabies Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lüt. lat. rabies?; E.: s. wuot (1), grimmī; W.: s. mhd. wuotgrimme (3), st. F., „Wutgrimm“; nhd. (ält.) Wutgrimm, M., Wut, DW 30, 2537; L.: ChWdW9 370b (wuotgrimmī); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747) (3. Viertel 9. Jh.)

wuotī* 3, ahd., st. F. (ī): nhd. Wut, Zorn, Raserei; ne. anger (N.), rage (N.); ÜG.: lat. saevitia Gl; Hw.: s. wuot* (1); Q.: Gl (1070); I.: s. wuot; E.: germ. *wōdī-, *wōdīn, sw. F. (n), Wut, Raserei; s. idg. *u̯āt- (1), *u̯ōt-, V., angeregt sein (V.), Pokorny 1113; W.: nhd. (ält.) Wüte, F., Wut, DW 30, 2492

wuotīg* 11, wuotag*, ahd., Adj.: nhd. wütend, tobend, rasend, wahnsinnig, hirnwütig; ne. furious, insane; ÜG.: lat. furens N, furiatus Gl, furiosus Gl, N, (insanus) N, irascens N, lymphans N, lymphaticus Gl, phreneticus Gl; Vw.: s. hirni-; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.), N; E.: s. wuot (1); W.: mhd. wuotic, Adj., wütend, toll; nhd. wütig, Adj., wütig, wahnsinnig, tobsüchtig, tollwutkrank, DW 30, 2538; L.: ChWdW9 982b (wuotag); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wuotigī* 1, wuotagī*, wuotagīn*, ahd., st. F. (ī): nhd. Wut, Raserei, Tyrannei, Gewaltherrschaft; ne. rage (N.), tyranny; ÜG.: lat. tyrannis Gl; Vw.: s. hirni-; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lbd. lat. tyrannis?; E.: s. wuot (1); L.: ChWdW9 982b (wuotagī); Son.: TrT13 = Murbacher alumnis-Glossar zur Benediktinerregel (Oxford, Bodleian Library Jun. 25) (2. Viertel 9. Jh.)

wuotīgo* 2, ahd., Adv.: nhd. wütend, rasend, grausam; ne. furiously; ÜG.: lat. cum furore N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. furibundus?; E.: s. wuot (1); W.: s. wütig, Adj., wütig, tollwutkrank, wahnsinnig, tobsüchtig, DW 30, 2538

wuotih* 5, ahd., st. M. (a?, i?): nhd. Wasserschierling; ne. hemlock; ÜG.: lat. (ciconia) Gl, cicuta Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wuot?; W.: s. mhd. wuotrich, st. M., Schierling; nhd. Wüterich, M., Wasserschierling, DW 30, 2529

*wuotit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-; Hw.: s. firwuoten*

wuotnissa* 2, ahd., st. F. (jō): nhd. Torheit, Wahnsinn, Wut; ne. folly, rage (N.); ÜG.: lat. dementia Gl, I; Q.: Gl, I (Ende 8. Jh.); I.: Lsch. lat. dementia; E.: s. wuot (1); W.: nhd. (ält.) Wütnis, F., wüterisches Treiben und Streben, DW 30, 2548; L.: ChWdW8 332a (wuotnissa), ChWdW9 982b (wuotnissa); Son.: Wba03 = Affatim-Glossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25)

wuoto* (1) 2, ahd., sw. M. (n): nhd. Wüter, Wüterich; ne. berserk; ÜG.: lat. (furiose) Gl; Vw.: s. gota-; Q.: G (Ende 9. Jh.), Gl; E.: s. wuoten

*wuoto (2), ahd., Adv.: Vw.: s. hirni-

wuotōn* 1, ahd., sw. V. (2): nhd. rasen; ne. rage (V.); ÜG.: lat. (furiosus) Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); E.: s. wuoten; L.: ChWdW9 983a (wuotōn); Son.: TrA04 = alphabetisches Berner Canones-Glossar (Bern, Burgerbibliothek A 26 + MS 89) (2. Viertel 9. Jh.)

wuotrīchī*, ahd., st. F. (ī)?: Vw.: s. wuotrīhhī*

wuotrih* 7, ahd., st. M. (a)?: nhd. „Wüterich“, Gewaltherrscher, Tyrann, grausamer Mensch; ne. berserk, tyrant; ÜG.: lat. (atrox) Gl, (funestus) Gl, (furibundus) Gl, (truculentus) Gl, tyrannus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. tyrannus; E.: s. wuot (1); W.: mhd. wuotrich, st. M., Wüterich; nhd. Wüterich, M., Wüterich, Tyrann, DW 30, 2522

wuotrīhhī* 1, wuotrīchī*, ahd., st. F. (ī)?: nhd. unumschränkte Herrschaft, Gewaltherrschaft, Tyrannei; ne. tyranny; ÜG.: lat. tyrannis Gl; Q.: Gl (2. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. tyrannis?; E.: s. wuot (1), rīhhī; L.: ChWdW9 982b (wuotrīhhī); Son.: Tgl039 = Gennadius-Glossen in der Berner Canones/Gennadius-Handschrift (Bern, Burgerbibliothek Cod. 89 und Cod. 493) (2. Viertel 9. Jh.)

wuotrihtuom* 1, wuotrīhtuom*, ahd., st. M. (a), st. N. (a): nhd. Gewaltherrschaft, Tyrannei; ne. tyranny; ÜG.: lat. tyrannis Gl; Q.: Gl (3. Viertel 9. Jh.); I.: Lsch. lat. tyrannis?; E.: s. wuotrih, tuom; L.: ChWdW9 678a (wuotrīhtuom); Son.: Tgl011 = Freisinger Glossen zum Alten Testament (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6225) (3. Viertel 9. Jh.)

wuotrīhtuom*, ahd., st. M. (a), st. N. (a): Vw.: s. wuotrihtuom*

wuotscerling*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wuotskerning*

wuotscerning*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wuotskerning*

wuotskerling*, ahd.?, st. M. (a): Vw.: s. wuotskerning*

wuotskerning* 6, wuotscerning*, wuotskerling*, wuotscerling*, ahd.?, st. M. (a): nhd. Wasserschierling; ne. hemlock; ÜG.: lat. cicuta Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wuot, skerning; W.: s. mhd. wuotscherlinc, st. M., Wutschierling; s. nhd. Wutschierling, M., Wutschierling (Name verschiedener Doldengewächse), DW 30, 2550

wuotunga* 6, ahd., st. F. (ō): nhd. Wüten, Raserei, Wahnsinn, Wut; ne. fury; ÜG.: lat. (energia)? Gl, (energia)? Gl, furia Gl, furor Gl, (ira) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. furia?; E.: s. wuoten; W.: mhd. wüetunge, wōdunge, st. F., „Wütung“, Wut, Erregung; nhd. (ält.) Wütung, F., heftige Erregung, DW 30, 2553

wuppi* 3, wubbi*, ahd., st. N. (ja): nhd. Gespinst, Gewebe, gewebte Decke; ne. web; ÜG.: lat. aranea N, lodix? Gl, tela Gl; Q.: Gl (4. Viertel 9. Jh.), N; E.: s. weban; L.: ChWdW9 910b (wob); Son.: TrT06 = Sankt Galler Bibelglossar I (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 295) (4. Viertel 9. Jh.)

*wurd?, ahd., st. F. (i): Hw.: vgl. as. wurth*; E.: germ. *wurþi-, *wurþiz, st. F. (i), Umhegung, Wurt; idg. *u̯r̥ti-, Sb., Einzäunung, Pokorny 1160; s. idg. *u̯er- (5), V., schließen, decken, schützen, retten, wehren, abwehren, Pokorny 1160

*wurdpfending?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wurthpenning*

wurf (1) 12, worf*, ahd., st. M. (i): nhd. Wurf, Schlag, Stoß, Wurfspieß; ne. throw (N.), blow (N.), javelin; ÜG.: lat. (collacta)? Gl, (collecta)? Gl, iactus Gl, T, iaculum Gl, ictus Gl, MH, iectus? Gl, impetus Gl; Vw.: s. bant-, fir-, halm-, sant-, skaz-, untar-, walk-; Q.: Gl (nach 765?), MH, OT, T; E.: germ. *wurpi-, *wurpiz, st. M. (i), Wurf; s. idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wurf, st. M., Wurf; nhd. Wurf, M., Wurf, DW 30, 2137; L.: ChWdW8 318b (wurf), ChWdW9 933b (wurf); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX)

wurf* (2) 1, ahd., st. M. (i): nhd. Aufzug, Kette eines Gewebes, Werfte; ne. warp (N.); ÜG.: lat. stamen Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); E.: s. werfan?, wurf (1)?; W.: s. nhd. (ält.) Wurf, N., Aufzug, Kette eines Gewebes, DW 30, 2137; L.: ChWdW8 318b (wurf); Son.: Tgl09 = Glossen zum Jeremias-Kommentar des Hieronymus (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14425) (Ende 8. Jh.)

wurfangel*, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wurfangul*

wurfangul* 1, wurfangel*, ahd., st. M. (a): nhd. Wurfangel, Angel (F.); ne. fishing rod; ÜG.: lat. (saeta) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurf (1), angul; W.: nhd. (ält.) Wurfangel, F., Wurfangel, Handangel, DW 30, 2153

*wurfen?, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. fir-

*wurfi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. *gi-, santgi-, sant-

*wurfida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. anagi-, bi-, gagan-, gi-

*wurfidi?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. zi-

wurfil* 2, ahd., st. M. (a): nhd. Würfel; ne. die (N.); ÜG.: lat. talus Gl, tessera Gl; Q.: Gl (10./11. Jh.); E.: germ. *wurpila-, *wurpilaz, st. M. (a), Würfel; s. idg. *u̯erb-, V., drehen, biegen, Pokorny 1153; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. würfel, st. M., Würfel; nhd. Würfel, M., Würfel, DW 30, 2155

wurfilstein* 2, ahd., st. M. (a): nhd. „Würfelstein“, Würfel; ne. die (N.); ÜG.: lat. (lepusculus)? Gl, tessera Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lsch. lat. tessera?; E.: s. wurfil, stein; W.: nhd. (ält.) Würfelstein, M., „Würfelstein“, Spielwürfel, DW 30, 2176

*wurfit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. fir-

wurflīh* 2, ahd., Adj.: nhd. „werflich“, werfbar, zum Werfen geeignet; ne. throwable; ÜG.: lat. missilis Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. missilis; E.: s. wurf (1), līh (3); W.: nhd. würflich, Adj., schwindlig, verwirrt, DW 30, 2180 (würfelig)

*wurft?, ahd., st. F. (i): Vw.: s. umbi-, untar-, ūz-

*wurftigī?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gi-

wurfzabal* 16, ahd., st. N. (a): nhd. Spielbrett, Würfelbrett, Würfelspiel, Brettspiel mit Würfeln; ne. playing-board; ÜG.: lat. alea Gl, iocus Gl, (prodigus)? Gl, (tessella) Gl, (tessera) Gl; Q.: Gl (Mitte 9. Jh.), N; E.: s. wurf (1), zabal; W.: mhd. wurfzabel, st. N., Würfelspiel; nhd. (ält.) Wurfzabel, N., Spielbrett, Würfelspiel, DW 30, 2187; L.: ChWdW9 933b (wurfzabal); Son.: Tgl010 = Südrheinfränkische Priscian-Glossen (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 50 Weissenburg) (Mitte 9. Jh.), TrT25 = Sankt Galler Canonesglossar 299 (Sankt Gallen Stiftsbibliothek 299), TrT46 = Sankt Galler Eusebius/Rufinus-Glossar (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299)

*wurgārin?, ahd., st. F. (jō): Vw.: s. ir-; Hw.: vgl. as. wurgarin*

wurgen* 14, ahd., sw. V. (1a): nhd. würgen, töten, ersticken, erwürgen, erdrosseln; ne. strangle; ÜG.: lat. exstinguere Gl, intercipere Gl, mactare Gl, offocare Gl, strangulare Gl, suffocare Gl, sugillare Gl; Vw.: s. gi-, ir-; Hw.: vgl. as. *wurgian?; Q.: Gl (765); E.: germ. *wurgjan, sw. V., würgen; idg. *u̯erg̑ʰ-, V., drehen, einengen, würgen, pressen, Pokorny 1154; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. würgen, sw. V., würgen, ersticken, erwürgen; nhd. würgen, sw. V., würgen, in Atemnot versetzen, erdrosseln, DW 30, 2192; L.: ChWdW8 332a (wurgen), ChWdW9 983a (wurgen); Son.: MrT01 = Regensburger Mischglossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14747), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Tgl014 = Sankt Emmeramer Glossen zu Gregors Homilien (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14379)

wurgida* 1, ahd., st. F. (ō): nhd. „Würgung“, Erwürgen, Abwürgen; ne. strangulation; ÜG.: lat. (sugillatio) Gl; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lüs. lat. sugillatio?; E.: s. wurgen; L.: ChWdW9 983b (wurgida)

*wurgil?, ahd., st. M. (a): Hw.: vgl. as. wurgil*; E.: germ. *wergila-, *wergilaz, st. M. (a), Strick (M.) (1); s. idg. *u̯erg̑ʰ-, V., drehen, einengen, würgen, pressen, Pokorny 1154; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

wurhen*, ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. wurken*

*wurhig?, ahd., Adj.: Vw.: s. mihhil-

wurht* 1, wuruht*, ahd., st. F. (i): nhd. Verdienst (M.), Erwerb; ne. merit (N.), gain (N.); ÜG.: lat. merito (Adv.) (= bi wurhti) B; Vw.: s. gi-; Hw.: s. wurhtim*; vgl. as. *wurht?; Q.: B (800), GB; E.: germ. *wurhti-, *wurhtiz, st. F. (i), Tat, Handlung; s. idg. *u̯erg̑- (2), *u̯reg̑-, V., wirken, tun, Pokorny 1168; W.: mhd. wurht, st. F., Wirkende (N.), Ursache; R.: bi wurhti: nhd. mit Recht; ne. rightly; ÜG.: lat. merito (Adv.) B; L.: ChWdW9 961a (wurht); Son.: Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

*wurhti?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. mihhil-

wurhtim* 1, ahd., Adv.: nhd. mit Recht; ne. rightly; ÜG.: lat. merito (Adv.) Gl; Vw.: s. wurht*; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lsch. lat. merito?; E.: s. wurht

wurhto* 7, ahd., sw. M. (n): nhd. Arbeiter, Täter, Handwerker, Verfertiger; ne. worker (M.), doer, artisan; ÜG.: lat. artifex Gl, operarius T; Vw.: s. furi-, leim-, list-, ubil-; Hw.: vgl. as. wurhtio*; Q.: Gl, OT, T (830); I.: Lüt. lat. operarius?; E.: s. wurht; W.: s. mhd. würhte, sw. M., Täter, Diener, Gehilfe; L.: ChWdW9 961a (wurhto)

*wurka (1), *wurca?, ahd., st. F. (ō)?, sw. F. (n)?: Vw.: s. ā-

*wurka (2), *wurca?, ahd., sw. F. (n): nhd. Wirkerin; ne. worker (F.), producer (F.); Vw.: s. mētar-

wurken* 109, wurhen*, ahd., sw. V. (1a): nhd. wirken, bewirken, vollbringen, schaffen, erschaffen (V.), errichten, verfertigen, bilden, tun, machen, handeln, ausführen, arbeiten; ne. effect (V.), work (V.), produce (V.); ÜG.: lat. absolvere N, agere MF, N, assumere Gl, (componere) N, condere Gl, conficere N, edere (V.) (2) Gl, effectum movere N, (efficax esse) N, efficere N, egerere Gl, (esse) N, exstruere Gl, fabricare N, facere Gl, MF, N, NGl, O, (fingere) N, firmare N, (formare) N, gignere N, maleficus (= ubil wirkenti) Gl, (movere) N, operari APs, B, Gl, N, NGl, patrare NGl, polymitsrius (M.) (= gotawebbi wurkentēr subst.) Gl, procreare N, progignere N, texere N, vermiculatus (= giwurkit)? Gl; Vw.: s. ana-, *bi-, fir-, folla-, furi-, gi-, ir-, int-; Hw.: s. ungiwurkit*; vgl. as. workian; Q.: APs, B, G, GB, Gl (Ende 8. Jh.), MF, N, NGl, O, Ph, PN, Psb; E.: germ. *wurkjan, sw. V., wirken, tun, machen; idg. *u̯erg̑- (2), *u̯reg̑-, V., wirken, tun, Pokorny 1168; W.: mhd. wurken, sw. V., wirken, arbeiten; nhd. wirken, sw. V., wirken, verfertigen, arbeiten, DW 30, 552; L.: ChWdW8 332a (wurken), ChWdW9 960a (wurhen); Son.: Tgl001 = Freisinger Cura-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6277), Tglr Rb = großes Reichenauer Bibel-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC = XCIX) (Ende 8. Jh.), TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wurkenti?*, ahd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. wirkend, hervorbringend; ne. working (Adj.); Vw.: s. un-; Hw.: s. wurken*

*wurki?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ā-, gi-, umbi-

wurkida* 4, ahd., st. F. (ō): nhd. Ursache; ne. cause (N.); ÜG.: lat. causa N, effectus (M.) N, efficientia N; Q.: N (1000); I.: Lüt. lat. effectus?, Lbd. lat. causa?; E.: s. wurken

*wurkīn?, ahd., Adj.: Vw.: s. ā-

*wurkit?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; Hw.: s. wurken*

wurko* 3, ahd., sw. M. (n): nhd. „Wirker“, Schöpfer (M.) (2), Hersteller, Künstler, Täter, Verursacher; ne. creator, artist, doer; ÜG.: lat. artifex N, operarius NGl; Vw.: s. eitar-, stein-, zeihhan-; Q.: N (1000), NGl; I.: Lüs.?, Lbd.? lat. operarius?, artifex?; E.: s. wurken; W.: mhd. würke, sw. M., Wirkender

wurm 45, ahd., st. M. (i): nhd. Wurm, Schlange, Drache (M.) (1); ne. worm (N.), snake (N.); ÜG.: lat. anguis Gl, aspis Gl, batis Gl, (batus)? Gl, (bombyx)? Gl, (cantharis) Gl, (coccinum) Gl, coluber Gl, draco Ph, (fenitium)? Gl, glis (M.) (4) Gl, hydra Gl, N, hydrus Gl, (muricus)? Gl, regulus Gl, (repentia) N, (salamandra) Gl, serpens N, NGl, (vermiculatus) WH, (vermiculosus) (M.)? Gl, vermiculus Gl, N, vermis B, Gl, N, T; Vw.: s. bisa-, būh-, gotawebbi-, grasa-, hār-, holz-, horn-, hunt-, kōl-, korn-, krūt-, ligno-, lind-, mada-, molt-, regan-, ruoz-, satul-, sīda-, spuol-, tou-, want-, *wīn-, zand-; Hw.: vgl. as. wurm*; Q.: B, GB, Gl (765), N, NGl, ON, Ph, T, WH; E.: germ. *wurma-, *wurmaz, st. M. (a), Wurm, Schlange; germ. *wurmi-, *wurmiz, st. M. (i), Wurm, Schlange; idg. *u̯r̥mos, M., Wurm, Pokorny 1152; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: mhd. wurm, st. M., Wurm, Insekt; nhd. Wurm, M., Wurm, Kriechtier, Schlange, Drache (M.) (1), DW 30, 2226; L.: ChWdW8 332b (wurm), ChWdW9 983b (wurm); Son.: Aglr01 = Regensburger grammatisches Glossar (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14456), MrT02a = Rheinauer Mischglossar zum Neuen Testament (Zürich, Zentralbibliothek Ms. Rh. 99a) (diese Belegstelle findet sich bei ChWdW9 984b [wurz]), Smr01 = Murbacher Sammelglossar (Oxford, Bodleian Library Jun. 25), Smr02 = Sankt Galler Bibelglossar III (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 299), Tgl004 = Halitgarglossen im Ottoboni-Codex (Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 3295), TrT17 = Reichenauer AT-Glossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXXXV,1), Wba01 = Wörterbuchglosse Abrogans (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7640)

wurmāz* 1, ahd., st. N. (a): nhd. „Wurmaas“, Wurmstich, Wurmfraß; ne. wormy carcass; ÜG.: lat. (caries) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lsch. lat. caries?; E.: s. wurm, āz

wurmāzīg* 10, ahd., Adj.: nhd. wurmstichig, morsch; ne. worm-eaten; ÜG.: lat. (cariosus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. cariosus?; E.: s. wurm, āzīg; W.: mhd. wurmæzic, Adj., wurmstichig; nhd. (ält.) wurmäßig, Adj., wurmstichig, DW 30, 2257

wurmbeizīg* 2, ahd., Adj.: nhd. wurmstichig, morsch; ne. worm-eaten; ÜG.: lat. (cariosus) Gl; Hw.: vgl. as. wurmbētig*; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. cariosus?; E.: s. wurm, bīzan

wurmbīzīg* 1, ahd., Adj.: nhd. wurmstichig, morsch; ne. worm-eaten; ÜG.: lat. (cariosus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüt. lat. cariosus?; E.: s. wurm, bīzan; W.: mhd. wurmbīzic, Adj., wurmstichig; nhd. (ält.) wurmbeißig, Adj., „wurmbeißig“, von Würmern angefressen, zerfressen, wurmstichig, DW 30, 2259 (wurmbeiszig)

wurmbrūn* 2, wormbrūn*, ahd., Adj.: nhd. „wurmbraun“, purpurn; ne. purple (Adj.); ÜG.: lat. purpureus Gl; Q.: Gl (Ende 8. Jh.); I.: Lüt. lat. vermiculatus?, Lsch. lat. purpureus?; E.: s. wurm, brūn; L.: ChWdW8 97a (wurmbrūn)

wurmeli* 1, ahd., st. N. (ja): nhd. Würmlein, Würmchen; ne. little worm; ÜG.: lat. (bestiola minutissima) N; Q.: N (1000); I.: Lüs. lat. vermiculatus?; E.: s. wurm; W.: mhd. würmel, st. N., Würmlein; s. nhd. Würmlein, N., Würmlein, kleiner Wurm, DW 30, 2280

wurmfar* 1, wormfar*, ahd.?, Adj.: nhd. „wurmfarbig“, purpurn, scharlach, rot; ne. purple (Adj.), scarlet (Adj.); ÜG.: lat. (vermiculatus) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. vermiculatus?; E.: s. wurm, faro

wurmkrūt* 2, wormkrūt*, ahd.?, st. N. (a) (iz) (az): nhd. Wurmkraut, Kleines Habichtskraut; ne. wormwort, hawkweed; ÜG.: lat. centonica? Gl, (musor)? Gl, pilosella? Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. wurm, krūt; W.: mhd. wurmkrūt, st. N., Wurmkraut; nhd. (ält.) Wurmkraut, N., „Wurmkraut“, DW 30, 2277

wurmkunna* 2, wurmkunni*?, ahd., st. N. (ja): nhd. Wurmart, Schlangenart; ne. kind of worm, kind of snake; ÜG.: lat. (batis)? Gl, (batus)? Gl, (cerastes) Gl; Q.: Gl (nach 765?); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurm, kunni; W.: mhd. wurmkünne, st. N., Schlangengezücht; L.: ChWdW8 183b (wurmkunni)

wurmkunni*?, ahd., st. N. (ja): Vw.: s. wurmkunna*

wurmmel, ahd., st. N. (wa): Vw.: s. wurmmelo

wurmmelo 8, wurmmel, ahd., st. N. (wa): nhd. „Wurmmehl“, Holzfäule, Wurmfraß, Fäulnis; ne. worm-meal; ÜG.: lat. caries Gl, (cariosus)? Gl, putredo Gl, (putridus)? Gl; Hw.: vgl. as. wormmelo*, wurmmelo*; Q.: Gl (10. Jh.); I.: Lsch. lat. caries?; E.: s. wurm, melo; W.: nhd. (ält.-dial.) Wurmmehl, N., „Wurmmehl“, die vom Holzwurm zu feinem mehlartigem Staub zermahlene Holzsubstanz, DW 30, 2281

wurmo* 12, wormo*, ahd., sw. M. (n): nhd. Wurm, Würmchen, Scharlachwurm, Purpurschnecke; ne. worm (N.), murex shell; ÜG.: lat. (coccineus)? Gl, coccinum Gl, (coccum)? Gl, (coccus)? Gl, gesaster? Gl, (murex) Gl, (vermiculosus) (M.) Gl, vermiculus Gl, vermis Gl; Hw.: vgl. as. wormo*, wurmo*; Q.: Gl (1. Hälfte 9. Jh.); E.: s. wurm; L.: ChWdW9 983b (wormo); Son.: Tgl006 = Salzburger Hieronymus-Glossen (Salzburg, Sankt Peter, a VII 2), TrT22 = Kölner Genesisglossar (Köln, Dombibliothek CVII), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162) (1. Hälfte 9. Jh.)

wurmoht* 2, ahd., Adj.: nhd. „wurmig“, scharlachrot; ne. „wormy“, scarlet (Adj.); ÜG.: lat. coccinum (N.) (= wurmohtaz) Gl, (vermiculus) Gl; Q.: Gl (Anfang 9. Jh.); I.: Lüt. lat. vermiculatus?; E.: s. wurm; L.: ChWdW9 984a (wurmoht); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX) (Anfang 9. Jh.)

wurmōn*, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. wormōn*

*wurmōt?, ahd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. gi-; Hw.: s. wormōn*

wurmrōt* 1, ahd., Adj.: nhd. „wurmrot“, scharlach; ne. scarlet (Adj.); ÜG.: lat. coccinum (N.) (= wurmrōtaz) Gl; Q.: Gl (Ende 10. Jh.); I.: Lüt. lat. coccinus?, vermiculatus?; E.: s. wurm, rōt

wurmwurz* 10, ahd., st. F. (i): nhd. „Wurmwurz“, Immergrün, Wiesenaugentrost; ne. „wormwort“, eyebright; ÜG.: lat. agaone? Gl, euphrasia? Gl, (frasia)? Gl, salvia Gl, (sapion)? Gl, (subtilla)? Gl; Q.: Gl (11. Jh.); E.: s. wurm, wurz; W.: nhd. (ält.) Wurmwurz, F., „Wurmwurz“ (Name mehrerer Pflanzen), DW 30, 2293

wurst 28, ahd., st. F. (i): nhd. Wurst; ne. sausage; ÜG.: lat. (asicia)? Gl, farcimen Gl, farcinamentum? Gl, farcita? Gl, (farsia)? Gl, Lucanica Gl, Murcia? Gl, pulpatium Gl, salatia? Gl, salsicia Gl, salsicium? Gl, (sallia)? Gl; Vw.: s. brāt-, lebar-, lungan-; Hw.: vgl. as. wurst*; Q.: Gl (11. Jh.); E.: germ. *wursti-, *wurstiz, st. F. (i), Wurst; s. idg. *u̯ers-?, V., schleifen, Pokorny 1169; W.: mhd. wurst, st. F., Wurst, Penis; nhd. Wurst, F., Wurst, DW 30, 2295

wurstiling* 3, wurstreling*?, ahd., st. M. (a): nhd. kleines Würstchen; ne. little sausage; ÜG.: lat. (popo) Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurst

wurstreling*?, ahd., st. M. (a): Vw.: s. wurstiling*

wurt* (1) 8, ahd., st. F. (i): nhd. Geschick, Zufall, Glück, Schicksal, Los; ne. destiny, accident, luck; ÜG.: lat. eventus Gl, fatum Gl, fortuna Gl; Vw.: s. fir-, gi-, ungi-, ur-, wē-; Hw.: vgl. as. *werdi?, wurd*; Q.: Gl (790), PN; E.: germ. *wurdi-, *wurdiz, st. F. (i), Schicksal, Geschick; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; L.: ChWdW9 929b (wurt); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

*wurt (2), ahd., st. F. (i): Vw.: s. ant-; E.: s. wart, wert

*wurt (3), ahd., Adj.: Vw.: s. gagan-; E.: s. wart, wert

*wurt (4), ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, ungi-; E.: s. wurt (1), werdan

*wurta?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ant-; E.: germ. *wurdō, st. F. (ō), Gegenwart; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurten (1), ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. ant-, gi-, giant-; E.: germ. *wurdjan, sw. V., wenden; idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; s. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurten (2), ahd., sw. V. (1a): Vw.: s. ant-, *gi-, giant-, willi-; Hw.: vgl. as. *wordian?; E.: s. wort

*wurti (1), ahd., Adj.: Vw.: s. rāz-, *slīd-, wār-; Hw.: vgl. as. *wurdi (1)?; E.: s. wort

*wurti (1a), ahd., Adj.: Vw.: s. ant-; E.: germ. *-wurdi-, *-wurdiz, Adj., gewendet; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurti (2), ahd., Sb.: Vw.: s. ana-; E.: s. wart, wert

*wurti (2a), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ant-; Hw.: vgl. anfrk. *wurdi?; E.: germ. *wurdja-, *wurdjam, st. N. (a), Gelegenheit; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurti (3), ahd., st. N. (ja): Vw.: s. ant-, bi-, furi-, gi-, *sama-; Hw.: vgl. as. *wordi?, *wurdi?; E.: s. wort

*wurtī (1), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. fir-; E.: s. wurt (1), werdan

*wurtī (2), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. gagan-; E.: germ. *wurdī-, *wurdīn, sw. F. (n), Gegenwart; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurtī (3), ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ant-; E.: s. wort

*wurtida?, ahd., st. F. (ō): Vw.: s. ant-; E.: germ. *wurdiþō, *wurdeþō, st. F. (ō), Anwesenheit; s. idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152

*wurtīg (1), ahd., Adj.: Vw.: s. gi-, *sama-, ungi-; Hw.: vgl. as. *wurdig?; E.: s. wurt (1), werdan

*wurtīg (2), ahd., Adj.: Vw.: s. ein-; E.: s. wort

*wurtigiskaf?, ahd., st. N. (a): Hw.: vgl. as. wurdigiskap*

*wurtigiskaft?, ahd., st. F. Pl. (i): Vw.: s. skaft* (2); Hw.: vgl. as. wurdigiskaft*

*wurtīn?, ahd., st. F. (ī): Vw.: s. ant-; E.: s. wart, wert

*wurto?, ahd., sw. M. (n): Vw.: s. *furi-; Hw.: vgl. as. *wurdio?; E.: s. wort

wuruht*, ahd., st. F. (i): Vw.: s. wurht*

wurz 17, ahd., st. F. (i): nhd. Gewürz, Kraut, Pflanze, Wurzel, Wurz, Gemüse; ne. spice (N.), herb, root (N.); ÜG.: lat. brasicia? Gl, elleborus (= hūniskiu wurz)? Gl, (gramen) Gl, herba Ph, mandragora (= kindilīna wurz) Ph, olus Gl, T, radix Gl; Vw.: s. āl-, ārzat-, bein-, bera-, berin-, bi-, bibar-, bini-, biūn-, bōn-, brāh-, brenni-, brōt-, buoz-, dens-, donar-, druos-, ebur-, ein-, eitar-, epfi-, epol-, erd-, fiebar-, fīg-, frī-, frīg-, friudil-, fuhs-, gart-, gerti-, giht-, gi-, gold-, grint-, habar-, hana-, hār-, hart-, hasal-, hefi-, heim-, himil-, hiruz-, hola-, hunt-, hūs-, kletta‑*, krana-, krūzi-, kuo-, kurbiz-, lentin-, lewen-, lid-, lot-, lubbi-, lung-, lūs-, metu-, minna-, nabal-, nasa-, nātar-, nezzi-, nezzil-, nios-, ohsen-, pfeffar-, ros-, rōt-, ruor-, salb-, sittir-, skelli-, skilt-, skīt-, skorf-, skoz-, slang-, spī-, spin-, spring-, sprinz-, staba-, stank-, stein-, stentil-, stopf-, stripf-, swarz-, swertal-, swīn-, swint-, tola-, tou-, trahhen-, trakken-, traza-, trib-, trouf-, wāt-, wazzar-, weit-, wild-, wīn-, wint-, wisa-, wīz-, wolf-, wunt-, wurm-; Hw.: vgl. anfrk. wurti*, as. wurt*; Q.: BR, Gl (765), OT, Ph, T; E.: germ. *wurti-, *wurtiz, st. F. (i), Wurz, Kraut; idg. *u̯erād-, *u̯rād-, *u̯ₑrəd-, *u̯rəd-, Sb., Zweig, Rute, Wurzel, Pokorny 1167; W.: mhd. wurz, st. F., Pflanze, Kraut, Wurzel; nhd. (ält.) Wurz, Wurze, F., Kraut, verwertbare Pflanze, DW 30, 2326; R.: hūniskiu wurz: nhd. Schwarze Nieswurz; ne. black hellebore, Christmas rose; ÜG.: lat. elleborus Gl; L.: ChWdW8 332b (wurz), ChWdW9 984a (wurz); Son.: TrA01 = Alphabetisches Reichenauer Bibelglossar (Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. IC bzw. XCIX), Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wurza* 19, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wurzel, Wurzelknolle, Pflanze, Bierwürze; ne. root (N.), spice (N.); ÜG.: lat. brasicia? Gl, bulbus Gl, fibra Gl, radix Gl, I, MF, MH; Vw.: s. ebur-, gart-, sīh-?, skoz-*, wild-, wolf-; Q.: Gl (765), I, KG, MF, MH; E.: s. wurz; W.: mhd. wurze, sw. F., st. F., Pflanze, Kraut, Wurzel; nhd. (ält.) Wurz, Wurze, F., Kraut, verwertbare Pflanze, DW 30, 2326; L.: ChWdW8 332b (wurza), ChWdW9 985a (wurza); Son.: Sachglr = Sachglossar Hermeneumata (Vocabularius St. Galli) (Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 913)

wurzala* 15, ahd., st. F. (ō), sw. F. (n): nhd. Wurzel; ne. root (N.); ÜG.: lat. radix Gl, N, O, T, stirps Gl; Vw.: s. himiles-; Q.: Gl (4. Viertel 8. Jh.), N, O, OT, T; E.: s. wurz; W.: mhd. wurzel, wurtzel, wortzel, st. F., sw. F., Wurzel, Ursprung, Geschlecht; nhd. Wurzel, F., Wurzel, DW 30, 2342; L.: ChWdW8 333a (wurzala), ChWdW9 985a (wurzala); Son.: Tgl02 = Freisinger Moralia-Glossen (München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6300) (4. Viertel 8. Jh.)

wurzalōn* 2, ahd., sw. V. (2): nhd. wurzeln, verwurzeln; ne. take root; ÜG.: lat. radice niti N; Vw.: s. ir-, ūz-, ūzir-; Q.: N (1000); I.: lat. beeinflusst?; E.: s. wurz

wurzāri* 2, ahd., st. M. (ja): nhd. Kräuterkenner, Kräuterkundiger, Gewürzkenner; ne. knower of herbs; ÜG.: lat. herbarius Gl; Q.: Gl (765); I.: Lüs. lat. herbarius; E.: s. wurz; L.: ChWdW8 332b (wurzāri), ChWdW9 983a (wurzāri); Son.: Wba02 = Samanunga (Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 162)

wurzbetti 4, ahd., st. N. (ja): nhd. Kräuterbeet; ne. herb-bed; ÜG.: lat. areola armomatum WH; Q.: WH (um 1065)

wurzen* 1, ahd.?, sw. V. (1a): nhd. würzen; ne. spice (V.); ÜG.: lat. (condere) Gl; Hw.: vgl. anfrk. *wurten?; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. wurz; vgl. germ. *wurtjō, st. F. (ō), Gewürz; idg. *u̯erād-, *u̯rād-, *u̯ₑrəd-, *u̯rəd-, Sb., Zweig, Rute, Wurzel, Pokorny 1167; W.: mhd. wurzen, würzen, sw. V., würzen, balsamieren; nhd. würzen, sw. V., würzen, mit wohlschmeckenden Kräutern versehen, DW 30, 2386

*wurzhaft?, ahd., Adj.: Vw.: s. wurzhaftōr*

wurzhafto*, ahd., Adv.: Vw.: s. wurzhaftōr*

wurzhaftōr* 3, ahd., Adv. (Komp.): nhd. mit der Wurzel, radikal; ne. radically; ÜG.: lat. radicitus B; Q.: B (800), GB; I.: Lüt. lat. radicitus; E.: s. wurz, haft; L.: ChWdW9 984b (wurzhafto)

*wurzlīh?, ahd., Adj.: Vw.: s. wurzlīhho*

wurzlīhho* 1, wurzlīcho*, ahd., Adv.: nhd. gänzlich, mit der Wurzel; ne. completely, radically; ÜG.: lat. radicitus Gl; Q.: Gl (11. Jh.); I.: Lüs. lat. radicitus; E.: s. wurz, līh

wurzmahtīg* 1, ahd.?, Adj.: nhd. der Kraft der Kräuter kundig, kräuterkundig; ne. herb-knowing (Adj.); ÜG.: lat. herbipotens Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. herbipotens; E.: s. wurz, mahtīg

*wurzōn?, ahd., sw. V. (2): Vw.: s. ir-, ur-, ūz-, ūzir-

*wurzsaf?, ahd., st. M. (a)?, st. N. (a): nhd. Wurzelsaft; ne. root-juice; Vw.: s. hūs-

wuur* 1, ahd., st. F. (i)?: nhd. Wehr (N.), Damm; ne. weir; ÜG.: s. wuorī; Hw.: s. wuora*, wuorī*; Q.: Gl; I.: s. wuorī; E.: s. wuorī